به یاد شهرام هدایت (د. 9 اردیبهشت 1393)

امروز یازدهمین سالگرد درگذشت مرحوم دکتر شهرام هدایت، زبانشناس، مترجم و پژوهشگر مطالعات تطبیقی ادیان است. ایشان به چندین هنر آراسته بود، از جمله خط شناسی.
یکی از آثار فنی هدایت ترجمۀ فارسی قرآن است که ده جزء نخست آن در فاصلۀ سالهای 1358 تا 1360 در تهران (انتشارات صالحی) منتشر شد. برای این بنده دانسته نیست که چرا این ترجمه به پایان نرسید، یا اگر ادامه یافت به چه دلیلی به طور کامل به زیور طبع آراسته نشد! احتمالا دوستان نزدیک ایشان اطلاعاتی داشته باشند. به هر حال فعلا همین مقدار در دسترس است.
ظاهرا به جز نقد مرحوم محیط طباطبایی (مجله آینده، 1359)، جامعۀ علمی ما این تلاش عظیم را جدی نگرفت. هدایت برای متن قرآن از خط زیبا و چشم نواز محمدحسین ابن علی عسکر الارسنجانی (اصل نسخه: 79ـ6ـ54/158؛ موزۀ نگارستان) استفاده کرده است.
باری، این ترجمه از ابعاد مختلف شایستۀ بررسی در نشست‌های علمی و مقالات پژوهشی است. در پیوست فایل اسکن نسخۀ کتابخانه دانشگاه ادیان و مذاهب قم، تقدیم می‌‌شود. در صفحه 315 این نسخه (اول جزء نهم)، نمونه خط خود مترجم دیده می‌شود که آن را به پرفسور انریکو Enrico Cerulli (1898 –1988) تقدیم کرده؛ انریکو علاوه بر سمت دیپلماتیک در ایران، خاورشناس و پژوهشگر مطالعات حبشی نیز بوده است!
یادش گرامی.
https://www.tgoop.com/HeidarEyvazi
👇👇

ترجمه ده جزء نخست قرآن کریم، شهرام هدایت

✅ درآمدی بر چگونگی رویارویی با منابع کهن در پژوهش‌های تاریخ اجتماعی و مردم‌نامه‌نویسی
گفت‌وگو با نگار ذیلابی

📌 برای مشاهدۀ این قسمت، پیوندهای زیر را لمس کنید:

🔗 https://youtu.be/uWOnbDvkl5E

🔗 https://www.aparat.com/v/daw7rl3

طراح پوستر: زکیه محرابی، دانشجوی کارشناسی تاریخ دانشگاه تهران

مردم‌نامه را در یوتیوب و آپارات دنبال و با بازنشر و پسند ویدیوها از ما حمایت کنید.

📚 گزیدهٔ منابع و مطالعات تاریخی (۱)

یکی از همراهان گرامی پنجه‌نامه خواسته بود که فهرستی از منابع و مآخذ تاریخی درباره تاریخ اسلام و ایران و جهان معرفی شود. در نخستین فرسته، سیاهه‌ای از ده منبع کهن اسلامی، از میانهٔ قرن دوم تا اوایل قرن چهارم، آورده خواهد شد. دربارهٔ کم‌وکیف این منابع، سخن بسیار است که در کتاب‌ها و مقاله‌های نقد منابع تاریخ اسلام بدان پرداخته شده و در اینجا مجال ذکر آن نیست. تنها این نکته را همواره به یاد داشته باشید:  دربارهٔ هیچ‌یک از این منابع نمی‌توان گفت که همهٔ روایت‌هایش معتبر و مستند است؛ ما تاریخ‌پژوهان در رویارویی با این منابع، هر روایت را جداگانه بررسی و ارزیابی می‌کنیم و دربارهٔ آن نظر می‌دهیم.

