tgoop.com »
United States »
شرح روان ابیات مثنوی معنوی دفتر اول_ دفتر دوم_ دفترسوم_ دفتر چهارم(مولانا) » Telegram Web
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
حکایت قصه صوفی که در میانِ گلستان، سَر بر زانو،....
(۱۳۶۵) باغ ها و میوه ها اندر دل ست
عکس لطف آن برین آب و گل ست
باغ ها و میوه ها در دل است که صفای آن بر این آب و گل انعکاس یافته است. [نتیجه می‌گیریم که باغ و گلزار حقیقی در درون دل اصحاب معرفت است. زیرا افکار و احوال لطیف آنان باغی مصفا در درونشان پدید آورده است و براثر لطافت روحی است که جهان طبیعت نیز جلوه و رونقی یافته است.]
(۱۳۶۶) گر نبودی عکسِ آن سِرّ و سُرور
پس نخواندی ایزدش دارُالغُرور
اگر انعکاس آن سِرّ و شادمانی درونی نبود، خداوند هرگز دنیا را سرای فریب نمی‌خواند. [ در آیه ۱۵۸ سوره آل عمران و آیه ۲۰ سوره حدید حیات دنیوی را مُتاعُ الْغُرور (= کالای فریب) دانسته است. مولانا می‌گوید سِرّ هویت اصحاب معرفت بر عالم طبیعت تجلّی کرده و باعث جلوه و رونق آن شده است. و به همین سبب خداوند دنیا را مایه قريب خوانده زیرا که جلوه دنیا با اینکه ناشی از عالم دل است، اما مردم را می‌فریبد و آنها خیال می‌کنند که جلوه دنیا ذاتی است. برخی از شارحان " سروِ سرور" و بعضی «سرو و سرور» خوانده‌اند، امّا " سرّ و سرور" انسب و اصلح است. نیکلسون «سَروِ سُرور» ضبط کرده و در توجیه آن گفته است: «راستی و تناسب سرو، مانند است به اعتدال و استقامت کامل آن دل که همه حقایق و معانی در آن هویداست.»
(۱۳۶۷) این غرور آنست، یعنی این خیال
هست از عکسِ دل و جانِ رجال
منظور از این غرور آنست که این خیال، انعکاسی است از قلب و روح مردان خدا. [ دنیا نیز خیالی است که دنیا پرستان را می‌فریبد. و سایه را حقیقت می‌پندارند. چنانکه مولانا در تمثیل مرغ در بیت (۴۲۲ - ۴۱۷) دفتر اول این مطلب را بیان کرد که دنیا سایه است و طالب دنیا بی‌جهت عمر گرانمایه خود را صرف آن می‌کند. شاعر گفته است:
كُل ما في الكَونِ وَهمُ أو خَيال
أو عُكُوسّ فِي الْمَرايَا أَو ظِلال
«همه آنچه در این جهان است، وهم و خیال است، و یا تصاویری است در آینه ها و یا سایه هایی است.»
(۱۳۶۸) جمله مغروران برین عکس، آمده
بر گمانی کین بُوَد جَنَّت کده
همه فریب خوردگان این تصویر خیالی ازدحام کرده‌اند به این گمان که این تصویر خیالی همان باغ حقیقی است. [ اینست که قرآن کریم، دنیا را مایه فریب و سرگرمی می‌شمرد.]
(۱۳۶۹) می‌گریزند از اصولِ باغها
بر خیالی می‌کنند آن لاغ ها*
از باغ های حقیقی که ریشه و منشأ این باغ هاست می‌گریزند و بر خیالی زندگی لغو و بیهوده می‌کنند.
*لاغ: هرزه، بیهوده، مسخره، شوخی.
(۱۳۷۰) چونکه خوابِ غفلت آیدشان به سر
راست بینند و، چه سودست آن نظر؟
همینکه خواب غفلت آنان به پایان رسد، باغ و بوستان حقیقی را می‌بینند، امّا دیدن در آن وقت چه سودی دارد؟ [ مردم تا وقتی که به دنیا مشغول‌اند، در حقیقت در خواب هستند و چون بمیرند بیدار می‌شوند. چنانکه در حدیثی آمده است النَّاسُ نِيَامٌ إِذَا مَا تُوا انتبهوا.]
(۱۳۷۱) پس به گورستان غریو افتاد و آه
تا قیامت زین غلط وا حَسرَتاه *
پس در گورستان ناله و فریادِ مُردگان طنین انداخته و تا قیامت به خاطر این خطا فریاد آه و حسرت آنان بلند است.
*منادای مندوب است. و آن اسمی است که با حرف «وا» مورد ندا واقع می‌شود. این منادی معمولاً در اظهار حزن بر مصائب بکار میآید. و های ملحق به آن ضمیر نیست بلکه‌هایِ سَکت است.
(۱۳۷۳)ای خُنُک آنرا که پیش از مرگ، مُرد
یعنی او از اصلِ این رَز* بوی، بُرد
خوشا به حال کسی که پیش از مُردن بمیرد، یعنی روح و روان او از رایحه این باغ حقیقی بویی ببرد. [ اشاره دارد به مرگ اختیاری و نیز مضمون حدیث مُوتوا قَبلَ اَن تَمُوتُوا در آن مندرج است.]
*رَز: درخت انگور. در اینجا به معنی باغ و درختزار است.
@MolaviPoett
حکایت قصه صوفی که در میانِ گلستان، سَر بر زانو،....
(۱۳۶۵) باغ ها و میوه ها اندر دل ست
عکس لطف آن برین آب و گل ست
باغ ها و میوه ها در دل است که صفای آن بر این آب و گل انعکاس یافته است. [نتیجه می‌گیریم که باغ و گلزار حقیقی در درون دل اصحاب معرفت است. زیرا افکار و احوال لطیف آنان باغی مصفا در درونشان پدید آورده است و براثر لطافت روحی است که جهان طبیعت نیز جلوه و رونقی یافته است.]
(۱۳۶۶) گر نبودی عکسِ آن سِرّ و سُرور
پس نخواندی ایزدش دارُالغُرور
اگر انعکاس آن سِرّ و شادمانی درونی نبود، خداوند هرگز دنیا را سرای فریب نمی‌خواند. [ در آیه ۱۵۸ سوره آل عمران و آیه ۲۰ سوره حدید حیات دنیوی را مُتاعُ الْغُرور (= کالای فریب) دانسته است. مولانا می‌گوید سِرّ هویت اصحاب معرفت بر عالم طبیعت تجلّی کرده و باعث جلوه و رونق آن شده است. و به همین سبب خداوند دنیا را مایه قريب خوانده زیرا که جلوه دنیا با اینکه ناشی از عالم دل است، اما مردم را می‌فریبد و آنها خیال می‌کنند که جلوه دنیا ذاتی است. برخی از شارحان " سروِ سرور" و بعضی «سرو و سرور» خوانده‌اند، امّا " سرّ و سرور" انسب و اصلح است. نیکلسون «سَروِ سُرور» ضبط کرده و در توجیه آن گفته است: «راستی و تناسب سرو، مانند است به اعتدال و استقامت کامل آن دل که همه حقایق و معانی در آن هویداست.»
(۱۳۶۷) این غرور آنست، یعنی این خیال
هست از عکسِ دل و جانِ رجال
منظور از این غرور آنست که این خیال، انعکاسی است از قلب و روح مردان خدا. [ دنیا نیز خیالی است که دنیا پرستان را می‌فریبد. و سایه را حقیقت می‌پندارند. چنانکه مولانا در تمثیل مرغ در بیت (۴۲۲ - ۴۱۷) دفتر اول این مطلب را بیان کرد که دنیا سایه است و طالب دنیا بی‌جهت عمر گرانمایه خود را صرف آن می‌کند. شاعر گفته است:
كُل ما في الكَونِ وَهمُ أو خَيال
أو عُكُوسّ فِي الْمَرايَا أَو ظِلال
«همه آنچه در این جهان است، وهم و خیال است، و یا تصاویری است در آینه ها و یا سایه هایی است.»
(۱۳۶۸) جمله مغروران برین عکس، آمده
بر گمانی کین بُوَد جَنَّت کده
همه فریب خوردگان این تصویر خیالی ازدحام کرده‌اند به این گمان که این تصویر خیالی همان باغ حقیقی است. [ اینست که قرآن کریم، دنیا را مایه فریب و سرگرمی می‌شمرد.]
(۱۳۶۹) می‌گریزند از اصولِ باغها
بر خیالی می‌کنند آن لاغ ها*
از باغ های حقیقی که ریشه و منشأ این باغ هاست می‌گریزند و بر خیالی زندگی لغو و بیهوده می‌کنند.
*لاغ: هرزه، بیهوده، مسخره، شوخی.
(۱۳۷۰) چونکه خوابِ غفلت آیدشان به سر
راست بینند و، چه سودست آن نظر؟
همینکه خواب غفلت آنان به پایان رسد، باغ و بوستان حقیقی را می‌بینند، امّا دیدن در آن وقت چه سودی دارد؟ [ مردم تا وقتی که به دنیا مشغول‌اند، در حقیقت در خواب هستند و چون بمیرند بیدار می‌شوند. چنانکه در حدیثی آمده است النَّاسُ نِيَامٌ إِذَا مَا تُوا انتبهوا.]
(۱۳۷۱) پس به گورستان غریو افتاد و آه
تا قیامت زین غلط وا حَسرَتاه *
پس در گورستان ناله و فریادِ مُردگان طنین انداخته و تا قیامت به خاطر این خطا فریاد آه و حسرت آنان بلند است.
*منادای مندوب است. و آن اسمی است که با حرف «وا» مورد ندا واقع می‌شود. این منادی معمولاً در اظهار حزن بر مصائب بکار میآید. و های ملحق به آن ضمیر نیست بلکه‌هایِ سَکت است.
(۱۳۷۳)ای خُنُک آنرا که پیش از مرگ، مُرد
یعنی او از اصلِ این رَز* بوی، بُرد
خوشا به حال کسی که پیش از مُردن بمیرد، یعنی روح و روان او از رایحه این باغ حقیقی بویی ببرد. [ اشاره دارد به مرگ اختیاری و نیز مضمون حدیث مُوتوا قَبلَ اَن تَمُوتُوا در آن مندرج است.]
*رَز: درخت انگور. در اینجا به معنی باغ و درختزار است.
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
بخش ۵۱ - قصهٔ صوفی کی در میان گلستان سر به زانو مراقب بود یارانش گفتند سر برآور تفرج کن بر گلستان و ریاحین و مرغان و آثار رحمةالله تعالی
صوفیی در باغ از بهر گشاد
صوفیانه روی بر زانو نهاد
پس فرو رفت او به خود اندر نغول
شد ملول از صورت خوابش فضول
که چه خسپی آخر اندر رز نگر
این درختان بین و آثار و خضر
امر حق بشنو که گفتست انظروا
سوی این آثار رحمت آر رو
گفت آثارش دلست ای بوالهوس
آن برون آثار آثارست و بس
باغها و سبزه‌ها در عین جان
بر برون عکسش چو در آب روان
آن خیال باغ باشد اندر آب
که کند از لطف آب آن اضطراب
باغها و میوه‌ها اندر دلست
عکس لطف آن برین آب و گلست
گر نبودی عکس آن سرو سرور
پس نخواندی ایزدش دار الغرور
این غرور آنست یعنی این خیال
هست از عکس دل و جان رجال
جمله مغروران برین عکس آمده
بر گمانی کین بود جنت‌کده
می‌گریزند از اصول باغها
بر خیالی می‌کنند آن لاغها
چونک خواب غفلت آیدشان به سر
راست بینند و چه سودست آن نظر
بس به گورستان غریو افتاد و آه
تا قیامت زین غلط وا حسرتاه
ای خنک آن را که پیش از مرگ مرد
یعنی او از اصل این رز بوی برد
@MolaviPoett
بخش ۵۱ - قصهٔ صوفی کی در میان گلستان سر به زانو مراقب بود یارانش گفتند سر برآور تفرج کن بر گلستان و ریاحین و مرغان و آثار رحمةالله تعالی
صوفیی در باغ از بهر گشاد
صوفیانه روی بر زانو نهاد
پس فرو رفت او به خود اندر نغول
شد ملول از صورت خوابش فضول
که چه خسپی آخر اندر رز نگر
این درختان بین و آثار و خضر
امر حق بشنو که گفتست انظروا
سوی این آثار رحمت آر رو
گفت آثارش دلست ای بوالهوس
آن برون آثار آثارست و بس
باغها و سبزه‌ها در عین جان
بر برون عکسش چو در آب روان
آن خیال باغ باشد اندر آب
که کند از لطف آب آن اضطراب
باغها و میوه‌ها اندر دلست
عکس لطف آن برین آب و گلست
گر نبودی عکس آن سرو سرور
پس نخواندی ایزدش دار الغرور
این غرور آنست یعنی این خیال
هست از عکس دل و جان رجال
جمله مغروران برین عکس آمده
بر گمانی کین بود جنت‌کده
می‌گریزند از اصول باغها
بر خیالی می‌کنند آن لاغها
چونک خواب غفلت آیدشان به سر
راست بینند و چه سودست آن نظر
بس به گورستان غریو افتاد و آه
تا قیامت زین غلط وا حسرتاه
ای خنک آن را که پیش از مرگ مرد
یعنی او از اصل این رز بوی برد
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_ دفتر چهارم
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی و غمگین شدنِ سلیمان علیه‌السّلام از آن، چون به سخن آمد با او و خاصیّت و نامِ خود بگفت
(۱۳۷۳) پس سلیمان دید اندر گوشه‌یی
نو گیاهی* رُسته همچون خوشه‌یی
سلیمان دید که در گوشه ای از مسجد گیاهی تازه مثل خوشه روییده است.
* نو گیاه: یار نااهل
(۱۳۷۴) دید بس نادر گیاهی* سبز و تَر
می‌ربود آن سبزیَش نور از بَصَر
دید گیاهی بسیار عجیب و سرسبز روییده است و سبزی گیاه چشم را خیره می‌کرد.
* نادر گیاه: گیاه کمیاب و عجیب
(۱۳۷۵) پس سلامش کرد در حال آن حشیش
او جوابش گفت و بِشگِفت از خوشیش
گیاه در همان لحظه به سلیمان سلام کرد و او جواب سلام را داد و از زیبایی گیاه در تعجب شد.
*شگِفت: شگِفتن
(۱۳۷۶) گفت نامت چیست؟ بر گو بی‌دهان*
گفت: خَرّوب* ست ای شاهِ جهان
سلیمان گفت: بدون کلام و به زبان دل بگو نام توچیست؟ گیاه گفت: ای سلطان جهان نام من خَرّوب است. مراد از *گفتن بی‌دهان: زبان حال
*خرنوب: بوته ای است خاردار با شاخه‌های پراکنده که هر بروید، آنجا را ویران می‌کند.
(۱۳۷۷) گفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟
گفت: من رُستَم، مکان ویران شود
سلیمان گفت: خاصیت تو چیست؟ خَروب گفت: من در هر جا رشد کنم آنجا ویران می‌شود.
