Шосты дзень ідзе супрацьстаяньне ў Тбілісі – і зьвярніце ўвагу на паводзіны сілавікоў. Так, вадамёты, сьлезацечны газ – але не агнястрэльная зброя. У жніўні 2020 менскія генэралы-падонкі (як з МУС, гэтак і арміі – “сілы спэцыяльных апэрацый”) адразу аддалі загад забіваць. У Грузіі генэралы ведаюць: пасьля загаду страляць сілавікам (і іх сем’ям) лепш будзе адразу зьяжджаць, бо – проста разьвітаюцца з жыцьцём. Кветак, адбымкаў і пацалункаў ня будзе дакладна.
У апошнія суткі мы бачылі, як дзейнічае сапраўдны парлямэнтарызм. І які ён моцны – куды мацнейшы за прэзыдэнцтва – калі ў краіне працуе Канстытуцыя.
Захацелася прэзыдэнту дэмакратычнай Паўднёвай Карэі з адных толькі яму вядомых прычынаў абвясьціць ваеннае становішча – а дэпутаты парлямэнта палічылі гэта антыканстытуцыйным, і генэралы імгненна вярнулі салдат у казармы.
Цяпер парлямэнт рыхтуе імпічмэнт, і пакуль яшчэ дзейнаму прэзыдэнту застаецца маліцца, каб толькі адстаўкай скончылася: ягоныя папярэднікі адзін за другім адпраўляліся ў турму (за карупцыю).
У Беларусі ў свой час быў моцны парлямэнт. З моманту абвяшчэньня Незалежнасьці 25 жніўня 1991 і да 1994 у краіне не было ніводнага палітвязьня (!). Спробы перасьледу міліцыяй мясцовых апазыцыйных актывістаў з падачы рэгіянальных кіраўнікоў здараліся, але пасьля кожнай ішоў дэпутацкіт запыт ад Апазыцыі БНФ, і міністар МУС генэрал Ягораў быў вымушаны апраўдвацца перад дэпутатамі, паведамляць пра дысцыплінарныя пакараньні сяржантам ды лейтэнантам за пеправышэньне службовых паўнамоцтваў.
А ведаеце, чаму ён гэта рабіў, цудоўна пры гэтым разумеючы, што галасоў Апазвыцыі БНФ (толькі 30 дэпутатаў з трох сотняў) фармальна не хапіла б адправіць ягро ў адстаўку?
Ён ведаў, што пры ўсёй сваёй палітычнай маналітнасьці парлямэнцкая большасьць – маса неаднародная, у ёй існуюць свае групы (як рэгіянальныя, гэтак і прафэсійныя), розныя, часам супрацьлеглыя эканамічныя інтарэсы, і хто яго ведае, ці ня станне ён, міністар, разьменнай манетай у спрэчцы гэтых групаў, якія своечасова і ўдала скарыстаюць магчымую ініцыяву дэпутаў БНФ аб адстаўцы.
Вось і вымушаны быў ён (і іншыя міністры) улічваць меркаваньне зусім нязначнай па колькасьці дэпутацкай групы.
Але падобнае – ненапісаныя законы парлямэнтарызму, ледзь не ад ангельскай Вялікай Хартыі вольнасьцяў XIII стагодзьдзя. Яны дзейнічалі нават у абраным пры камуністах, зусім не ідэальным Вярхоўным Савеце.
Я ўжо не кажу пра тое, што калі Вярхоўны Савет у студзені 1994-га прагаласаваў за адстаўку таго ж Ягорава і старшыні КДБ Шыркоўскага – яму і ў галаву не прыйшло “ставіць у ружжо” міліцэйскія падразьдзяленьні, выводзіць на праспэкты Менску броентранспартэры ўнутраных войскаў – бо дзейнічала Канстытуцыя.
І таму адным з пытаньняў першага “рэфэрэндуму”, праведзенага Лукашэнкам у 1995 годзе – было права прэзыдэнта распускаць парлямэнт. Што ён пазьней і зрабіў
Мяне часам папракаюць, што часта спасылаюся на падзеі першай паловы 90-х. Але той час – адзіны свабодны (хай і адносна свабодны) ў найноўшай гісторыі Беларусі, калі існавала і дзейнічала (хай і неаідэальна) канстытуцыйная дэмакратыя.
А галоўнае -- гэта абвяргае меркаваньні, што беларусы нібыта “не гатовыя” да дэмакратыі.
І з нацыянальнай Гісторыяй, у якой ёсьць Статут ВКЛ, мы ніяк ня горшыя за паўднёвакарэйцаў.
Захацелася прэзыдэнту дэмакратычнай Паўднёвай Карэі з адных толькі яму вядомых прычынаў абвясьціць ваеннае становішча – а дэпутаты парлямэнта палічылі гэта антыканстытуцыйным, і генэралы імгненна вярнулі салдат у казармы.
Цяпер парлямэнт рыхтуе імпічмэнт, і пакуль яшчэ дзейнаму прэзыдэнту застаецца маліцца, каб толькі адстаўкай скончылася: ягоныя папярэднікі адзін за другім адпраўляліся ў турму (за карупцыю).
У Беларусі ў свой час быў моцны парлямэнт. З моманту абвяшчэньня Незалежнасьці 25 жніўня 1991 і да 1994 у краіне не было ніводнага палітвязьня (!). Спробы перасьледу міліцыяй мясцовых апазыцыйных актывістаў з падачы рэгіянальных кіраўнікоў здараліся, але пасьля кожнай ішоў дэпутацкіт запыт ад Апазыцыі БНФ, і міністар МУС генэрал Ягораў быў вымушаны апраўдвацца перад дэпутатамі, паведамляць пра дысцыплінарныя пакараньні сяржантам ды лейтэнантам за пеправышэньне службовых паўнамоцтваў.
А ведаеце, чаму ён гэта рабіў, цудоўна пры гэтым разумеючы, што галасоў Апазвыцыі БНФ (толькі 30 дэпутатаў з трох сотняў) фармальна не хапіла б адправіць ягро ў адстаўку?
Ён ведаў, што пры ўсёй сваёй палітычнай маналітнасьці парлямэнцкая большасьць – маса неаднародная, у ёй існуюць свае групы (як рэгіянальныя, гэтак і прафэсійныя), розныя, часам супрацьлеглыя эканамічныя інтарэсы, і хто яго ведае, ці ня станне ён, міністар, разьменнай манетай у спрэчцы гэтых групаў, якія своечасова і ўдала скарыстаюць магчымую ініцыяву дэпутаў БНФ аб адстаўцы.
Вось і вымушаны быў ён (і іншыя міністры) улічваць меркаваньне зусім нязначнай па колькасьці дэпутацкай групы.
Але падобнае – ненапісаныя законы парлямэнтарызму, ледзь не ад ангельскай Вялікай Хартыі вольнасьцяў XIII стагодзьдзя. Яны дзейнічалі нават у абраным пры камуністах, зусім не ідэальным Вярхоўным Савеце.
Я ўжо не кажу пра тое, што калі Вярхоўны Савет у студзені 1994-га прагаласаваў за адстаўку таго ж Ягорава і старшыні КДБ Шыркоўскага – яму і ў галаву не прыйшло “ставіць у ружжо” міліцэйскія падразьдзяленьні, выводзіць на праспэкты Менску броентранспартэры ўнутраных войскаў – бо дзейнічала Канстытуцыя.
І таму адным з пытаньняў першага “рэфэрэндуму”, праведзенага Лукашэнкам у 1995 годзе – было права прэзыдэнта распускаць парлямэнт. Што ён пазьней і зрабіў
Мяне часам папракаюць, што часта спасылаюся на падзеі першай паловы 90-х. Але той час – адзіны свабодны (хай і адносна свабодны) ў найноўшай гісторыі Беларусі, калі існавала і дзейнічала (хай і неаідэальна) канстытуцыйная дэмакратыя.
А галоўнае -- гэта абвяргае меркаваньні, што беларусы нібыта “не гатовыя” да дэмакратыі.
І з нацыянальнай Гісторыяй, у якой ёсьць Статут ВКЛ, мы ніяк ня горшыя за паўднёвакарэйцаў.
Уставіў у другое выданьне “Дзевяноста чацьвёртага” красмоўную цытату папярэдніка расейскага дэмакрата Навальнага, расейскага дэмакрата Сабчака: “Но я не исключаю, что многие российские территории, переданные Белоруссии, ... со временем вернутся в состав России” (“Россия, № 51, 1993).