📗تاریخ صدر اسلام (عصر پیامبر و عصر خلفای راشدین) (۱): منابع کهن 

۱. ابن اِسْحاق‌، ابوعبدالله‌ محمد (د. ۱۵۱ق)، سيرة ابن اسحاق، به‌کوشش محمد حمیدالله، رباط، معهد الدراسا‌ت‌ و الابحا‌ث‌ للتعریب‌، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.
- تصحیحی دیگر:  سیرة ابن اسحاق (کتاب السیر و المغازی)، به‌کوشش سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م. 
- ترجمۀ کهن فارسی: سيرت‌ رسول‌الله‌، ترجمۀ رفيع‌الدين‌ اسحاق‌ بن‌ محمد همدانى‌، به‌کوشش اصغر مهدوی،  تهران‌، ۱۳۶۱ش.

۲. واقِدی، محمد بن عمر (د. ۲۰۷ق)، المغازی، به‌کوشش مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق/ ۱۹۸۹ م.
- ترجمۀ فارسی: مغازی: تاریخ جنگهای پیامبر(ص)، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۹ش.

۳. عبدالرزاق بن هَمّام صنعانی (د. ۲۱۱ق)، المُصَنَّف، به‌کوشش حبيب الرحمن اعاظمی، بیروت، المجلس العلمی، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
- گزیده: المرويات التاريخيه في کتاب المصنف (عبدالرزاق بن همام صنعانی)، به‌کوشش عبدالمنعم جاسم الدليمی، بغداد، مركز البحوث والدراسات الإسلامية، ۲۰۰۹م.

۴. ابن هِشام، ابو محمد عبدالملک (د. ۲۱۸ق)، السيرة النبوية، به‌کوشش مصطفى السقا، إبراهيم الابياری و عبدالحفيظ الشلبی، قاهره، شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده بمصر، چاپ دوم، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م.
- ترجمۀ فارسی: زندگانی محمد (ص) پیامبر اسلام: ترجمه سیرة النبویه، ترجمۀ سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: کتابچی، ۱۳۷۵ش (چاپ اول: کتابفروشی اسلاميه، ۱۳۴۷).
- ترجمۀ فارسی دیگر: سیرت محمد رسول الله (ص)، ترجمۀ مسعود انصاری، تهران، مولی، ۱۴۹۲ش.

۵. ابن‌ سَعد، محمد بن سعد کاتب واقدی (د. ۲۳۰ق)، الطبقات‌ الكبری‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، دارصادر، ۱۹۶۸م.
- ترجمۀ فارسی: طبقات، ترجمهٔ محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ ش.

۶. بَلاذری، احمد بن یحیی (د. ۲۷۹ق)، الانساب الاشراف (جُمل من انساب الاشراف)، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، به¬کوشش سهیل ذکّار و دیگران، ۱۳۹۷ق.

۷. بَلاذری، احمد بن یحیی (د. ۲۷۹ق)، فتوح‌البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- ترجمۀ فارسی: فتوح‌البلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران، نشره نقره، ۱۳۶۷ش (چاپ اول: ۱۳۳۷).
- ترجمۀ فارسی: فتوح البلدان: بخش مربوط به ایران، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، سروش، ۱۳۶۴ش.

۸. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (د. ۲۸۱ق)، الأخبار الطِّوال، به‌کوشش جمال‌الدین شیال، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
- ترجمۀ فارسی: اخبار الطِّوال، ترجمۀ صادق نشأت، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۶ش (چاپ تازه: انتشارات اساطیر، ۱۴۰۲ش).
- ترجمۀ فارسی: اخبار الطُّوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، ۱۳۷۱ش.

۹. یعقوبی، احمد بن اسحاق بن واضح (د. ۲۸۴ یا ۲۹۲ ق)، تاريخ اليعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
- ترجمۀ فارسی، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۲ش.