(۱۳۷۸) من که خَرّوبم، خرابِ منزلم
هادمِ بنیادِ این آب و گِلم
من عامل ویرانی دنیا، اساس ویرانی این آب و گِل هستم.
(۱۳۷۹) پس سليمان آن زمان دانست زود
که اَجَل آمد، سفر خواهد نمود
سلیمان در همان لحظه دانست که اجلش رسیده و بزود دیده از جهان خواهد بست.
(۱۳۸۰) گفت: تا من هستم، این مسجد یقین
در خَلَل ناید ز آفاتِ زمین
سلیمان با خود گفت: تا من در حیاتم، این مسجد یقیناً از حوادث روزگار آسیب نخواهد دید.
(۱۳۸۱) تا که من باشم، وجودِ من بود
مسجدِ اَقصى مُخَلخَل* کَی شود؟
تا وقتی زنده هستم، مسجد اقصی چگونه ممکن است آسیب بیند؟
*مخلخل: دارای رخته و شکاف
(۱۳۸۲) پس که هَدمِ* مسجدِ ما بی گمان
نَبوَد اِلّا بعدِ مرگِ ما، بِدان
پس بدان بی‌شک مسجد ویران نمی شود، جز بعد از مرگم .
(۱۳۸۳) مسجدت آن دل، که جسمش ساجدت
یارِ بَد خَرُّوبِ هر جا مسجدت
مسجد نماد دلی(روح تکامل یافته)است که جسم در برابرش سر تعظیم فرود می‌آورد، یار بد نماد همنشین نااهل و ویران کننده هر مسجدی است.
*ساجد: سر تعظیم فرود آوردن
(۱۳۸۴) یارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او
هین ازو بگریز و کم کن گفت و گو
وقتی مِهرِ همنشین نااهل در دل تو پدید آمد آگاه باش و از او دوری کن و با او اصلا همکلام نشو. قبیل موارد به معنی *نکن: اینجا کمتر کن
(۱۳۸۵) بر کَن از بیخش، که گر سَر برزند
مر تو را و مسجدت را برکَنَد
محبّت رفیق نااهل را از ریشه‌کَن کُن، اگر این گیاه مُخَرب در قلب تو رشد کند، روح تو را از بنیان تباه می‌کند.
(۱۳۸۶) عاشقا، خَرُّوب تو آمد کڑی
همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی*؟
ای عاشق کژی و ناراستی گیاه خروب توست، چرا مانند اطفال به سوی کژی و نادرستی حرکت می‌کنی؟
*می‌غژی: حرکت بر روی شکم، خزیدن
(۱۳۸۷) خویش مُجرم دان و مُجرم گو، مترس
تا ندزدد از تو آن اُستاد، درس
گناه و جرم خودت را بپذیر و از این اعتراف نترس، تا استاد حقیقی از تدریس تو نکاهد. [ نزد انسان کامل متواضع باش تا از دریای معارف او بهره مند شوی.]
@MolaviPoett
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی و غمگین شدنِ سلیمان علیه‌السّلام از آن، چون به سخن آمد با او و خاصیّت و نامِ خود بگفت
(۱۳۷۳) پس سلیمان دید اندر گوشه‌یی
نو گیاهی* رُسته همچون خوشه‌یی
سلیمان دید که در گوشه ای از مسجد گیاهی تازه مثل خوشه روییده است.
* نو گیاه: یار نااهل
(۱۳۷۴) دید بس نادر گیاهی* سبز و تَر
می‌ربود آن سبزیَش نور از بَصَر
دید گیاهی بسیار عجیب و سرسبز روییده است و سبزی گیاه چشم را خیره می‌کرد.
* نادر گیاه: گیاه کمیاب و عجیب
(۱۳۷۵) پس سلامش کرد در حال آن حشیش
او جوابش گفت و بِشگِفت از خوشیش
گیاه در همان لحظه به سلیمان سلام کرد و او جواب سلام را داد و از زیبایی گیاه در تعجب شد.
*شگِفت: شگِفتن
(۱۳۷۶) گفت نامت چیست؟ بر گو بی‌دهان*
گفت: خَرّوب* ست ای شاهِ جهان
سلیمان گفت: بدون کلام و به زبان دل بگو نام توچیست؟ گیاه گفت: ای سلطان جهان نام من خَرّوب است. مراد از *گفتن بی‌دهان: زبان حال
*خرنوب: بوته ای است خاردار با شاخه‌های پراکنده که هر بروید، آنجا را ویران می‌کند.
(۱۳۷۷) گفت: اندر تو چه خاصیّت بُوَد؟
گفت: من رُستَم، مکان ویران شود
سلیمان گفت: خاصیت تو چیست؟ خَروب گفت: من در هر جا رشد کنم آنجا ویران می‌شود.
(۱۳۷۸) من که خَرّوبم، خرابِ منزلم
هادمِ بنیادِ این آب و گِلم
من عامل ویرانی دنیا، اساس ویرانی این آب و گِل هستم.
(۱۳۷۹) پس سليمان آن زمان دانست زود
که اَجَل آمد، سفر خواهد نمود
سلیمان در همان لحظه دانست که اجلش رسیده و بزود دیده از جهان خواهد بست.
(۱۳۸۰) گفت: تا من هستم، این مسجد یقین
در خَلَل ناید ز آفاتِ زمین
سلیمان با خود گفت: تا من در حیاتم، این مسجد یقیناً از حوادث روزگار آسیب نخواهد دید.
(۱۳۸۱) تا که من باشم، وجودِ من بود
مسجدِ اَقصى مُخَلخَل* کَی شود؟
تا وقتی زنده هستم، مسجد اقصی چگونه ممکن است آسیب بیند؟
*مخلخل: دارای رخته و شکاف
(۱۳۸۲) پس که هَدمِ* مسجدِ ما بی گمان
نَبوَد اِلّا بعدِ مرگِ ما، بِدان
پس بدان بی‌شک مسجد ویران نمی شود، جز بعد از مرگم .
(۱۳۸۳) مسجدت آن دل، که جسمش ساجدت
یارِ بَد خَرُّوبِ هر جا مسجدت
مسجد نماد دلی(روح تکامل یافته)است که جسم در برابرش سر تعظیم فرود می‌آورد، یار بد نماد همنشین نااهل و ویران کننده هر مسجدی است.
*ساجد: سر تعظیم فرود آوردن
(۱۳۸۴) یارِ بَد چون رُست در تو مِهرِ او
هین ازو بگریز و کم کن گفت و گو
وقتی مِهرِ همنشین نااهل در دل تو پدید آمد آگاه باش و از او دوری کن و با او اصلا همکلام نشو. قبیل موارد به معنی *نکن: اینجا کمتر کن
(۱۳۸۵) بر کَن از بیخش، که گر سَر برزند
مر تو را و مسجدت را برکَنَد
محبّت رفیق نااهل را از ریشه‌کَن کُن، اگر این گیاه مُخَرب در قلب تو رشد کند، روح تو را از بنیان تباه می‌کند.
(۱۳۸۶) عاشقا، خَرُّوب تو آمد کڑی
همچو طفلان، سویِ کژ چون می‌غژی*؟
ای عاشق کژی و ناراستی گیاه خروب توست، چرا مانند اطفال به سوی کژی و نادرستی حرکت می‌کنی؟
*می‌غژی: حرکت بر روی شکم، خزیدن
(۱۳۸۷) خویش مُجرم دان و مُجرم گو، مترس
تا ندزدد از تو آن اُستاد، درس
گناه و جرم خودت را بپذیر و از این اعتراف نترس، تا استاد حقیقی از تدریس تو نکاهد. [ نزد انسان کامل متواضع باش تا از دریای معارف او بهره مند شوی.]
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_ دفتر چهارم
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی و...
(۱۳۸۸) چون بگونی: جاهلم، تعلیم ده
این چنین انصاف از ناموس* به
اگر بگویی من نادانم، به من بیاموز، این چنین منصفانه درباره جهل خود اعتراف کردن، بهتر از خودبینی و تکّبر است.
*ناموس: خودبینی، تکبر
(۱۳۸۹) از پدر آموز ای روشن جَبین*
رَبنا گفت و، ظَلمنا* پیش ازین
ای صاحب چهره نورانی از پدرت حضرت آدم (ع) بیاموز که پیش از این گفت: پروردگارا ما به خود ستم کردیم. (اشاره به آیه ۲۳ سوره اعراف).
*جبین: پیشانی
*ظلمنا: ستم کردیم
(۱۳۹۰) نه بهانه کرد و، نه تزویر ساخت
نه لِوایِ مکر و حیلت بر فراخت
بهانه جویی و حیله و نیرنگ نکرد و پرچم مکر و نیرنگ
برافراشت.
(۱۳۹۱) باز آن ابلیس، بحث آغاز کرد
که بُدَم من سُرخ رُو، کردیم زرد
دوباره ایلیس با خدای خود مجادله کرد و گفت من با نشاط و سر بلند بودم اما تو مرا شرمنده و سرشکسته کردی.
(۱۳۹۲) رنگ، رنگِ توست، صَبّاغم تویی
اصلِ جُرم و آفت و داغم تویی
ابلیس گفت: رنگ من، رنگی است که تو می‌خواهی، چون دلیل اصلی گناهکاری و جُرم تویی.
(۱۳۹۳) هين بخوان: رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَني
تا نگردی جبری و، کژ کم تنی
اگاهانه بخوان : «پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه کردی» تا به راه کج متمایل نشوی. ( آیه ۱۶ سوره اعراف)
(۱۳۹۴) بر درختِ جبر تا کَی برجهی
اختیارِ خویش را یکسو نهی؟
تا کی می‌خواهی بیان کنی که جبرست و اختیار خود را کنار بگذاری؟
(۱۳۹۵) همچو آن ابلیس و ذُرِّيَّاتِ او
با خدا در جنگ و اندر گفت و گو
تو مانند ابلیس و فرزندانش با خدا به بحث و جدل پرداخته‌ای
(۱۳۹۶) چون بُوَد اکراه با چندان خوشی
که تو در عِصیان همی دامن کشی*؟
چگونه می‌شود حس اکراه را با خوشی یکجا داشت که تو
با این عصیان با تکبر حرکت می‌کنی ؟
(۱۳۹۷) آنچنان خوش، کس رود در مُکرَهی؟
کس چنان رقصان دَوَد در گمرهی؟
آیا ممکن است که کسی در گمراهی که بدان مجبور شده است این همه شادی و نشاط داشته باشد؟۱
(۱۳۹۸) بیست مَردِه* جنگ می کردی در آن
کِت* همی دادند پند آن دیگران
با کسانی که تو را از گمراهیباز می‌داشتند باتمام قوا می‌جنگیدی.
*کت: که تو را
(۱۳۹۹) که صواب اینست و، راه اینست و بس
کَی زند طعنه مرا؟ جز هیچکس
می‌گفتی کار درست همین است و بس، چه کسی جز آدم که به حساب نمیاد در این کارم سرزنش می کند ؟
(۱۴۰۰) کی چنین گوید کسی کو مُكْرَه ست؟
چون چنین جنگد کسی کو بی رَهست؟
کسی که از خودش اختیاری ندارد چگونه میتواند با قاطعیت برای نشان دادن راه درست به من تلاش کند؟
(۱۴۰۱) هر چه نفست خواست، داری اختیار
هر چه عقلت خواست، آری اضطرار
هرچه از نفسانیت باشد آنرا انجام می‌دهی و خودت را صاحب اختیار می‌دانی و هرچه عقلانی و مخالف نفس توست رو جبر می‌دانی.
@MolaviPoett
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی و...
(۱۳۸۸) چون بگونی: جاهلم، تعلیم ده
این چنین انصاف از ناموس* به
اگر بگویی من نادانم، به من بیاموز، این چنین منصفانه درباره جهل خود اعتراف کردن، بهتر از خودبینی و تکّبر است.
*ناموس: خودبینی، تکبر
(۱۳۸۹) از پدر آموز ای روشن جَبین*
رَبنا گفت و، ظَلمنا* پیش ازین
ای صاحب چهره نورانی از پدرت حضرت آدم (ع) بیاموز که پیش از این گفت: پروردگارا ما به خود ستم کردیم. (اشاره به آیه ۲۳ سوره اعراف).
*جبین: پیشانی
*ظلمنا: ستم کردیم
(۱۳۹۰) نه بهانه کرد و، نه تزویر ساخت
نه لِوایِ مکر و حیلت بر فراخت
بهانه جویی و حیله و نیرنگ نکرد و پرچم مکر و نیرنگ
برافراشت.
(۱۳۹۱) باز آن ابلیس، بحث آغاز کرد
که بُدَم من سُرخ رُو، کردیم زرد
دوباره ایلیس با خدای خود مجادله کرد و گفت من با نشاط و سر بلند بودم اما تو مرا شرمنده و سرشکسته کردی.
(۱۳۹۲) رنگ، رنگِ توست، صَبّاغم تویی
اصلِ جُرم و آفت و داغم تویی
ابلیس گفت: رنگ من، رنگی است که تو می‌خواهی، چون دلیل اصلی گناهکاری و جُرم تویی.
(۱۳۹۳) هين بخوان: رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَني
تا نگردی جبری و، کژ کم تنی
اگاهانه بخوان : «پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه کردی» تا به راه کج متمایل نشوی. ( آیه ۱۶ سوره اعراف)
(۱۳۹۴) بر درختِ جبر تا کَی برجهی
اختیارِ خویش را یکسو نهی؟
تا کی می‌خواهی بیان کنی که جبرست و اختیار خود را کنار بگذاری؟
(۱۳۹۵) همچو آن ابلیس و ذُرِّيَّاتِ او
با خدا در جنگ و اندر گفت و گو
تو مانند ابلیس و فرزندانش با خدا به بحث و جدل پرداخته‌ای
(۱۳۹۶) چون بُوَد اکراه با چندان خوشی
که تو در عِصیان همی دامن کشی*؟
چگونه می‌شود حس اکراه را با خوشی یکجا داشت که تو
با این عصیان با تکبر حرکت می‌کنی ؟
(۱۳۹۷) آنچنان خوش، کس رود در مُکرَهی؟
کس چنان رقصان دَوَد در گمرهی؟
آیا ممکن است که کسی در گمراهی که بدان مجبور شده است این همه شادی و نشاط داشته باشد؟۱
(۱۳۹۸) بیست مَردِه* جنگ می کردی در آن
کِت* همی دادند پند آن دیگران
با کسانی که تو را از گمراهیباز می‌داشتند باتمام قوا می‌جنگیدی.
*کت: که تو را
(۱۳۹۹) که صواب اینست و، راه اینست و بس
کَی زند طعنه مرا؟ جز هیچکس
می‌گفتی کار درست همین است و بس، چه کسی جز آدم که به حساب نمیاد در این کارم سرزنش می کند ؟
(۱۴۰۰) کی چنین گوید کسی کو مُكْرَه ست؟
چون چنین جنگد کسی کو بی رَهست؟
کسی که از خودش اختیاری ندارد چگونه میتواند با قاطعیت برای نشان دادن راه درست به من تلاش کند؟
(۱۴۰۱) هر چه نفست خواست، داری اختیار
هر چه عقلت خواست، آری اضطرار
هرچه از نفسانیت باشد آنرا انجام می‌دهی و خودت را صاحب اختیار می‌دانی و هرچه عقلانی و مخالف نفس توست رو جبر می‌دانی.
