==መሬት ለምን ይንቀጠቀጣል?==

(ክፍል አንድ)
ሁኔታው በኢትዮጵያ ውስጥ በማንኛውም ሰዓት ሊፈጠር ይችላል፤ በተለይ የስምጥ ሸለቆን ታከው የሚገኙ ከተሞች፤ ይህ መረጃ አስፈላጊ በመሆኑ ለሌሎችም ያካፍሉ፤ ያዳርሱ፡፡

==የመሬት ውስጣዊ አወቃቀር==
መሬት ሙሉ በሙሉ በጠጣር ቁስ የተሞላች አይደለችም፡፡ መሬት የተዋቀረችው ከሦሥት ዋና ዋና ንብርብር ንጣፎች ነው፡፡ እነርሱም፡- ቅርፊተ አካል(Crust)፣ የምድር ማዕከል ንጣፍ(Mantle) እና ውስጠ እምብርት(Core) ናቸው፡፡ (አወቃቀሩ በስዕላቂ መግለጫ ውስጥ ይገኛል ተመልከቱት፡፡)

• ቅርፊተ አካል(Crust)፡- ይህ ስስ የሆነ የመሬት የላይኛው ንጣፍ ነው፡፡ እኛ የምንንቀሳቀስበትን የመሬት ወለል ይወክላል፡፡

• የቀለጠ አለት(Mantle)፡- ይህ በመሬት ቅርፊተ አካል እና በመሬት ውስጠ እምብረት መከካከል ቀልጦ የሚዋልል የቀለጠ አለት ነው፡፡

• ውስጠ እምብርት(Core)፡- ይህ የመሬት ውስጠ እምብርት ክፍል ሲሆን ስሪቱም ብረት ነው፡፡

==የመሬት ውስጠ እምብርት ምን ያክል ሞቃት ነው?==
የዚህን ጥያቄ መልስ ማንኛውም ተመራማሪ በእርግጠኝነት ይህን ያክል ነው ብሎ አይናገርም፤ ነገር ግን የውስጡ ክፍሎች በጣም ሞቃት እንደሆኑ የሚመሰክሩ ማስረጃዎች በመሬት ገፅታዎች ላይ ይገኛሉ፡፡ ይህንን ሁኔታም በእሳተ ገሞራዎች ፍንዳታ እና ቀልጠው በሚፈሱ አለቶች መልክ ማየት ይቻላል፡፡

==መሬት መንቀጥቀጥ==
የመሬት ዉጫዊው ክፍል በተለያዩ ቅርፊት መሰል አካላት(plates) የተሸፈነ ነዉ፡፡ የነዚህ ቅርፊት መሰል አካላት ዉፍረት በአማካይ ከ(20-60) ኪ.ሜትር ወደ መሬት ስር ይዘልቃል፡፡ እነዚህ ቅርፊት መሰል አካላት በመካከላቸዉ የሚያደርጉት እንቅስቃሴ የኃይል መጠራቀም ይፈጥራል፡፡ የኃይል መጠራቀሙም እየጨመረ ይሄድና የአለቱ አካል ሊሸከመዉ ከሚችለዉ አቅም በላይ ሲሆን ይደረመሳል፡፡ ይህ በከፍተኛ ጫና ታፍኖ የነበረ ኃይል በድንገት ሲያፈነግጥ የሚወጣዉ ከፍተኛ ኃይል በመሬት የላይኛዉ ቅርፊት አካል ላይ በሞገድ መልክ በፍጥነት ይሰራጫል፡፡ የዚህን ጊዜ የመሬት መንቀጥቀጥ ተፈጠረ ወይም ተከሰተ እንላለን፡፡ የነዚህ ቅርፊት መሰል አካላት እንቅስቃሴ ሁኔታ እና መጠን እንደየአካባቢዉ ይለያያል፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥ ጥናት ሴስሞሎጂ (Seismology) ይባላል፡፡ ቃሉም የግሪክ (Seismos) ሲሆን ትርጉሙም መንቀጥቀጥ ማለት ነዉ፡፡

እነዚህ ቅርፊት አካሎች(Plates) አንዱ ከሌላዉ የሚለይበት እጅግ በጣም ረዥም የሆነ ስንጥቅ ይገኛል፡፡ ይህ ስንጥቅ የተለያዩ መዛነፎችን ይፈጥራል፡፡ ይህ አጠቃላይ ስንጥቅም የዝንፈት መስመር(fault line) ይባላል፡፡ በዝንፈት መስመር የሚለያዩ ቅርፊተ አካሎች(Plates) እጅግ ግዙፍ እንደመሆናቸዉ መጠን አንደኛዉ በሌላኛዉ ላይ ተፅዕኖ ማድረሳቸው የማይቀር ነዉ፡፡ በመሆኑም እነኚህ የተለያዩ ቅርፊተ አካሎች እርስ በርሳቸዉ በተቃራኒ አቅጣጫ አንዱ ከሌላኛዉ ሊሸሽ ይችላል፡፡ ይህ ሁኔታ ቅርፊተ አካሎቹ እርስ በርሳቸዉ ተደጋግፈዉ የሚኖሩበትን መንገድ ስለሚያመክን በከፍተኛ ጫና ምክንያት አለቶቹ ተያይዘዉ እንዲደረመሱ ሲያደረግ ታምቆ የቆየዉ ኃይል በማፈንገጥ የሚለቀዉ ኃይል ከፍተኛ የመሬት መንቀጥቀጥ ይፈጥራል፡፡ ከዚህ ማዕከላዊ ቦታ የሚነሳዉ ከፍተኛ ሞገድ በሁሉም አቅጣጫ በመሰራጨት እረጃጅም ስንጥቅ መስመሮችን እየሠራ በመቀጠል የላይኛዉን የመሬት ንጣፍ ገፅታ ያመሰቃቅላል፡፡

ከተፈጥሮአዊ ምክንያቶች በተለየ ሁኔታ የሰዉ ልጅ አንዳንድ እቅስቃሴዎችም የመሬት መንቀጥቀጥ ሊፈጥሩ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ፡- የተለያዩ መርዛማ ዝቃጮችን ለማስወገድ ተብለዉ የሚቆፈሩ ጥልቅ ጉድጓዶች፣ ዉሃ ለማከማቸት ተብለዉ የሚቆፈሩ ጥልቅ ጉድጓዶች፣ በመሬት ዉስጥ ለዉስጥ ለኒዩክለር ጦር መሳሪያ ሙከራዎች የሚቆፈሩ መተላለፊያዎች፤ ሰዉ ሰራሽ የሆነ የመሬት መንቀጥቀጥ ሊፈጥሩ ይችላሉ፡፡ የእነዚህ ድርጊቶች መስፋፋት ከተፈጥሮአዊዉ የመሬት መንቀጥቀጥ ጋር ተመሳሳይ የሆነ ተፅእኖ በመፍጠር የመሬት መንቀጥቀጥ ሊያስከትል ይችላል፡፡
የመሬት መንቀጥቀጥ የሚያስከትለዉ ዉድመት አደጋዉ የደረሰበት አካባቢ ያለዉ የመሬት አቀማመጥ፣ መንቀጥቀጡ የሚቆይበት ጊዜ እና መንቀጥቀጡ የሸፈነዉ ክልል ይወስነዋል፡፡ ህንፃዎች የተሠሩበት የንድፍ ዓይነት እና ለግንባታ ጥቅም ላይ የዋለዉ የቁስ ዓይነትም የአደጋዉን አስከፊነት ሊጨምርም ሆነ ሊቀንስ ይችላል፡፡

የመሬት መንቀጥቀጥ ማስተዋል ከምንችለዉ በጣም ዝቅተኛ የንዝረት መጠን አንስቶ እስከ ብዙ ሺህ ኪ.ሜትሮች የሚደርስ የሞገድ ነዉጥ ሊፈጥር የሚችል ነዉ፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥ በመሬት ላይኛዉ ቅርፊተ አካል ላይ የሚገኙትን ህንፃዎች ፣ድልድዮች እና ግድቦች እንዲፈርሱ በማድረግ በአጭር ጊዜ ዉስጥ እጅግ በጣም ከባድ የሆነ ጥፋት ሊያደርስ ይችላል፡፡ በተጨማሪም ከባህር ወይም ከዉቂያኖስ ከፍተኛ የሆነ የዉሃ ሞገድ ሱናሚ(Tsunami) በማስነሳት እና ወደ የብስ በማምጣት ለመገመት የሚያዳግት ጥፋትን ያደርሳል፡፡ በተለያዩ የዓለማችን ክፍሎች ተተክለዉ የሚገኙ መሳሪያዎችም የመሬት መንቀጥቀጦችን ከተለያዩ ቦታዎች ላይ በየቀኑ ሪፖርት ያደርጋሉ፡፡ በእርግጥ ከእነዚህ ዉስጥ አደጋ የመፍጠር አቅም ያላቸዉ በጣም ጥቂቶች ናቸዉ፡፡