۱۰. طَبری، محمد بن جریر (د. ۳۱۰ق)، تاریخُ الرُسُلِ و المُلوک (تاریخ الاُمَمِ و المُلوک معروف به تاریخ الطبری)، به‌کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العرب، بی‌تا.
- ترجمۀ فارسی: تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۶۲ش.
- ترجمهٔ کهن (ترجمه‌ای خلاصه و  آزاد و در جاهایی با اضافات) با دو تصحیح: تاریخ بلعمی، به کوشش ملک‌الشعراء بهار و محمد پروین گنابادی، تهران، زوار، ۱۳۵۳ش؛ تاریخ‌نامه طبری، به‌کوشش محمد روشن، تهران، سروش، ۱۳۷۸ش (چاپ اول: البرز، ۱۳۷۳ش).

▫️ معصومعلی پنجه
۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ | تهران نیمه‌پاک

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

🍂 خبر آمده که بانو منیر طاها، شاعر و ترانه‌سرا، در آنسوی دریاها در کانادا درگذشته است (۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴).

🎼 او همان «منیر بزم‌آرایی» است که«مرا عاشقی شیدا» را سرود و استاد تجویدی آهنگ آن را ساخت و  استاد بنان آن را خواند.

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

تنها متن فارسی که به تاریخ دقیق آزادسازی هرمز اشاره دارد، کتاب جرون نامه، سرودۀ حسن قدری شیرزای (درگذشته پس از ۱۰۴۳ ق) است:
چنین باد معلوم عالم‌متاع‌
كه از تیغ كین غازیان شجاع

به ماه جمادی ثانی سپاه‌
در احدی و عشرین ایام ماه

گرفتند در ناف هفته به زور
دیار جرون را ز نزدیك و دور

براساس محاسبات این روز با روز سه‌شنبه ۱۳ اردیبهشت ۱۰۰۱ خ/ ۳ می ۱۶۲۲م برابر است. فیگوئرا سفیر پرتغال به دربار شاه عباس اول نیز همین تاریخ را ذکر کرده است.

با احترام یاد کنیم از فرماندهان و سرداران که در آزادسازی جزایر قشم و هرمز و بیرون راندن پرتغالی‌ها از خلیج فارس در نبردها حضور داشتند؛

فرمانده کل:
امام‌قلی خان

فرماندهان ارشد:
امام‌قلی بیگ، شه‌قلی بیگ و برادرش طهماسب‌قلی بیگ، سوندوک سلطان آغاجری، سوندوک سلطان چکنی؛

فرماندهان میانی:
خداوردی سلطان، عماد عرب، شیخ موسی ابومهیر، بیرم بیگ، قنبر بیگ، نور علی، سلطان ولد خان، سوار علی، فولاد بیگ، محمدقلی بگ، یارعلی بیگ، صفی‌قلی، شهیداغلی، اسحاق غازی، ملک‌شیر از اهالی ممسنی، امیر احمدی، حسین صفر، رستم بگ، ارج‌علی بیگ و دلوباشی شاهی‌سون که در پای قلعه پرتغالی‌های هرمز شهید شد.

@bazmavard

📗 احمد اشرف و علی بنوعزیزی، «طبقات اجتماعی در دورهٔ قاجار» در طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمهٔ سهیلا ترابی فارسانی، تهران، نیلوفر، ۱۳۸۷، ص ۵۸.

▪️یکی از پرهیزهای جدی و اساسی در مطالعات تاریخی، پرهیز از کاربرد قیدهایی چون «بسیار» و «بیشتر» و مانند آن است در تحلیل و نتیجه‌گیری، به‌ویژه زمانی که تنها چند منبع بیشتر دیده نشده است! آیا با تکیه بر سه منبع که گزارش‌های آنها هم جای بحث و نقد دارد، می‌توان درباره یک گروه اجتماعی چنین نتیجه‌ای قطعی با قید «بیشتر» گرفت؟:
«... بیشتر طلاب مراکز دینی [در دورهٔ قاجار] نیمه باسواد و افرادی غیراخلاقی بودند ... ».