Сабачк быў патронам Пуціна, потым Пуцін забіў Сабчака, потым – забіў Навальнага: а чаго вы хацелі ад чэкіста? Але стаўленьне да незалежнасьці былых савецкіх рэспублік як да “геапалітычнай катастрофы” што ў расейскіх дэмакратаў, што ў чэкіста -- аднолькава шавіністычнае і імпэрскае.
Сабачк быў патронам Пуціна, потым Пуцін забіў Сабчака, потым – забіў Навальнага: а чаго вы хацелі ад чэкіста? Але стаўленьне да незалежнасьці былых савецкіх рэспублік як да “геапалітычнай катастрофы” што ў расейскіх дэмакратаў, што ў чэкіста -- аднолькава шавіністычнае і імпэрскае.
Прачытаў інтэрвію Аляксея Знаткевіча (бліскучая праца майго колішняга калегі па “Свабодзе”) з амэрыканскім дасьледчыкам Маркам Эпіскапасам «ЗША павінны адмовіцца ад зьмены рэжыму ў Беларусі» (сэнс прапаноў Эпіскапаса выказаны ў загалоўку, плюс – прывесьці “такіх людзей, як Ціханоўская, да нейкага дыялёгу з урадам у Менску”). Не ацэньваючы самі прапановы, дазволю сабе зьвярнуць увагу на дзьве базавыя памылкі шаноўнагап Марка Эпіскапаса.
Ён кажа, што Лукашэнку “вельмі зацікавіць”магчымасьць “аслабіць візавы рэжым паміж Беларусьсю і Эўропай. Мы можам садзейнічаць усім відам студэнцкіх паездак паміж Беларусьсю і Эўропай”.
Ды ніяк гэта яго не зацікавіць. Лукашэнка арганічна не прымае Захад (сьведчу як чалавек, які ведае яго з 1990 года), і ня хоча ён для беларусаў ні аслабленьня візавага рэжыму, ні “студэнцкіх паездак”. Наадварот -- ён хоча максымальна ізаляваць Беларусь ад Захаду.
Гэтага ж жадае і Пуцін, і тут мы пераходзім да другой памылкі:
“Супрацоўніцтва (з Захадам – С.Н.) — гэта тое, на што Пуцін ня можа накласьці вэта. Бо як Пуцін скажа Лукашэнку ня весьці спраў з Эўропай, ня мець ніякіх гандлёвых стасункаў з Захадам? Ён сапраўды ня можа гэтага сказаць”.
Неверагодная наіўнасьць!
Лукашэнка выканае загад ня тое што Пуціна – ён ускочыць на заднія лапкі па шчалчку, умоўна кажучы, апошняга чыноўніка з адміністрацыі расейскага прэзыдэнта (менавіта на такія загады ён і зьнішчае цяпер у Беларусі ўсё беларускае). Лукашэнка цалкам кантралюецца Крамлём і Лубянкай (зрэшты, гэта адно і тое ж).
ЗША ўпусьцілі момант у пачатку 1990-х, калі ня толькі Апазыцыя БНФ у ВС-12 ня мела ніякай рэальнай падтрымкі, але і Беларусь фактычна ня мела падтрымкі – насуперак дзесяткам мільярдам даляраў, якія Белы дом штогод увальваў у Расею, не жадаючы прызнаць, што яна захавала свой чэкісцкі імпэрскі характар.
Сёньня кардынальна зьмяніць сытуацыю ў Беларусі можна толькі адным спосабам – зьнішчыць Расейскую імпэрыю.
Ён кажа, што Лукашэнку “вельмі зацікавіць”магчымасьць “аслабіць візавы рэжым паміж Беларусьсю і Эўропай. Мы можам садзейнічаць усім відам студэнцкіх паездак паміж Беларусьсю і Эўропай”.
Ды ніяк гэта яго не зацікавіць. Лукашэнка арганічна не прымае Захад (сьведчу як чалавек, які ведае яго з 1990 года), і ня хоча ён для беларусаў ні аслабленьня візавага рэжыму, ні “студэнцкіх паездак”. Наадварот -- ён хоча максымальна ізаляваць Беларусь ад Захаду.
Гэтага ж жадае і Пуцін, і тут мы пераходзім да другой памылкі:
“Супрацоўніцтва (з Захадам – С.Н.) — гэта тое, на што Пуцін ня можа накласьці вэта. Бо як Пуцін скажа Лукашэнку ня весьці спраў з Эўропай, ня мець ніякіх гандлёвых стасункаў з Захадам? Ён сапраўды ня можа гэтага сказаць”.
Неверагодная наіўнасьць!
Лукашэнка выканае загад ня тое што Пуціна – ён ускочыць на заднія лапкі па шчалчку, умоўна кажучы, апошняга чыноўніка з адміністрацыі расейскага прэзыдэнта (менавіта на такія загады ён і зьнішчае цяпер у Беларусі ўсё беларускае). Лукашэнка цалкам кантралюецца Крамлём і Лубянкай (зрэшты, гэта адно і тое ж).
ЗША ўпусьцілі момант у пачатку 1990-х, калі ня толькі Апазыцыя БНФ у ВС-12 ня мела ніякай рэальнай падтрымкі, але і Беларусь фактычна ня мела падтрымкі – насуперак дзесяткам мільярдам даляраў, якія Белы дом штогод увальваў у Расею, не жадаючы прызнаць, што яна захавала свой чэкісцкі імпэрскі характар.
Сёньня кардынальна зьмяніць сытуацыю ў Беларусі можна толькі адным спосабам – зьнішчыць Расейскую імпэрыю.
І яшчэ пра прапанову “ісьці на паклон да Лукашэнкі”.
Гэта ілюзія — лічыць, што Лукашэнка ўсім даруе коштам ці то самароспуску дэмсілаў (што прапануе кіраўнік Фонду спартовай салідарнасьці Аляксандар Апейкін), ці нават нейкага усенароднага пакаяньня, — і выпусьціць усіх палітаязьняў, і спыніць рэпрэсіі, і дазволіць беспакарана вярнуцца эмігрантам.
Дарэчы, тут ужо трэба дагаворваць да канца: у такім выпадку (які я разглядаю як выключна тэарэтычны) меліся б на ўвазе – а магчыма, і ў першую чаргу – створаныя з беларускіх добраахвотнікаў вайсковыя структуры ва Ўкраіне. Які б лёс чакаў гэтых людзей? І як бы ўкраінцы ўспрынялі такі крок?
Бо ня будзе перабольшваньнем сказаць, што найперш добраахвотнікі, як і палітвязьні, якіх катуюць у лукашэнкаўскіх турмах за падтрымку Ўкраіны, у вачах украінскага народа – выратоўваюць гонар Беларусі, з тэрыторыі якой пачалася расейская ангэсія.
Ёсьць і іншае, што прымушае лічыць такую прапанову ілюзорнай.
Нават калі б гэта было ў інтарэсах Лукашэнкі палітычна (а ён пад кантролем Масквы, і масавы тэрор — загад Масквы, тут ягоны інтарэс супадае з жаданьнем Крамля), нават тады ён бы ня здолеў пайсьці на гэта з прычыны асаблівасьцяў сваёй помсьлівай натуры. Гэта як драпежнік — паспрабаваўшы крыві, ужо не адмовіцца ад ўсё новай і новай крыві.
І такіх драпежнікаў цяпер – не адзін і ня два; рэпрэсіўны апарат, усе гэтыя чэкісты і губазікаўцы ўжо, як падаецца, выйшлі з-пад кантролю, ім ужо ня трэба ніякіх загадаў, яны самі сябе падсілкоўваюць нянавісьцю ды агрэсіяй.
І потым, тое “перамір’е” было б толькі на адзін дзень, у які б выйшлі вязьні і вярнуліся эмігранты – каб назаўтра ізноў сесьці ці зьехаць.
Бо такі “абмен” азначаў бы яшчэ адну абавязковую ўмову: уся палітычная (грамадзкая таксама) дзейнасьць мусіла б быць спыненая на дзесяцігодзьдзі. Аж пакуль Міколка не дасягне ўзросту, калі народныя масы змогуць арганізавана сфармаваць кіламэтровыя чэргі на “выбарах” і аддаць свае галасы пераемніку.
