بسم الله الرّحمن الرّحیم
☘ بررسی مستندات غلات (۲۳)

نقد زیارتِ جوادیه امام رضا (ع)

در میانِ گروهی از مردم، زیارتنامه‌ای با عنوان «زیارت جوادیه» شهرت یافته و برخی فقراتِ آن مورد استناد غالیان قرار گرفته است. تا کنون نقد و بررسی این زیارتنامه به نظر نرسیده است؛ بنابراین نکاتی درباره آن به نگارش می‌آوریم:

۱. بررسی سند زیارت جوادیه

۱.۱. منبع زیارتنامه

بعد از میرداماد در رساله اربعة ایام (ص۵۵)، علامه محمدباقر مجلسی (ره) این زیارتنامه را در کتابِ خود آورده و سبب شهرتِ آن شده است. او می‌نویسد:

«أقول وجدت في بعض مؤلفات قدماء أصحابنا زيارة له ع و كانت النسخة قديمة كان تاريخ كتابتها سنة ست و أربعين و سبعمائة فأوردتها كما وجدتها قَالَ زِيَارَةُ مَوْلَانَا وَ سَيِّدِنَا أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَيْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ وَ أَبْنَائِهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ كُلُّ الْأَوْقَاتِ صَالِحَةٌ لِزِيَارَتِهِ وَ أَفْضَلُهَا فِي شَهْرِ رَجَبٍ‏ رُوِيَ ذَلِكَ عَنْ وَلَدِهِ أَبِي جَعْفَرٍ الْجَوَادِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ سَلَامُهُ وَ هِيَ‏ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ ...» (بحار الأنوار، ج‏۹۹، ص۵۲)

بنابراین نسخه مورد استفاده مجلسی به قرن ۸ ق بازمی‌گردد و هویت آن و مؤلفش برای مجلسی روشن نبوده است. این نسخه نیز به منبع کهن‌تری ارجاع نداده است. بنابراین فعلاً دلیلی برای قدمتِ این زیارتنامه پیش از قرن ۸ ق در دست نیست.

آقابزرگ درباره این نسخه می‌نویسد:

«عبد الكريم بن الحسن بن الحسين: كتب على نسخة مزار عتيق، عند زيارة موسى بن جعفر هذه العبارة: "... هذا المزار يوم الأحد ثاني عشر صفر ختم بالخير ... من سنة سبع و أربعين و سبعماية. و أنا الفقير إلى اللّه تعالى عبد الكريم بن الحسن بن الحسين ... تقبل اللّه تعالى منه و من كلّ داع، بفضله وجوده و كرمه." و لا يقرؤ الكلمة الأولى من العبارة، و لعلّها: "قرأت". و نقل المجلسي الثاني زيارة الجوادية الموجودة في هذه النسخة في باب المزار من كتاب بحار الأنوار و قال: "وجدت في بعض مؤلّفات أصحابنا زيارة كان تأريخ كتابة النسخة سنة ۷۴۶"» (طبقات أعلام الشيعة - ط اسماعیلیان، ج۳، ص۱۱۷)

اگر بتوان به نسخه مورد نظرِ آقابزرگ دست یافت، اطلاعات بیشتری درباره منبعِ زیارت جوادیه به دست خواهد آمد.

۱.۲. انتساب به امام جواد (ع)

در این منبع سندی برای این زیارتنامه ذکر نشده؛ از آن فراتر همان طور که مجلسی هم تذکر داده است، اساساً معلوم نیست این نسخه در پی نسبت دادنِ این زیارت به امام جواد (ع) بوده باشد:

«و اعلم أن ظاهر العبارة يدل على أن هذه الزيارة مروية عن الجواد ع و يحتمل أن يكون الإشارة في قوله روي ذلك راجعة إلى كون أفضلها في شهر رجب و في بعض عبارتها ما يوهم كونها غير مروية و الله يعلم.» (بحار الأنوار، ج‏۹۹، ص۵۸)

اگر چه مجلسی این را به صورت احتمال مطرح کرده، اما به نظر میرسد این احتمال متعین است؛ زیرا:

اولاً «روی ذلک» مذکر است و نمیتواند به «زیارة مولانا» بازگردد بنابراین مرجع آن همان فضل ماه رجب برای زیارت امام رضا (ع) است که از امام جواد (ع) روایت شده است (الکافی، ج۴، ص۵۸۴). اگر مقصود از «روی ذلک» متن زیارتنامه بود، باید مؤنث می‌آمد چنان که در ادامه گفته: «و هي» یعنی برای اشاره به متن زیارت، ضمیر مؤنث آورده است.