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی و غمگین شدنِ...
(۱۴۰۲) داند او کو نیکبخت و مَحرَم‌ست
زیرکی ز ابلیس و، عشق از آدم ست
هر کسی که سعادتمند حقیقی و مَحرمِ اسرار الهی باشد این نکته را می‌داند که زرنگی از آنِ ابلیس است و عشق از آن آدمِ.
(۱۴۰۳) زیرکی، سَبّاحی آمد در بِحار
كم رَهد، غرق ست او پایانِ کار
زیرکی مثل شنا کردن در دریاهاست، و کمتر پیش میآید انسانی نجات پیدا کند و اکثرآ غرق می‌شوند.
(۱۴۰۴) هِل* سِباحت* را، رها کن کبر و كين
نیست جیحون*، نیست جُو، دریاست این
شناگری را رها کن و تکبر و کینه توزی را ترك بگو، زیرا آبی که در آن سرگرم شنا هستی، نه رودخانه است و نه جویبار بلکه این آب دریاست.
*هِل:رهاکردن
سِباحت: شنا کردن در آب
جیحون: اینجا رود
(۱۴۰۵) در رُباید هفت دریا را چو کاه
و آنگهان دریای ژرف بی پناه
آن هم دریایی عمیق و بیکران که هفت دریا را مانند پرِ کاه فرو می بلعد.
(۱۴۰۶) عشق، چون کَشتی بُوَد بهرِ خواص
کم بُوَد آفت، بُوَد اغلب خلاص
عشق برای بندگان خاص خدا مانند کشتی نجات است. کسی که در این کشتی می‌نشیند، کمتر گرفتار آسیب می‌شود و غالباً نجات می‌یابد
هل امر حاضر از هلیدن فرو نهادن ترك كردن)، ترك كن رها کن
۲ سیاحت شنا کردن در آب شناوری
جیحون در اینجا رودخانه به طور مطلق
(۱۴۰۷) زیرَکی بفروش و حیرانی* بخر
زیرَکی* ظنّ‌ست و حَیرانی نظر
زرنگی را بفروش و به جای آن حیرت خریداری کن زیرا زرنگی به منزله کمان است و حیرت به معنی شهود باطنی.
*زیرکی: تکیه بر عقل جزئی و تدبیر ناقص خویش
*حیرت: واردی است بر قلب عارفان
(۱۴۰۸) عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفی*
حَسبِیَ الله گُو که الله ام کَفی
عقل جزئی خود را در پیش حقیقت محمدیه قربانی کن. بگو که خدا مرا کافی است زیرا خداوند بسنده است.
*مصطفی:اینجا حقیقت محمدیه
(۱۴۰۹) همچو کَنعان سر ز کشتی وا مَکَش
که غرورش داد، نفسِ زیرَکَش
مانند كنعان پسر نوح از سوار شدن بر کشتیِ نوح سرباز نزن، چون غرور کنعان او را فریب داد.
(۱۴۱۰) که برآیم بر سرِ کوهِ مَشید*
مِنّتِ نوحم چرا باید کشید؟
مانند كنعان نگو که بر سر کوه استوار و بلند می‌روم، چرا منت نوح را بکشم؟ (اشاره است به آیه ۲۲ و ۲۳ هود)
*مَشید: استوار و بلند
(۱۴۱۱) چون رَمی از مِنَّتش ای بی رَشَد*؟
که خدا هم مِنتِ او می‌کشد
چگونه از احسان نوح فرار می‌کنی ای گمراه، در حالی که خداوند در برابر احسانش به او پادشاه می‌دهد.
*منت خدا: احسان و بخشش به بخشش بنده
(۱۴۱۲) چون نباشد مِنتش بر جانِ ما
چونکه شکر و مِنتش گوید خدا؟
چرا ارشاد و بخشش او را به جان نکشیم در حالی که خداوند شکر او می‌گوید و به اوو پاداش می‌دهد.
(۱۴۱۳) تو چه دانی ای غَراره* پُر حسد؟
مِنّتِ او را خدا هم می‌کَشَد
تو چه می‌دانی ای مغرور حسود ؟ خدا نیز منت او را می‌کشد.
(۱۴۱۴) کاشکی او آشنا ناموختی
تا طمع در نوح و کَشتی دوختی
ای کاش کنعان شنا نیاموخته بود تا به حضرت نوح و کشتی او چشم امید می بست.
(۱۴۱۵) کاش چون طفل از حِیَل جاهل بُدی
تا چو طفلان چنگ در مادر زدی
ای کاش کنعان مانند بچه‌ها از حیله ها و نیرنگ‌ها بی‌خبر بود، تا مانند اطفال به دامن مادر چنگ می‌زد.
(۱۴۱۶) یا به علمِ نقل كم بودی مَلی*
علمِ وحىِ دل، ربودی از ولی
یا ای کاش انسان‌های پُر از علوم نقلی و لفظی لبریز نبودند تا از اولیای خدا علم وحی و دانش باطنی را کسب می‌کردند.
(۱۴۱۷) با چنین نوری، چوپیش آری کتاب
جان وحی آسایِ تو ، آرَد عِتاب
اگر در برابر اولیای خدا که به منبع نور متصل هستند. از عم کلام و حرفه سخن به میان آوری بیاوری روح مسیحایی (وجدان تو) تو را مورد سرزنش قرار می‌دهد.
@MolaviPoett
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی و غمگین شدنِ...
(۱۴۰۲) داند او کو نیکبخت و مَحرَم‌ست
زیرکی ز ابلیس و، عشق از آدم ست
هر کسی که سعادتمند حقیقی و مَحرمِ اسرار الهی باشد این نکته را می‌داند که زرنگی از آنِ ابلیس است و عشق از آن آدمِ.
(۱۴۰۳) زیرکی، سَبّاحی آمد در بِحار
كم رَهد، غرق ست او پایانِ کار
زیرکی مثل شنا کردن در دریاهاست، و کمتر پیش میآید انسانی نجات پیدا کند و اکثرآ غرق می‌شوند.
(۱۴۰۴) هِل* سِباحت* را، رها کن کبر و كين
نیست جیحون*، نیست جُو، دریاست این
شناگری را رها کن و تکبر و کینه توزی را ترك بگو، زیرا آبی که در آن سرگرم شنا هستی، نه رودخانه است و نه جویبار بلکه این آب دریاست.
*هِل:رهاکردن
سِباحت: شنا کردن در آب
جیحون: اینجا رود
(۱۴۰۵) در رُباید هفت دریا را چو کاه
و آنگهان دریای ژرف بی پناه
آن هم دریایی عمیق و بیکران که هفت دریا را مانند پرِ کاه فرو می بلعد.
(۱۴۰۶) عشق، چون کَشتی بُوَد بهرِ خواص
کم بُوَد آفت، بُوَد اغلب خلاص
عشق برای بندگان خاص خدا مانند کشتی نجات است. کسی که در این کشتی می‌نشیند، کمتر گرفتار آسیب می‌شود و غالباً نجات می‌یابد
هل امر حاضر از هلیدن فرو نهادن ترك كردن)، ترك كن رها کن
۲ سیاحت شنا کردن در آب شناوری
جیحون در اینجا رودخانه به طور مطلق
(۱۴۰۷) زیرَکی بفروش و حیرانی* بخر
زیرَکی* ظنّ‌ست و حَیرانی نظر
زرنگی را بفروش و به جای آن حیرت خریداری کن زیرا زرنگی به منزله کمان است و حیرت به معنی شهود باطنی.
*زیرکی: تکیه بر عقل جزئی و تدبیر ناقص خویش
*حیرت: واردی است بر قلب عارفان
(۱۴۰۸) عقل، قربان کُن به پیشِ مصطفی*
حَسبِیَ الله گُو که الله ام کَفی
عقل جزئی خود را در پیش حقیقت محمدیه قربانی کن. بگو که خدا مرا کافی است زیرا خداوند بسنده است.
*مصطفی:اینجا حقیقت محمدیه
(۱۴۰۹) همچو کَنعان سر ز کشتی وا مَکَش
که غرورش داد، نفسِ زیرَکَش
مانند كنعان پسر نوح از سوار شدن بر کشتیِ نوح سرباز نزن، چون غرور کنعان او را فریب داد.
(۱۴۱۰) که برآیم بر سرِ کوهِ مَشید*
مِنّتِ نوحم چرا باید کشید؟
مانند كنعان نگو که بر سر کوه استوار و بلند می‌روم، چرا منت نوح را بکشم؟ (اشاره است به آیه ۲۲ و ۲۳ هود)
*مَشید: استوار و بلند
(۱۴۱۱) چون رَمی از مِنَّتش ای بی رَشَد*؟
که خدا هم مِنتِ او می‌کشد
چگونه از احسان نوح فرار می‌کنی ای گمراه، در حالی که خداوند در برابر احسانش به او پادشاه می‌دهد.
*منت خدا: احسان و بخشش به بخشش بنده
(۱۴۱۲) چون نباشد مِنتش بر جانِ ما
چونکه شکر و مِنتش گوید خدا؟
چرا ارشاد و بخشش او را به جان نکشیم در حالی که خداوند شکر او می‌گوید و به اوو پاداش می‌دهد.
(۱۴۱۳) تو چه دانی ای غَراره* پُر حسد؟
مِنّتِ او را خدا هم می‌کَشَد
تو چه می‌دانی ای مغرور حسود ؟ خدا نیز منت او را می‌کشد.
(۱۴۱۴) کاشکی او آشنا ناموختی
تا طمع در نوح و کَشتی دوختی
ای کاش کنعان شنا نیاموخته بود تا به حضرت نوح و کشتی او چشم امید می بست.
(۱۴۱۵) کاش چون طفل از حِیَل جاهل بُدی
تا چو طفلان چنگ در مادر زدی
ای کاش کنعان مانند بچه‌ها از حیله ها و نیرنگ‌ها بی‌خبر بود، تا مانند اطفال به دامن مادر چنگ می‌زد.
(۱۴۱۶) یا به علمِ نقل كم بودی مَلی*
علمِ وحىِ دل، ربودی از ولی
یا ای کاش انسان‌های پُر از علوم نقلی و لفظی لبریز نبودند تا از اولیای خدا علم وحی و دانش باطنی را کسب می‌کردند.
(۱۴۱۷) با چنین نوری، چوپیش آری کتاب
جان وحی آسایِ تو ، آرَد عِتاب
اگر در برابر اولیای خدا که به منبع نور متصل هستند. از عم کلام و حرفه سخن به میان آوری بیاوری روح مسیحایی (وجدان تو) تو را مورد سرزنش قرار می‌دهد.
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی .....
(۱۴۱۸) چون تیمّم با وجودِ آب، دان
علمِ نَقلی با دَمِ قطبِ زمان*
توسل به علم کلام در برابر نُفُس قطب دوران مانند تیمم کردن با وجود آب است.
(۱۴۱۹)خویش ابله کن، تَبَع می‌رو سپس
رَستگی زین ابلهی یابی و بس
خود را از انچه آموختی خالی کن (=نادان شو) که نجات تو در گرو ابلهی(=نادانی) است و بس.
(۱۴۲۰)اَکثَر اهلِ الجَنَّهِ البُله، ای پدر
بهرِ این گفتست سلطانُ البَشَر
پدر من سلطان محمد ص فرموده است: بیشتر اهل بهشت بی‌خبران هستند. (روایت جامع‌الصغیر، ج۱، ص ۵۳)
(۱۴۲۱) زیرکی چون کِبر و باد انگیزِ توست
ابلهی شو تا بمانَد دل دُرُست
زیرکی و دانایی در امور دنیوی موجب تکبر و غرور تو می شود. پس بی خیر و ابله شو تا قلبت سالم بماند.
(۱۴۲۲) ابلهی نَه کو به مَسخَرگی دو تُوست*
ابلهی کو والِه و حیرانِ هوست
منظور از ابله بودن این نیست که به مسخره قامت تو خم شود، بلکه آن بی خبر و ابلهی است که سرگشته و حیران حضرت حق باشد.
*مسخرگی دو توست: برای مسخره شدن قامت خود را خم کند.
(۱۴۲۳) ابلهانند آن زنانِ دست بُر
از کف، ابله وز رخِ يوسف نُذُر*
آن زنانی که دست خود را بریدند ابله بودند چون از بریدن دست خود بی‌خبر بودند و از چهره يوسف حیران و هراسان شده بود. (اشاره به آیه ۳۱ سوره یوسف)
*نُذُر: ترساننده شده
(۱۴۲۴) عقل را قربان کن اندر عشقِ دوست
عقل ها باری* از آن سوی ست کوست
عقل خود را در راه عشق معشوق قربانی کن، زیرا تمام عقل‌ها از سمت معشوق است.
*باری : به طریق که باشد، جهت کوتاه کردن کلام بکار می‌رود.
(۱۴۲۵) عقل ها آن سو فرستاده عقول
مانده این سو که نه معشوق‌ست، گول
صاحبان عقول حقیقی، عقل های خود را به آن سمت فرستاده‌اند، اما آدم های احمق و در این سمت مانده‌اند. *عقول: صاحبان عقول
(۱۴۲۶) زین سَر از حیرت گر این عقلت رود
هر سَرِ مویت، سَر و عقلی شود
اگر براثر حیرت این عقل از سرت زایل گردد، هراسان نشو که هر سَر موی تو به سر و عقلی عالی تر تبدل می‌شود.
@MolaviPoett
قصه رُستن خَرّوب در گوشه مسجدِ اقصی .....
(۱۴۱۸) چون تیمّم با وجودِ آب، دان
علمِ نَقلی با دَمِ قطبِ زمان*
توسل به علم کلام در برابر نُفُس قطب دوران مانند تیمم کردن با وجود آب است.
(۱۴۱۹)خویش ابله کن، تَبَع می‌رو سپس
رَستگی زین ابلهی یابی و بس
خود را از انچه آموختی خالی کن (=نادان شو) که نجات تو در گرو ابلهی(=نادانی) است و بس.
(۱۴۲۰)اَکثَر اهلِ الجَنَّهِ البُله، ای پدر
بهرِ این گفتست سلطانُ البَشَر
پدر من سلطان محمد ص فرموده است: بیشتر اهل بهشت بی‌خبران هستند. (روایت جامع‌الصغیر، ج۱، ص ۵۳)
(۱۴۲۱) زیرکی چون کِبر و باد انگیزِ توست
ابلهی شو تا بمانَد دل دُرُست
زیرکی و دانایی در امور دنیوی موجب تکبر و غرور تو می شود. پس بی خیر و ابله شو تا قلبت سالم بماند.
(۱۴۲۲) ابلهی نَه کو به مَسخَرگی دو تُوست*
ابلهی کو والِه و حیرانِ هوست
منظور از ابله بودن این نیست که به مسخره قامت تو خم شود، بلکه آن بی خبر و ابلهی است که سرگشته و حیران حضرت حق باشد.
*مسخرگی دو توست: برای مسخره شدن قامت خود را خم کند.