▫️ معصومعلی پنجه
۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ | کلاس «تاریخ اجتماعی»، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

🏷سیدجمال‌الدین اسدآبادی
▫️داریوش رحمانیان
▫️نگارستان اندیشه/ ۱۴۰۴/ ۱۵۰ هزار تومان

سیدجمال‌الدین اسدآبادی، معروف به افغانی به دلیل ایده‌های نو وتلاش‌های فراگیر در سطح جهان اسلام از شهرت بسزایی برخوردار است. او که در روزگار خود، در شمار دگراندیشان مسلمان جای می‌گرفت، برای نزدیکی بیشتر به جهان سنی، اغلب خود را افغانی و عالمی سنی معرفی می‌کرد. وی در سفرهای متعدد به اروپا، شمال آفریقا و آسیا تلاش‌های متنوعی از ملاقات با حاکمان مسلمان تا انتشار روزنامه و نگارش مقاله و کتاب به‌کار بست تا ایده‌هایش را تبیین کند. از این رو شناخت وی و تعیین جایگاه‌اش در تاریخ تفکر اسلامی و به ویژه تعیین نقش او در جریان نوگرایی دینی از اهمیت بسزایی برخوردار است. موضوع و محتوای این کتاب تلاشی است برای فهم نسبت جریان نوگرایی دینی و تجددگرایی اسلامی و شناخت دیدگاه سیدجمال نسبت به مفاهیم اصولی در اسلام و تاریخ معاصر ایران و دنیای اسلام. در این کتاب دیدگاه‌های سیدجمال در موضوعات مختلف بررسی شده است. همچنین دو مقاله عربی از او با ترجمه استاد فقید پرویز اذکایی به این اثر منضم شده است.

نگارستان اندیشه: ناشر تخصصی علوم انسانی

پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر کرد:

 
در بیشتر پژوهش­‌ها و تحقیقاتی که دربارۀ تاریخ ایران در عهد قاجاریه توسط محققان ایرانی و غیرایرانی انجام شده، غالباً موضوعات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در کانون توجه بوده و موضوعات اجتماعی کمتر مجال ظهور و بروز یافته است. این کتاب یکی از جرایم و ناهنجاری­‌های معمول جوامع، یعنی سرقت شهری در عهد ناصری را بررسی کرده و از این ­رو مطالبی که در آن آمده، یکی از جنبه­‌های مهم و جالب زندگی اجتماعی و روزانۀ عهد ناصری را مورد مطالعه قرار داده که هم برای علاقه‌مندان به دورۀ قاجاریه و هم برای مخاطب عام خواندنی و قابل توجه است. منظور از سرقت شهری، سرقت­‌هایی است که در محدودۀ شهرها و از خانه­‌ها، مغازه­‌ها، اماکن مذهبی و غیره انجام می­‌شد. خرده‌سرقت­‌های شهری مانند جیب­‌بُری، قاپ­زنی و غیره نیز جزو سرقت­‌های شهری قرار گرفته است. طبعاً سرقت­‌هایی که در حیطۀ راهزنی (قطاع الطریق)، غارت کاروان­‌ها و غیره بوده، در این کتاب به آنها پرداخته نشده است. مؤلف کوشیده است زوایای مختلف سرقت­‌های شهری و اقشاری که بیشترین سرقت­‌های شهری به آنان منتسب است و نیز نحوۀ برخورد حکومتی و مردمی با سارقان را تشریح کند. در این کتاب، علاوه ­بر بررسی و تشریح سرقت شهری در عهد ناصری، پیشینه­‌ای مفصل دربارۀ سرقت پیش از عهد ناصری و در جهان اسلام نیز آمده است که شمایی کلی از این ناهنجاری اجتماعی را ارائه می­‌دهد.

🆔 https://www.tgoop.com/pajooheshkadeh

کتاب، توپخانه در عصر قاجار.
به تصحیح و پژوهش دکتر عباس پناهی و دکتر معصومه حنیفه به کوشش انتشارات دانشگاه دافوس منتشر شده است. این اثر تصحیح پنج رساله درباره نخستین تکاپوهایی نظامی ایران در زمینه صنعت توپخانه و توپ سازی است. این رساله‌ها شامل کتابهای؛(صواعق النظام، رساله توپخانه و گلوله آن، رساله‌ای در علم و قواعد توپخانه، رس‍ال‍ه‌ ع‍ل‍م‌ م‍ش‍ق‌ ت‍وپ‌، رساله توپ کوهی) است.
https://www.tgoop.com/researchguilan

▪️«اذا فَسَدَ الْعالِم فَسَدَ الْعالَم/ اگر عالِم فاسد شود، عالَم فاسد می‌شود».