ثانیاً اگر به سیاق جمله آغازین دقت شود، نویسنده ابتدا عنوان بخش را «زیارة مولانا ...» قرار داده و پس از یک جمله کوتاه درباره زمانِ زیارت حضرت، متن زیارت‌نامه را آورده است که این سیاق هیچ دلالتی بر انتسابِ متن زیارتنامه به امام جواد (ع) ندارد؛ بلکه ظاهر در عدم انتساب است. اگر به نسخه اصلی دست یابیم احتمالاً شواهد روشن‌تری بر این نکته یافت شود.

۲. بررسی متن زیارت جوادیه

علامه مجلسی متوجه شده است که عباراتِ زیارتنامه با امام جواد (ع) متناسب نیست و نوشته است:

«و في بعض عبارتها ما يوهم كونها غير مروية و الله يعلم.» (بحار الأنوار، ج‏۹۹، ص۵۸)

شواهد زیادی در متنِ این زیارتنامه وجود دارد که نشان می‌دهد بسیار متأخرتر از امام جواد (ع) است. در ادامه برخی از این شواهد بررسی می‌شود.

@Gholow2

٢.١. ساختار زیارت جوادیه

زیارت جوادیه از ٣ بخش اصلی تشکیل شده است:

الف) مقدمه‌ای شامل ۱۵۱ كلمه که این مقدمه برگرفته از زیارتنامه کهنی است که در کتاب الجامع ابن الولید آمده است (عيون أخبار الرضا، ج‏۲، ص۲۶۹؛ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۸۸؛ کامل الزیارات، ص۳۱۲؛ الفقیه، ج۲، ص۶۰۴؛ مزار المفید، ص۱۹۷).

ب) بدنه اصلی زیارت شامل ۵۵۶ کلمه که اکثر مشکلاتِ زیارتنامه و کلمات و مفاهیم غریب آن مربوط به این بخش است. در این بخش متن ۳ شعر نیز آمده است و به اشعار و روایاتی اشاره شده است که این سبک بر خلاف زیارتنامه‌های مأثور است.

ج) دعای شامل ۵۱۵ کلمه در پایان زیارت که به گفته مجلسی از شیخ مفید نیز روایت شده است (بحار الأنوار، ج‏۹۹، ص۵۷؛ تحفة الزائر، ص۵۲۳). منبع مجلسی برای انتساب روایت این دعا به شیخ مفید را نیافتیم.

بنابراین ساختارِ زیارت جوادیه دو نکته مهم دارد:

نخست این که ترکیبی است و در مقدمه آن که شباهتی با بدنه اصلی ندارد، از یک زیارتنامه کهن استفاده شده است. این ترکیب باعث ناهمگونی متنِ زیارتنامه شده است.

دوم این که در بدنه اصلی زیارتنامه، تضمین برخی اشعار و تلمیح به روایات و اشعار دیگر و به کارگیری کلماتِ غریب و متأخّر، سبک آن را از زیارتنامه‌های مأثور متمایز کرده است. در ادامه این تمایز نمایان‌تر می‌شود.

@Gholow2

۲.۲. منابع انشاکننده زیارت جوادیه

متن زیارت جوادیه را کسی تنظیم کرده است که به منابع پسینی درباره امام رضا (ع) دسترسی داشته است. توجه داشته باشیم که زاویه دید شخصی که از رهگذر منابعِ بعدی با امام رضا (ع) آشنا می‌شود با زاویه دیدِ امام جواد (ع) یا حتی شخصی هم‌دوره با امام رضا (ع) بسیار متفاوت است. برای چنین شخصی صرفاً مقاطعی از حیاتِ امام برجسته است که در منابع نمود بیشتری یافته در حالی که شخص معاصر با امام رضا (ع) ممکن است به آن مقاطع التفات نداشته باشد یا مقاطع دیگری برایش برجسته باشد. اگر آن شخص امام و وصی و فرزند ایشان بوده باشد، این تفاوت نگاه بیشتر هم می‌شود زیرا او بر جوانب مختلف اشراف دارد و نباید انتظار داشت زیارتنامه‌ای را تنظیم کند که بر روایاتِ محدودی تکیه کند که در دوره‌های بعد در منابع برجسته شده است. به نمونه‌های زیر توجه کنید:

۱. «السَّلَامُ عَلَى مَنْ أَمَرَ أَوْلَادَهُ وَ عِيَالَهُ بِالنِّيَاحَةِ عَلَيْهِ قَبْلَ وُصُولِ الْقَتْلِ إِلَيْهِ» به روایت حسن بن علی الوشاء اشاره دارد (عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۱۸).