ባለፉት 500 ዓመታት በዓለማችን ላይ ብዙ ሚሊዮን ሰዎች ሕይወታቸዉን በመሬት መንቀጥቀጥ ምክንያት አጥተዋል፡፡ የብዙ አገራት የመሠረተ ልማት አዉታሮች እና ንብረቶች እንዳልነበር ሆነዉ አልፈዋል፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥን ቀድሞ መተንበይ በጣም አዳጋች ቢሆንም በቂ የሆኑ ቅድመ ዝግጅቶችን በማድረግ፡-ለምሳሌ ስለ አደጋዉ ትምህርት በመስጠት፣ የአደጋ ጊዜ እቅዶችን በማዉጣት እና በማሰልጠን ፣ጠንካራ እና ተጣጣፊ(ከሁኔታዉ ጋር የሚስማማ) ንድፍ ለህንፃዎችም ሆነ ለሌሎች መሠረተ ልማቶች በመጠቀም ሊደርስ የሚችለዉን አደጋ በከፍተኛ ሁኔታ መቀነስ ይቻላል፡፡

==ዝርግ ንጣፎች እንዴት ይንቀሳቀሳሉ?==
ዝርግ ንጣፎች የጎንዮሽ በተቃራኒ አቅጣጫ ሊፋጩ ወይም በተቃራኒ አቅጣጫ ተቀራርበው ሊገፋፉ ወይም በተቃራኒ አቅጣጫ ሊራራቁ ወይም በተቃራኒ አቅጣጫ በቁመታቸው ሊፋጩ ይችላሉ፡፡ ይህ ማለት ደግሞ እነኝህ ንጣፎች የሚገናኙበት ቦታ መረጋጋት የተሳነው እና ብዙ ክንውኖች ያሉበት ቦታ ነው፡፡ ለምሳሌ በስዕል እንደምትመለከቱት ሁለት የተለያዩ ዝርግ ንጣፎች በተቃራኒ አቅጣጫ ቢራራቁ በሁለቱ ዝርግ ንጣፎች ታፍኖ የነበረው የቀለጠ አለት በከፍተኛ ኃይል መገንፈሉ የማይቀር ነው፡፡ ያም ካልሆነ ደግሞ በሁለቱ ዝርግ ንጣፎች በተቃራኒ አቅጣጫ መራራቅ ምክንያት(የአብዛኞቹ ስምጥ ሸለቆዎች የተፈጠሩበት መንገድ) የሚፈጠረው የአለቶች መናድ ከፍተኛ ንዝረቶች በመፍጠር መሬትን ማንቀጥቀጡ የማይቀር ነው፡፡(ስዕላዊ መግለጫዎችን ይመልከቱ)

በዝንፈት መስመር(የቅርፊተ አካሎች መዋሰኛ) ላይ በእንቅስቃሴዎቹ ምክንያት የሚፈጠረው ከፍተኛ ጫና የሚፈጥረው የኃይል መጠራቀም አለቱ መሸከም ከሚችለው አቅም በላይ ሲሆን የሚከሰተው የአለቶች መሰባበር እና መደርመስ በሁሉም አቅጣጫ ሞገዱ በመሰራጨት እና ከፍተኛ ንዝረት በመፍጠር የመሬት መንቀጥቀጥን ያስከትላል፣ የመሬት ገፅታም ምስቅልቅሉ ይወጣል፡፡

==የመሬት መንቀጥቀጥ ልኬት==
የመሬት መንቀጥቀጥ ልኬት የሬክተር ስኬልን(Recter scale) በመጠቀም ይከናወናል፡፡ ዘዴው የሚጠቀመው የሂሳብ ቀመሮችን በመሆኑ በጣም ልከኛ ነው፡፡ ትልቅ ቁጥር ያለው የመሬት መንቀጥቀጥ የሚያመለክተው ትልቅ ጥፋትን ነው፡፡ በስዕል ውስጥ ያለውን ሰንጠረዥ ይመልከቱ፡፡

አንድ የሬክተር ስኬል ቁጥር ከቀዳሚው ቁጥር በአስር እጥፍ ኃያል ነው፡፡ ይህንን የመሬት መንቀጥቀጥ የሚለካው መሳሪያ ሳይስሞግራፍ(Seismograph) ይባላል፡፡ ከተለያዩ ቦታዎች የሚወሰዱትን የሬክተር ስኬል(Recter scale) መረጃዎች በንፅፅር በማየት የመሬት መንቀጥቀጡ ከየት አካባቢ እንደጀመረ ለመለየት ይረዳል፡፡

በክፍል ሁለት የመሬት መንቀጥቀጥ በምስራቅ አፍሪካ እንዲሁም በኢትዮጵያ ምን ይመስላል? ሁኔታው ያሰጋናል ወይ? የሚለውን እንመለከታለን፡፡ ወደፊት በክፍል ሦሥት ደግሞ ሁኔታው ሲፈጠር ምን አይነት ፈጣን እንርምጃ እንውሰድ የሚለውን እናያለን፡፡

© ሰርቫይቫል 101/Survival 101

==መሬት ለምን ይንቀጠቀጣል? በስምጥ ሸለቆውና ዳርቻው ያለን ልብ እንበል==
(ክፍል ሁለት)

ሁኔታው በኢትዮጵያ ውስጥ በማንኛውም ሰዓት ሊፈጠር ይችላል፤ በተለይ የስምጥ ሸለቆን ታከው የሚገኙ ከተሞች፤ ይህ መረጃ አስፈላጊ በመሆኑ ለሌሎችም ያካፍሉ፤ ያዳርሱ፡፡...

==የመሬት መንቀጥቀጥ በምስራቅ አፍሪካና በኢትዮጵያ==

አብዛኛውን ጊዜ ዶ/ር አታላይ አየለ በአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በጂዮ ፊዚክስ ስፔስ ሳይንስ አስትሮኖሚ ተቋም የመሬት መንቀጥቀጥ ባለሙያ የስጋት አስተያየታቸውን በሬድዮ ሲሰጡ እንሰማለን፤ እስኪ ለዛሬ ስጋታቸውን እንጋራ፡፡ ከክፍል አንድ የቀጠለ...

በምስራቅ አፍሪካ አካባቢ ለሚፈጠረው መሬት መንቀጥቀጥ መንስኤው ምንድን ነው? ካልን ከመሬት ከርስ በተለያየ መጠን እና ሁኔታ ወደላይ የሚወጣ ቅልጥ አለት አለ፡፡ ይህ የተለያየ መጠን ያለው ቅልጥ አለት ወደላይ ለመውጣት በሚያደርገው ግፊት የሚፈጠረው ውጥረት የመሬት መንቀጥቀጦችን ይፈጥራል፡፡ እሳተ ገሞራዎችም ይፈነዳሉ፡፡ በእንዲህ አይነት ሁኔታ ክስተቱ እየተደጋገመ ሲሄድ የመሬት ቅርፊተ አካል(Crust) እየተደረመሰና እየሳሳ በመሄድ ለስምጥ ሸለቆ መፈጠር ምክንያት ይሆናል፡፡ የቀይ ባህር፣ የኤደን ባህርሰላጤና የምስራቅ አፍሪካ ስምጥ ሸለቆዎች የዚህ አይነት ተፈጥሮ ሲኖራቸው የሚገናኙትም አፋር ውስጥ ነው፡፡ መገናኛ ቦታውም የአፋር ሦስትዮሽ መገናኛ (Triple Junction) የሚል ስያሜ ተሰጥቶታል፡፡ በሳይንሱ የቀይባህርና የኤደን ባህረሰላጤ ስምጥ ሸለቆዎች ከዛሬ 30 ሚልዮን ዓመት በፊት አልነበሩም ይባላል፡፡ የየመን ምዕራባዊ ክፍል እና የሰሜን ምስራቅ አፍሪካ ክፍል የገጠመ ነበር፡፡