(۱۴۲۳) ابلهانند آن زنانِ دست بُر
از کف، ابله وز رخِ يوسف نُذُر*
آن زنانی که دست خود را بریدند ابله بودند چون از بریدن دست خود بی‌خبر بودند و از چهره يوسف حیران و هراسان شده بود. (اشاره به آیه ۳۱ سوره یوسف)
*نُذُر: ترساننده شده
(۱۴۲۴) عقل را قربان کن اندر عشقِ دوست
عقل ها باری* از آن سوی ست کوست
عقل خود را در راه عشق معشوق قربانی کن، زیرا تمام عقل‌ها از سمت معشوق است.
*باری : به طریق که باشد، جهت کوتاه کردن کلام بکار می‌رود.
(۱۴۲۵) عقل ها آن سو فرستاده عقول
مانده این سو که نه معشوق‌ست، گول
صاحبان عقول حقیقی، عقل های خود را به آن سمت فرستاده‌اند، اما آدم های احمق و در این سمت مانده‌اند. *عقول: صاحبان عقول
(۱۴۲۶) زین سَر از حیرت گر این عقلت رود
هر سَرِ مویت، سَر و عقلی شود
اگر براثر حیرت این عقل از سرت زایل گردد، هراسان نشو که هر سَر موی تو به سر و عقلی عالی تر تبدل می‌شود.
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
حکایت رُستن خَرّوب در مسجدِ‌اقصی ...
(۱۴۲۷) نیست آن سو رنجِ فکرت بر دِماغ*
که دِماغ و عقل رُویَد دشت و باغ*
در عالم حیرت اندیشه برای روح و عقل، درد و ناراحتی بوجود نمی‌آورد، چون در آن وادی گلزار معرفت است
* دماغ : مغز_سر عضوی که محل روح نفسانی است.
*باغ :اینجا دل _روح انسان کامل
(۱۴۲۸) سویِ دشت، از دشت نکته بشنوی
سویِ باغ آیی، شود نخلت رَوی*
در عالم حیرت، از این دشت به آن دشت گذر کنی اسرار خواهی شنید و اگر به سوی باغ بیایی نخل وجودت سیراب شود.
*رَوی: سیراب
(۱۴۲۹) اندرین ره ترك كن طاق و طُرُنب*
تا قلاووزت *نجنبد تو مَجُنب
در این راه، حشمت و شکوه ظاهری را رها کن و تا پیر و راهنما باش، تا حرکت نکرده تو از جایت بلند نشو.(=حرکت نکن)
*طاق و طرنب: شکوه و جلال ظاهری
*قَلاووز : پیشاهنگ_ راهنما
(۱۴۳۰) هر که او بی‌سَر* بِجُنبد، دُم بُوَد
جُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بُوَد
هر کس بدون پیر و فاقد تدبیرحرکت کند ، مانند حرکت دُم است یعنی حرکت بدون اراده است و ارزش ندارد. و به جایی راه نمی‌برد.
(۱۴۳۱) کَژ‌رو و شبکور و زشت و زهرناك
پیشه او خَستنِ* اجسامِ پاك
عقرب کج حرکت می‌کند، در تاریکی نمی‌بیند و زشت و زهردار است و کارش نیش زدن به صالحان است .
*خَستن: آزردن_ اینجا نیش‌زدن
(۱۴۳۲) سَر بکوب آن را که سِرِّش این بُوَد
خُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد
کس که باطن زشت و نیش‌دار است را سرکوب کن، چون سرشت و طبع او همیشه آزار زننده است.
(۱۴۳۳) خود صلاحِ اوست آن سَرکوفتن
تا رهد جان ریزه* اش ز آن شوم تن
سرکوب کردن او به صلاح خودش است تا جان حقیرش از جسم ناپاکش نجات یابد.
*جان ریزه: روح حقیر و ناقص
(۱۴۳۴) واسِتان از دستِ دیوانه* سلاح
تا ز تو راضی شود عدل و صلاح
از دست دیوانه سلاح را بگیر تا طرفداران عدالت و مصلحت از تو خشنود شوند.
دیوانه: کسی است که در تصرف نفس و شهوت است.
(۱۴۳۵) چون سلاحش هست و عقلش نه، ببند
دستِ او را ورنه آرَد صد* گزند
دیوانه چون سلاح دارد و عقل ندارد باید دست او را ببندی، والا به این و آن ضرر و آسیب بسیار می‌رساند
*صد : نماد کثرت است
@MolaviPoett
حکایت رُستن خَرّوب در مسجدِ‌اقصی ...
(۱۴۲۷) نیست آن سو رنجِ فکرت بر دِماغ*
که دِماغ و عقل رُویَد دشت و باغ*
در عالم حیرت اندیشه برای روح و عقل، درد و ناراحتی بوجود نمی‌آورد، چون در آن وادی گلزار معرفت است
* دماغ : مغز_سر عضوی که محل روح نفسانی است.
*باغ :اینجا دل _روح انسان کامل
(۱۴۲۸) سویِ دشت، از دشت نکته بشنوی
سویِ باغ آیی، شود نخلت رَوی*
در عالم حیرت، از این دشت به آن دشت گذر کنی اسرار خواهی شنید و اگر به سوی باغ بیایی نخل وجودت سیراب شود.
*رَوی: سیراب
(۱۴۲۹) اندرین ره ترك كن طاق و طُرُنب*
تا قلاووزت *نجنبد تو مَجُنب
در این راه، حشمت و شکوه ظاهری را رها کن و تا پیر و راهنما باش، تا حرکت نکرده تو از جایت بلند نشو.(=حرکت نکن)
*طاق و طرنب: شکوه و جلال ظاهری
*قَلاووز : پیشاهنگ_ راهنما
(۱۴۳۰) هر که او بی‌سَر* بِجُنبد، دُم بُوَد
جُنبشش چون جُنبشِ کژدُم بُوَد
هر کس بدون پیر و فاقد تدبیرحرکت کند ، مانند حرکت دُم است یعنی حرکت بدون اراده است و ارزش ندارد. و به جایی راه نمی‌برد.
(۱۴۳۱) کَژ‌رو و شبکور و زشت و زهرناك
پیشه او خَستنِ* اجسامِ پاك
عقرب کج حرکت می‌کند، در تاریکی نمی‌بیند و زشت و زهردار است و کارش نیش زدن به صالحان است .
*خَستن: آزردن_ اینجا نیش‌زدن
(۱۴۳۲) سَر بکوب آن را که سِرِّش این بُوَد
خُلق و خویِ مستمرّش این بُوَد
کس که باطن زشت و نیش‌دار است را سرکوب کن، چون سرشت و طبع او همیشه آزار زننده است.
(۱۴۳۳) خود صلاحِ اوست آن سَرکوفتن
تا رهد جان ریزه* اش ز آن شوم تن
سرکوب کردن او به صلاح خودش است تا جان حقیرش از جسم ناپاکش نجات یابد.
*جان ریزه: روح حقیر و ناقص
(۱۴۳۴) واسِتان از دستِ دیوانه* سلاح
تا ز تو راضی شود عدل و صلاح
از دست دیوانه سلاح را بگیر تا طرفداران عدالت و مصلحت از تو خشنود شوند.
دیوانه: کسی است که در تصرف نفس و شهوت است.
(۱۴۳۵) چون سلاحش هست و عقلش نه، ببند
دستِ او را ورنه آرَد صد* گزند
دیوانه چون سلاح دارد و عقل ندارد باید دست او را ببندی، والا به این و آن ضرر و آسیب بسیار می‌رساند
*صد : نماد کثرت است
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
بیانِ آنکه حصولِ علم و مال و جاه مر بَد گوهران را فضیحتِ اوست، و چون شمشیریست کی افتاده است به دستِ راهزن
(۱۴۳۶) بَد گُهَر را علم و فن آموختن
دادنِ تیغی به دستِ راهزن
علم و هنر آموختن به آدم نااهل مانند شمشیر تیز به دست سارق دادن است.
(۱۴۳۷) تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم ناکس را به دست
شمشیر تیز به دست سیاه مست دادن بهتر از علم آموختن به نااهل است.
(۱۴۳۸) علم و مال و منصب و جاه و قِرآن
فتنه آمد، در کفِ بَدگوهران
علم و ثروت و مقام و جاه و بختیاری اگر نصیب نااهلان شود به فتنه و آشوب مبدّل گردد.
*قِرآن: بخت و اقبال_ در اصطلاح نجومی به اجتماع زُحل و مشتری گفته می شود . و به کسی که ولادتش در این وقت باشد صاحبقران گویند. و صاحبقران یعنی پادشاه پیروز و مظفر که لقب امیر تیمور بوده است.
(۱۴۳۹) پس غزا زين فرض شد بر مؤمنان
تا ستانند از کفِ مجنون سِنان*
جهاد از آنرو بر مؤمنان واجب شد که نیزه را از دست دیوانه بگیرند.
*سِنان: نوک تیز
(۱۴۴۰) جانِ او مجنون، تنش شمشیرِ او
واسِتان شمشیر را زآن زشت خو
روح او دیوانه (نادان) است و جسم او به منزله شمشیر اوست. پس باید شمشیر را از آن بدخُلق بگیری.
آنچه منصب می‌کند با جاهلان
از فضیحت، کی کند صد ارسلان*؟
آن رسوایی و فضاحتی که منصب و مقام دنیوی برای افراد نادان ایجاد می‌کند چگونه ممکن است که صد شیر بیشه آن رسوایی و زبان را بیار آوَرَد؟
*ارسلان: شیر
(۱۴۴۲) عيب او مخفی ست، چون آلت بیافت
مارَش از سوراخ* بر صحرا شتافت
عیب و نقص نادان پیش از آنکه به ریاست و مسندی برسد، پنهان است، امّا همینکه وسیله‌ای برای خود پیدا کند، ضرر و زیان او آشکار می‌شود.
*مار از سوراخ به صحرا شتافتن: کنایه از ظاهر شدن شرّ و فساد نادانانی است که ناگهان به مسندی می‌رسند.
(۱۴۴۳) جمله صحرا مار و کژدم پُر شود
چونکه جاهلِ، شاهِ حُکم مُر* شود
وقتی که آدم نادان فرمانروای مطلق شود، سراسر صحرا پُر از مار و عقرب می‌شود. یعنی اعوان و انصار او از این فرصت استفاده می‌کنند و به جان خلق الله می‌افتند و دمارشان بر می‌آورند و ظلم همه جا را فرا می‌گیرد.
*حكم مُر: حكم تلخ، کنایه از حاکمیت قاطع
(۱۴۴۴) مال و منصب ناکسی کارد به دست
طالبِ رسواییِ خویش او شده ست
هر آدم نابکار که مال و مقامی به دست می‌آورد، با اینکار خواهان رسوایی خود شده است. زیرا کار او از دو حال خارج نیست:
(۱۴۴۵) یا کند بخل و عطاها کم دهد
یا سخا آرَد به نامَوضِع نهد
یا تنگ چشمی و خسّت نشان می‌دهد و به مستمندان چیزی نمی‌ده،د و یا بذل و بخششهای نابجا می‌کند. [در جایی که باید عطا کند، بُخل نشان می‌دهد و در جایی که باید امساك کند بی‌حساب می‌بخشد. و در هر کاری حرکت ناصواب می‌کند.]
(۱۴۴۶)شاه را در خانه بَیدَق نهد
این چنین باشد عطا کاحمَق دهد
بخشش و عطای آن ناکَسِ به مسند رسیده در مَثَل همچون کسی است که در بازی شطرنج، شاه را در خانه پیاده قرار می‌دهد. یعنی نابجا عمل می‌کند.
(۱۴۴۷) حکم چون در دستِ گمراهی فتاد
جاه پندارید، در چاهی فتاد
وقتی که حکومت به دست يك گمراه بیفتد او گمان می‌کند که به جاه رسیده است، در حالی که به چاه فرو افتاده است.
(۱۴۴۸) ره نمی‌داند، قلاووزی کند
جانِ زشت او جهان سوزی کند
آن نادان با اینکه راه را نمی‌شناسد راهنمایی دیگران را به عهده می‌گیرد، و در نتیجه روح پلید او جهانی را به آتش می‌کشد. «قدرت معنوی چون به دست نالایقان افتد، زیانبارتر و کشنده تر از سوءاستفاده از قدرت دنیوی است.»
(۱۴۴۹) طفلِ راهِ فقر، چون پیری گرفت
پیروان را غولِ ادباری گرفت
اگر آن کسی که در طریقت به منزله طفل خردسال است و بخواهد مانند پیران طریقت به ارشاد و هدایت سالکان بپردازد، پیروان او مقهور غول فلاکت و بدبختی می‌شوند.
(۱۴۵۰) که بیا که ماه بنمایم تو را
ماه را هرگز ندید آن بی صفا
سالک بیا تا حقیقت را به تو نشان دهم، آن که باطن سیاه دارد هرگز ماه حقیقت را ندیده است.
(۱۴۵۱)چون نمایی؟ چون ندیدستی به عمر
عکس مَه در آب هم، ای خامِ غُمر*
ای احمق تو که در عمرت حتی تصویر ماه حقیقت را در آب ندیدی، چگونه می‌خواهی ماه حقیقت را به دیگران نشان بدهی.
*غُمر: احمق
(۱۴۵۲) احمقان سَروَر شدستند و ز بیم
عاقلان سرها کشیده در گلیم
احمق‌ها سرور و سالار شده‌اند و خردمندان از ترس، سر خود را زیر پتو فرو برده‌اند.
✍ استاد کریم زمانی
@MolaviPoett
بیانِ آنکه حصولِ علم و مال و جاه مر بَد گوهران را فضیحتِ اوست، و چون شمشیریست کی افتاده است به دستِ راهزن
(۱۴۳۶) بَد گُهَر را علم و فن آموختن
دادنِ تیغی به دستِ راهزن
علم و هنر آموختن به آدم نااهل مانند شمشیر تیز به دست سارق دادن است.
(۱۴۳۷) تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم ناکس را به دست
شمشیر تیز به دست سیاه مست دادن بهتر از علم آموختن به نااهل است.
(۱۴۳۸) علم و مال و منصب و جاه و قِرآن
فتنه آمد، در کفِ بَدگوهران
علم و ثروت و مقام و جاه و بختیاری اگر نصیب نااهلان شود به فتنه و آشوب مبدّل گردد.
*قِرآن: بخت و اقبال_ در اصطلاح نجومی به اجتماع زُحل و مشتری گفته می شود . و به کسی که ولادتش در این وقت باشد صاحبقران گویند. و صاحبقران یعنی پادشاه پیروز و مظفر که لقب امیر تیمور بوده است.
(۱۴۳۹) پس غزا زين فرض شد بر مؤمنان
تا ستانند از کفِ مجنون سِنان*
جهاد از آنرو بر مؤمنان واجب شد که نیزه را از دست دیوانه بگیرند.
*سِنان: نوک تیز
(۱۴۴۰) جانِ او مجنون، تنش شمشیرِ او
واسِتان شمشیر را زآن زشت خو
روح او دیوانه (نادان) است و جسم او به منزله شمشیر اوست. پس باید شمشیر را از آن بدخُلق بگیری.