Усе гэтыя два дзесяцігодзьдзі нішто і нідзе не павінна было б варушыцца, ніхто і слова не павінен быў бы сказаць супраць ня тое што Лукашэнкі і ягонага клану — нават супраць самай дробнай мясцовай улады (і гэта не гіпербала: ужо цяпер пачалісяь суды за крытыку камунальных недапрацовак мясцовага начальства, чаго не было і ў 1937-м).
Гэта нават нельга было б параўнаць з абсалютысцкай манархіяй XVIII cтагодзьдзя да Вялікай Французкай рэвалюцыі — ня ведаю нават, які прыклад узяць з гісторыі. Старажытны Рым не падыходзіць дакладна, там хоць і было рабства, але існавалі для пэўнай катэгорыі і дэмакратыя, і права. Хіба што Эгіпет часоў фараонаў і будаўніцтва рабамі пірамідаў.
Магчыма, якраз старажытнаэгіпецкі час і быў любімым пэрыядам студэнта гісторыка-геаграфічнага факультэту Магілёўскага пэдінстытуту Шуры Лукашэнкі, і татальнае рабства народа, поўнае яго падпарадкавньне і бязьмежная асабістая ўлада зрабіліся ягонай марай.
Але ці варта нам аддаваць свае жыцьці за рэалізацыю гэтай мары?
Гэта ілюзія — лічыць, што Лукашэнка ўсім даруе коштам ці то самароспуску дэмсілаў (што прапануе кіраўнік Фонду спартовай салідарнасьці Аляксандар Апейкін), ці нават нейкага усенароднага пакаяньня, — і выпусьціць усіх палітаязьняў, і спыніць рэпрэсіі, і дазволіць беспакарана вярнуцца эмігрантам.
Дарэчы, тут ужо трэба дагаворваць да канца: у такім выпадку (які я разглядаю як выключна тэарэтычны) меліся б на ўвазе – а магчыма, і ў першую чаргу – створаныя з беларускіх добраахвотнікаў вайсковыя структуры ва Ўкраіне. Які б лёс чакаў гэтых людзей? І як бы ўкраінцы ўспрынялі такі крок?
Бо ня будзе перабольшваньнем сказаць, што найперш добраахвотнікі, як і палітвязьні, якіх катуюць у лукашэнкаўскіх турмах за падтрымку Ўкраіны, у вачах украінскага народа – выратоўваюць гонар Беларусі, з тэрыторыі якой пачалася расейская ангэсія.
Ёсьць і іншае, што прымушае лічыць такую прапанову ілюзорнай.
Нават калі б гэта было ў інтарэсах Лукашэнкі палітычна (а ён пад кантролем Масквы, і масавы тэрор — загад Масквы, тут ягоны інтарэс супадае з жаданьнем Крамля), нават тады ён бы ня здолеў пайсьці на гэта з прычыны асаблівасьцяў сваёй помсьлівай натуры. Гэта як драпежнік — паспрабаваўшы крыві, ужо не адмовіцца ад ўсё новай і новай крыві.
І такіх драпежнікаў цяпер – не адзін і ня два; рэпрэсіўны апарат, усе гэтыя чэкісты і губазікаўцы ўжо, як падаецца, выйшлі з-пад кантролю, ім ужо ня трэба ніякіх загадаў, яны самі сябе падсілкоўваюць нянавісьцю ды агрэсіяй.
І потым, тое “перамір’е” было б толькі на адзін дзень, у які б выйшлі вязьні і вярнуліся эмігранты – каб назаўтра ізноў сесьці ці зьехаць.
Бо такі “абмен” азначаў бы яшчэ адну абавязковую ўмову: уся палітычная (грамадзкая таксама) дзейнасьць мусіла б быць спыненая на дзесяцігодзьдзі. Аж пакуль Міколка не дасягне ўзросту, калі народныя масы змогуць арганізавана сфармаваць кіламэтровыя чэргі на “выбарах” і аддаць свае галасы пераемніку.
Усе гэтыя два дзесяцігодзьдзі нішто і нідзе не павінна было б варушыцца, ніхто і слова не павінен быў бы сказаць супраць ня тое што Лукашэнкі і ягонага клану — нават супраць самай дробнай мясцовай улады (і гэта не гіпербала: ужо цяпер пачалісяь суды за крытыку камунальных недапрацовак мясцовага начальства, чаго не было і ў 1937-м).
Гэта нават нельга было б параўнаць з абсалютысцкай манархіяй XVIII cтагодзьдзя да Вялікай Французкай рэвалюцыі — ня ведаю нават, які прыклад узяць з гісторыі. Старажытны Рым не падыходзіць дакладна, там хоць і было рабства, але існавалі для пэўнай катэгорыі і дэмакратыя, і права. Хіба што Эгіпет часоў фараонаў і будаўніцтва рабамі пірамідаў.
Магчыма, якраз старажытнаэгіпецкі час і быў любімым пэрыядам студэнта гісторыка-геаграфічнага факультэту Магілёўскага пэдінстытуту Шуры Лукашэнкі, і татальнае рабства народа, поўнае яго падпарадкавньне і бязьмежная асабістая ўлада зрабіліся ягонай марай.
Але ці варта нам аддаваць свае жыцьці за рэалізацыю гэтай мары?
РУССКИЙ ИНТЕЛЛИГЕНТ КАКОВ ОН ЕСТЬ
Русский писатель Дмитрий Быков в одном из своих недавних ютуб-выпусков напрямую заявил, что русская интеллигенция исчезла – а в пору, когда она была, представляла собой «гнилой цветок на гнилом болоте».
Вряд ли можно дать более точное определение.
Само понятие интеллигенции, как известно, придумано в России и базируется, помимо прочего, на таком качестве, как сострадание. «Сострадание – неотъемлемое качество русского интеллигента» - это мы усвоили ещё из школьных хрестоматий. На него же, на сострадание к “униженным и оскорблённым” указывали нам в произведениях практически всех русских классиков – начиная от Пушкина, Некрасова и Достоевского.
Вспоминать, что Пушкин одобрил подавление восстания 1830-31 годов (происходившего и на беларуских землях), что Некрасов пропел хвалебную оду Муравьёву, отправившему на виселицу Кастуся Калиновского и его соратников, а Достоевский сделался, по сути, идеологом имперского монархизма (и по совместительству антисемититом) -- считалось излишним. «Оставьте: это спор славян между собою» (Пушкин).
Таким образом, даже самые именитые «русские интеллигенты» не отвечали критерию ими же и придуманного термина - состраданию.
Писатели Фёдор Абрамов, Василий Белов и Валентин Распутин считались «совестью России» из-за сострадания к участи русского крестьянина («Мужики и бабы» -- название абрамовской эпопеи). Но их не тревожило, что эти самые русские мужики, облачившись в военную форму или в галифе НКВДиста, без всякого душевного смятения идут порабощать «окраинные народы» уже советской империи, а бабы истошно вопят по своим, но никак не по тем, кого «свои» убивают («Наших мальчиков-контрактников, наших героев, отправляют под пули украинцев без всякой боевой подготовки и необходимого снаряжения» - это уже из сегодняшнего).
К «мужикам и бабам» захваченных народов сострадния «совести России» не выявляли. Во всяком случае, вы не найдёте его в их текстах – ни художественных, ни публицистических.
А вот ещё «совесть» -- академик Дмитрий Лихачёв, в годы горбачёвской перестройки он считался непререкаемым моральным авторитетом: узник ГУЛАГа, автор всемирно известных научных трудов... Но его высказывания о событиях беларуской истории можно смело включать в нынешние, созданные по указке Кремля, учебники, цель которых – сформировать у молодых беларусов имперское восприятие мира и стереть беларускую идентичность начисто.
Есть русская интеллигенция.
Вы думали — нет? Есть.
Не масса индифферентная,
а совесть страны и честь.
Есть в Рихтере и Аверинцеве
земских врачей черты —
постольку интеллигенция,
постольку они честны.
-- писал поэт Андрей Вознесенский, не намного уменьшив количество тех, кто хоть в какой-то мере отвечал критериям ими же и придуманной «интеллигентности».