۲. «وَ مَنْ سُئِلُوا عَنْ كَلِمَةِ التَّوْحِيدِ فَقَالُوا نَحْنُ وَ اللَّهِ مِنْ شُرُوطِها» به روایت یوسف بن عقیل از اسحاق بن راهویه اشاره دارد (عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۳۵).

۳. «الْمُتَكَلِّمِ مَعَ كُلِّ لُغَةٍ بِلِسَانِهِمْ الْقَائِلِ لِشِيعَتِهِ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُوَلِّي إِمَاماً عَلَى أُمَّةٍ حَتَّى يُعَرِّفَهُ بِلُغَاتِهِمْ» به روایت منسوب به اباصلت هروی اشاره دارد (عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۲۸).

۴. در میان زیارتنامه شعری با ۹ بیت آمده است که در مقتضب الأثر ابن عیاش جوهری (د. ۴۰۱ق) به علی بن ابی عبد الله الخوافی نسبت داده شده است (مقتضب الأثر، ص۴۷). ۵ بیت نخست آن در عیون اخبار الرضا (ج۲، ص۲۵۱) و مناقب ابن شهرآشوب (ج۴، ص۳۵۹) به خوافی نسبت داده شده؛ اما ۴ بیت آخر که درباره امامت امامان بعدی است فقط در مقتضب الأثر آمده است. جالب آن که در مقتضب الأثر محل تأکید و استشهاد تنها همین ۴ بیت آخر است. شیخ صدوق (د. ۳۸۱ق) و مشایخش انگیزه‌ای برای حذف این ۴ بیت نداشته بنابراین احتمالاً این ابیات افزوده متأخر باشد. در این صورت زیارت جوادیه نیز نمی‌تواند به پیش از قرن ۴ ق برگردد؛ بلکه ادبیات آن نشان می‌دهد که از این هم متأخرتر است.

۵. «وَ مَنْ خَطَبَتْ لَهُمُ الْخُطَبَاءُ بِ‍ "سَبْعَة آبَاءٍ هُمْ مَا هُمْ‏ / هُمْ أَفْضَلُ مَنْ يَشْرَبُ صَوْبَ الْغَمَامِ"» اشاره دارد به خطبه عبد الجبار بن سعید (عيون أخبار الرضا، ج‏۲، ص۱۴۵).

۶. «وَ مَنْ أُنْشِدَ فِي فَخْرِهِمْ وَ عَلَائِهِمْ بِوُجُوبِ الصَّلَاةِ عَلَيْهِمْ وَ طَهَارَةِ ثِيَابِهِمْ» این عبارت نیز به اشعار منسوب به ابو نواس اشاره دارد: «مُطَهَّرُونَ نَقِيَّاتٌ ثِيَابُهُمْ / تَجْرِي الصَّلَاةُ عَلَيْهِمْ أَيْنَمَا ذُكِرُوا» (عيون أخبار الرضا، ج‏۲، ص۱۴۳)      
 
۷. «السَّلَامُ عَلَى قَلِيلِ الزَّائِرِينَ» احتمالاً به روایت عبد العظیم از امام جواد (ع) اشاره دارد (عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۲۵۶).

۸. «السَّلَامُ عَلَى مَنْ كُسِرَتْ لَهُ وِسَادَةُ وَالِدِهِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ حَتَّى خَصَمَ أَهْلَ الْكُتُبِ وَ ثَبَّتَ قَوَاعِدَ الدِّينِ.» احتمالاً به روایت حسن بن محمد النوفلی اشاره دارد (عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۵۴).

موارد احتمالی دیگری نیز وجود دارد. علاوه بر تفاوت‌های روشن این متن با زیارتنامه‌های مأثور و متقدم (مانند متون کامل الزیارات ابن قولویه)، همین همسویی با گزارش‌های موردی مشخص که در قرون بعدی شهرت یافته نشانه آن است که نویسنده متن بر اساس همین منابع، متن را تنظیم کرده است. به ویژه تضمینِ اشعارِ فلان خطیب و فلان شاعر در همین فضا قابل فهم است و در زیارتنامه مأثور انتظار نمی‌رود. آیا واقعا انتظار داریم امام جواد (ع) در زیارتنامه امام رضا (ع) بفرمایند: ای کسی که ابونواس و عبدالجبار بن سعید و علی خوافی برایت شعر خوانده‌اند؟!!