በሀገራችን ኢትዮጵያ የመሬት መንቀጥቀጥ ሊያጠቃቸው ይችላሉ ተብለው የተለዩ አካባቢዎች አሉ ወይ? ብለን ብንጠይቅ አብዛኞቹ የሃገራችን ከተሞች አዲስ አበባን ጨምሮ ከስምጥ ሸለቆ የራቁ አይደሉም፡፡ ምናልባት በሃገራችን ምዕራባዊ ክፍል ባህርዳር፣ ጎንደር እና ወለጋ አካባቢ ደህና ይሆናል፡፡ እንዲሁም በምስራቃዊው የሃገራችን ክፍል ጎባና ሮቤ ሊድኑ ይችላሉ፡፡ ከነዚህ ውጪ ሌላው ከመሬት መንቀጥቀጥ እይታ ውጪ አይደለም፡፡ መቀሌን ብንወስድ የስምጥ ሸለቆ ጫፍ ላይ ትገኛለች፡፡ ወደታች ብንወርድ ወልድያ እና ደሴ ከስምጥ ሸለቆ ጫፍ አይርቁም፡፡ ድሬዳዋና ሃረር ያሉበት ሁኔታ ብዙም ባይርቅም የተሻለ ነው፡፡ ጥፋት ሊደርስ የሚችል የመሬት መንጥቀጥ ያለው በምዕራባዊ ዳርቻ ነው፡፡ አሁን በማደግ ላይ ያሉት ከተሞች አዳማ፣ ሻሸመኔ እና ሃዋሳ ስምጥ ሸለቆ ውሥጥ ናቸው፡፡ የሚገኙት በጣም አሳሳቢ በሚባል ቦታ ላይ ነው፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥ እና እሳተ ገሞራ በጣም የተቆራኙ ናቸው፡፡ ነገር ግን ሊፈነዳ የሚችል እሳተ ገሞራን ክትትል ከተደረገበት አስቀድሞ ማወቅ ይቻላል፡፡ በአካባቢው አየር(ጋዝ) እና አመድ መሰል ብናኝ ቅንጣጦች የሚስተዋሉ ከሆነ እንደ ጥቆማ ሊወሰዱ ይችላሉ፡፡ በተጨማሪም የሚፈጠረውን ንዝረት በማጥናት ሊፈነዳ የሚችልበትን ወቅት መገምገም ይቻላል፡፡ ባይፈነዳ እንኳን ለጥንቃቄ ዝግጅት ይደረጋል፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥን ከተመለከትን ባልታሰበ ሰዓት ሊፈጠር የሚችል እውነታ ነው፡፡ በመሆኑም መጠኑን ፣ ጊዜውን እና ቦታውን ለመተንበይ በጣም ከባድ ነው፡፡

መቸም ከጃፓኖች የመጠቀና ያደገ አገር የለም፡፡ በብዛት፣ በዓይነት እና በጥራት ድንቅ የሚባሉ ሳይንቲስቶች አሏቸው፡፡ የበርካታ ቴክኖሎጂዎች ባለቤትም ናቸው፡፡ ሆኖም ግን በ2011 ዓ.ም ወደ 2 ሺህ የሚደርሱ ዜጎቻቸውን በመሬት መንቀጥቀጥ ምክንያት በተፈጠረው የሱናሚ አደጋ አጥተዋል፡፡ ይህ ጉዳት የደረሰው መተንበይ ባለመቻላቸው ነው፡፡ ነገር ግን በየትኛውም አካባቢ የመሬት መንቀጥቀጥ ሊፈጠር እንደሚችል ስላወቁ የሚሰሩዋቸውን ፎቆች ደረጃቸውን የጠበቁ በማድረግ እና ህዝባቸውን በማስተማር ሊደርስ የሚችለውን መጠነ ሰፊ ጥፋት ይቀንሳሉ፡፡ ብዙውን ግዜ አደጋን ለመቋቋም መፍትሔው ህዝብን ማስተማር በመሆኑ ጃፓኖች ችግሩን ህዝባቸው እንዲያውቅ አድርገዋል፡፡ ከት/ቤት ጀምሮ እያንዳንዱ የጃፓን ህፃን የአካባቢውን ሁኔታ እንዲውቅ ይደረጋል፡፡ ይህን ሁሉ አድርገው እንኳን አደጋውን መተንበይ ሳይችሉ ቀርተው ብዙ ሰዎች ይሞታሉ፤ ይባስ ብሎ የ2011 መሬት መንቀጥቀጥ ሱናሚ በማስከተሉ፣ የሱናሚው ሞገድ ደግሞ የኒዮክለር ኃይል ማመንጫ ጣቢያዎችን ማቀዝቀዣ ስላበላሸው ተደራራቢ የተፈጥሮ አደጋ ተፈጥሯል፡፡

ታዲያ ይህ ሁሉ ከሆነ ስለመሬት መንቀጥቀጥ ማጥናት ጥቅሙ ምንድን ነው? ብለን ልንጠይቅ እንችላለን፡፡ የዚህ ጥናት ዋና ጥቅሙ አደጋውን ማስቀረት እንደማይሆን የሚታወቅ ነው፡፡ ዋናው ነገር የት የት አካባቢ ሊከሰት እንደደሚችል፣በምን ያህል መጠን እና እንዴት እንደሚፈጠር መንስኤውን ለማወቅ ይረዳል፡፡ ይህ ሁኔታ ከታወቀ ደግሞ የጥንቃቄ ስራዎች እንዲሰሩ ያደርጋል፡፡ ይህንን ሁኔታ ለማየት ጥሩ ምሳሌ የሚሆነን በሃይቲ እና በቺሊ የተፈጠረውን የመሬት መንቀጥቀጥ መመልከት ነው፡፡ የሃይቲው በሬክተር መጠን መለኪያ 7፣ የቺሊው ደግሞ 8.8 የተመዘገቡ ነበሩ፡፡ ቺሊዎች የመሬት መንቀጥቀጥ ሊያጠቃቸው እንደሚችል ቀድመው በጥናት ስላወቁ አቅማቸው በሚፈቅድላቸው የቴክኖሎጂ እና ኢኮኖሚ መጠን ጥንቃቄ ለማድረግ ሞክረዋል፡፡ ህንፃዎች፣ ድልድዮች እና መንገዶች ሲሰሩም ምን አይነት ደረጃ መጠቀም እንዳለባቸው ስላወቁ ተጠቃሚ መሆን ችለዋል፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥ ሊከሰት ይችላል ተብሎ የተለዩ ቦታዎች የሚኖሩ ሰዎችንም የጥንቃቄ መልዕክት በማሰራጭት ሰዎች አካባቢውን እንዲለቁ አድርገዋል፡፡ በተቃራኒው የሃይቲ መንግስት እና ህዝብ ግን ምንም አይነት ግንዛቤ ስላልነበራቸው በተፈጠረው አደጋ ምክንያት በችግር እስካሁን ተዘፍቀው በድንኳን ይኖራሉ፡፡ አደጋው በ2010፣ ከ220,000 በላይ ሰዎችን ጨርሶ ከ300,000 በላይ ሰዎችን ደግሞ አቁስሏል፤ ክስተቱ ሃገሪቱን አውድሟት ነው ያለፈው፡፡ ግንዛቤ ትልቅ አስተዋጽኦ አለው፡፡ ማህበረሰቡ፣ መንግስት እና ባለሃብቶች ስለችግሩ ቀድመው ቢረዱና ቢያውቁ፣ ትምህርት ቢሰጣቸው ኖሮ እንደዚህ የከፋ አደጋ ጥሎ ባልሄደ ነበር፡፡

ወደ አገራችን ስንመለስ አሁን በአዲስ አበባ ውስጥ እየተገነቡ የሚገኙ ህንፃዎች ሊፈጠሩ የሚችሉ አደጋዎችን ከግምት ውስጥ ያስገቡ ናቸው ለማለት አያስደፍርም፡፡ ምክንያቱም አስገዳጅ ህግ ያለ አይመስልም፡፡ የትኞቹ ህንጻዎች ወይም ድልድዮች አደጋውን ይቋቋማሉ፣ አይቋቋሙም የሚለውን ችግሩ መጥቶ ሲታይ ካልሆነ በስተቀር ማወቅ አስቸጋሪ ነው፡፡ በከተማው ውሥጥ ብዙ ህንፃዎች ይገኛሉ፡፡ ትምህርት ቤቶች፣ የጋራ መኖሪያ ህንፃዎች እና ሌሎችም ህንፃዎች የኮለን ስፋታቸው እና እርዝመታቸው ሲታይ ንዝረት ቢመጣ ምን ይሆናል የሚለውን ስናስብ የሚያስፈራ ነው፡፡