С академиком, народным депутатом СССР Сергем Аверинцевым я был в январе 1991 года в Вильнюсе в забаррикадированном защитниками литовской независимости здании парламента (ждали атаки десантников). Но тем же 91-м солидарность российских интеллектуалов и закончилась – распад СССР, как и Путин (і как сейчас выясняетсяя из его книги, и Навальный) они восприняли «геополитической катастрофой».
Чтобы было яснее: освобождение народов от рабства – это катастрофа.
Уже упомянутые Белов и Распутин встали на откровенно шовинистические позиции, да и сам Вознесенский не удержался, создал «видеому» -- карту СССР по типу плакатов с изображением разделанной говяжьей туши, что висели в мясных отделах. Мол – вот, разрезали «живую плоть» ...
И даже от диссидентов советских времён приходилось слышать: «Ну, а после Лукашенки – может, всё же объединимся?».
Из тех, известных, кто оставался в России, могу назвать только двух, не подверженных имперской коррозии – Сергей Адамович Ковалёв и Валерия Ильинична Новодворская.
У абсолютного же большинства русской интеллигенции не прекращался «плач» по советской империи, и не было в нём ноты сострадания к тем, из кого Россия неизменно высасывала всё, что только могла. (1/2)
Русский писатель Дмитрий Быков в одном из своих недавних ютуб-выпусков напрямую заявил, что русская интеллигенция исчезла – а в пору, когда она была, представляла собой «гнилой цветок на гнилом болоте».
Вряд ли можно дать более точное определение.
Само понятие интеллигенции, как известно, придумано в России и базируется, помимо прочего, на таком качестве, как сострадание. «Сострадание – неотъемлемое качество русского интеллигента» - это мы усвоили ещё из школьных хрестоматий. На него же, на сострадание к “униженным и оскорблённым” указывали нам в произведениях практически всех русских классиков – начиная от Пушкина, Некрасова и Достоевского.
Вспоминать, что Пушкин одобрил подавление восстания 1830-31 годов (происходившего и на беларуских землях), что Некрасов пропел хвалебную оду Муравьёву, отправившему на виселицу Кастуся Калиновского и его соратников, а Достоевский сделался, по сути, идеологом имперского монархизма (и по совместительству антисемититом) -- считалось излишним. «Оставьте: это спор славян между собою» (Пушкин).
Таким образом, даже самые именитые «русские интеллигенты» не отвечали критерию ими же и придуманного термина - состраданию.
Писатели Фёдор Абрамов, Василий Белов и Валентин Распутин считались «совестью России» из-за сострадания к участи русского крестьянина («Мужики и бабы» -- название абрамовской эпопеи). Но их не тревожило, что эти самые русские мужики, облачившись в военную форму или в галифе НКВДиста, без всякого душевного смятения идут порабощать «окраинные народы» уже советской империи, а бабы истошно вопят по своим, но никак не по тем, кого «свои» убивают («Наших мальчиков-контрактников, наших героев, отправляют под пули украинцев без всякой боевой подготовки и необходимого снаряжения» - это уже из сегодняшнего).
К «мужикам и бабам» захваченных народов сострадния «совести России» не выявляли. Во всяком случае, вы не найдёте его в их текстах – ни художественных, ни публицистических.
А вот ещё «совесть» -- академик Дмитрий Лихачёв, в годы горбачёвской перестройки он считался непререкаемым моральным авторитетом: узник ГУЛАГа, автор всемирно известных научных трудов... Но его высказывания о событиях беларуской истории можно смело включать в нынешние, созданные по указке Кремля, учебники, цель которых – сформировать у молодых беларусов имперское восприятие мира и стереть беларускую идентичность начисто.
Есть русская интеллигенция.
Вы думали — нет? Есть.
Не масса индифферентная,
а совесть страны и честь.
Есть в Рихтере и Аверинцеве
земских врачей черты —
постольку интеллигенция,
постольку они честны.
-- писал поэт Андрей Вознесенский, не намного уменьшив количество тех, кто хоть в какой-то мере отвечал критериям ими же и придуманной «интеллигентности».
С академиком, народным депутатом СССР Сергем Аверинцевым я был в январе 1991 года в Вильнюсе в забаррикадированном защитниками литовской независимости здании парламента (ждали атаки десантников). Но тем же 91-м солидарность российских интеллектуалов и закончилась – распад СССР, как и Путин (і как сейчас выясняетсяя из его книги, и Навальный) они восприняли «геополитической катастрофой».
Чтобы было яснее: освобождение народов от рабства – это катастрофа.
Уже упомянутые Белов и Распутин встали на откровенно шовинистические позиции, да и сам Вознесенский не удержался, создал «видеому» -- карту СССР по типу плакатов с изображением разделанной говяжьей туши, что висели в мясных отделах. Мол – вот, разрезали «живую плоть» ...
И даже от диссидентов советских времён приходилось слышать: «Ну, а после Лукашенки – может, всё же объединимся?».
Из тех, известных, кто оставался в России, могу назвать только двух, не подверженных имперской коррозии – Сергей Адамович Ковалёв и Валерия Ильинична Новодворская.
У абсолютного же большинства русской интеллигенции не прекращался «плач» по советской империи, и не было в нём ноты сострадания к тем, из кого Россия неизменно высасывала всё, что только могла. (1/2)
(2/2) Кстати, в последние советские десятилетия 40% всего производимого в БССР уходило в «центр» (удельный же вес сельхозпродукции, поставляемых Москве и Ленинграду, был ещё большим).
Но как подсчитать количество культурных ценностей, осевших в российских музеях и запасниках? Наверное, всё же можно высчитать, если вспомнить слова профессора Адама Мальдиса: на территории Беларуси остался только 1% (один процент) материального культурного достояния.
Сегодня Беларусь – как никогда ослаблена путинско-лукашенковским режимом, но пусть и через десятилетия, всё же иные времена наступят. Не наши дети дождутся – так внуки. И Москве придётся отдавать то, что награблено, украдено или взято обманом.
... На следующий год после восстановлоения независимости Беларуси и распада СССР довелось мне быть в Германии в кампании московских политиков и политологов, чуть старше меня, тогдашнего тридцатилетнего.
С одним из них мы затронули «национальный вопрос», и я сказал что-то вроде того, что если меня, который в студенчестве писал научную работу по прозе Михаила Булгакова и переписывался с его женой, знает наизусть десятки стихотворений Мандельштама и Пастернака, считают националистом в негативном значении этого понятия – то вслед за моим они увидят совсем иное поколение беларуских националистов. Для которого взаимоотношения с Россией будут упираться в вопрос не национальный, а исключительно в климатический: как сделать так, чтобы во рву между Беларусью и Россией крокодилы не подыхали от холода.
Я имел удовольствие беседовать не просто с русским интеллигентом, получившим блестящее образование, доктором исторических наук – я беседовал с потомственным русским интеллигентом, выросшим не в семье сельского учителя или врача, а в самой что ни есть элитарной московской среде.
Судите сами: отец – один из ведущих советских кинокритиков, секретарь Союза кинематографистов, мать – завотделом поэзии журнала «Новый мир» времён Твардовского; именно при ней в журнале, впервые после знаменитого «ждановского» постановления ЦК ВКП(б) 1946 года, была впервые опубликована Ахматова; в этом же качестве она не единожды упоминается самой Ахматовой в «Записках об Анне Ахматовой» Лидии Чуковской. Куда уж интеллигентнее!
Мой собеседник, потомственный русский интеллигент, был знаменит и ранее, входил в разные президентские советы и комиссии, но сегодня приобрёл славу, без преувеличения, всемирную – после того, как призвал Путина нанести по Польше превентивный ядерный удар. Это – Сергей Караганов.
Задолго да изобретения атомной бомбы, в 1832 году (как раз после одобрения Пушкиным подавления «польского восстания») Гоголь написал, что «Пушкин есть явление чрезвычайное и, может быть, единственное явление русского духа: это русский человек в его развитии, в каком он, может быть, явится через 200 лет».
Ну, вот этот русский человек "в его развитии", но уже с ядерным ударом по Польше (далее – везде) и явился.
(Перевод с беларуского).
Но как подсчитать количество культурных ценностей, осевших в российских музеях и запасниках? Наверное, всё же можно высчитать, если вспомнить слова профессора Адама Мальдиса: на территории Беларуси остался только 1% (один процент) материального культурного достояния.