آنچه منصب می‌کند با جاهلان
از فضیحت، کی کند صد ارسلان*؟
آن رسوایی و فضاحتی که منصب و مقام دنیوی برای افراد نادان ایجاد می‌کند چگونه ممکن است که صد شیر بیشه آن رسوایی و زبان را بیار آوَرَد؟
*ارسلان: شیر
(۱۴۴۲) عيب او مخفی ست، چون آلت بیافت
مارَش از سوراخ* بر صحرا شتافت
عیب و نقص نادان پیش از آنکه به ریاست و مسندی برسد، پنهان است، امّا همینکه وسیله‌ای برای خود پیدا کند، ضرر و زیان او آشکار می‌شود.
*مار از سوراخ به صحرا شتافتن: کنایه از ظاهر شدن شرّ و فساد نادانانی است که ناگهان به مسندی می‌رسند.
(۱۴۴۳) جمله صحرا مار و کژدم پُر شود
چونکه جاهلِ، شاهِ حُکم مُر* شود
وقتی که آدم نادان فرمانروای مطلق شود، سراسر صحرا پُر از مار و عقرب می‌شود. یعنی اعوان و انصار او از این فرصت استفاده می‌کنند و به جان خلق الله می‌افتند و دمارشان بر می‌آورند و ظلم همه جا را فرا می‌گیرد.
*حكم مُر: حكم تلخ، کنایه از حاکمیت قاطع
(۱۴۴۴) مال و منصب ناکسی کارد به دست
طالبِ رسواییِ خویش او شده ست
هر آدم نابکار که مال و مقامی به دست می‌آورد، با اینکار خواهان رسوایی خود شده است. زیرا کار او از دو حال خارج نیست:
(۱۴۴۵) یا کند بخل و عطاها کم دهد
یا سخا آرَد به نامَوضِع نهد
یا تنگ چشمی و خسّت نشان می‌دهد و به مستمندان چیزی نمی‌ده،د و یا بذل و بخششهای نابجا می‌کند. [در جایی که باید عطا کند، بُخل نشان می‌دهد و در جایی که باید امساك کند بی‌حساب می‌بخشد. و در هر کاری حرکت ناصواب می‌کند.]
(۱۴۴۶)شاه را در خانه بَیدَق نهد
این چنین باشد عطا کاحمَق دهد
بخشش و عطای آن ناکَسِ به مسند رسیده در مَثَل همچون کسی است که در بازی شطرنج، شاه را در خانه پیاده قرار می‌دهد. یعنی نابجا عمل می‌کند.
(۱۴۴۷) حکم چون در دستِ گمراهی فتاد
جاه پندارید، در چاهی فتاد
وقتی که حکومت به دست يك گمراه بیفتد او گمان می‌کند که به جاه رسیده است، در حالی که به چاه فرو افتاده است.
(۱۴۴۸) ره نمی‌داند، قلاووزی کند
جانِ زشت او جهان سوزی کند
آن نادان با اینکه راه را نمی‌شناسد راهنمایی دیگران را به عهده می‌گیرد، و در نتیجه روح پلید او جهانی را به آتش می‌کشد. «قدرت معنوی چون به دست نالایقان افتد، زیانبارتر و کشنده تر از سوءاستفاده از قدرت دنیوی است.»
(۱۴۴۹) طفلِ راهِ فقر، چون پیری گرفت
پیروان را غولِ ادباری گرفت
اگر آن کسی که در طریقت به منزله طفل خردسال است و بخواهد مانند پیران طریقت به ارشاد و هدایت سالکان بپردازد، پیروان او مقهور غول فلاکت و بدبختی می‌شوند.
(۱۴۵۰) که بیا که ماه بنمایم تو را
ماه را هرگز ندید آن بی صفا
سالک بیا تا حقیقت را به تو نشان دهم، آن که باطن سیاه دارد هرگز ماه حقیقت را ندیده است.
(۱۴۵۱)چون نمایی؟ چون ندیدستی به عمر
عکس مَه در آب هم، ای خامِ غُمر*
ای احمق تو که در عمرت حتی تصویر ماه حقیقت را در آب ندیدی، چگونه می‌خواهی ماه حقیقت را به دیگران نشان بدهی.
*غُمر: احمق
(۱۴۵۲) احمقان سَروَر شدستند و ز بیم
عاقلان سرها کشیده در گلیم
احمق‌ها سرور و سالار شده‌اند و خردمندان از ترس، سر خود را زیر پتو فرو برده‌اند.
✍ استاد کریم زمانی
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
بخش ۵۳ - بیان آنک حصول علم و مال و جاه بدگوهران را فضیحت اوست و چون شمشیریست کی افتادست به دست راهزن
بدگهر را علم و فن آموختن
دادن تیغی به دست راهزن
تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم ناکس را به دست
علم و مال و منصب و جاه و قران
فتنه آمد در کف بدگوهران
پس غزا زین فرض شد بر مؤمنان
تا ستانند از کف مجنون سنان
جان او مجنون تنش شمشیر او
واستان شمشیر را زان زشت‌خو
آنچ منصب می‌کند با جاهلان
از فضیحت کی کند صد ارسلان
عیب او مخفیست چون آلت بیافت
مارش از سوراخ بر صحرا شتافت
جمله صحرا مار و کزدم پر شود
چونک جاهل شاه حکم مر شود
مال و منصب ناکسی که آرد به دست
طالب رسوایی خویش او شدست
یا کند بخل و عطاها کم دهد
یا سخا آرد بنا موضع نهد
شاه را در خانهٔ بیذق نهد
این چنین باشد عطا که احمق دهد
حکم چون در دست گمراهی فتاد
جاه پندارید در چاهی فتاد
ره نمی‌داند قلاووزی کند
جان زشت او جهان‌سوزی کند
طفل راه فقر چون پیری گرفت
پیروان را غول ادباری گرفت
که بیا تا ماه بنمایم ترا
ماه را هرگز ندید آن بی‌صفا
چون نمایی چون ندیدستی به عمر
عکس مه در آب هم ای خام غمر
احمقان سرور شدستند و ز بیم
عاقلان سرها کشیده در گلیم
@MolaviPoett
بخش ۵۳ - بیان آنک حصول علم و مال و جاه بدگوهران را فضیحت اوست و چون شمشیریست کی افتادست به دست راهزن
بدگهر را علم و فن آموختن
دادن تیغی به دست راهزن
تیغ دادن در کف زنگی مست
به که آید علم ناکس را به دست
علم و مال و منصب و جاه و قران
فتنه آمد در کف بدگوهران
پس غزا زین فرض شد بر مؤمنان
تا ستانند از کف مجنون سنان
جان او مجنون تنش شمشیر او
واستان شمشیر را زان زشت‌خو
آنچ منصب می‌کند با جاهلان
از فضیحت کی کند صد ارسلان
عیب او مخفیست چون آلت بیافت
مارش از سوراخ بر صحرا شتافت
جمله صحرا مار و کزدم پر شود
چونک جاهل شاه حکم مر شود
مال و منصب ناکسی که آرد به دست
طالب رسوایی خویش او شدست
یا کند بخل و عطاها کم دهد
یا سخا آرد بنا موضع نهد
شاه را در خانهٔ بیذق نهد
این چنین باشد عطا که احمق دهد
حکم چون در دست گمراهی فتاد
جاه پندارید در چاهی فتاد
ره نمی‌داند قلاووزی کند
جان زشت او جهان‌سوزی کند
طفل راه فقر چون پیری گرفت
پیروان را غول ادباری گرفت
که بیا تا ماه بنمایم ترا
ماه را هرگز ندید آن بی‌صفا
چون نمایی چون ندیدستی به عمر
عکس مه در آب هم ای خام غمر
احمقان سرور شدستند و ز بیم
عاقلان سرها کشیده در گلیم
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
تفسير يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّل
(۱۴۵۳) خواند مُزُمِّل* نَبی را زین سبب
که بُرون آی از گلیم ای بُوالهَرَب *
از اینر و خداوند، پیامبر را «گلیم به خود پیچیده» خواند و بدو خطاب کرد که: ای گُریزان از خلایق، از گلیم خلوت و انزوا بیرون بیا.
*بوالهرب: گریزان
*مُزْمَل: مُنَزَیل، کسی که خود را در گلیم پیچیده باشد.
این آیه مربوط به ماجرایی که قریش در دارُالنَّدوَة گرد آمده بودند تا برای محمّد چاره‌ای اندیشند، وقتی این خبر به پیامبر می‌رسد اندوهگین می‌شود و خود را در جامه و یا گلیمی در می‌پیچد و خداوند بدو خطاب می‌کند که برای مسئولیتی عظیم برخیز كه اينك وقت خواب و راحت نیست. ( فی ظلال‌القرآن، ج ۸، ص ۳۷۶و ۳۴۴)
(۱۴۵۴) سرمَکَش اندر گلیم و رُو مَهوش
که جهان جسمی ست سرگردان، تو هوش
گلیم را بر سر و روی خود نکش و روی خودت را پنهان نکن چون جهان جسمی سرگردان است و تو هوش و اگاهی آن.
(۱۴۵۵) هين مشو پنهان ز ننگِ مُدّعی
که تو داری شمع وحیِ شَعشَعی
از گستاخی نادانی که به تو اهانت کرده خود را پنهان مکن چدن تو دارای شمع فروزان وحی هستی.
(۱۴۵۶) هين قُمِ* اللَّيْلَ* که شمعی ای هُمام*
شمع* اندر شب* بُوَد اندر قيام
ای بزرگ مرد، هنگام شب برخیز، چون شمع در تاریکی شب ایستاده و فروزان است آیه ۲۰ سوره مُزَّمِّل)
*قُم: برخیز
*لیل: شب
*قم اللیل: شب بیدارشو
*هُمام: بزرگ مرد
*شب: نماد تاریکی درون
*شمع: نماد روح ولی
(۱۴۵۷) بی فروغت، روز روشن هم شب ست
بی پناهت شیر اسیرِ اَرنَب* است
بدون نور وجودت روز روشن مانند شب تاریک است و بدون پناه تو، حتی شیر جنگل اسیر خرگوش است .
*اَرنَب: خرگوش
(۱۴۵۹) ره شناسی می‌بباید با لُباب*
هر رَهی را، خاصه اندر راهِ آب
هر راهی نیازمند راهنمایی عاقل است بخصوص که آن راه راهی آبی باشد.
*لباب: مغز_ عقل و خرد
*راه آبی: اشاره به دریای علم و معرفت
(۱۴۶۰) خیز بنگر کاروان ره زده
هر طرف غولی*ست کشتیبان شده
برخیز و نگاه کن به قافله‌های گم کرده راه، هر طرف می‌بینی که دزد و راهزنی کشتیبان شده است.
غول: عامل گمراه کننده
(۱۴۶۱) خضر وقتی، غوث* هر کشتی تویی
همچو روحُ الله مكن تنها رَوی
ای محمد، تو خضر عصر خودی و فریادرس هر کشتی تویی. پس مانند حضرت عیسای (روح الله) تنها حركت مكن.
*غوث: فریاد رس_ یاری کننده
(۱۴۶۲) پیش این جمعی چو شمعِ آسمان
انقطاع و خلوت آری* را بمان*
در نزد این جمع تو مانند خورشید فروزانی، بریدن از خلق و خلوت نشینی را رها کن.
*خلوت آری: خلوت‌نشینی
*بمان: رهاکن
(۱۴۶۳) وقت خلوت نیست، اندر جمع آی
ای هُدی چون کوه قاف و تو هُمای*
الان وقت خلوت نشینی نیست در جمع مردم حاضر شو، ای محمد هدایت مانند کوه قاف است و تو سیمرغی
*هما: اینجا سیمرغ
@MolaviPoett
تفسير يا أَيُّهَا الْمُزَّمِّل
(۱۴۵۳) خواند مُزُمِّل* نَبی را زین سبب
که بُرون آی از گلیم ای بُوالهَرَب *
از اینر و خداوند، پیامبر را «گلیم به خود پیچیده» خواند و بدو خطاب کرد که: ای گُریزان از خلایق، از گلیم خلوت و انزوا بیرون بیا.
*بوالهرب: گریزان
*مُزْمَل: مُنَزَیل، کسی که خود را در گلیم پیچیده باشد.
این آیه مربوط به ماجرایی که قریش در دارُالنَّدوَة گرد آمده بودند تا برای محمّد چاره‌ای اندیشند، وقتی این خبر به پیامبر می‌رسد اندوهگین می‌شود و خود را در جامه و یا گلیمی در می‌پیچد و خداوند بدو خطاب می‌کند که برای مسئولیتی عظیم برخیز كه اينك وقت خواب و راحت نیست. ( فی ظلال‌القرآن، ج ۸، ص ۳۷۶و ۳۴۴)
(۱۴۵۴) سرمَکَش اندر گلیم و رُو مَهوش
که جهان جسمی ست سرگردان، تو هوش
گلیم را بر سر و روی خود نکش و روی خودت را پنهان نکن چون جهان جسمی سرگردان است و تو هوش و اگاهی آن.
(۱۴۵۵) هين مشو پنهان ز ننگِ مُدّعی
که تو داری شمع وحیِ شَعشَعی
از گستاخی نادانی که به تو اهانت کرده خود را پنهان مکن چدن تو دارای شمع فروزان وحی هستی.
(۱۴۵۶) هين قُمِ* اللَّيْلَ* که شمعی ای هُمام*
شمع* اندر شب* بُوَد اندر قيام
ای بزرگ مرد، هنگام شب برخیز، چون شمع در تاریکی شب ایستاده و فروزان است آیه ۲۰ سوره مُزَّمِّل)
*قُم: برخیز
*لیل: شب
*قم اللیل: شب بیدارشو
*هُمام: بزرگ مرد
*شب: نماد تاریکی درون
*شمع: نماد روح ولی
(۱۴۵۷) بی فروغت، روز روشن هم شب ست
بی پناهت شیر اسیرِ اَرنَب* است
بدون نور وجودت روز روشن مانند شب تاریک است و بدون پناه تو، حتی شیر جنگل اسیر خرگوش است .
*اَرنَب: خرگوش
(۱۴۵۹) ره شناسی می‌بباید با لُباب*
هر رَهی را، خاصه اندر راهِ آب
هر راهی نیازمند راهنمایی عاقل است بخصوص که آن راه راهی آبی باشد.
*لباب: مغز_ عقل و خرد
*راه آبی: اشاره به دریای علم و معرفت
(۱۴۶۰) خیز بنگر کاروان ره زده
هر طرف غولی*ست کشتیبان شده
برخیز و نگاه کن به قافله‌های گم کرده راه، هر طرف می‌بینی که دزد و راهزنی کشتیبان شده است.
غول: عامل گمراه کننده
(۱۴۶۱) خضر وقتی، غوث* هر کشتی تویی
همچو روحُ الله مكن تنها رَوی
ای محمد، تو خضر عصر خودی و فریادرس هر کشتی تویی. پس مانند حضرت عیسای (روح الله) تنها حركت مكن.
*غوث: فریاد رس_ یاری کننده
(۱۴۶۲) پیش این جمعی چو شمعِ آسمان
انقطاع و خلوت آری* را بمان*
در نزد این جمع تو مانند خورشید فروزانی، بریدن از خلق و خلوت نشینی را رها کن.