በ1910 ዓ.ም ታንዛኒያ በሬክተር ስኬል 7.4 የተመዘገበ የመሬት መንቀጥቀጥ አደጋ አጋጥሟት ነበር፡፡ በዚሁ ሳምንትም በታንዛኒያ በሬክተር ስኬል 5.7 ያስመዘገበው የመሬት መንቀጥቀጥ 17 ሰዎችን እንደገደለ መገናኛ ብዙሃን ዘግበዋል፡፡ በ1990 በደቡብ ሱዳን 7.2፣ በ2006 በሞዛምቢክ እና በአካባቢው 7.0 ሬክተር ስኬል የተመዘገበ አደጋ ነበር፡፡ ይህ እንግዲህ ባለፉት መቶ ዓመታት የተከሰተ ነው፡፡ በኢትዮጵያ ውስጥ ወደ ኋላ ከሄድን የመሳሪያው ቴክኖሎጂ ሳይመጣ የተከሰቱ የእግዜር ቁጣ ተብለው የተመዘገቡ ብዙ ክስተቶች ነበሩ፡፡ ታሪኮቹን በቤተክርስቲያን ድርሳናት ማግኘት ይቻላል፡፡

ያደጉ አገሮች ግንባታውን እንደአካባቢው ሁኔታ ሊፈጠር የሚችለውን አደጋ እንዲቋቋም አድርገው ይሰራሉ፡፡ ሁኔታውን ስለሚያውቁት ይዘጋጃሉ፡፡ እንደኛ እያደጉ ባሉ ደሃ ሃገራት በአደጋው ዙሪያ የግንዛቤ እጥረት ስለሚኖር እና አደጋውን ሊቋቋም የሚችል ግንባታ ስለማይደረግ ክስተቱ ቢፈጠር ባለማወቅ እና ባለመዘጋጀት ብቻ ሊደርስ የሚችለውን ጉዳት መገመት አይከብድም፡፡

በሀገራችን ዘመናዊ ትምህርት ከ100 አመታት በላይ ታሪክ አስቆጥሯል፡፡ ስለዚህ በሎጂክ እና በሳይንስ ማመን አለብን፡፡ አብዛኛው ከተሞቻችን የተመሰረቱት ስምጥ ሸለቆን ተከትለው ነው፡፡ እነዚህ ከተሞች አዲስ አበባን ጨምሮ በስምጥ ሸለቆ ዳርቻዎች መሆናቸው በጥንት ቢታወቅ ኖሮ ለዋና ከተማነት ተመራጭ አይሆኑም ነበር፡፡

ብዙ ኢኮኖሚ የሚፈስበት ግንባታ በደንብ መጠናት አለበት፡፡ በተለይ መሠረቱ የሚወጣበትን ቦታ በጥልቀት መመርመር በሚያስችል መሳሪያ በመታገዝ ቅድመ ጥናት መደረግ አለበት፡፡ አንድ ከተማ ከመከተሙ በፊት መምረጥ ይቻላል፡፡ የኋላ ታሪኮችን ስናይ አንድ ከተማ ታስቦበት አይቆረቆርም፡፡ በ1906 በኢትዮጵያ ስምጥ ሸለቆ ውስጥ ተፈጥሮ በመሳሪያ የተመዘገበው ትልቁ የመሬት መንቀጥቀጥ በሬክተር ስኬል 6.8 ሲሆን በወቅቱ በነበረው መረጃ አዳሚ ቱሉ የተባለችው ከተማ አካባቢ እንደተነሳ ይነገራል፡፡ ከዛ በኋላ በተደረገውም ምርምር ከወደ ምስራቃዊ ፕላቶ አካባቢ እንደተነሳ ያሳያል፡፡ በዚህ የመሬት መንቀጥቀጥ ምክንያት ከአዳሚ ቱሉ የተነሳው ንዝረት የእንጦጦ ማርያም ቤተክርስቲያንን ደውል ማንም ሳይነካው እንዲደውል አድርጓል፡፡ ከዚህ መረዳት የምንችለው እንዲህ ዓይነት ክስተት የመፈጠር እድሉ መኖሩን ነው፡፡ ከአዲስ አበባ ቅርብ ርቀት ላይ 6.8 በሬክተር ስኬል የመሬት መንቀጥቀጥ ተነስቷል፡፡

በክፍል ሦሥት ምን ዓይነት የጥንቃቄ እርምጃዎችን እንውሰድ የሚለውን እንመለከታለን፡፡

© ሰርቫይቫል 101/Survival 101

የሴትልጅ ቁንጅና ምንድነው?
_______

(ውበትና ደም-ግባትስ?)

"ቁንጅና ምንድነው ሰዎች አስረዱኝ
እኔ እሷን ወድጄ ታምሜያለሁኝ...
ውበትና ቁንጅናሺ፣ ይማርካል ለሚያይሺ.."

- ድምፃዊ ማህሙድ አህመድ

በየዘመኑ "የሴት ልጅ ውበት" የሚባለውን አስተሳሰብና መስፈርት ማን ፈጠረው? "ቆንጆ" ሴት ከቆንጆ ሰው በምን ትለያለች? ሴቶች በ"ሽንጥና ዳሌሽ ሲታዩ..." ዓይነት መስፈርቶች እንዲለኩ የበየነላቸው ማነው?

ወንዶች ሴቶችን የሚስሉበት መንገድ ከስሜት ጋር የተያያዘ ለምን ሆነ? ከወሲባዊ መስህብ አሊያም ከመራባትና ከእናትነት አስተሳሰቦች ውጭ ሊታሰብ የሚችል የሴት ልጅ ሰብዓዊና ማኅበራዊ ፋይዳ ከየማኅበረሰቡ አንጎል የተነነው በምን ምክንያት ነው?

ውበት ምንድነው? ደርባባነትን ከሴት ልጅ ለምን እንድንጠብቅ ሆንን? በዘመናት ውስጥ የተቸራቸውን ማኅበራዊ ተክለሰብዕናና የተሰጣቸውን ሚና ለመጫወት እምቢ ያሉ ሴቶች ዕጣፈንታ ምንድን ነበር? አሁንስ ምንድነው?

ወንዶች በጥቅሉ ለሴቶች ያለን ዝንባሌ በጎችንና ፍየሎችን ሽንጣቸውን ለክተን፣ ጥርሳቸውን ፈልቅቀን፣ ሸሆናቸውን መትረን ለመግዛት ከምንሄድበት መንገድ ብዙም ያልተለየ ሆኖ የሚገኘው በምን የተነሳ ነው? ተፈጥሯዊ ነው? ወይስ ማኅበራዊ?

የሴቶች ተፈጥሯዊ ሰዋዊ አገልግሎት ምንድነው? ብለን ነው የምናስበው? ለምን?

የሴትን ልጅ አካላት ዕርቃን እያወጡ የተሳሉ አያሌ ክላሲካልና ሞደርን የጥበብ ሥራዎች (ሥዕሎች፣ ቅርፃቅርፆች፣ ስነፅሑፎች፣ ሙዚቃዎች፣ ወዘተ.) ለምን በየዓለሙ በሰዎች ዘንድ ተወዳጅ ሆኑ?

የሰውልጅ ሴትን ልጅ ከsensual pleasure ውጭ ለማሰብ ያልቻለበት አብይ ምክንያቱ ምንድነው? ሴቶችስ ራሳቸውን ከመኳኳልና ከማጊያጌጥ፣ ሽንጥና ዳሌያቸውን ከማጉላት፣ ፀጉራቸውን ከመሾረብና በአልባሳት ከመሸለም ውጭ ያለውን ጥልቅ የራስ ማንነታቸውን ለመፈለግ ብዙ ዝንባሌ የማያሳዩት ለምንድነው?

በሴትነት ውስጥ ከማኅበራዊው መስፈሪያ ሚዛን የማፈንገጥ ዋጋው ምን ያህል ነው? ይህች ዓለም የማን ዓለም ነች?

እውን It's a man's man's world እንደሚባለው.. ዓለማችን የወንዶች ብቻ ዓለም ነች? ከሆነች ሴቶች የተነጠቀ ሙሉ የሰውነት ክብራቸውንና ዋጋቸውን ለማስመለስ ምን ያድርጉ?