Сегодня Беларусь – как никогда ослаблена путинско-лукашенковским режимом, но пусть и через десятилетия, всё же иные времена наступят. Не наши дети дождутся – так внуки. И Москве придётся отдавать то, что награблено, украдено или взято обманом.
... На следующий год после восстановлоения независимости Беларуси и распада СССР довелось мне быть в Германии в кампании московских политиков и политологов, чуть старше меня, тогдашнего тридцатилетнего.
С одним из них мы затронули «национальный вопрос», и я сказал что-то вроде того, что если меня, который в студенчестве писал научную работу по прозе Михаила Булгакова и переписывался с его женой, знает наизусть десятки стихотворений Мандельштама и Пастернака, считают националистом в негативном значении этого понятия – то вслед за моим они увидят совсем иное поколение беларуских националистов. Для которого взаимоотношения с Россией будут упираться в вопрос не национальный, а исключительно в климатический: как сделать так, чтобы во рву между Беларусью и Россией крокодилы не подыхали от холода.
Я имел удовольствие беседовать не просто с русским интеллигентом, получившим блестящее образование, доктором исторических наук – я беседовал с потомственным русским интеллигентом, выросшим не в семье сельского учителя или врача, а в самой что ни есть элитарной московской среде.
Судите сами: отец – один из ведущих советских кинокритиков, секретарь Союза кинематографистов, мать – завотделом поэзии журнала «Новый мир» времён Твардовского; именно при ней в журнале, впервые после знаменитого «ждановского» постановления ЦК ВКП(б) 1946 года, была впервые опубликована Ахматова; в этом же качестве она не единожды упоминается самой Ахматовой в «Записках об Анне Ахматовой» Лидии Чуковской. Куда уж интеллигентнее!
Мой собеседник, потомственный русский интеллигент, был знаменит и ранее, входил в разные президентские советы и комиссии, но сегодня приобрёл славу, без преувеличения, всемирную – после того, как призвал Путина нанести по Польше превентивный ядерный удар. Это – Сергей Караганов.
Задолго да изобретения атомной бомбы, в 1832 году (как раз после одобрения Пушкиным подавления «польского восстания») Гоголь написал, что «Пушкин есть явление чрезвычайное и, может быть, единственное явление русского духа: это русский человек в его развитии, в каком он, может быть, явится через 200 лет».
Ну, вот этот русский человек "в его развитии", но уже с ядерным ударом по Польше (далее – везде) и явился.
(Перевод с беларуского).
ВАСІЛЬ БЫКАЎ ПРА СТВАРЭНЬНЕ «САЮЗНАЙ ДЗЯРЖАВЫ»: «ГЕНАЦЫД І ЗЛАЧЫНСТВА СТАГОДЗЬДЗЯ»
8 сьнежня 1999 Лукашэнка і Ельцын падпісалі дамову пра стварэньне «саюзнай дзяржавы» - псэўдадзяржавы, якая, аднак, зрабілася апраўданьнем ўсіх наступных дзеяньняў у накірунку паступовай ліквідацыі Незалежнасьці Беларусі.
У той дзень я патэлефанаваў Васілю Ўладзімеравічу Быкаву ў Франкфурт. Вось запіс нашай гутаркі для «Свабоды».
Навумчык: Васіль Уладзімеравіч, Вы ў курсе, што сёньня адбылося падпісаньне «саюзнай «дамовы?
Быкаў: Так, у курсе. Я ўжо шмат разоў гаварыў пра маю пазыцыю на гэты конт. Канешне, гэта ня толькі сумная справа, гэта, ўвогуле – злачынства стагодзьдзя. У адносінах да беларускай нацыі – гэта, безумоўна, генацыд, гэта – канец яе гісторыі. Інакш да гэтага аднесьціся нельга.
Беларусаў і так гісторыя крыўдзіла на працягу многіх стагодзьдзяў. Прынамсі з XVI стагодзьдзя як страціла, так сказаць, усякую незалежнасьць нашая дзяржава, так яна гэтую дзяржаўнасьць толькі пад канец XX стагодзьдзя набыла, выпадкам. І гэты шанец не ўдаецца выкарыстаць.
Я думаю што цяпер, калі многія і заходнія розумы, і нашыя таксама, знаходзяцца ў нейкай прастрацыі з прычыны гэтага аб’яднаньня, аншлюса, дык праз нейкі час прыйдзе ацьверазеньне, і ўсё гэта будзе ацэнена вельмі выразна.
Гэтая выразнасьць заключаецца ў тым, што канчаецца, прынамсі, калі не сілком, дык іншым спосабам, канчаецца беларуская гісторыя. Беларусы не змаглі ў XX стагодзьдзі скарыстаць свой гістарычны шанец. З прычыны пэўных нагодаў, канешне. Што тут зробіш.
Канешне, трэба было б недзе набрацца аптымізму. Пра гэта цяпер мы ўсе думаем і гаворым, але ўся справа ў тым, дзе яго ўзяць, адкуль ён можа зьявіцца, гэты аптымізм?
Гістарычны аптымізм – ён, можна сказаць, існуе. Але паколькі кожная асоба разважае ў межах свайго псыхалягізму, уласнага, дык тут якраз гэты аптымізм не праглядаецца нідзе.
8 сьнежня 1999 Лукашэнка і Ельцын падпісалі дамову пра стварэньне «саюзнай дзяржавы» - псэўдадзяржавы, якая, аднак, зрабілася апраўданьнем ўсіх наступных дзеяньняў у накірунку паступовай ліквідацыі Незалежнасьці Беларусі.
У той дзень я патэлефанаваў Васілю Ўладзімеравічу Быкаву ў Франкфурт. Вось запіс нашай гутаркі для «Свабоды».
Навумчык: Васіль Уладзімеравіч, Вы ў курсе, што сёньня адбылося падпісаньне «саюзнай «дамовы?
Быкаў: Так, у курсе. Я ўжо шмат разоў гаварыў пра маю пазыцыю на гэты конт. Канешне, гэта ня толькі сумная справа, гэта, ўвогуле – злачынства стагодзьдзя. У адносінах да беларускай нацыі – гэта, безумоўна, генацыд, гэта – канец яе гісторыі. Інакш да гэтага аднесьціся нельга.
Беларусаў і так гісторыя крыўдзіла на працягу многіх стагодзьдзяў. Прынамсі з XVI стагодзьдзя як страціла, так сказаць, усякую незалежнасьць нашая дзяржава, так яна гэтую дзяржаўнасьць толькі пад канец XX стагодзьдзя набыла, выпадкам. І гэты шанец не ўдаецца выкарыстаць.
Я думаю што цяпер, калі многія і заходнія розумы, і нашыя таксама, знаходзяцца ў нейкай прастрацыі з прычыны гэтага аб’яднаньня, аншлюса, дык праз нейкі час прыйдзе ацьверазеньне, і ўсё гэта будзе ацэнена вельмі выразна.
Гэтая выразнасьць заключаецца ў тым, што канчаецца, прынамсі, калі не сілком, дык іншым спосабам, канчаецца беларуская гісторыя. Беларусы не змаглі ў XX стагодзьдзі скарыстаць свой гістарычны шанец. З прычыны пэўных нагодаў, канешне. Што тут зробіш.
Канешне, трэба было б недзе набрацца аптымізму. Пра гэта цяпер мы ўсе думаем і гаворым, але ўся справа ў тым, дзе яго ўзяць, адкуль ён можа зьявіцца, гэты аптымізм?
Гістарычны аптымізм – ён, можна сказаць, існуе. Але паколькі кожная асоба разважае ў межах свайго псыхалягізму, уласнага, дык тут якраз гэты аптымізм не праглядаецца нідзе.
Паглядзеў «Жыцьцё-маліна» Мікіты Мелказёрава з нью-ёрскім інвэстарам Ігарам Маханьком.
Цікавая, як звычайна ў Мелказёрава, гутарка, асабліва як для мяне, чалавека бясконца далёкага ў роўнай ступені што да айці, што да інвэстмэнту. Адзначу і беларускую мову шаноўнага Ігара Маханька (што вельмі рэдка для беларускіх бізнэсоўцаў, на вялікі жаль).
Нельга не пагадзіцца з Маханьком, дзе ён кажа, што вельмі шмат было супраць беларусаў (і, дадам, ня толькі ў ХХ стагодзьдзі, але і ў папярэднія).