*خلوت آری: خلوت‌نشینی
*بمان: رهاکن
(۱۴۶۳) وقت خلوت نیست، اندر جمع آی
ای هُدی چون کوه قاف و تو هُمای*
الان وقت خلوت نشینی نیست در جمع مردم حاضر شو، ای محمد هدایت مانند کوه قاف است و تو سیمرغی
*هما: اینجا سیمرغ
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_ دفتر چهارم
تفسیر یا ایهاالمزمل
(۱۴۶۴) بَدر*، بر صدرِ فلك شد شب، روان
سَیر را نگذارد از بانگِ سگان
ماه در تاریکی شب در آسمان حرکت می‌کند واین گردش را بخاطر عوعو سگان ترک نمی‌کند.
(۱۶۴۵) طاعنان همچون سگان بر بَدرِ تو
بانگ می‌دارند سویِ صدرِ تو
طعنه زنندگان بر وجود تو مانند آن سگانی هستند که به مقام والای تو پارس می‌کنند.
(۱۴۶۶) این سگان کَراند ز امرِ أَنْصِتُوا
از سَفَه، وَعُ وَع كُنان* بر بَدرِ تو
این سگ صفتان در برابر دستور خاموش باش ناشنوا هستند، و از روی نادانی علیه ماه وجود تو عوعو راه می اندازند
*وع وع: عوعو سگ
(۱۴۶۷) هين بمگذار ای شفا رنجور را
تو ز خشم کَر، عصای کور را
ای شفابخشِ بیماران و رنجوران ،آنها را ترک نکن، وقتی خشمگین شدی، از روی خشم عصای کوران را نگیر .
(۱۴۶۸) نه تو گفتی: قاید اَعمی به راه
صد ثواب و اجر یابد از اله؟
مگر تو نگفتی که هر کس نابینایی را راهنمایی کند و او را پاداش و اجر فراوانی از خداوند دریافت می‌کند؟
(۱۴۶۹) هر که او چِل گام کوری را کَشَد
گشت آمرزیده و یابد رَشَد
هر کس چهل قدم، نابینایی را راه ببرد آمرزیده و رستگار خواهد شد.
(۱۴۷۰)پس بکَش تو زین جهانِ بی‌قرار
جَوقِ* کوران را قطار اندر قطار
پس تو از این جهان در حال تغییر گروه کوران را پی در پی هدایت کن.
جوق: گروه
(۱۴۷۱) کار هادی این بُوَد، تو هادیی
ماتم آخِرزمان را شادیی
کار راهنما اینست و تویی راهنما و شادی مردم گمراه در آخر الزمان هستی.
(۱۴۷۲) هین روان کن اى امامُ‌المُتقين
این خیال اندیشگان را تا یقین
ای پیشوای پرهیزگاران، این خیالبافان را به مرتبه یقین برسان.
(۱۴۷۳) هر که در مکرِ تو دارد دل گرو
گردنش را من زنم، تو شاد رو
هر کس که در اندیشه فریب دادن تو باشد، من گردن او را می‌زنم و هلاکش می‌کنم، تو شاد به وظیفه‌الهی خود عمل کن.
(۱۴۷۴) بر سر کوریش، کوری ها نَهَم
او شِکر پندارد و، زهرش دهم
کوری او را می‌افزایم و به او زهر می‌دهم و او خیال می‌کند آن زهر شِکَر است.
(۱۴۷۵) عقل ها از نورِ من افروختند
مکرها از مکرِ من آموختند
عقول از نور من فروزان شدند و حیله گران حیله گری از من آموختند.
.
(۱۴۷۶) چیست خود آلاجُقِ آن تُرکمان
پیشِ پایِ نَرّه پیلان ِجهان؟
مقاومت خیمه ترکمن در برابر قدرت فیل‌های نَرِ جهان چه تحملی میتواند داشته باشد.
(۱۴۷۷) آن چراغِ او به پیشِ صَرْصَرم*
خود چه باشد؟ ای مِهین*
چراغ مَکرِ مکاران، در برابر تندباد قدرت و مشیت تو پیامر خدا چه مقاومتی دارد؟
*صَرصَر: باد سرد و سرکش
*مِهین: بزرگترین
@MolaviPoett
تفسیر یا ایهاالمزمل
(۱۴۶۴) بَدر*، بر صدرِ فلك شد شب، روان
سَیر را نگذارد از بانگِ سگان
ماه در تاریکی شب در آسمان حرکت می‌کند واین گردش را بخاطر عوعو سگان ترک نمی‌کند.
(۱۶۴۵) طاعنان همچون سگان بر بَدرِ تو
بانگ می‌دارند سویِ صدرِ تو
طعنه زنندگان بر وجود تو مانند آن سگانی هستند که به مقام والای تو پارس می‌کنند.
(۱۴۶۶) این سگان کَراند ز امرِ أَنْصِتُوا
از سَفَه، وَعُ وَع كُنان* بر بَدرِ تو
این سگ صفتان در برابر دستور خاموش باش ناشنوا هستند، و از روی نادانی علیه ماه وجود تو عوعو راه می اندازند
*وع وع: عوعو سگ
(۱۴۶۷) هين بمگذار ای شفا رنجور را
تو ز خشم کَر، عصای کور را
ای شفابخشِ بیماران و رنجوران ،آنها را ترک نکن، وقتی خشمگین شدی، از روی خشم عصای کوران را نگیر .
(۱۴۶۸) نه تو گفتی: قاید اَعمی به راه
صد ثواب و اجر یابد از اله؟
مگر تو نگفتی که هر کس نابینایی را راهنمایی کند و او را پاداش و اجر فراوانی از خداوند دریافت می‌کند؟
(۱۴۶۹) هر که او چِل گام کوری را کَشَد
گشت آمرزیده و یابد رَشَد
هر کس چهل قدم، نابینایی را راه ببرد آمرزیده و رستگار خواهد شد.
(۱۴۷۰)پس بکَش تو زین جهانِ بی‌قرار
جَوقِ* کوران را قطار اندر قطار
پس تو از این جهان در حال تغییر گروه کوران را پی در پی هدایت کن.
جوق: گروه
(۱۴۷۱) کار هادی این بُوَد، تو هادیی
ماتم آخِرزمان را شادیی
کار راهنما اینست و تویی راهنما و شادی مردم گمراه در آخر الزمان هستی.
(۱۴۷۲) هین روان کن اى امامُ‌المُتقين
این خیال اندیشگان را تا یقین
ای پیشوای پرهیزگاران، این خیالبافان را به مرتبه یقین برسان.
(۱۴۷۳) هر که در مکرِ تو دارد دل گرو
گردنش را من زنم، تو شاد رو
هر کس که در اندیشه فریب دادن تو باشد، من گردن او را می‌زنم و هلاکش می‌کنم، تو شاد به وظیفه‌الهی خود عمل کن.
(۱۴۷۴) بر سر کوریش، کوری ها نَهَم
او شِکر پندارد و، زهرش دهم
کوری او را می‌افزایم و به او زهر می‌دهم و او خیال می‌کند آن زهر شِکَر است.
(۱۴۷۵) عقل ها از نورِ من افروختند
مکرها از مکرِ من آموختند
عقول از نور من فروزان شدند و حیله گران حیله گری از من آموختند.
.
(۱۴۷۶) چیست خود آلاجُقِ آن تُرکمان
پیشِ پایِ نَرّه پیلان ِجهان؟
مقاومت خیمه ترکمن در برابر قدرت فیل‌های نَرِ جهان چه تحملی میتواند داشته باشد.
(۱۴۷۷) آن چراغِ او به پیشِ صَرْصَرم*
خود چه باشد؟ ای مِهین*
چراغ مَکرِ مکاران، در برابر تندباد قدرت و مشیت تو پیامر خدا چه مقاومتی دارد؟
*صَرصَر: باد سرد و سرکش
*مِهین: بزرگترین
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
تفسیر یا ایهاالمزمل
(۱۴۷۸) خیز دَر دَم تو به صُورِ سهمناك
تا هزاران مُرده بَر رُویَد ز خاك
ای پیامبر، برخیز و صُورِ سهمگین خود را به صدا درآور و در آن بِدَم تا هزاران مُرده از خاك سر برآورد.
(۱۴۷۹) چون تو اسرافیلِ وقتی راست خیز
رستخیزی ساز پیش از رستخیز
حال که تو ای نبی کریم، اسرائیل دوران خود هستی برخیز و پیش از رستاخیز، رستاخیزی برپا کن.
(۱۴۸۰) هر که گوید: کو قیامت؟ ای صَنَم*
خویش بنما که: قیامت نَك مَنَم
ای محبوب هر کس به تو بگوید: پس این قیامت کو و کجاست؟ تو خود را نشان بده و بگو: قیامت اينك منم.
*صنم: بُت_ معشوق
(۱۴۸۱) در نگر ای سایلِ محنت زده
زین قیامت صد جهان افزون شده
ای سؤال کننده رنجور، ببین که از این قیامت، عوالم بیشماری پدید آمده است.
(۱۴۸۲) ور نباشد اهلِ این ذکر و قُنوت
پس جوابُ‌الأحمَق اى سلطان، سكوت
و اگر سؤال کننده اهل ذکر و طاعت و عبادت نیست پس ای سلطان، جواب آدم احمق، سکوت است.
ز آسمانِ حق، سکوت آید جواب
چون بُوَد جانا دعا نامُسْتَجاب
ای عزیز من، وقتی که دعا مستجاب نشود از آسمان الهی، سکوت جواب می‌رسد. با مستجاب نکردن دعاها و خواسته های‌شان.
(۱۴۸۴) ای دریغا وقت خِرمَنگاه شد
ليك روز از بخت ما بیگاه شد
حیف که زمان رفتن به خرمنگاه فرا رسیده، ولی از بخت بد ما، روز سپری شده است.
*خرمنگاه : اینجا زمان نتیجه‌گیری
(۱۴۸۵) وقت، تنگ‌ست و فراخی این کلام
تنگ میآید بَرو عمرِ دوام
وقت تنگ است و وسعت این سخن بقدری است که اگر يك عمر صرفِ شرح و بیان آن شود باز کافی نیست.
(۱۴۸۶) نیزه بازی اندرین کو*هایِ تنگ
نیزه بازان را همی آرَد به تنگ
نیزه بازی کردن در این فضای تنگ، نیزه بازان را به ستوه می آورد.
*نیزه بازان: اینجا مردان الهی
*کو: راه تنگ گو
(۱۴۸۷) وقت، تنگ و خاطر و فهمِ عوام
تنگ تر صد رَه ز وَقت ست ای غلام
ای جوان، وقت تنگ است، لیکن درك و فهم عوام‌الّناس، صد مرتبه تنگ‌تر از وقت است.
(۱۴۸۸) چون جواب احمق آمد خامُشی
این درازی در سخن چون می کَشی؟
حال که جواب ابلهان خاموشی است پس چرا سخن را به درازا می کشی؟
(۱۴۸۹) از کمالِ رحمت و موجِ کرم
می‌دهد هر شوره را باران و نم
کمال رحمت الهی و دریای کَرم خداوندی چنین اقتضا می کند که به هر شوره زاری نیز باران ببارد و آنرا آبیاری کند.
@MolaviPoett
تفسیر یا ایهاالمزمل
(۱۴۷۸) خیز دَر دَم تو به صُورِ سهمناك
تا هزاران مُرده بَر رُویَد ز خاك
ای پیامبر، برخیز و صُورِ سهمگین خود را به صدا درآور و در آن بِدَم تا هزاران مُرده از خاك سر برآورد.
(۱۴۷۹) چون تو اسرافیلِ وقتی راست خیز
رستخیزی ساز پیش از رستخیز
حال که تو ای نبی کریم، اسرائیل دوران خود هستی برخیز و پیش از رستاخیز، رستاخیزی برپا کن.
(۱۴۸۰) هر که گوید: کو قیامت؟ ای صَنَم*
خویش بنما که: قیامت نَك مَنَم
ای محبوب هر کس به تو بگوید: پس این قیامت کو و کجاست؟ تو خود را نشان بده و بگو: قیامت اينك منم.
*صنم: بُت_ معشوق
(۱۴۸۱) در نگر ای سایلِ محنت زده
زین قیامت صد جهان افزون شده
ای سؤال کننده رنجور، ببین که از این قیامت، عوالم بیشماری پدید آمده است.
(۱۴۸۲) ور نباشد اهلِ این ذکر و قُنوت
پس جوابُ‌الأحمَق اى سلطان، سكوت
و اگر سؤال کننده اهل ذکر و طاعت و عبادت نیست پس ای سلطان، جواب آدم احمق، سکوت است.
ز آسمانِ حق، سکوت آید جواب
چون بُوَد جانا دعا نامُسْتَجاب
ای عزیز من، وقتی که دعا مستجاب نشود از آسمان الهی، سکوت جواب می‌رسد. با مستجاب نکردن دعاها و خواسته های‌شان.
(۱۴۸۴) ای دریغا وقت خِرمَنگاه شد
ليك روز از بخت ما بیگاه شد
حیف که زمان رفتن به خرمنگاه فرا رسیده، ولی از بخت بد ما، روز سپری شده است.
*خرمنگاه : اینجا زمان نتیجه‌گیری
(۱۴۸۵) وقت، تنگ‌ست و فراخی این کلام
تنگ میآید بَرو عمرِ دوام
وقت تنگ است و وسعت این سخن بقدری است که اگر يك عمر صرفِ شرح و بیان آن شود باز کافی نیست.
(۱۴۸۶) نیزه بازی اندرین کو*هایِ تنگ
نیزه بازان را همی آرَد به تنگ
نیزه بازی کردن در این فضای تنگ، نیزه بازان را به ستوه می آورد.
*نیزه بازان: اینجا مردان الهی
*کو: راه تنگ گو
(۱۴۸۷) وقت، تنگ و خاطر و فهمِ عوام
تنگ تر صد رَه ز وَقت ست ای غلام
ای جوان، وقت تنگ است، لیکن درك و فهم عوام‌الّناس، صد مرتبه تنگ‌تر از وقت است.
(۱۴۸۸) چون جواب احمق آمد خامُشی
این درازی در سخن چون می کَشی؟
حال که جواب ابلهان خاموشی است پس چرا سخن را به درازا می کشی؟
(۱۴۸۹) از کمالِ رحمت و موجِ کرم
می‌دهد هر شوره را باران و نم
کمال رحمت الهی و دریای کَرم خداوندی چنین اقتضا می کند که به هر شوره زاری نیز باران ببارد و آنرا آبیاری کند.