የፆታ አስተሳሰባችን በምን በምን ነገሮቻችን ውስጥ ሥር እንደሰደደ፣ እስከ ምን ከፍታ እንዳሻቀበና እንዴትስ ተብሎ እንደተድበሰበሰና እንደተሸነገለ ልብ ብለን አስተውለነዋል?

ሴትነት ምንድነው? ወንድነትስ? ውበትስ? የሴት ልጅ ውበት ምንድነው? ሴትን ልጅ ያለ ጭንና ባቷ ለማሰብ ፈቃደኝነቱ ያለው ወንድ ከመቶ ስንት ፐርሰንት ነው? ራሷን ከቀሚሷ ውጭ አድርጋ ማሰብ የምትችልስ ሴት ከመቶ መሐል ስንት ትገኛለች?

የነዳጅ ዘይትን የሚተኩ በርከት ያሉ የኃይል አማራጭ ቴክኖሎጂ ተገኝተዋል በዘመናዊዋ ዓለማችን። ግን የዔለም ኢንዱስትሪ ሁሉ ከነዳጅ ጋር የተያያዘ ነው። ዲዛይኑ፣ ሸቀጡ፣ ንግዱ፣ ኢኮኖሚው፣ ቴክኖሎጂው፣ መኪናው፣ መርከቡ፣ አውሮፕላኑ... ሁሉ ከነዳጅ ጋር የተሳሰረ ነው። በዚህ የተነሳ ዓለም የሚያውቀውንና ህልውናውን የመሠረተበትን ኋላቀሩን ነዳጅ ዘይት መተው አይፈልግም። የሴት ልጅ ውበትስ ተመሣሣይ ነገር ይኖረው ይሆን?

በዓለም ሁሉ "የሴቶችን ውበት" መሠረት አድርገው የሚመረቱ ምርቶች፣ ዲዛይኖች፣ ፅሑፎች፣ ሳይንሶች፣ ፊልሞች፣ ኢንደስትሪዎችና ማኅበራዊ አወቃቀሮች... ባንዴ ተንደው እውነተኛ የሴቶችን ሙሉ ሰውነትና ክብር ወዳረጋገጠ ዘመናዊ አስተሳሰብ መሻገር ይችላሉ? የሚቻል ነው? ሴቶች ቂጥና ፊታቸው እየታየ የሚመዘኑበት ዘመን እስኪያበቃስ ስንት ዓመት ይፈጃል?

ይህ የናዖሚ ዎልፍ መፅሐፍ ላለፉት 3ሺህ ዓመታት የተቀነቀኑ የስነውበት ፍልስፍናዎችን፣ ሳይንሶችንና አስተሳሰቦችን እጅግ ጥልቅ በሆነ መንገድ ይቃኛል። አጥብቆ ይሄሳል። እና የውበትን ትርጉም እንድንፈትሽ ያስገድዳል።

ሴቶች ከወንዶች የውበት መስፈርት ራሳቸውን ማላቀቅ አለባቸው፣ ነፃ መውጣት አለባቸው ትለናለች።

በምጥን ፈገግታዋና በመርገፍ ቀሚሷ ዓለምን የምታማልለው ሞናሊዛ የኋላቀሩ ዘመን ማስረጃ ሆና ተቀድዳ የምትጣልበት፣ የፒካሶና የሌሎች በዓለም የተደነቁ የእርቃን ሴቶች ሥዕሎችና ኃውልቶች ተጠራርገው ወደ ቆሻሻ ቅርጫት የሚጣሉበት፣ የሴት ልጅን ሉዓላዊነት ያከበረ፣ ኮርማዊውን የወንዶች ዓለም የገረሰሰ፣ አዲስ የሴቶች ነፃነት ዘመን መበሠር አለበት ትላለች።

ከዚህ በፊት "ዘ ሴክስ ኦፍ ቲንግስ" የሚል አስገራሚ መሠል ይዘት ያለው በአንዲት ጀርመናዊት-እንግሊዛዊት ሪሰርቸር ዶክተር የተፃፈ አንድ ዳጎስ ያለ መፅሐፍ አግኝቼ ስገረምና የያዝኳቸውን ሁሉ የሴትልጅ አስተሳሰቦች ስሞግት ቆይቼ ነበር።

ይህን መፅሐፍ ካነበብኩ በኋላ ደግሞ ብርቱካን ከንፈርሽ፣ ብርንዶ ትንፋሽሽ፣ የዘንባባ ማር ይመስላል ፍቅርሽ፣ ፅጌረዳ ስላንቺ ልጎዳ፣ ሐር ይመስላል ፀጉርሽ፣ ሎሚ ተረከዝሽ፣ ስልታዊ ውዝዋዜሽ፣ ዓይናፋርነትሽ፣ ችቦ አይሞላም ወገብሽ፣ ካንቺ ጋር አድሬ ሲነጋ ልሙት፣ እና አንቺን ያለውን በቴስታ ጥርሱን🤩... የመሣሰሉትን የምወዳቸውን የሙዚቃ ስንኞች ከአዕምሮዬ ለማጥፋት ምን ዓይነት ላጲስ መጠቀም እንዳለብኝ በማሰላሰል ላይ ነኝ🤓!!!

ይህች ደራሲና ተመራማሪ፣ ሶስተኛው የፌሚኒዝም አብዮት ተብሎ የሚጠራውን አስተሳሰብ ያፈለቀችና ለዓለም ያስተዋወቀች ጉምቱ ምሁር ስለመሆኗ ከተለያዩ ዜና መወድሶች ለመረዳት ችዬአለሁ።

ለማንኛውም ሃሳቦቿ የያዝካቸውን የሴት ልጅ ውበት ኮተቶች ሁሉ ያስጥሉሃል። ግን ፍራቻዬ ያለንን አስጥላን... በምትኩ የምትሰጠን ውበት ምን ዓይነት እንደሆነ ደራሲዋም ራሷ በትክክል ያወቀችው አልመሠለኝም።

ሽንጥና ዳሌሽ ሲታዩን ትተን... ወደ ምን እንሻገር? ውብ የምንላትን ሴት ከየት እናግኛት? ከስንደዶ አፍንጫና ከማር ከንፈር ውጭ ያለችዋ ቆንጆ ሴት ማነች? ከወዴትስ ትገኛለች? እውን አለችስ ወይ በዓለም ላይ? ሴቶቹ ራሳቸውስ ይቀበሏታል?

ደራሲዋ የምትሰብከን ሴቶች ከሙክትነትና ከጌጥነት አሊያም ከስሜት ማስተንፈሻነት የወረደ የወንዶች አስተሳሰብ ነፃ የሚወጡባት ዓለምስ እውን በዚህ የቅርብ ዘመን ትውልድ እውን ሆና እናያት ይሆን? ...

የወንዶች አሽኮርማሚነት፣ እና የሴቶች ተሽኮርማሚነት አብቅቶ፣ ማንም ማንንም የማያሽኮረምምባትን ዓለም የምናየው መቼ ነው? መቼ ነው ያቺ የፍፃሜ (ዋንጫ) ቀን መምጫዋ? ምን ምልክትስ እንጠብቅ?

ወንድሜ (እና እህቴ🤩)... በበኩሌ ጥይቴን ጨርሼያለሁ!

በዚሁ ባበቃስ?

መልካም ጊዜ!

🙏🏿❤️

© Assaf Hailu

በኢትዮጵያዊ ሁለ ውስጥ የሞላ፣
______

(ልብ የሚሞላ ቅድስና!)

እኔ ግን የቱንም ያህል ተቃራኒ እውነታ ለትንግርት ቢከመር በዚህች ሀገር ተስፋ አልቆርጥም!