@Gholow2

۲.۳. الفاظ زیارت جوادیه

بدنه اصلی زیارت مضطرب و دائماً بین لفظ مفرد و جمع در تردّد است که آن را از فصاحت انداخته است. علاوه بر این آکنده از الفاظ و عباراتی است که با لسان روایات و ادبیات قرن ۳ ق تناسب ندارد. اگر بخواهیم شواهد آن را ذکر کنیم در واقع باید کل متن را بیاوریم! ولی در این جا فقط به چند نمونه از تعابیر متأخر یا مبتذل، غیرفصیح و نامناسب اشاره می‌شود:

-  «السَّلَامُ عَلَيْكَ مِنْ إِمَامٍ عَصِيبٍ / غصيب / قصيب». (عصیب در این سیاق معنای روشنی ندارد و وجوهی که گفته شده تکلف‌آمیز و دور از موارد استعمال است.)

-  «قَبْلَ وُصُولِ الْقَتْلِ إِلَيْهِ»

-  «السَّلَامُ عَلَى دِيَارِكُمُ الْمُوحِشَاتِ كَمَا اسْتَوْحَشَتْ مِنْكُمْ مِنًى وَ عَرَفَاتٌ» (ظاهراً «استوحشت منکم» یعنی «از شما رم کرد» که معنای درستی ندارد و باید «أوحشت منکم» به کار رود یعنی «از شما خالی شد».)

-  «مَنِ انْتَهَى إِلَيْهِ رِئَاسَةُ الْمُلْكِ الْأَعْظَمِ» (گذشته از تأخر و عدم تناسب اصل تعبیر، مذکر آمدن «انتهی» هم مرجوح است.)

-  «شَرْطِ دُخُولِ الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ» (اضافه شدن «أو النار» برای جور شدن سجع است و معنای مناسبی ندارد.)

-  «مَنْ صَارَتْ بِهِ أَرْضُ خُرَاسَانَ خُرَاسَانَ»،

-  «السَّلَامُ عَلَى كُهُوفِ الْكَائِنَاتِ وَ ظِلِّهَا»

-  «السَّلَامُ عَلَى قَلِيلِ الزَّائِرِينَ»

-  «هَيَاكِلُهُمْ أَمَانُ الْمَخْلُوقِينَ»

-  «السَّلَامُ عَلَى مَنْ جَعَلَ اللَّهُ إِمَامَتَهُمْ مُمَيِّزَةً بَيْنَ الْفَرِيقَيْنِ»

-  «السَّلَامُ عَلَى إِقْبَالِ الدُّنْيَا وَ سُعُودِهَا»

-  «السَّلَامُ عَلَى مَنْ يُعَلَّلُ وُجُودُ كُلِّ مَخْلُوقٍ بِلَوْلَاهُمْ»

-  «لَقَضَيْتُ بَعْضَ وَاجِبِكُمْ بِتَكْرَارِ الْمَزَارِ»

و دیگر عبارات که ضعف و تأخر اکثر آن‌ها مخفی نیست.

@Gholow2

جمع بندی و نتیجه

۱. زیارت مشهور به جوادیه در منبع اصلی آن به امام جواد علیه السلام منسوب نشده است و این انتساب حاصل یک بدفهمی متأخر است. یعنی اساساً معلوم نیست در منبع نخست غرض نسبت دادن این زیارتنامه به معصوم بوده باشد تا آن را مصداق جعل بدانیم. بلکه ظاهرا از ابتدا به عنوان زیارت‌نامه‌ای انشائی و اختراعی آورده شده است. (چنانکه برخی عالمان قدیم مانند شیخ صدوق و ابن طاووس نیز زیاراتی انشا کرده‌اند) با توجه به انشائی و غیرمأثور بودن این زیارت‌نامه استناد به متن آن به عنوان حدیث و دلیل نقلی مردود است.

۲. این زیارت‌نامه به منبعی ناشناس و غیرقابل‌اعتماد در قرن ۸ ق باز می‌گردد و فعلاً سابقه کهن‌تری برای آن قابل اثبات نیست.

۳. الفاظ و عبارات زیارت‌نامه نیز به خوبی متأخر بودن آن را نشان می‌دهد و حتی در آن ادبیات علمی متأخر نمود یافته است.