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی _ دفتر چهارم
بخش ۵۴ - تفسیر یا ایها المزمل
خواند مزمل نبی را زین سبب
که برون آ از گلیم ای بوالهرب
سر مکش اندر گلیم و رو مپوش
که جهان جسمی‌ست سرگردان، تو هوش
هین مشو پنهان ز ننگ مدعی
که تو داری شمع وحی شعشعی
هین قم اللیل که شمعی ای همام
شمع اندر شب بود اندر قیام
بی‌فروغت روز روشن هم شب‌ست
بی‌پناهت شیر اسیرِ ارنب‌ست
باش کشتیبان درین بحر صفا
که تو نوح ثانی‌یی ای مصطفی
ره‌شناسی می‌بباید با لُباب
هر رهی را خاصه اندر راه آب
خیز بنگر کاروان‌ِ ره‌زده
هر طرف غولی‌ست کشتیبان شده
خضر وقتی، غوث هر کشتی توی
همچو روح‌الله مکن تنها روی
پیش این جمعی چو شمع آسمان
انقطاع و خلوت آری را بمان
وقت خلوت نیست اندر جمع آی
ای هدی چون کوه قاف و تو همای
بدر بر صدر فلک شد شب روان
سیر را نگذارد از بانگ سگان
طاعنان همچون سگان بر بدر تو
بانگ می‌دارند سوی صدر تو
این سگان کرند از امر انصتوا
از سفَه وع‌وع‌کنان بر بدر تو
هین بمگذار ای شفا رنجور را
تو ز خشم کر عصای کور را
نه تو گفتی قاید اعمی به راه؟
صد ثواب و اجر یابد از اله؟
هر که او چل گام کوری را کشد؟
گشت آمرزیده و یابد رَشَد؟
پس بکش تو زین جهان بی‌قرار
جوق کوران را قطار اندر قطار
کار هادی این بوَد تو هادی‌یی
ماتم آخر زمان را شادی‌یی
هین روان کن ای امام المتقین
این خیال‌اندیشگان را تا یقین
هر که در مکر تو دارد دل گرو
گردنش را من زنم، تو شاد رو
بر سر کوریش کوری‌ها نهم
او شکر پندارد و زهرش دهم
عقل‌ها از نور من افروختند
مکرها از مکر من آموختند
چیست خود آلاجق آن ترکمان؟!
پیش پای نره پیلان جهان؟
آن چراغ او به پیش صرصرم
خود چه باشد ای مهین پیغامبرم؟
خیز در دم تو به صور سهمناک
تا هزاران مرده بر روید ز خاک
چون تو اسرافیل وقتی راست خیز
رستخیزی ساز پیش از رستخیز
هر که گوید «کو قیامت؟» ای صنم
خویش بنما که قیامت نک منم
در نگر ای سایل محنت‌زده
زین قیامت صد جهان افزون شده
ور نباشد اهل این ذکر و قنوت
پس جواب الاحمق ای سلطان سکوت
ز آسمانِ حق سکوت آید جواب
چون بود جانا دعا نامستجاب
ای دریغا وقت خرمنگاه شد
لیک روز از بخت ما بیگاه شد
وقت تنگ‌ست و فراخی این کلام
تنگ میآید بر او عمر دوام
نیزه‌بازی اندرین کوه‌های تنگ
نیزه‌بازان را همی‌آرد به تنگ
وقت تنگ و خاطر و فهم عوام
تنگ‌تر صد ره ز وقت است ای غلام
چون جواب احمق آمد خامشی
این درازی در سخن چون می‌کشی
از کمال رحمت و موج کرم
می‌دهد هر شوره را باران و نم
@MolaviPoett
بخش ۵۴ - تفسیر یا ایها المزمل
خواند مزمل نبی را زین سبب
که برون آ از گلیم ای بوالهرب
سر مکش اندر گلیم و رو مپوش
که جهان جسمی‌ست سرگردان، تو هوش
هین مشو پنهان ز ننگ مدعی
که تو داری شمع وحی شعشعی
هین قم اللیل که شمعی ای همام
شمع اندر شب بود اندر قیام
بی‌فروغت روز روشن هم شب‌ست
بی‌پناهت شیر اسیرِ ارنب‌ست
باش کشتیبان درین بحر صفا
که تو نوح ثانی‌یی ای مصطفی
ره‌شناسی می‌بباید با لُباب
هر رهی را خاصه اندر راه آب
خیز بنگر کاروان‌ِ ره‌زده
هر طرف غولی‌ست کشتیبان شده
خضر وقتی، غوث هر کشتی توی
همچو روح‌الله مکن تنها روی
پیش این جمعی چو شمع آسمان
انقطاع و خلوت آری را بمان
وقت خلوت نیست اندر جمع آی
ای هدی چون کوه قاف و تو همای
بدر بر صدر فلک شد شب روان
سیر را نگذارد از بانگ سگان
طاعنان همچون سگان بر بدر تو
بانگ می‌دارند سوی صدر تو
این سگان کرند از امر انصتوا
از سفَه وع‌وع‌کنان بر بدر تو
هین بمگذار ای شفا رنجور را
تو ز خشم کر عصای کور را
نه تو گفتی قاید اعمی به راه؟
صد ثواب و اجر یابد از اله؟
هر که او چل گام کوری را کشد؟
گشت آمرزیده و یابد رَشَد؟
پس بکش تو زین جهان بی‌قرار
جوق کوران را قطار اندر قطار
کار هادی این بوَد تو هادی‌یی
ماتم آخر زمان را شادی‌یی
هین روان کن ای امام المتقین
این خیال‌اندیشگان را تا یقین
هر که در مکر تو دارد دل گرو
گردنش را من زنم، تو شاد رو
بر سر کوریش کوری‌ها نهم
او شکر پندارد و زهرش دهم
عقل‌ها از نور من افروختند
مکرها از مکر من آموختند
چیست خود آلاجق آن ترکمان؟!
پیش پای نره پیلان جهان؟
آن چراغ او به پیش صرصرم
خود چه باشد ای مهین پیغامبرم؟
خیز در دم تو به صور سهمناک
تا هزاران مرده بر روید ز خاک
چون تو اسرافیل وقتی راست خیز
رستخیزی ساز پیش از رستخیز
هر که گوید «کو قیامت؟» ای صنم
خویش بنما که قیامت نک منم
در نگر ای سایل محنت‌زده
زین قیامت صد جهان افزون شده
ور نباشد اهل این ذکر و قنوت
پس جواب الاحمق ای سلطان سکوت
ز آسمانِ حق سکوت آید جواب
چون بود جانا دعا نامستجاب
ای دریغا وقت خرمنگاه شد
لیک روز از بخت ما بیگاه شد
وقت تنگ‌ست و فراخی این کلام
تنگ میآید بر او عمر دوام
نیزه‌بازی اندرین کوه‌های تنگ
نیزه‌بازان را همی‌آرد به تنگ
وقت تنگ و خاطر و فهم عوام
تنگ‌تر صد ره ز وقت است ای غلام
چون جواب احمق آمد خامشی
این درازی در سخن چون می‌کشی
از کمال رحمت و موج کرم
می‌دهد هر شوره را باران و نم
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
بخش ۵۵ - در بیان آنک ترک الجواب جواب مقرر این سخن کی جواب الاحمق سکوت شرح این هر دو درین قصه است کی گفته میآید: بود شاهی بود او را بنده‌ای
⬇️⬇️⬇️
بخش ۵۵ - در بیان آنک ترک الجواب جواب مقرر این سخن کی جواب الاحمق سکوت شرح این هر دو درین قصه است کی گفته میآید: بود شاهی بود او را بنده‌ای
⬇️⬇️⬇️
در بیانِ آنکه تَركُ الجوابِ جوابُ، مُقَرِّرِ این سخن که جوابُ الْأَحْمَقِ سكوت، شرح این هر دو درین قصّه است که گفته میآید
خلاصه داستان:
پادشاهی غلامی داشت که بس نادان و حریص بود و وظایف خود را بدرستی انجام نمی‌داد. روزی شاه برای تنبیه او دستور داد که از جیره‌اش بکاهند، و اگر باز به لجاجت و سفاهت خود ادامه داد نامش را بکلّی از دفتر خدمتگزاران پاک کنند. وقتی که این خبر به گوش غلام رسید به جای آنکه در صدد شناختِ قصور و تقصیر خویش برآید با نادانی تمام، درصد نامه‌ای پُرجنجال و ستیز برای شاه برآمد. امّا پیش از آنکه نامه را بنویسد نزد آشپز رفت و پرخاش کنان او را مقصّر تقلیل جیره خود دانست. آشپز بدو گفت من مأمورم و معذور. برو ببین عامل اصلی چیست و کیست؟ غلام ناچار به گوشه‌ای رفت و نامه‌ای برای شاه نوشت که هرچند متن نامه، مدح آمیز می‌نمود امّا بوی خشم از سطور آن کاملاً نمایان بود. غلام نامه را به حضور شاه فرستاد، اما شاه جوابی به نامه او نداد. غلام از نیامدن جواب نامه‌اش سخت بی‌قرار و پریشان شد و گاهی شاه را مقصّر می‌پنداشت و گاه آشپز و نامه رسان را. امّا لحظه‌ای به خود نمی‌اندیشید که شاید سبب کاهش جیره و نرسیدن جواب نامه، خود او باشد. پس چند نامه پی در پی به شاه نوشت امّا جواب هیچکدام نیامد. حاجب شاه که در جریان این موضوع بود روزی از او پرسید: چرا جواب غلام را نمی‌دهید؟ شاه گفت پاسخ دادن او برایم آسان است و گذشت از تقصیر او آسان‌تر. امّا بیم آن دارم که خُلق و خوی ناهنجار او به سایر خدمتگزاران نیز سرایت کند و آنان نیز دچار بیماری اخلاقی او شوند.
مولانا این حکایت را در نقد کسانی می‌آورد که هرگاه دچار زیان و خسرانی می‌شوند. به جای خویشتن کاوی و نقّادی خود، قصور و تقصیر خویش را توجیه می‌کنند و علل و اسبایی موهوم و دروغین می‌تراشند و فرافکنی پیشه خود می‌سازند. مولانا به مناسبت ارسال نامه غلام به حضور شاه، ارتباط انسان و خدا را اینگونه باز می‌کند که ای انسان، وجود تو همچون نامه‌ای است که به نزد شاه وجود رجوع خواهد کرد. ببین در نامه روح تو چه اعمال و احوالی ثبت کرده‌ای. آیا چنین نامه‌ای شایسته ارسال به درگاه الهی هست یا خیر؟ اگر شایسته نیست، آن اعمال و احوال را از صفحه روحت بزدا و روح خود را به نیکویی و صلاح بيارا. زیرا حق تعالى به ظاهر نمی‌نگرد. بسا کسانی که بظاهر، طاعت و عبادت حق بجا آرند، اما چون خالص و مخلص نیستند آن همه طاعت و عبادت به درگاه الهی پشیزی نیرزد.
(۱۴۹۰) بود شاهی، بود او را بنده یی
مُرده عقلی بود و شهوت زنده یی
شاهی بود که غلامی داشت. آن غلام عقلی مُرده و شهوتی زنده داشت.
(۱۴۹۱) خُرده‌هایِ خدمتش بگذاشتی
بد سگالیدی، نکو پنداشتی
آن غلام وظایف و نکات دقیق و مهمّ را رها می‌کرد و انجام نمی‌داد و افکار و اندیشه‌های ناصحیح خود را درست و صحیح می‌پنداشت.
(۱۴۹۲) گفت شاهنشه: جِرااَش کم کنید
ور بجنگد، نامش از خط برزنید
شاه برای تأدیب او گفت: جیره‌اش را کم کنید و اگر آن غلام، مجادله کرد نامش را از دفتر جیره بگیران پاک کنید.[ چون در لغت «خطّ» به به معنی مکتوب و رُقعه و نوشته نیز آمده
است، منظور از "نامش از خط بر زنید" اینست که نام آن غلام را از دفتر مستمری بگیران، خط بزنید یا محو کنید.]
*جراء: مخفف إجراء به معنی حقوق و مستمری
(۱۴۹۳) عقلِ او کم بود و، حرص او فزون
چون جِرا کم دید، شد تند و حَرون*
غلام کم عقل و بسیار حریص بود. وقتی دید جیره‌اش را کم کردند نافرمان و چموش شد.
*حَرون: نافرمان و چموش
(۱۴۴۹)عقل بودی، گِردِ خود کردی طواف
تا بدیدی جُرمِ خود، گشتی معاف
آن غلام اگر عقل داشت به رفتار خودش دقت می‌کرد و به جرم و تقصیر خود پی می‌برد و بخشوده می شد.
(۱۴۹۵) چون خری پا بسته، تَندَد* از خری
هر دو پا*یش بسته گردد بر سَری*
آن غلام در مَثَل مانند خری بود که به سبب تندی و سرکشی هر دو پایش با هم بسته شود.
*تندد: تندی کند
*سَری: به علاوه
*بَرسری: اضافه بار
*دوپا: اینجا دو دست و دوپای
(۱۴۹۶) پس بگوید خر كه يك بندم بسست
خود مدان، کان دو ز فعلِ آن خس ست
آن خر اگر با زبان حال گوید: "يك بند برای من کافی است". این حرفِ خر را قبول مکن که آن دو بند به سبب پستی و نادانی او بر پایش بسته شده است.
استاد کریم زمانی
@MolaviPoett
خلاصه داستان:
پادشاهی غلامی داشت که بس نادان و حریص بود و وظایف خود را بدرستی انجام نمی‌داد. روزی شاه برای تنبیه او دستور داد که از جیره‌اش بکاهند، و اگر باز به لجاجت و سفاهت خود ادامه داد نامش را بکلّی از دفتر خدمتگزاران پاک کنند. وقتی که این خبر به گوش غلام رسید به جای آنکه در صدد شناختِ قصور و تقصیر خویش برآید با نادانی تمام، درصد نامه‌ای پُرجنجال و ستیز برای شاه برآمد. امّا پیش از آنکه نامه را بنویسد نزد آشپز رفت و پرخاش کنان او را مقصّر تقلیل جیره خود دانست. آشپز بدو گفت من مأمورم و معذور. برو ببین عامل اصلی چیست و کیست؟ غلام ناچار به گوشه‌ای رفت و نامه‌ای برای شاه نوشت که هرچند متن نامه، مدح آمیز می‌نمود امّا بوی خشم از سطور آن کاملاً نمایان بود. غلام نامه را به حضور شاه فرستاد، اما شاه جوابی به نامه او نداد. غلام از نیامدن جواب نامه‌اش سخت بی‌قرار و پریشان شد و گاهی شاه را مقصّر می‌پنداشت و گاه آشپز و نامه رسان را. امّا لحظه‌ای به خود نمی‌اندیشید که شاید سبب کاهش جیره و نرسیدن جواب نامه، خود او باشد. پس چند نامه پی در پی به شاه نوشت امّا جواب هیچکدام نیامد. حاجب شاه که در جریان این موضوع بود روزی از او پرسید: چرا جواب غلام را نمی‌دهید؟ شاه گفت پاسخ دادن او برایم آسان است و گذشت از تقصیر او آسان‌تر. امّا بیم آن دارم که خُلق و خوی ناهنجار او به سایر خدمتگزاران نیز سرایت کند و آنان نیز دچار بیماری اخلاقی او شوند.