ይቺ ሀገራችን የሆነ የምትኖርበት ምሥጢር አላት። የሆነ ተዓምር አምቃለች። የሆነ ሲወርድ ሲዋረድ የመጣ ዝም ብሎ በአየሩ ላይ እየተንሳፈፈ የሚኖር አንዳች ጥልቅ ምሥጢር አለ።

የሆነ በመጨረሻ ከመጨረሻው የከፋ ነገር የሚከልለን ተዓምር አለ። ይሄ ሁሉ ዘመናዊው ዓለም ሄዶ ሄዶ ቢጠፋ፣ ቢጠፋፋ፣ የሆነ እንዲቀርልን የተፈለገ፣ እንድንተርፍበት፣ እንድንጠበቅበት የተፈለገ አንዳች መንፈሳዊነትን የተላበሰ ነገር አለ በኢትዮጵያችን።

ብዙ ጊዜ የማስበው ነገር ነው ይህ። ደሞ የማገኛቸው ድርሳናት ሁሉ ይሄንኑ የሚያጠናክሩልኝ ናቸው። የሆነ ዘመኑን የሚጠብቅ ታላቅ ትንሳዔ አለ በምድራችን።

ትንቢት አይደለም ይህ። ብዙ ጥናቶች፣ ምርምሮች እየደጋገሙ የሚሙጡበት ድምዳሜ ነው። ይመጣሉ፣ ይመረምራሉ፣ መንገዶች ሁሉ ወደኛ ያመራሉ።

ከዚያ ግን ሲመጡ አያገኙትም። ልክ የበረሃ ውሃ በአሸዋ ውስጥ ሠርጎ እንደሚጠፋ፣ የሆነ ቦታ ላይ ሲደርሱ ዳናው ይሰወርባቸዋል። But they can feel it. They know in their hearts that there's something sacred in this land!

There's something continuing from the ancient in the spirits of these people ይሉናል ሲደመድሙ ስለኛ።

የሙሴ ፅላት እኛው ጋር አለ። ቅዱስ ፅዋው እኛው ጋር ነው። ታቦቱ የእሱም አቅጣጫ እኛው ጋር ነው የሚያመላክተው። ግማደ መስቀሉ እሱም አለ በዚህችው ምድራችን ላይ።

የቀደሙት ሁሉ ነገሥታት ባህሩንና ውቅያኖሱን ሁሉ አጥብቀው የሚሸሹ ናቸው። ይህን ነገር ከየትም አላገኘሁትም። ግን ደጋግሜ ራሴን የምጠይቀው ጥያቄ ነው።

ለምንድነው ለሺህ ዓመታት ምስጢራቸውንና ምድራቸውን እየተከላከሉ የቆዩ ቀደምቶቻችን ከጠረፉ እና ከባህሩ ይልቅ ወደ heartlandዱ፣ ወደ መሐል እምብርት ምድራቸው ማፈግፈግን የሚመርጡት? የሆነ የሚያውቁት ምሥጢር መኖር አለበት! እንደዚያ ይመስለኛል ታሪካቸውን ስመለከት።

የሆነ ሊመጣባቸው ያለ መቅሰፍት የታያቸውና የሚያውቁ ነው የሚመስሉት። ደግመው ደጋግመው ወደ ተራሮችና ወደ መሐል እምብርት ውስጥ ወደታነፁ ገዳማት፣ በረሃዎች፣ ሃይቆችና ደሴቶች ሥርቻ ውስጥ መሸሸግን ይመርጣሉ።

የሆነ ወደፊት የሚመጣ የዓለም ጥፋት ያለ እና በዚህች ቅዱስ ምድር ተጠልለው የሚያመልጡ ነው የሚመስለው።

ይህች ምድራችን በመጨረሻው የዓለም ጥፋት የኖህ መርከብ ሆና የሰው ዘር የሚተርፍባት ቅድስት ምድር ትመስለኛለች። There's something mysterious about our whole existence and ways of life!

ለማንኛውም እነዚህ የሙሴን ፅላት አድራሻ ከየዓለሙ ሁሉ ጥግ ሊያፈላልጉ የተነሱ ሁለት በዓለም የታወቁና በኢትዮጵያ ምሥጢራት ጉዳይ ላይ እጅግ ከፍ ያለ ክብር የተቸራቸው ተመራማሪዎች፣ ብዙ ነገሮችን ያስሱ፣ ይፈነቅሉና... በመጨረሻ የሙሴ ፅላት በየዓለሙ ሁሉ አለ ይባላል። ግን በኛ እምነት፣ ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ፅላት እውነተኛው ፅላት ነው ይላሉ።

ይህን ልንል የቻልነው ደሞ መንፈሱ በሀገሪቱ ሁለመና ሰፍፎ በግልፅ የሚታይ፣ በቀልብህ የሚገባ፣ የሚታወቅህ... ስለሆነ ጭምር ነው ይላሉ።

ወደ አንድ የኢትዮጵያኖች መንፈሳዊ በዓል፣ ወይ ቅዳሴ፣ ወይ አኗኗር፣ ወይ አክሱም፣ ወይ ላሊበላ፣ ወይ የሰዉ ልብስና አኗኗር፣ ወይ ወደ ጎጆ ቤቶቻቸው፣ ወይ ሐይማኖቱ ምንም ይሁን ኢትዮጵያኖችን ልብለህ እያቸው እስቲ? ይላሉ።

በየሰዉ ውስጥ የምታየው በዘመናዊው ምዕራባዊው ዓለም የረከሰ ቁሳዊ ግልሙትና የማይደረመስ አንዳች ዓይነት ከሺህዎች ዓመታት በፊት ብቻ ልታገኘው የምትችለው የተቀደሰ ጥንታዊ ሥሪት አለ በየሰዉ ሁሉ የዕለት ተዕለት ህይወት ላይ ያረበበ።

እውነት ይመስለኛል። ዓለምን ሁሉ እንመስላለን። ዓለምን ሁሉ እንወክላለን። ተቀይጠናል። ከዓለሙ ጋርም፣ እርስ በርሳችንም። ግን እንለያለን። ዓለም ሲጠፋፋ በመጨረሻ በፅላቱ ተዓምር የምንተርፍ እኛ ሳንሆን አንቀርም!

የእጣናቸው ሽታ ራሱ ወደሆነ ጥንታዊ ዓለም ይወስደኛል ይላል አንደኛው ተመራማሪ🙏🏿! ፈገግ አልኩ። አንተ ዕጣን ትላለህ፣ ጥንታዊውን መንፈስ ያልተሸከመ ምን ነገር አለ በምድራችን?

ጠጅ ሣሩና አሪቲውስ? ቄጠማና ሉባንጃውስ? ያገር ልብሱስ? ሹሩባውስ? ተነፋነፍና ጥልፍ ቀሚሱስ? ምጣድና አክንባሏችንስ? ጊርጊራና ማራገቢያዎቹስ? ምድጃና ከሰሉስ? ኩሽናችንስ? ሁሉነገራችንስ?

ከመላው አፍሪካ ተነጥለን፣ በሌሎች ዓለማት ገዢዎች ዋና ጥንታዊ ሥሪታችን እንዲጠፋብን፣ እንዲቋረጥብን ያልተደረግን ብቸኛ ነፃ የአፍሪካ ሕዝቦች ስለሆንን... ሁለነገራችን ጥንታዊውን ነገር ያስታውሳቸዋል። ..

የጥንቱን መንፈስ ይቀሰቅስባቸዋል። እንደነዚህ ሪሰርቸሮች፣ ቀና ልብ ያላቸው ይወዱታል። ይፈልጉታል። በአልባሌ መጠቅለያ ውስጥ የዋለውን የከበረውን ነገራችንን ያዩታል። አኗኗራችን በሆነ የተቀደሰ ጥንታዊ መንፈስ የተባረከ መሆኑንም ይመሠክሩልናል።

ጥያቄው እኛስ ግን ተቀብለነዋል? የሚለው ነው። እኛስ ያንን ጥንታዊውን የተቀደሰውን እኛነታችንን እንደ ትርፍ አንጀትና እንግዴ ልጅ ቆርጠን ለመጣልና ትውልድ በማይደርስበት ሥፍራ ለመቅበር ነው መከራችንን እየበላን ያለነው? ወይስ continuityያችንን ለመጠበቅ?

የፅላቱ ታማኝ ጠባቂዎች ነን? ወይስ አደራ በላዎች? የተቀደሰች ምድራችንን ጥለን የምንፈረጥጥ? ነፍሳችን የምታቀነቅነው ዜማ ምንድነው?

በገና ዋዜማ ሳይቸግረኝ ይሄን የቅዱስ ፅላቱን መፅሐፍ ገልጬ... ተወስጄ ቀረሁ! ስለኛ ያልተፃፈልን ነገር የለም! ያኮራል! ልብን ይነፋል ኢትዮጵያዊ መሆን! ኪስን ባይነፋም ልብን ይነፋል! በእውነት!

ፈጣሪ ኢትዮጵያችንን አብዝቶ ይባርክ!

የትውልዶቻችንን ልብ ይጠብቅ!

መልካም የገና በዓል እመኛለሁ!

አበቃሁ!