آقای دکتر صادق زیباکلام، استاد بازنشستۀ علوم سیاسی دانشگاه تهران، در این نماهنگ با شور و گریه می‌گوید که در سی‌واندی سال استادی در دانشگاه تهران همیشه در همهٔ درس‌ها به دانشجویان جانباز نمره ۲۰ می‌داده است! به ‌نظرم این چیزی که ایشان بدان افتخار می‌کند، بزرگترین فسادی است که در نهادی آموزشی می‌تواند اتفاق بیفتد! 

جانبازان و دیگر ایثارگرانی که برای ایران جانفشانی کرده‌اند، تاج سر ما هستند و همگان و به‌ویژه دولت باید بهترین زیست مادی و معنوی (بهترین خانه و خودرو و تفریح و مسافرت و...) را برای آنها پدید آورد. در دانشگاه هم می‌توان برای آنها امتیازهایی -به اصطلاح تبعیض مثبت‌هایی- چون کلاس‌های تقویتی و ... درنظر گرفت، امّا تنها جایی که نباید هیچ تبعیضی  قائل شد، امتحان و نمره است!

استاد عزیز ما جناب دکتر هادی عالم‌زاده - عمرش دراز باد- در ۶۰ سال معلمی از دبستان تا دانشگاه و ازجمله در همان دانشگاه تهران در تصحیح برگه‌های امتحانی «صدوبیست‌پنج هزارم» را هم در نظر می‌گرفت. استادی که همه را به یک چشم می‌دید: پیر یا جوان، تهرانی یا شهرستانی، زن یا مرد، فقیر یا غنی، آقازاده یا غلام‌زاده،  شیعه یا سنی یا بی‌دین، چپ یا راست، حزب‌اللهی یا اصلاح‌طلب، هیچکدام در  ارزیابی علمی از دانشجو و نمره‌دادن ایشان تاثیری نداشت. همو که در دههٔ چهل در دبیرستان در درس ادبیات فارسی به خواهرزاده خود هم نمره‌ای کمتر از ده داد، چرا که به همان میزان در برگه نوشته بود و شایسته قبولی نبود!

▫️ معصومعلی پنجه
۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ | دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

📙 به لطف دوست گرامی، دکتر زهیر صیامیان گرجی، این کتاب مانا کیا، خودهای فارسی‌خو: خاطرات خطه و خاستگاه ماقبل ملی‌گرایی (ترجمهٔ علیرضا عامری، تهران، ثالث، ۱۴۰۳) به دستم رسیده و اکنون سرگرم مطالعهٔ آن هستم.

مختصر بگویم کتابی است که روش و رویکردی نو دارد و یافته‌های درخور توجه و نکته‌های تأمل‌برانگیز کم ندارد. خواندن آن را به‌ویژه به کسانی که مباحث هویت و ملی‌گرایی، هویت ایرانی، ایرانی‌مآبی/ فارسی‌خویی در هندوستان را دنبال می‌کنند، پیشنهاد می‌کنم. مطالب کتاب در جاهایی قدری پیچیده و گاه دیرفهم است- دست‌کم برای من-. روشن است که مترجم فاضل کتاب زحمت بسیاری کشیده و کوشیده برای اصطلاحات پرشماری که در این کار به کار رفته، معادل‌های دقیقی به دست دهد. اما برخی از این معادل‌ها برای ما چندان آشنا نیستند؛ یا واژه‌هایی نوساخته‌ هستند و یا اصطلاحاتی شناخته‌شده که ظاهراً در معنایی تازه به کار رفته‌اند. مثلاً در این کتاب در بسیاری از جاها «Nationalism» به «میهن‌گرایی» برگردانده شده نه «ملی‌گرایی».