۴. متن زیارت‌نامه مضطرب و عاری از فصاحت و بلاغت لازم است و اغلاطی در آن به چشم می‌خورد. برخی کلمات نیز نامفهوم است که ممکن است حاصل تصحیف باشد.

۵. متن زیارت ترکیبی است از سه بخش:

- سلام‌های مقدماتی که از زیارتنامه‌ای کهن در کتاب الجامع ابن الولید اقتباس شده است.

- بدنه اصلی زیارت که ضعیف‌ترین، متأخرترین و مضطرب‌ترین بخش آن است.

- دعایی پایانی که نسبت به بدنه اصلی، یک‌دست‌تر است و کهن‌تر می‌نماید. روایت این دعا را مجلسی به شیخ مفید نیز نسبت داده است ولی منبع خود را ذکر نکرده است. شناسایی منبع اصلی این دعا نیازمند تحقیق بیشتر است و مأثور بودن آن نیز ثابت نیست.

۶. آفریننده زیارت‌ جوادیه به منابع شیعی مثل عیون اخبار الرضا (ع) یا کتابهایی شبیه آن دسترسی داشته و متن زیارت را با ذهنیتی برآمده از این کتابها و ناظر به احادیث مشهور آنها تنظیم کرده است.

۷. سبک این زیارت شباهتی به زیارات مأثور ندارد و اشعاری که در آن تضمین شده نشانه تأخر آن است.

بر این اساس هر گونه استناد به زیارت موسوم به جوادیه به عنوان «حدیث» ارزش علمی نخواهد داشت و عنوان «جوادیه» را نیز _که حاصل یک برداشت اشتباه است_ باید تغییر داد.

@Gholow2

اعتبار سنجی حدیث «عنوان بصری»

🎙سید محسن هندی
www.tgoop.com/eategadat/2793

مقالۀ مرتبط
@Gholow2

⚫️شدیدترین مصیبت خلق

🔻حضرت امام صادق علیه‌السلام:

«و إذا أُصِبْتَ‌ بِمُصِيبَةٍ‌ فَاذْكُرْ مُصَابَكَ‌ بِرَسُولِ‌‌الله صلّى اللهُ‌ عَلَيْهِ‌ وَ آلِهِ‌ فَإِنَّ‌ الخلق لم‌يُصَابُوا بِمِثْلِهِ‌ قَطُّ‍‌.»

اگر مصیبتی بر تو وارد شد، مصیبتت در [فقدان] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را به یاد آر! چرا که خلق هرگز به مصیبتی مانند آن، مصیبت‌زده نشدند!

📖الکافي۸: ۱۶۸.

#حدیث
#فائده
✒️📚 @Faede_v_Borhan

📌 نقد‌ ادله‌ نقلی‌ خالقیت‌ اهلبیت، با تأکید بر فقه الحدیث

🎙عمیدرضا اکبری
⏳28مرداد 1403
گروه کلام‌پژوهان

00:00 مقدمه
03:48 مروری بر آیات ناسازگار با تفویض
12:00 مروری بر روایات مستند تفویض و رد اصالت برخی از آن‌ها
16:55 توجه به مشکلات فقه الحدیث برخی روایات (ضرورت توجه به خاستگاه‌های روایی، بسترهای صدور، تحریرها و تصحیف‌ها و اکتفا به یقینیات)
35:42 پرسش و پاسخ (ناقص ضبط شده)

ارائه مرتبط
@gholow2

اوهام غلات در حدیث غالیانه خیط

🎙اسد البرائة (کانال تصحیح الاعتقاد)

مقاله مرتبط
#حدیث_خیط
@Gholow2

توضیحات یکی از دوستان پژوهشگر درباره عبارت «إن شاء الله أو علي» که بر زبان برخی غلات هیئتی متداول شده است.

@Gholow2

نهم ربیع؛ مروری مختصر بر پژوهش‌ها
https://deraayaat.ir/9rabii/

سرفصل بررسی مستندات عید نه ربیع در کانال غلوپژوهی
www.tgoop.com/gholow2/1701

ریشه‌یابی اخبار انکار بلایای اولیای الهی در مصادر امامیه
✍️ عمیدرضا اکبری و علی عادل‌زاده
مطالعات فقه الحدیثی، ش۱، ۱۴۰۳ش.