Але вось адна ягоная канстатацыя зьдзівіла: «90-я проста прыбілі ўсё нацыянальнае Адраджэньне».
У нечым гэта, канешне, унікальная заява – бо афіцыйная прапаганда якраз падае пачатак 90-х як актыўнасьць «нацыяналістаў», разумеючы пад імі «нашчадкаў нацысцкіх акупантаў», а нацыянальна сьвядомыя, сумленныя гісторыкі, наадварот, адзначаюць гэты пэрыяд як вяршыню беларускага Адраджэньня ў ХХ стагодзьдзі.
Калі Ігар Маханёк сапраўды ня бачыць розьніцы паміж пэрыядам да прыходу Лукашэнкі ў 1994 годзе і пасьля, дык ягонае нэгатыўнае ўспрыманьне 90-х ён нічым не адрозьніуаецца ад таго, што дзесяцігодзьдзямі насаджае ў сьвядомасьць беларусаў лукашэнкаўская прапаганда пра «лихие девяностые».
Цяпер па Беларусі нават фотавыставу пра пачатак 90-х возяць – з выявамі чэргаў ля прадуктовых крамаў, талонамі на тавары першай неабходнасьці і г.д., што павінна стварыць у новага пакалентьня ўражаньне сацыяльнага апакаліпсісу. Які ледзь не ў апошні момант перад канчатковым падзеньнем у бездань спыніў Лукашэнка.
Пры гэтым, заўважу, прапаганда бессаромна прадтасоўвае факты. Так, дыфіцыт прадуктаў і тавараў сапраўды быў, але ў апошнія гады існаваньня СССР. А ўжо з пачатку 1992-га рынак (і ў прамым, і ў пераносным сэнсах) пачаў насычацца, у 1993-м вы маглі свабодна набыць усё, што заўгодна; была іншая праблема – у людзей не хапала грошай.
Так, эканамічныя і сацыяльныя праблемы былі, і вельмі вострыя – але праз іх у пэрыяд трансфармацыі прайшлі ўсе без выключэньня постсацыялістычныя краіны былога «сацлягеру» і былыя рэспублікі СССР. Розьніца ў тым, што Чэхія і Польшча, Эстіонія і Літва ня збочылі са шляху рынкавых рэформаў.
Але ў сэнсе нацыянальнага Адраджэньня паячатак 90-х быў па-сапраўднаму «залатым часам» (праўда, даваўся ён штодзённымі высілкамі тысяч актывістаў БНФ і ТБМ, дэпутатаў Апазыцыі БНФ у ВС-12, членаў Касмісіі ВЫС па адукацыі, культуры і захаваньні гістарычнай спадчыны).
У пачатку 90-х адукацыйныя ўстановы пераходзілі на беларускую мову (1 верасьня 1993 ў беларускамоўныя класы пайшлі 80% школьнікаў), выдаваліся раней забароненыя творы рэпрэсаваных літаратараў, выходзілі навуковыя манаграфіі і папулярныя кнігі, у якіх упершыню раскрываліся тыя падзеі нацыянальнай гісторыі, якія замоўчваліся дзесяцігодзьдзямі. Зьяўляліся новыя літаратурныя і гістарычныя часопісы, ладзіліся выставы мастакоў (дастаткова ўзгадаць суполку «Пагоня»), на сцэнах тэатраў ставіліся спэктаклі па пьесах, пра якое маё пакаленьне школьнікаў 70-х нававт ня ведалі (напрыклад, «Тутэйшыя» Купалы).
Якое ж тут «90-я проста прыбілі ўсё нацыянальнае адраджэнне»?
Нарэшце, калі б ня рух нацыянальнага Адраджэньня, вяршыняй якога было авбвяшчэньне Незалежнасьці Беларусі 25 жніўня 1991 – у пакаленьня Ігара Маханька былі б усе шанцы вырасьці ў Расейскай Фэдэрацыі і пазьней быць мабілізаваным пад які-небудзь Ваўчанск.
Ігару Маханьку, чыё школьніцтва, як я разумею, прыпала на канец 90-х — пачатак нулявых, гэтага ўжо не давялося засьпець. Ён, пэўна, ужо і вучыўся па іншых падручніках (тыя, выдадзеныя ў пачатку 90-х з бел-чырвона-белай вокладкай школьныя падручнікі па гісторыі, былі зьнішчаныя пасьля «рэфэрэндуму» 1995 г.).
Гэта прыклад, як практыка замоўчваньня – і ў адукацыі, і ў дзяржаўных СМІ – стварыла «белыя плямы» ва ўспрыманьні зусім нядаўняй мінуўшчыны нават у нацыянальна сьвядомых асобаў. (1/2)
Цікавая, як звычайна ў Мелказёрава, гутарка, асабліва як для мяне, чалавека бясконца далёкага ў роўнай ступені што да айці, што да інвэстмэнту. Адзначу і беларускую мову шаноўнага Ігара Маханька (што вельмі рэдка для беларускіх бізнэсоўцаў, на вялікі жаль).
Нельга не пагадзіцца з Маханьком, дзе ён кажа, што вельмі шмат было супраць беларусаў (і, дадам, ня толькі ў ХХ стагодзьдзі, але і ў папярэднія).
Але вось адна ягоная канстатацыя зьдзівіла: «90-я проста прыбілі ўсё нацыянальнае Адраджэньне».
У нечым гэта, канешне, унікальная заява – бо афіцыйная прапаганда якраз падае пачатак 90-х як актыўнасьць «нацыяналістаў», разумеючы пад імі «нашчадкаў нацысцкіх акупантаў», а нацыянальна сьвядомыя, сумленныя гісторыкі, наадварот, адзначаюць гэты пэрыяд як вяршыню беларускага Адраджэньня ў ХХ стагодзьдзі.
Калі Ігар Маханёк сапраўды ня бачыць розьніцы паміж пэрыядам да прыходу Лукашэнкі ў 1994 годзе і пасьля, дык ягонае нэгатыўнае ўспрыманьне 90-х ён нічым не адрозьніуаецца ад таго, што дзесяцігодзьдзямі насаджае ў сьвядомасьць беларусаў лукашэнкаўская прапаганда пра «лихие девяностые».
Цяпер па Беларусі нават фотавыставу пра пачатак 90-х возяць – з выявамі чэргаў ля прадуктовых крамаў, талонамі на тавары першай неабходнасьці і г.д., што павінна стварыць у новага пакалентьня ўражаньне сацыяльнага апакаліпсісу. Які ледзь не ў апошні момант перад канчатковым падзеньнем у бездань спыніў Лукашэнка.
Пры гэтым, заўважу, прапаганда бессаромна прадтасоўвае факты. Так, дыфіцыт прадуктаў і тавараў сапраўды быў, але ў апошнія гады існаваньня СССР. А ўжо з пачатку 1992-га рынак (і ў прамым, і ў пераносным сэнсах) пачаў насычацца, у 1993-м вы маглі свабодна набыць усё, што заўгодна; была іншая праблема – у людзей не хапала грошай.
Так, эканамічныя і сацыяльныя праблемы былі, і вельмі вострыя – але праз іх у пэрыяд трансфармацыі прайшлі ўсе без выключэньня постсацыялістычныя краіны былога «сацлягеру» і былыя рэспублікі СССР. Розьніца ў тым, што Чэхія і Польшча, Эстіонія і Літва ня збочылі са шляху рынкавых рэформаў.
Але ў сэнсе нацыянальнага Адраджэньня паячатак 90-х быў па-сапраўднаму «залатым часам» (праўда, даваўся ён штодзённымі высілкамі тысяч актывістаў БНФ і ТБМ, дэпутатаў Апазыцыі БНФ у ВС-12, членаў Касмісіі ВЫС па адукацыі, культуры і захаваньні гістарычнай спадчыны).
У пачатку 90-х адукацыйныя ўстановы пераходзілі на беларускую мову (1 верасьня 1993 ў беларускамоўныя класы пайшлі 80% школьнікаў), выдаваліся раней забароненыя творы рэпрэсаваных літаратараў, выходзілі навуковыя манаграфіі і папулярныя кнігі, у якіх упершыню раскрываліся тыя падзеі нацыянальнай гісторыі, якія замоўчваліся дзесяцігодзьдзямі. Зьяўляліся новыя літаратурныя і гістарычныя часопісы, ладзіліся выставы мастакоў (дастаткова ўзгадаць суполку «Пагоня»), на сцэнах тэатраў ставіліся спэктаклі па пьесах, пра якое маё пакаленьне школьнікаў 70-х нававт ня ведалі (напрыклад, «Тутэйшыя» Купалы).