▫️ معصومعلی پنجه
۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ | تهرانِ غبارآلودِ گردوخاکی

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

در این کتاب سخنان ناروا و نادرست هم دیده می‌شود، از جمله این جمله که «واژهٔ «ایران» در حکم اصطلاح جغرافیایی تازه پس از سقوط صفویه رواج یافت»! جدای از اینکه پیشینهٔ کاربرد و رواج  واژه «ایران» به دوران باستان برمی‌گردد؛ در دوران اسلامی، سه قرن پیش از صفویه، از دوران مغول، واژهٔ «ایران» نه تنها در ادب و تاریخ و جغرافیا بلکه در دولت و دیوان‌سالاری ایلخانان آن اندازه رواج داشت که در اسناد و منابع عربی معاصر آنها در مصر و شام مملوکی نیز به کار می‌رفت.

📕مانا کیا، خودهای فارسی‌خو: خاطرات خطه و خاستگاه ماقبل ملی‌گرایی، ص ۴۵.

▫️ معصومعلی پنجه
۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ | کوی اخلاص

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

📚گزیدهٔ منابع و مطالعات تاریخی (۲)

مطالعهٔ علمی و دانشگاهی تاریخ صدر اسلام در غرب  بیش از یکصد سال و در جهان اسلام  کمتر از صد سال پیشینه دارد. در غرب در سی سال اخیر مطالعات این دوره کماً و کیفاً پیشرفت بسیاری کرده است؛ در آنجا مسئله اعتبار/ بی‌اعتباری منابع اسلامی برای تحقیق در تاریخ صدر اسلام و جستجو برای «محمد تاریخی»، منجر به بازخوانی و بازتفسیر تاریخ این دوره شده‌ است.

این فهرست گزیدهٔ آثار فارسی و فارسی‌شده،  شامل کتاب‌هایی است که دست‌کم یک‌بار خوانده‌ام. آثاری که اگرچه عالمانه نوشته شده‌اند، امّا روش و رویکردهای متفاوتی دارند؛ برخی بیشتر توصیفی هستند و برخی تا اندازه‌ای تحلیلی و انتقادی؛ برخی کاملاً مذهبی و برخی انتقادی نوشته شده‌اند. کتاب‌های شولر و حبری تاریخ صدر اسلام نیستند، بلکه پژوهش‌هایی نقادانه و نوآورانه دربارهٔ اعتبار منابع و روایت‌های تاریخ صدر اسلام و چگونگی رویارویی با آنها و بهره‌گیری از آنها هستند.

📙تاریخ صدر اسلام (عصر پیامبر و عصر خلفای راشدین) (۲): گزیدۀ منابع و مطالعات به زبان فارسی

📘 تألیف:
۱. فیاض، علی‌اکبر، تاریخ اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ش (چاپ اول: ۱۳۲۷).

۲. آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ (چاپ اول: ۱۳۵۸).

۳. شهیدی، سیدجعفر، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۲ش.

۴. زریاب، عباس، سیرۀ رسول الله (ص)، تهران، سروش، ۱۳۷۰ش.

۵. زریاب، عباس، درس‌هایی درباره ظهور اسلام، تهران، نامک، ۱۴۰۳ ش.

۶. زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران، سمت، ۱۳۷۸ش.

📗ترجمه از عربی و انگلیسی:
۱.  العلی، صالح احمد، دولت رسول خدا (ص)، ترجمۀ هادی انصاری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۱ش.

۲. عاملی، جعفر مرتضی،  سیرت جاودانه (ترجمه و تلخیص کتاب الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۲ج. ترجمۀ محمد سپهری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۴ش.

۳. الدوری، عبدالعزیز، درآمدی بر تاریخ صدر اسلام، ترجمۀ عباس بصیری، تهران، نگارستان اندیشه، ۱۳۹۹ش.

۴. مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمد (ص): پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمۀ احمد نمایی و دیگران، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش.

۵. الحبری، طیب، روایت و سیاست در تاریخ صدر اسلام: خلفای راشدین، ترجمۀ محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۰ش.