مولانا این حکایت را در نقد کسانی می‌آورد که هرگاه دچار زیان و خسرانی می‌شوند. به جای خویشتن کاوی و نقّادی خود، قصور و تقصیر خویش را توجیه می‌کنند و علل و اسبایی موهوم و دروغین می‌تراشند و فرافکنی پیشه خود می‌سازند. مولانا به مناسبت ارسال نامه غلام به حضور شاه، ارتباط انسان و خدا را اینگونه باز می‌کند که ای انسان، وجود تو همچون نامه‌ای است که به نزد شاه وجود رجوع خواهد کرد. ببین در نامه روح تو چه اعمال و احوالی ثبت کرده‌ای. آیا چنین نامه‌ای شایسته ارسال به درگاه الهی هست یا خیر؟ اگر شایسته نیست، آن اعمال و احوال را از صفحه روحت بزدا و روح خود را به نیکویی و صلاح بيارا. زیرا حق تعالى به ظاهر نمی‌نگرد. بسا کسانی که بظاهر، طاعت و عبادت حق بجا آرند، اما چون خالص و مخلص نیستند آن همه طاعت و عبادت به درگاه الهی پشیزی نیرزد.
(۱۴۹۰) بود شاهی، بود او را بنده یی
مُرده عقلی بود و شهوت زنده یی
شاهی بود که غلامی داشت. آن غلام عقلی مُرده و شهوتی زنده داشت.
(۱۴۹۱) خُرده‌هایِ خدمتش بگذاشتی
بد سگالیدی، نکو پنداشتی
آن غلام وظایف و نکات دقیق و مهمّ را رها می‌کرد و انجام نمی‌داد و افکار و اندیشه‌های ناصحیح خود را درست و صحیح می‌پنداشت.
(۱۴۹۲) گفت شاهنشه: جِرااَش کم کنید
ور بجنگد، نامش از خط برزنید
شاه برای تأدیب او گفت: جیره‌اش را کم کنید و اگر آن غلام، مجادله کرد نامش را از دفتر جیره بگیران پاک کنید.[ چون در لغت «خطّ» به به معنی مکتوب و رُقعه و نوشته نیز آمده
است، منظور از "نامش از خط بر زنید" اینست که نام آن غلام را از دفتر مستمری بگیران، خط بزنید یا محو کنید.]
*جراء: مخفف إجراء به معنی حقوق و مستمری
(۱۴۹۳) عقلِ او کم بود و، حرص او فزون
چون جِرا کم دید، شد تند و حَرون*
غلام کم عقل و بسیار حریص بود. وقتی دید جیره‌اش را کم کردند نافرمان و چموش شد.
*حَرون: نافرمان و چموش
(۱۴۴۹)عقل بودی، گِردِ خود کردی طواف
تا بدیدی جُرمِ خود، گشتی معاف
آن غلام اگر عقل داشت به رفتار خودش دقت می‌کرد و به جرم و تقصیر خود پی می‌برد و بخشوده می شد.
(۱۴۹۵) چون خری پا بسته، تَندَد* از خری
هر دو پا*یش بسته گردد بر سَری*
آن غلام در مَثَل مانند خری بود که به سبب تندی و سرکشی هر دو پایش با هم بسته شود.
*تندد: تندی کند
*سَری: به علاوه
*بَرسری: اضافه بار
*دوپا: اینجا دو دست و دوپای
(۱۴۹۶) پس بگوید خر كه يك بندم بسست
خود مدان، کان دو ز فعلِ آن خس ست
آن خر اگر با زبان حال گوید: "يك بند برای من کافی است". این حرفِ خر را قبول مکن که آن دو بند به سبب پستی و نادانی او بر پایش بسته شده است.
استاد کریم زمانی
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
بخش ۵۵ - در بیان آنک ترک الجواب جواب مقرر این سخن کی جواب الاحمق سکوت شرح این هر دو درین قصه است کی گفته میآید
بود شاهی بود او را بنده‌ای
مرده عقلی بود و شهوت‌زنده‌ای
خرده‌های خدمتش بگذاشتی
بد سگالیدی نکو پنداشتی
گفت شاهنشه جرااش کم کنید
ور بجنگد نامش از خط بر زنید
عقل او کم بود و حرص او فزون
چون جرا کم دید شد تند و حرون
عقل بودی گرد خود کردی طواف
تا بدیدی جرم خود گشتی معاف
چون خری پابسته تندد از خری
هر دو پایش بسته گردد بر سری
پس بگوید خر که یک بندم بسست
خود مدان کان دو ز فعل آن خسست
@MolaviPoett
بخش ۵۵ - در بیان آنک ترک الجواب جواب مقرر این سخن کی جواب الاحمق سکوت شرح این هر دو درین قصه است کی گفته میآید
بود شاهی بود او را بنده‌ای
مرده عقلی بود و شهوت‌زنده‌ای
خرده‌های خدمتش بگذاشتی
بد سگالیدی نکو پنداشتی
گفت شاهنشه جرااش کم کنید
ور بجنگد نامش از خط بر زنید
عقل او کم بود و حرص او فزون
چون جرا کم دید شد تند و حرون
عقل بودی گرد خود کردی طواف
تا بدیدی جرم خود گشتی معاف
چون خری پابسته تندد از خری
هر دو پایش بسته گردد بر سری
پس بگوید خر که یک بندم بسست
خود مدان کان دو ز فعل آن خسست
@MolaviPoett
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
بخش ۵۶ - در تفسیر این حدیث مصطفی علیه‌السلام کی ان الله تعالی خلق الملائکة و رکب فیهم العقل و خلق البهائم و رکب فیها الشهوة و خلق بنی آدم و رکب فیهم العقل و الشهوة فمن غلب عقله شهوته فهو اعلی من الملائکة و من غلب شهوته عقله فهو ادنی من البهائم: در حدیث آمد که یزدان مجید
⬇️⬇️⬇️
بخش ۵۶ - در تفسیر این حدیث مصطفی علیه‌السلام کی ان الله تعالی خلق الملائکة و رکب فیهم العقل و خلق البهائم و رکب فیها الشهوة و خلق بنی آدم و رکب فیهم العقل و الشهوة فمن غلب عقله شهوته فهو اعلی من الملائکة و من غلب شهوته عقله فهو ادنی من البهائم: در حدیث آمد که یزدان مجید
⬇️⬇️⬇️
شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
در تفسیر این حدیث مصطفی علیه السلام که "إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ الْمَلائِكَةَ وَ رَكَّبَ همُ الْعَقْلَ وَخَلَقَ الْبَهَائِمَ وَ رَكَّبَ فِيهَا الشَّهْوَةَ وَ خَلَقَ بنِي آدَمَ وَ رَكْبَ فِيهِمُ الْعَقَلَ وَالشَّهْوَة فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ أَعْلَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَمَنْ غَلَبَ شَهْوَتَهُ عَقَلَهُ فَهُوَ أَدْنى مِنَ الْبَهَائِمِ "*
*(
(۱۴۹۷) در حدیث آمد که یزدانِ مجید
خلقِ عالم را سه گونه آفرید
در حدیث آمده است که خداوند بزرگ مخلوقات جهان را سه نوع آفریده است.
(۱۴۹۸) يك گُرُه را جمله عقل و علم و جُود*
آن فرشته ست، او ندانَد جز سُجود
یک گروه سراسر عقل و علم و بخشش هستند. این گروه فرشتگان‌اند که جز اطاعت و عبادت کار دیگری نمی‌کنند.
*جُود: واسطه فیض حق به خلق
(۱۴۹۹) نیست اندر عنصرش حرص و هوا
نورِ مطلق، زنده از عشقِ خدا
در ذات فرشته حرص و شهوت وجود ندارد، آنها نور مجرّدند و به عشق الهی زنده‌اند.
(۱۵۰۰) يك گروهِ دیگر از دانش تهی
همچو حیوان از علف در فَربهی
گروه دیگر از علم خالی هستند و مانند حیوان از خوردن علف چاق شدند.
(۱۵۰۱) او نبیند جز که اصطبل و علف
از شقاوت غافل ست و از شرف
حیوان جز طویله و علف چیزی نمی‌بیند و از بدبختی و خوشبختی نااگاه است.
(۱۵۰۲) این سوم‌هست آدمیزاد و بشر
نیم او ز افرِشته، و نیمیش خر
گروه سوم آدمیزاد و انسان است که نیمی از وجودش از فرشته است و نیمی از الاغ(حیوان).
دوجنبه معنوی و مادّی دارد.
(۱۵۰۳) نیمِ خر، خود مایلِ سُفلی بُوَد
نیمِ دیگر، مایلِ عقلی بُوَد
نيمی جنبه حیوانی این گروه است که تمایل به امور پست دارد و نیمه دیگر تمایل عقلی و معنوی دارد .
(۱۵۰۴) آن دو قوم، آسوده از جنگ و حِراب*
وين بَشَر با دو مخالف در عذاب
فرشتگان و حیوانات از جنگ و ستیز فارغ‌اند، امّا انسان با داشتن این دو جنبه ضد هم دائماً دررنج است.
حِراب : جنگ
(۱۵۰۵) وین بشر هم، ز امتحان قسمت شدند
آدمی شکلند و ، سه اُمَّت شدند
و انسان ها به سبب امتحاناتی که می‌گذرانند به سه گروه تقسیم می شوند. اگرچه درب ظاهر یکسان هستند .
(۱۵۰۶) يك گُرُه مستغرقِ مطلق شدند
همچو عیسی با مَلَك ملحق شدند
گروهی غرق در معنویات و جهانِ الهی شده‌اند، مانند حضرت عیسی (ع) که به تجرد رسیده وبه به فرشتگان پیوستند.
(۱۵۰۷) نقشِ آدم، ليك مَعنى جبرئيل*
رَسته از خشم و هوا و قال و قیل
صورت انسان دارند اما در سیرت جبرئیل‌اند و از خشم و شهوت و چون و چرا فارغ‌اند.
(۱۵۰۸) از ریاضت رَسته، وز زهد و جهاد
گوییا از آدمی او خود نزاد
از ریاضت و و پیکار با هوای نفس هم
گذشته‌اند و انگار که از نوع انسان زاده نشده‌اند.
(۱۵۰۹) قسم دیگر با خران ملحق شدند
خشمِ محض و شهوتِ مطلق شدند
گروه دیگر به حیوانات پیوستند و غرق در خشم و شهوت شدند. و تسلیم غرایز حیوانی خود هستند.
(۱۵۱۰) وصفِ جبریلی دریشان بود، رفت
تنگ بود آن خانه و، آن وصف زَفت
در ذات آنان نیز صفت فرشتگی وجود داشت اما از بین رفت ، جسم مملو از شهوت آنها جایی برای صفات الهی(جبرئیل) نذاشته بود.
@MolaviPoett
در تفسیر این حدیث مصطفی علیه السلام که "إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ الْمَلائِكَةَ وَ رَكَّبَ همُ الْعَقْلَ وَخَلَقَ الْبَهَائِمَ وَ رَكَّبَ فِيهَا الشَّهْوَةَ وَ خَلَقَ بنِي آدَمَ وَ رَكْبَ فِيهِمُ الْعَقَلَ وَالشَّهْوَة فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ أَعْلَى مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَمَنْ غَلَبَ شَهْوَتَهُ عَقَلَهُ فَهُوَ أَدْنى مِنَ الْبَهَائِمِ "*
*(
خداوند سبحان ملائکه را آفرید و عقل را آفرید و حیوانات را آفرید و در آنها شهوت را آفرید و عقل و آرزو را در آنها آفرید پس هر که پیروز باشد عقل او بر هوس اوست از فرشتگان بالاتر است و هر کس شهوتش بر عقلش غلبه کند از حیوانات پست تر است.)(۱۴۹۷) در حدیث آمد که یزدانِ مجید
خلقِ عالم را سه گونه آفرید
در حدیث آمده است که خداوند بزرگ مخلوقات جهان را سه نوع آفریده است.
(۱۴۹۸) يك گُرُه را جمله عقل و علم و جُود*
آن فرشته ست، او ندانَد جز سُجود
یک گروه سراسر عقل و علم و بخشش هستند. این گروه فرشتگان‌اند که جز اطاعت و عبادت کار دیگری نمی‌کنند.
*جُود: واسطه فیض حق به خلق
(۱۴۹۹) نیست اندر عنصرش حرص و هوا
نورِ مطلق، زنده از عشقِ خدا
در ذات فرشته حرص و شهوت وجود ندارد، آنها نور مجرّدند و به عشق الهی زنده‌اند.
(۱۵۰۰) يك گروهِ دیگر از دانش تهی
همچو حیوان از علف در فَربهی
گروه دیگر از علم خالی هستند و مانند حیوان از خوردن علف چاق شدند.
(۱۵۰۱) او نبیند جز که اصطبل و علف
از شقاوت غافل ست و از شرف
حیوان جز طویله و علف چیزی نمی‌بیند و از بدبختی و خوشبختی نااگاه است.
(۱۵۰۲) این سوم‌هست آدمیزاد و بشر
نیم او ز افرِشته، و نیمیش خر
گروه سوم آدمیزاد و انسان است که نیمی از وجودش از فرشته است و نیمی از الاغ(حیوان).
دوجنبه معنوی و مادّی دارد.
(۱۵۰۳) نیمِ خر، خود مایلِ سُفلی بُوَد
نیمِ دیگر، مایلِ عقلی بُوَد
نيمی جنبه حیوانی این گروه است که تمایل به امور پست دارد و نیمه دیگر تمایل عقلی و معنوی دارد .
(۱۵۰۴) آن دو قوم، آسوده از جنگ و حِراب*
وين بَشَر با دو مخالف در عذاب
فرشتگان و حیوانات از جنگ و ستیز فارغ‌اند، امّا انسان با داشتن این دو جنبه ضد هم دائماً دررنج است.
حِراب : جنگ
(۱۵۰۵) وین بشر هم، ز امتحان قسمت شدند
آدمی شکلند و ، سه اُمَّت شدند
و انسان ها به سبب امتحاناتی که می‌گذرانند به سه گروه تقسیم می شوند. اگرچه درب ظاهر یکسان هستند .
(۱۵۰۶) يك گُرُه مستغرقِ مطلق شدند
همچو عیسی با مَلَك ملحق شدند
گروهی غرق در معنویات و جهانِ الهی شده‌اند، مانند حضرت عیسی (ع) که به تجرد رسیده وبه به فرشتگان پیوستند.
(۱۵۰۷) نقشِ آدم، ليك مَعنى جبرئيل*
رَسته از خشم و هوا و قال و قیل
صورت انسان دارند اما در سیرت جبرئیل‌اند و از خشم و شهوت و چون و چرا فارغ‌اند.
(۱۵۰۸) از ریاضت رَسته، وز زهد و جهاد
گوییا از آدمی او خود نزاد
از ریاضت و و پیکار با هوای نفس هم
گذشته‌اند و انگار که از نوع انسان زاده نشده‌اند.
(۱۵۰۹) قسم دیگر با خران ملحق شدند
خشمِ محض و شهوتِ مطلق شدند
گروه دیگر به حیوانات پیوستند و غرق در خشم و شهوت شدند. و تسلیم غرایز حیوانی خود هستند.
(۱۵۱۰) وصفِ جبریلی دریشان بود، رفت
تنگ بود آن خانه و، آن وصف زَفت
در ذات آنان نیز صفت فرشتگی وجود داشت اما از بین رفت ، جسم مملو از شهوت آنها جایی برای صفات الهی(جبرئیل) نذاشته بود.
@MolaviPoett