🙏🏿❤️

© Assaf Hailu

የ ጉ ለ ሌ ው ሰ ካ ራ ም
_ ♧ __

"A drunk mind speaks a sober heart."
— Jean-Jacques Rousseau

“የጉለሌው ሰካራም” የደራሲ ተመስገን ገብሬ አጭር ልብወለድ ሲሆን፣ ታትሞ የወጣው በህዳር 22 ቀን 1941 ዓ.ም.፣ (በነፃነት ማተሚያ ቤት)፣ አዲስ አበባ ነው፡፡

በእርግጥ ከዚያ በፊት በሀገራችን ሰዎች የተጻፉ ሌሎች ሥራዎች ቢኖሩም ብዙ የስነ ጽሑፍ ሐያሲያን ይህ የተመስገን ገብሬ “የጉለሌው ሰካራም” በኢትዮጵያ የመጀመሪያው ዘመናዊ አጭር ልብ ወለድ ድርሰት እንደሆነ ይናገሩለታል፡፡

መቼቱ አዲስ አበባ ከተማ፣ ጉለሌ ነው፡፡ መጠጥ ቤቷ ደሞ በሰባራ ባቡር፣ ከዮሐንስ ቤተክርስትያን አጠገብ የምትገኝ የበቀለች አምባዬ ግሮሰሪ ናት፡፡ ባለታሪኩ የጉለሌው ዝነኛ ሰካር ተበጀ ነው፡፡

ተበጀ - ከገፈርሳ እስከ ደጃዝማች ይገዙ ሰፈር ባለው ሰፊ ግዛቱ - በዶሮ ንግድ እጅጉን የታወቀ የዶሮ ነጋዴ ነው፡፡ እጅጉን የታወቀው በዶሮ ነጋዴነቱ ብቻ አይደለም፡፡ በስካር ዝናው ጭምር ነው፡፡

የተበጀ ስካር የየሰፈሩ የቡና ማጣጫ ሆኗል፡፡ እያንዳንዷ የማታውቀውም የምታውቀውም ሴት ቡና ሲኒ ይዛ ስትቀመጥ - ተበጀ ያደረገውንም ሌላ ሰው ያደረገውንም እየጨማመረች ተበጀ አደረገ ብላ አዳዲስ ግብር ትሰጠዋለች፡፡

እና ዝናው ጉለሌን አልፎ አዲስ አበባን አካሏል፡፡ እና ተበጀ ይሄን ሲያስብ በንዴት እንዲህ ይላል፡- "ጉለሌ ሥራው ወሬ ማቡካት ነው፣ የፈለገውን ያቡካ!"

በአጠቃላይ ግን - ሰካራም እየተባለ የሚያደርገው መልካም ተግባር ሁሉ ሳያውቀው እንዳደረገው እየተቆጠረ አመድ አፋሽ ሆኖ ቀረ እንጂ - ተበጀ መልካም ሰው ነው፡፡

አንዴ ወንዝ የገባችን ገረድ አድናለሁ ብሎ ራሱን ለጎርፍ አሳልፎ የሰጠ፣ ግን አሳማ ይዞ የወጣ - ለመልካም ግብ ራሱን አሳልፎ የሚሰጥ መልካም ሰው ነው፡፡

ራሱን ይጠይቃል፦ "የሰው ታላቅነቱ ምኑ ላይ ነው? መጠጥ ስላልጠጣ፣ ሚስት ስላገባ፣ ልጅ ስለወለደ፣ ሀብታም ወይም ደሃ ስለሆነ ነው? እኔ ከሙሉ ሰውነት ምን አጉድዬ፣ ምን አጥፍቼ ነው ይሄን ያህል ሁሉም ሰው እየተነሳ ‹‹ሰው ሁን!›› እያለ ሊመክረኝ የሚነሳው?" - እያለ ለራሱ፡፡

"እስቲ ሰው ልሁን" እያለ ለጋብቻ የጠየቃት ሴት ሁሉ ዝናውን ሰምታ በቁሙ ታሰናብተዋለች፡፡ የነፍስ አባቱ ሳይቀር - "ስካርህን ካላቆምክ አልባርክህም" ብለው - "ጉለሌ ያውጣህ!" ብለው ለቁም ገሃነም ጥለውት ሄደዋል!

ሁለተኛውን የነፍስ አባቱን ሁሌ እሁድ በመጣ ቁጥር አገኛቸዋለሁ ይላል - እርሱ ግን እሁድ ዕለት መገኛው - በከባድ ሀንጎቨር እየተጠቀጠቀ ከአልጋው ላይ!!

የተበጀ ህልምና የተበጀ እውን አልገናኝ ብለውት የተቸገረ - እና ብስጭቱን ለመርሳት፣ ወይ ለመስከር፣ ወይ ለመደሰት የሚጠጣ - እና የሚስቅ፣ የሚጮኽ - እና ደግሞ ተመልሶ የሚፀፀት - ባህርየ-ሰብዕ ነው - የጉለሌው ሰካራም!

ተበጀ መጠጥን ብዙ ጊዜ ለማቆም ከራሱ ጋር መሐላ ፈጽሟል፣ በበነጋው ግን ያው ነው፡፡ ውስኪ! ውስኪ ከነጠርሙሱ ነው የተበጀ ምሱ! በሰካርነቱ ያልደረሰበት ውርደት የለም! ሰክሮ ያልወደቀበት መንገድ የለም! በሰከረበት ዝናብ ወስዶት እሳት አደጋ ተጠርቶ አንስቶት ያውቃል፡፡

የጉለሌ ህዝብ ከወደቀበት ቦይ ተረባርቦ ያነሳዋል፡፡ እርሱ በማግስቱ ወደ ሥራው ይገባል፡፡ ለውለታው ተበጀ "የጉለሌ ልጅ ነኝ!" ይላል፡፡ "ደሃም ሆንን ሃብታም፣ ሰካራምም ሆንን ህርመኛ - ሁላችንም አባታችን ጉለሌ ነው!" እያለ ይፎክራል፡፡

ፀጉሩን መቀስ አስነክቶት አያውቅም፡፡ መጠጥና ትምባሆ፣ እና ሳቅና ጩኸት - አይለዩትም፡፡

"ደብረሊባኖስ ገዳም ብትገባ የሚጠብቅህ
ዝምታ ነው፣ ወፍ እንኳን ጩኸት የላትም፣
ባህታውያኑ ውሃ ይጣፍጣቸዋል - ሰካራም
ምን ልክፍት አምጥቶበት ነው የመረረ ጌሾና
ብቅል የሚጋተው እና የሚጮኸው?"

እያለ ያውጃል የጉለሌው ሰካራም - ተበጀ፡፡ ራሱን ይኮንናል፣ በራሱ ይሳለቃል፡፡ ውሃ እንዲጣፍጠውም ይመኛል፡፡ ግን ከአልኮል መጠጥ መላቀቅ አልሆንለት አለ፡፡

በመጨረሻ አንድ ባለ ዳስ ጎጆ ይሰራና - በቤቱ ኩራዝና ክብሪት ከአልኮል መጠጥ ጋር ይዞ ይገባል፡፡ ሲያስበው "መጠጥና እሳት ባንድ ቤት መግባት የለበትም" ይላል ለራሱ፡፡

ሰክሮ ቤቱን ቢያቃጥለውና አመዱ ቢወጣ - "እዚህ ጋር አንድ ጎጆ የነበረው ሰካራም ነበረ…" እያለ የጉለሌ ሰው እየተጠቋቆመ እስከ ዘለዓለሙ ሲስቅበት ሊኖር ነው፡፡ የጉለሌው ሰካራም - ለቤቱ ክብር ሲል - መጠጥ ለማቆም ወስኖ - ለአንድ ዓመት፣ ከ9 ወር፣ ከ9 ቀን፣ አቆመ፡፡

እና በዓመት ከ9 ወር፣ በ9ኛ ቀኑ ግን - ወደ መጠጥ ቤት ሲሄድ - የናፈቁት ወገኖቹ እንደ ሀገር መሪ ባለ እልልታና ሆታ ሲቀበሉት - መልሶ ሰክሮ ባቡር ሃዲድ ላይ ወደቀ። ባቡር እግሮቹን ደፈጠጣቸው።

ከእርሱ ጎን የተደፈጠጠ አህያንም አሞሮች ሲቀራመቱት - ሃኪም ጋር ሄዶ "እግሩ ይቆረጥ" ሲባል - ሃኪሞቹ "እስከ ጉልበቱ ከቆረጥነው የእንጨት እግር አስገብቶ ለመጠጣት ስለሚወጣ - እስከ ቂጡ አስጠግተን እንቁረጠው" ተባብለው ሲቆርጡት - እንደ ሰመመን ሆኖ ይሰማዋል።

እግሮቹን መዝኑና አስታቅፉት ተብሎ - 10 ኪሎ እግር ሲያስታቅፉት - ወዘተ - እነዚህ ሁሉ አስፈሪ ትዕይንቶች ይቀያየራሉ። እና በመጨረሻ - ህልም ይሁን እውን ተቸግሮ ይጠይቃል። የጉለሌው ሰካራም፦

“ስንት እግር ነው ያለኝ?”

