tgoop.com/jenabegav/612
Last Update:
زبان فارسی
پرسش: زبان فارسی در چه دوره‌ی تاریخی بیشترین تغییر را به خود دید؟ دوره فتوحات مسلمانان؟ چند دهه اخیر؟ دوره صفویه؟.....
برای اینکه به پرسش فوق بپردازیم، این کلیپ را که بازسازی زبان فارسی پهلوی در دوره ساسانیان است ببینید. نکته واقعاً قابل توجه این است که مقدار قابل توجه از این زبان هنوز برای ما قابل فهم است!
یا مثلاً این جمله را در زبان پهلوی (پارسیگ) که با حروف لاتین نوشته شده بخوانید و با فارسی امروزه آن مقایسه کنید:
anārgēl ka abāg šakar xvarend, ped hindūg nārikēla xvānend, ud ped pārsīg gōz ī hindūg xvānend.
"نارگیل که با شکر خورند، به هندی ناریکیله خوانند، و به «پارسیگ» جوز هندی خوانند."
تفاوت‌ها عمدتاً در ساده شدن بعضی کلمات است: مثلاً حرف ربط ud در پهلوی به u در فارسی امروز تقلیل یافته(همان "و" که با حرف ربط "وَ" در عربی متفاوت است)، یا پد (ped) به "به" و "اباگ" به "با" تغییر یافته است. یک فارسی‌زبانِ امروز شاید بعد از یک هفته زندگی میان مردمان آن دوره می‌توانست مقدار زیادی از گفت‌و‌گوی آنان را بفهمد.
در زبان انگلیسی، یک انگلیسی‌زبان اگر ۵۰۰ سال به عقب برود، چیز زیادی از انگلیسی آن دوران نمی‌فهمد. همین در مورد زبان آلمانی و خیلی زبان‌های دیگر نیز صادق است.
یا مثلاً، شما زبان فارسی رودکی (متولد ۲۳۷هجری، یک قرن قبل از فردوسی) را ببینید:
"بوی جوی مولیان آید همی،
یاد یار مهربان آید همی"
یا شعر منوچهری دامغانی (تولد حدوداً سال ۴۰۰، یک نسل بعد از فردوسی):
"خیزید و خز آرید که هنگام خزان است؛
باد خنک از جانب خوارزم وزان است!"
یا نگاهی بیندازید به این ترجمه‌ی قرآن، که تقریباً همزمان با رودکی نوشته شده است. تقریباً تمام فارسی آن به راحتی برای ما قابل فهم است. چنین ثباتی در ساختار یک زبان در میان زبان‌های دنیا کم‌مانند است!
(نکته دیگری که به آن خواهیم پرداخت تعداد بسیار کم کلمات عربی در شعر یا نثر نویسندگان و شعرای این دوره است!)
برگردیم به پرسش آغازین این نوشتار: در چه بازه‌ی تاریخی، زبان پارسی بیشترین دگرگونی را به خود دید؟ پاسخ شگفت‌زده‌تان خواهد کرد: زبان پارسی امروز ما به زبانی که اشکانیان به آن سخن می‌راندند نزدیک‌تر است، تا زبان اشکانیان به زبان پارسی باستان هخامنشیان (زبان کورش و داریوش)! زبان پارسی، در زمان پادشاهی هخامنشیان و در یک بازه‌ی سیصد ساله، دگرگونگی بسیار زیادتری به خود دید، تا در دو هزار و سیصد سالِ پس از آن.
چه چیزهایی در آن دوره ۳۰۰ ساله عوض شد؟ فارسی باستان زبانی بود که به سانسکریت (زبانی که اکثر متون مقدس هندو به آن نوشته شده است) بسیار نزدیک بود، و زبانی بود بسیار پرساختار! در فارسی باستان، مانند سانسکریت، هر نامی (حتی نام اجسام) یا مونث یا مذکر یا خنثی بود که هر کدام قوانین گرامری خود را داشت (مثل عربی یا آلمانی امروز). افعال حالتهای مفرد، دوگان و جمع داشتند (مثل عربی)، کلمات در حالتهای مختلف فاعلی، مفعولی، متممی، منادایی، مضاف‌الیهی.... صرف می‌شدند و در جمله متناسب با نقش گرامریشان تغییر شکل می‌دادند (مثل سه حالت مرفوع و منصوب و مجرور در عربی، یا حالات nominative, accusative, dative , genetive در آلمانی، با این تفاوت که در فارسی باستان هشت حالت موجود بود، و بر خلاف آلمانی که فقط حرف تعریف فرق می‌کند، خود کلمه در حالات مختلف صرف می‌شد). تمام این ساختارها از بین رفتند و دستور زبان فارسی شکلی بسیار ساده‌تر و مشابه دستور زبان فارسی امروز یافت.
نیز واژگان صورت‌های فرسایش‌یافته و ساده‌شده یافتند. مثلاً، "اَرثَه‌خشثره" (=شهریار شریف) تبدیل شد به اردشیر. خشثره در فارسی باستان همان کشتریا در سانسکریت است که نام کاستِ جنگاوران و شهریاران و پهلوانان بود. این واژه در بسیاری از کلمات فارسی دوره‌های بعد به "شهر" یا "شیر" تقلیل یافت، مثلاً در کلمات شهربانو، شهرزاد، اردشیر،.....
اما تغییرات فارسی بعد از اسلام چه طور؟ اعراب برای دویست سال بر ایران حکمرانی کردند، و بعد از آن سلسله‌های ایرانی و ترک بودند که قدرت اصلی و واقعی را در دست داشتند. با مقایسه فارسی قبل و بعد از از حکمرانی دویست‌ساله‌ی اعراب، می‌بینیم که زبان فارسی در این دوره کمترین تغییر را داشته، و حتی کلمات عربی زیادی هم وارد فارسی نشده!
(پی‌نویس: یک پاراگراف از نوشتاری که می‌خوانید را بدون به کار بردن کلمات عربی نوشتم. می‌دانید کدام است؟!)
@jenabegav
https://www.tgoop.com/jenabegavarchive/55
https://www.tgoop.com/jenabegavarchive/56
BY جناب گاو
Share with your friend now:
tgoop.com/jenabegav/612