Якое ж тут «90-я проста прыбілі ўсё нацыянальнае адраджэнне»?
Нарэшце, калі б ня рух нацыянальнага Адраджэньня, вяршыняй якога было авбвяшчэньне Незалежнасьці Беларусі 25 жніўня 1991 – у пакаленьня Ігара Маханька былі б усе шанцы вырасьці ў Расейскай Фэдэрацыі і пазьней быць мабілізаваным пад які-небудзь Ваўчанск.
Ігару Маханьку, чыё школьніцтва, як я разумею, прыпала на канец 90-х — пачатак нулявых, гэтага ўжо не давялося засьпець. Ён, пэўна, ужо і вучыўся па іншых падручніках (тыя, выдадзеныя ў пачатку 90-х з бел-чырвона-белай вокладкай школьныя падручнікі па гісторыі, былі зьнішчаныя пасьля «рэфэрэндуму» 1995 г.).
Гэта прыклад, як практыка замоўчваньня – і ў адукацыі, і ў дзяржаўных СМІ – стварыла «белыя плямы» ва ўспрыманьні зусім нядаўняй мінуўшчыны нават у нацыянальна сьвядомых асобаў. (1/2)
(2/2) У нулявыя яшчэ хоць нешта заставалася ад пачатку 90-х, цяпер жа, калі ў Беларусі і адукацыя, і дзяржаўная прапаганда пракітычна ўжо цалкам пераведзеная на рэйкі «русского мира», мы атрымаем пакаленьне, якое (у большасьці сваім) будзе цалкам арыентаванае на Маскву.
Падзеньне Асада сьведчыць, што ўсе дыктатуры рана ці позна церпяць паразу (шкада толькі, што ў некаторых рэгіёнах на зьмену ім прыходзяць дзікуны). Бясспрэчна, гэта геапалітычная параза Пуціна – самая вялікая за чвэрць стагодзьдзя ягонага панаваньня. Але тым болей ён будзе імкнуцца ня выпусьціць з-пад кантролю Беларусь, сувэрэнітэт якой Лукашэнка пачаў здаваць з першых дзён, як быў праведзены ва ўладу Масквой.
Вайна ў Чачні мусіла спыніць сілай заканамерны працэс распаду РФ, які пачынаў набываць незваротны характар. Варыянт рэальнай фэдэралізацыі з правам выхаду з РФ тым, хто гэтага б пажадаў, азначаў бы істотнае зьмяншэньне ўплыву Крамля, які ўжо зросься з капіталам і стрыг мільярдныя купоны з паставак паліва і сыравіны, якія выкачвалі з рэгіёнаў.
У першый жа дзень нападу на Чачню дэпутаты Апазыцыі БНФ у ВС-12 асудзілі агрэсію, якой Ельцын павязаў сябе крывёю са спэцслужбамі і, фактычна, паставіўз кропку ў спадзевах на дэмакратычнае разьвіцьцё Расеі (хаця гэтыя спадзевы яшчэ амаль тры дзесяцігодзьдзі заставаліся ў некаторых заходніх палітыкаў).
“У інтарэсах новых расейскіх карпарацыяў, манаполіяў і капіталу вядзецца жорсткая бесчалавечная вайна... Імпэрскія сілы, сілы вайны, якія кіруюць Расеяй, паказалі ўсяму сьвету сваё жудаснае аблічча, пацьвердзілі, што яны гатовыя на ўсё і ня спыняцца ні перад якой жорсткасьцю, ні перад крывёй. (З заявы дэпутацкай Апазыцыі БНФ у Вярхоўным Савеце 12-га скліканьня).
У першый жа дзень нападу на Чачню дэпутаты Апазыцыі БНФ у ВС-12 асудзілі агрэсію, якой Ельцын павязаў сябе крывёю са спэцслужбамі і, фактычна, паставіўз кропку ў спадзевах на дэмакратычнае разьвіцьцё Расеі (хаця гэтыя спадзевы яшчэ амаль тры дзесяцігодзьдзі заставаліся ў некаторых заходніх палітыкаў).
“У інтарэсах новых расейскіх карпарацыяў, манаполіяў і капіталу вядзецца жорсткая бесчалавечная вайна... Імпэрскія сілы, сілы вайны, якія кіруюць Расеяй, паказалі ўсяму сьвету сваё жудаснае аблічча, пацьвердзілі, што яны гатовыя на ўсё і ня спыняцца ні перад якой жорсткасьцю, ні перад крывёй. (З заявы дэпутацкай Апазыцыі БНФ у Вярхоўным Савеце 12-га скліканьня).
Не хацеў пісаць пра гэта ў дзень юбілею Станіслава Шушкевіча (15 сьнежня – 90 гадоў з дня ягоных народзінаў), бо калі ацэньваць яго як палітыка, даводзіцца казаць ня толькі пра станоўчае. Рэжым, натуральна, юбілей праігнараваў, гісторыя Беларусі ў іх пачалася з 1994 году. Зрабіла заяву Сьвятлана Ціханоўская, адзначыўшы, што “менавіта дзякуючы яго працы і прынцыповасці, Беларусь у 1991 годзе зрабіла выбар на карысць незалежнасці”.
Канешне, калі мы ўспрымаем Незалежнасьць як ня нешта аднамомантнае, а як гістарычны працэс (у некаторых краінах – напрыклад, ЗША -- ён займаў дзесяцігодзьдзі), роля кожнага палітыка, які да яго спрычыніўся, адметная. І ў гэтым сэнсе подпіс Шушкевіча пад Белавескімі пагадненьнямі аб спыненьні існаваньня СССР, бяспрэчна, і важная, і гістарычная.
Але я заўсёды кажу, што Белавескія пагадненьні (як і іх ратыфікацыі Вярхоўнымі Саветамі Беларусі, Расеі і Ўкраіны праз некалькі дзён), пры ўсёй іх значнасьці, былі толькі актам юрыдычнай канстатацыі распаду СССР. Актам важным – паколькі Бог ведае, колькі яшчэ магла цягнуцца няпэўная сытуацыя, пры якой т.зв. Цэнтар у асобе Гарбачова скукожыўся да памераў Крамля, але ўсё яшчэ трымаў палец на ядзернай кнопцы. Між іншым, ні ЗША, ні Захад у цэлым не падтрымлівалі распаду СССР аж да моманту адстаўкі Гарбачова 25 сьнежня 1991 г.
Аднак да моманту Віскулёў Беларусь (як і Ўкраіна) ужо была незалежнай дзяржавай, што было зафіксавана рашэньнем Вярхоўнага Савета 25 жніўня 1991. І адбылося гэта найперш дзякуючы Беларускаму Народнаму Фронту, дэпутацкай Апазыцыі БНФ у ВС-12, а калі пэрсаніфікаваць – Зянону Пазьняку, які яшчэ раней вылучыў Незалежнасьць як палітычную мэту і чый выступ перад галасаваньнем адыграў вызначальную ролю. Гэта гістарычны факт, і ад таго, што яго прыхоўвае афіцыйная гістроыяграфія, ён не перастае ім быць. (Да гонару Шушкевіча, калі ў першы дзень Сэсіі ён не падтрымліваў абвяшчэньне Незалежнасьці, на другі дзень зьмяніў сваю пазыцыю і як сьпікер сэсіі паспрыяў).
Праўда, падобна, афіцыйная гістрорыяграфія ўжо гатовая падаваць Незалежнасьць як “генацыд беларускага народа”, рыхтуючы беларусаў да ўваходу ў склад Расеі.
Паўтару: не Незалежнасьць узьнікла ў выніку распаду СССР (што і па сёньня пішуць некаторыя заходнія, ды і беларускія, аглядальнікі) – а распад СССР быў выенікам абвяшчэньне незалежнасьці былымі савецкімі рэспублікамі.
... Дрэнна, калі палітык у патрэбныя моманты не жадае ісьці на кампрамісы – але кепска, калі ён ідзе на іх празьмерна, асабліва страчваючы час. Тады ўпускаецца гістарычны шанец. На вялікі жаль, на пасадзе старшыні ВС Шушкевіч паспрыяў зусім ня тым, хто імкнуўся гэта шанец скарысчтаць.