۶. شولر، گریگور، زندگی‌نامه محمد (ص): ماهیت و وثاقت، ترجمۀ محمدحسین رفیعی، تهران، حکمت، ۱۴۰۰ش.

▫️ معصومعلی پنجه
۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ | گروه تاریخ و باستان‌شناسی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات

📚 گزیدهٔ منابع و مطالعات تاریخی (۱)

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

🍂 امروز سالروز درگذشت عبدالوهاب شهیدی است (۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۰). یکی از کارهای شورانگیز و گوش‌نواز او را که سه استاد دیگر نیز در آفرینش آن نقش داشته‌اند، بشنوید:

🎼 در کنار گلزار
🎤خواننده: عبدالوهاب شهیدی
✍ شعر: محمد محیط طباطبایی
🎶 آهنگساز: علی‌نقی وزیری
🎹 تنظیم‌کننده: روح‌الله خالقی

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

📘یادداشت‌های روزانه جلال آل‌احمد (جلد اول)، به‌کوشش محمدحسین دانایی، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۴۰۳.

جلد اول یادداشت‌های روزانه جلال آل‌احمد چند ماهی است که روانهٔ بازار کتاب شده است. ده سال پیش، محمدحسین دانایی، خواهرزاده جلال، خبر داده بود که این یادداشت‌ها نزد اوست و گفته بود: «این یادداشت‌ها، جسورانه‌ترین و بی‌باکانه‌ترین و در عین حال، رئالیستی‌ترین اثر آل احمد هستند، دقیق‌ترین حدیث نفس یا گزارش از آنچه در سویدای ضمیر یا در زوایای ذهن یک نویسنده یا یک روشنفکر یا یک فعال سیاسی جریان داشته و هیچکس هم به آنها دسترسی نداشته جز خودش. یادداشتها چیزی است فراتر یا حداقل متفاوت از «غرب‌زدگی» و «در خدمت و خیانت روشنفکران» و «سنگی بر گوری». بنابراین، کشف این یادداشت‌ها، به منزله کشف تازه نویسنده آنها است».

کتاب را تازه خریده‌ام و چند یادداشت‌ را بیشتر  نخوانده‌ام؛ شاید زود باشد ولی باید بگویم خیلی خواندنی است! به‌نظرم با روزها در راه شاهرخ مسکوب برابری می‌کند. پر است از نکته‌های تاریخی و ادبی و ... .

▫️معصومعلی پنجه
۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ | جنت‌آباد شمالی [در اینجا از ساعت ۹ صبح برق رفته است]

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory

📙 خاطرات کارل بروکلمان، ویرایش رودولف زِلهایم، ترجمهٔ مهران ارزنده، تهران، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی،   ۱۳۹۷.

اگر می‌خواهید کتابتان پخش نگردد و دیده و خوانده نشود، انتشار آن را بسپارید به دست ناشران دولتی. این کتاب سال ۱۳۹۷ چاپ شده، امّا در هیچ‌ کتابفروشی حقیقی یا مجازی یافت نمی‌شد؛ گمان می‌کردم همهٔ نسخه‌های آن فروش رفته است. اتفاقی در نمایشگاه مجازی امسال جستجو کردم و آن را یافتم. خوشبختانه قیمت کتاب را خیلی زیاد افزایش نداده‌اند: ۱۶۲ صفحه از بیست‌و‌پنج هزار تومان به هفتاد هزار تومان که تخفیف هم دارد!

کتاب کوچکی است اما برای شناخت کارل بُروكِلْمان خاورشناس آلمانی که از چهره‌های پرکار و درخشان مطالعات زبان‌های سامی و ترکی و مطالعات تاریخ اسلام در غرب در نیمهٔ دوم سدهٔ نوزدهم و نیمهٔ نخست سدهٔ بیستم بود، سودمند است.

▫️ معصومعلی پنجه
۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ | تهران آلودهٔ اندکی گردوغباری

🆔 www.tgoop.com/HistoryandMemory