“ስንት እግር ነው ያለኝ?”

የቤቱ ገረድ ይመልሱለታል፡-

“ልጆቼን ያሳደገችው ላም አራት እግር ነው ያላት…!”፡፡

ይሄ የደራሲ ተመስገን ገብሬ ኢትዮጵያዊ ቀደምት አጭር ልብወለድ በጨዋታ የተዋዛ አቀራረብ ያለው፣ የማይሰለች፣ የሰውን ውስጣዊ ስነልቦናና ማንነት ዘልቆ የሚያይ፣ ማኅበረሰባችንን ጠንቅቆ የተረዳ፣ እና በድንቅ ሚዛናዊ ሥፍራ ላይ ሆኖ የገጸባኅርያቱን እሳቤና ድርጊት የሚተርክ - እጅግ ሸግዬ ዘመናዊ የፈጠራ ጥበብ ውጤት ነው፡፡

እና ደግሞ እንደ አንድ ድንቅ የጥበብ ሥራ አዲስ ግዙፍ ነፍስን ከመንገድ ዳር መዝዞ፣ ሥጋ አላብሶ፣ ነፍስ ዘርቶ፣ እያጠጣና እያናገረ በህሊናችን አይረሴ የሆነ በቅርብ የምናውቀውን ሰው ይከስትልናል።

እንደ ሞናሊዛ፣ እንደ ዶን ኪኾቴ፣ እንደ ጉዱ ካሣ፣ እንደ አባ ዓለም-ለምኔ፣ እንደ ባለካፖርቱ አካኪ አካኪቪች። እንደ ታራስ ቡልባ። እንደ አደፍርስ። እንደ ሌሎችም ኃያል የብዕርና የቀለም ጋብቻ የወለዳቸው አይረሴ ፍጡራን። አንዴ "የጉለሌው ሰካራም"ን ያነበበም - ፈጽሞ አይረሳውም!

ምናልባትም - እንዲህ እንደ ተበጀ በግላጭ ዝነኛ አንሁንበት እንጂ - አሊያም እንዲህ ጨርሶ አይለይልን እንጂ - ሁላችንም ብንሆን - ሰው ነንና ጥቂት ጥቂት ተበጀነት አያጣንም። የጉለሌው ሠካራም በሁላችንም ውስጥ አለ።

በተለያዩ የሕይወት መስኮች ስንንከላወስ - ከምንሸሸው ነገር መውጣት አቅቶን - እየተፀፀትን ወደዚያው ወደምንኮንነው ነገር ደግመን ደጋግመን ለምንመላለስ ብዙ ሰዎች - ይሄ የጉለሌው ሰካራም ድርሰት በዘዋራ ሁነኛ መልዕክት የሚነግረን - እውነተኛ የውስጥ ደወል ነው!

በበኩሌ ተበጀ ውስጤ ነው! ይታየኛል በጉለሌ! በሰባራ ባቡር! በዮሐንስ! ባዲሳባ! በደጃች ይገዙ ሰፈር! በበቀለች አምባዬ ግሮሰሪ! ያውና እዚያ ማዶ - የጉለሌው ሰካራም! የሲሲፈሷ ህይወታችን መስታወት!

“የጉለሌው ሰካራም”። በደራሲ ተመስገን ገብሬ ከ67 ዓመታት በፊት (በኅዳር 1940 ዓ.ም.) የተፃፈ አጭር ልብወለድ።

— ለሁላችን መልካም ጊዜን እመኛለሁ!

© Assaf Hailu

እድለኛ ሆኜ “When I am gone” የተሰኝው የመጀመሪያ መጽሐፌ ውስጥ የተካተተው ግጥሜ በደራሲ እና ተርጓሚ ቤተማርያም ተሾመ ከእንግሊዘኛ ወደ አማርኛ ተተርጉሟል። እናንተም ግጥሙን ሰምታችሁ እንደምትደሰቱ አምናለሁ። መልካም እሁድ ❤️ በጣም አመሰግናለሁ Betemariam Teshome

WHEN I AM GONE
Tigest Samuel
ስሰናበት
ትርጉም ቤ.ማ.ተ
--------
ሞታለች ብለው ሲያውጁ -
አልቆ ሲያከትም እድሜዬ፣
ሁሉ በነበር ሲዘጋ -
ሲጠናቀቅ እሩጫዬ...
ተለይታ ስትሄድ ከ'ኔ -
ነፍሴ ለፍርድ ስትጠራ፣
አካሌ ከምድር ትቢያ -
ሲቀላቀል ከአቧራ...
ቀድመህ ትገኝ ይሆን ያኔ? -
እኔን ከፍ አ'ርጎ ለማንሳት?፣
በውብ ቋንቋ ውዳሴ -
'ባንደበትህ የቃል ትባት?
የማልሰማ፣የማልለማ -
ስሜት አልባ ሳለሁኝ ሙት፣
ደማቋ ፀሀይ ስትጨፈግግ -
እኔን ማስገረም ሲሳናት፣
ውቧ ጨረቃ ደብዝዛ -
አማላይ መልኳ ሲከዳት...
ስሜቱን ሲያጣ ስሜቴ -
ለክዋክብት ግድ ሳጣ፣
ሀሳቦችህ ቁብ ሳይሰጡኝ -
አፈንግጬ ዳር ስወጣ...
እነዚያ ውዳሴዎችህ -
መቼም ያልተዘመሩ፣
የፍቅር ቃል ሹክሹክታዎችህ -
ተደብቀው ያልተወሩ...
ይዘንቡ ይሆን እንደ ካፊያ -
እረጥብ ይሆን እርሼ?
ልቤ መምታትቱን ሲያቆም -
ዛሬ ሲቋረጥ ትንፋሼ?

ሕያው መሆኔ ሲያበቃ -
ከምድር በታች ስቀበር፣
ስጋዬን ምስጥ ሲበላው -
አጥንቴ ፈርሶ ሲፈረፈር...
ትሆን ይሆን ቀዳሚ -
ያለህን ሁሉ ለመስጠት?
በበጎነት የተሞላህ -
የተረፈልህ ቸርነት?
ከመቃብር ድንጋዬ ላይ -
ይዘህ 'ያአበባ ጉንጉን፣
ከሞትኩ፣ከሄድኩኝ በሗላ -
አርፍደህ ቸር የምትሆን?

የቀብሬ አስፈፃሚ -
ሆነህ ድንገት ከተመረጥክ፣
እንዲህ እና እንዲያ ነበረች -
ብለህ ስለ'ኔ ከተናገርክ...
በተባ ቃል አንደበትህ -
መወድሴን ስትናገር፣
አደራህን ንገርልኝ -
እንደዚህ ብዬ እንደነበር።
"አሁን፣ ዛሬ ደግ ሁኑ - ቀን እያለ ተረዳዱ፣"
"ሕያዋንን አፍቅሩ እንጂ - ሙታኖችን አትውደዱ።"

WHEN I AM GONE

When they say I am deceased...
When my expiry date is stamped...
When my spirit is called for judgment..
When I am blended with earthly dust...
Will you be the first one to exalt me?
With your eloquent eulogy?
When I no longer hear or sense...
How is that for kindness?

When the sun ceases to amaze me...
When the moon is no longer euphoric...
When I stop caring for the stars...
When I am indifferent to your thoughts...
All your unsung songs of praise...
All your unsaid endearments...
Will they shower me after death?
When I no longer feel nor breathe?

When I stop being conscious...
Buried underneath the earth...
When worms eat my flesh and bones...
Will you be the first one to give?
Immerse in deeds of goodness?
Flowers on my grave?
Kindness after my death?

If you are the elected soul...
Handling my funeral...
And if you must talk about me...
With your eloquent eulogy...
Tell your audience that I said..
“Be kind now, in the moment...
Love all the living not the dead”

© Tigest Samuel