چکیده:
غالیان تندرو مانند نصیریه، مصائب امامان و بسیاری از اولیای الهی را نپذیرفته و بلایای ائمه علیهم السلام را انکار یا تأویل کرده‌اند. عالمان امامی کمتر به بررسی این عقیده پرداخته‌اند. همچنین، در منابع روایی امامیه روایاتی یافت می‌شود که برخی از بلایای مسلم یا مشهور امامان را رد می‌کنند. پرسش این مقاله این است که نسبت این روایات با آموزه غالیانه نفی بلایا چیست؟ با مطالعه روایات مورد بحث و مقایسه آنها با داده‌های منابع امامی و نصیری مشخص شد که روایات انکار بلایای مسلم دارای ویژگی‌های سندی و محتوایی غالیانه‌ای هستند. با وجود نگاه منفی برخی محدثان به چنین روایاتی، برخی نیز در این بحث ناشناخته، احادیثی معتبر را به نفع روایات نادر نفی بلایا نپذیرفته‌اند. این پژوهش نشان می‌دهد که در زمینه‌های ناشناخته‌تر، امکان انتقال بعضی مضامین نادرست به منابع امامی بیشتر بوده و عالمان متأخر نیز در تبیین معنای این روایات توفیق کمتری داشته‌اند.
@Gholow2

🌸 نعمتِ هدایت

در بخشی از زیارت مضجع نبوی (صلی الله علیه وآله) خطاب به آن حضرت، از امام صادق چنین آمده:

ستایش خدای را که به وسیلۀ تو، ما را از شرک و گمراهی نجات داد...

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
… الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي اسْتَنْقَذَنَا بِكَ مِنَ الشِّرْكِ وَ الضَّلَالَةِ… (الكافي، ج‏4، ص551)

🌹سالروزِ میلاد رسولِ مهربانی و امام هدایت، بر جمیع مسلمین مبارک باد!
@Al_Meerath

https://fa.shafaqna.com/news/1887374/
وَسَيَعْلَمُ الَّذينَ ظَلَمُوا أَيَّ مُنْقَلَبٍ يَنْقَلِبُون‏...

"والحقيقة أن الغلو ليس مما ابتليت به بعض فرق الشيعة وحدها، فهو صفة عامة لكل من حاول أن يجمع بين الدين والفلسفة الأفلاطونية الحديثة فإن غلو أصحاب الطرق الصوفية كالقادرية والرفاعية والشاذلية في زعماء طرقهم أشد من غلو بعض الشيعة في أهل البيت (ع) بكثير" (السيد محمد حسن آل الطالقاني، الشيخية نشأتها وتطورها ومصادر دراستها، ص٢٨١).

«در حقیقت غلو، موضوعی نیست که برخی از فرقه‌های شیعه گرفتار آن شده باشند؛ بلکه غلو صفتی مشترک است برای هر کس که بکوشد بین دین و فلسفه نوافلاطونی جمع کند؛ از این رو غلو طریقه‌های صوفیه مانند قادریه، رفاعیه و شاذلیه در حق رهبرانشان بسیار بیشتر و شدیدتر از غلوی است که برخی شیعیان درباره اهل بیت علیهم السلام دارند» (سید محمدحسن آل طالقانی، تاریخ و اندیشه شیخیه از آغاز تا کنون، ص۴۶۱، ترجمه سید خلیل طاوسی).

مقاله مرتبط: پیوند عقیدتی غلو و تصوف
@Gholow2

📘 دربارهٔ حضرت فاطمه بنت موسی بن جعفر (علیهم السلام)

💠 نگاهی به زندگانی حضرت فاطمه بنت موسی (ع)

💠 فاطمه بنت موسی (ع)؛ راوی احادیث؟

💠 زیارت‌نامه فاطمه بنت موسی (ع)؛ از تألیف عالمان

💠 چند نقل ساختگی دربارهٔ فاطمه بنت موسی (ع)

💠 جعلی‌بودن تاریخ ولادت و وفات حضرت فاطمه بنت موسی (ع)

@Al_Meerath

💠در باب تاریخ وفات حضرت فاطمۀ #معصومه (سلام الله علیها) و آفت بزرگ جعل #حدیث و #تاریخ با اهداف دینی


🎙آیةالله العظمی #شبیری_زنجانی (دام ظله العالی)
🗓 خارج فقه صوم - ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۹ ش


#تراجم
✒️📚 @Faede_v_Borhan
در همین باره

سراب اخباری‌گری

(در نقد مبانی حشوی‌گری و غلو)

https://www.tgoop.com/sarabe_akhbarigari