Найперш маю на ўвазе ягонае адмоўнае стаўленьне да ініцыятывы БНФ правесьці ў 1992 годзе новыя парлямэнцкія выбары. Няма сумневу, што калі б выбары былі праведзеныя менавіта тады, у 1992-м, прыхільнікі Незалежнасьці і дэмакратыі калі б і не атрымалі большасьць, дык значна ўмацавалі б свае пазыцыі ў парлямэнце. Перакананы, што быў бы абраны дэпутатам і сам Шушкевіч (а магчыма – і ізноў сьпікерам).
Галоўнае -- удалося б запазьбегчы ці хаця б адцягнуць на 5-7 гадоў і ўвядзеньне прэзыдэнцтва. У электаральны ўзрост уступіла б новае пакаленьне, якое б у значнай ступені “збалянсавала” галасы сваіх дзядоў зь іх настальгіяй па СССР. Менавіта 1992 год быў апошнім шанцам для пераменаў – далей ужо палітычная актыўнасьць людзей істотна зьменшылася, затое (ня без уплыву кебічаўскіх праімперскіх СМІ) ўзьніклі азлобленасьць на “дэмакратаў” (“Дэмакраты ва ўладзе – Ельцын, Гайдар, Чубайс!” – асноўная маса ўсё яшчэ ўспрымала Маскву як камандны цэнтар) і жаданьне “вярнуцца ў СССР.
Станіслаў Станіслававіч імкнуўся знайсьці кампрамісы з тымі, для каго Незалежнасьць была альбо пустым гукам, альбо варожай ідэяй. Крок за крокам здаваў ён пазыцыі, і скончылася ўсё сумна – падпісаньнем 31 сьнежня 1993 Дамовы аб далучэньні Беларусі да сыстэмы Калектыўнай бясьпекі СНД. (1/1)
Канешне, калі мы ўспрымаем Незалежнасьць як ня нешта аднамомантнае, а як гістарычны працэс (у некаторых краінах – напрыклад, ЗША -- ён займаў дзесяцігодзьдзі), роля кожнага палітыка, які да яго спрычыніўся, адметная. І ў гэтым сэнсе подпіс Шушкевіча пад Белавескімі пагадненьнямі аб спыненьні існаваньня СССР, бяспрэчна, і важная, і гістарычная.
Але я заўсёды кажу, што Белавескія пагадненьні (як і іх ратыфікацыі Вярхоўнымі Саветамі Беларусі, Расеі і Ўкраіны праз некалькі дзён), пры ўсёй іх значнасьці, былі толькі актам юрыдычнай канстатацыі распаду СССР. Актам важным – паколькі Бог ведае, колькі яшчэ магла цягнуцца няпэўная сытуацыя, пры якой т.зв. Цэнтар у асобе Гарбачова скукожыўся да памераў Крамля, але ўсё яшчэ трымаў палец на ядзернай кнопцы. Між іншым, ні ЗША, ні Захад у цэлым не падтрымлівалі распаду СССР аж да моманту адстаўкі Гарбачова 25 сьнежня 1991 г.
Аднак да моманту Віскулёў Беларусь (як і Ўкраіна) ужо была незалежнай дзяржавай, што было зафіксавана рашэньнем Вярхоўнага Савета 25 жніўня 1991. І адбылося гэта найперш дзякуючы Беларускаму Народнаму Фронту, дэпутацкай Апазыцыі БНФ у ВС-12, а калі пэрсаніфікаваць – Зянону Пазьняку, які яшчэ раней вылучыў Незалежнасьць як палітычную мэту і чый выступ перад галасаваньнем адыграў вызначальную ролю. Гэта гістарычны факт, і ад таго, што яго прыхоўвае афіцыйная гістроыяграфія, ён не перастае ім быць. (Да гонару Шушкевіча, калі ў першы дзень Сэсіі ён не падтрымліваў абвяшчэньне Незалежнасьці, на другі дзень зьмяніў сваю пазыцыю і як сьпікер сэсіі паспрыяў).
Праўда, падобна, афіцыйная гістрорыяграфія ўжо гатовая падаваць Незалежнасьць як “генацыд беларускага народа”, рыхтуючы беларусаў да ўваходу ў склад Расеі.
Паўтару: не Незалежнасьць узьнікла ў выніку распаду СССР (што і па сёньня пішуць некаторыя заходнія, ды і беларускія, аглядальнікі) – а распад СССР быў выенікам абвяшчэньне незалежнасьці былымі савецкімі рэспублікамі.
... Дрэнна, калі палітык у патрэбныя моманты не жадае ісьці на кампрамісы – але кепска, калі ён ідзе на іх празьмерна, асабліва страчваючы час. Тады ўпускаецца гістарычны шанец. На вялікі жаль, на пасадзе старшыні ВС Шушкевіч паспрыяў зусім ня тым, хто імкнуўся гэта шанец скарысчтаць.
Найперш маю на ўвазе ягонае адмоўнае стаўленьне да ініцыятывы БНФ правесьці ў 1992 годзе новыя парлямэнцкія выбары. Няма сумневу, што калі б выбары былі праведзеныя менавіта тады, у 1992-м, прыхільнікі Незалежнасьці і дэмакратыі калі б і не атрымалі большасьць, дык значна ўмацавалі б свае пазыцыі ў парлямэнце. Перакананы, што быў бы абраны дэпутатам і сам Шушкевіч (а магчыма – і ізноў сьпікерам).
Галоўнае -- удалося б запазьбегчы ці хаця б адцягнуць на 5-7 гадоў і ўвядзеньне прэзыдэнцтва. У электаральны ўзрост уступіла б новае пакаленьне, якое б у значнай ступені “збалянсавала” галасы сваіх дзядоў зь іх настальгіяй па СССР. Менавіта 1992 год быў апошнім шанцам для пераменаў – далей ужо палітычная актыўнасьць людзей істотна зьменшылася, затое (ня без уплыву кебічаўскіх праімперскіх СМІ) ўзьніклі азлобленасьць на “дэмакратаў” (“Дэмакраты ва ўладзе – Ельцын, Гайдар, Чубайс!” – асноўная маса ўсё яшчэ ўспрымала Маскву як камандны цэнтар) і жаданьне “вярнуцца ў СССР.
Станіслаў Станіслававіч імкнуўся знайсьці кампрамісы з тымі, для каго Незалежнасьць была альбо пустым гукам, альбо варожай ідэяй. Крок за крокам здаваў ён пазыцыі, і скончылася ўсё сумна – падпісаньнем 31 сьнежня 1993 Дамовы аб далучэньні Беларусі да сыстэмы Калектыўнай бясьпекі СНД. (1/1)
(2/2) Я ведаю, што ён не хацеў падпісваць гэты дакумэнт. Але – падпісаў, магчыма, убачыўшы ў гэтым усяго толькі чарговы кампраміс. Але адбылося тое, пра што яго папярэджвалі дэпутаты БНФ (зафіксавана ў стэнаграмах і дакумэнтах): вырваўшы ў яго подпіс пад здачай Беларусі пад фактычны кантоль маскоўскага Генштабу, праімпэрскія сілы праз некалькі дзён адправілі яго ў адстаўку. Ясная справа, маглі адправіць і раней, і Дамову падпісаў бы ўжо Грыб (увесь 1993 год ён якраз найбольш дамагаўся яе падпісаньня як старшыня Камісіі ВС па абароне і нацбясьпецы), але імпэрцам трэба быў подпіс менавіта Шушкевіча – як гаворыцца, для эфэкту, для зьдзеку.
Аддаючы належнае подпісу Шушкевіча пад дакумэнтамі аб ліквідацыі СССР, бачу ў ягонай асобе і прыклад, як важна бывае для палітыка не ўпусьціць час і не ісьці на кампрамісы з тымі, каму ня варта давяраць.
Аддаючы належнае подпісу Шушкевіча пад дакумэнтамі аб ліквідацыі СССР, бачу ў ягонай асобе і прыклад, як важна бывае для палітыка не ўпусьціць час і не ісьці на кампрамісы з тымі, каму ня варта давяраць.
“БЯКІ” З БНФ І “АЛЭНЫ ДЭЛОНЫ”. ЯШЧЭ РАЗ ПРА ШУШКЕВІЧА
У інтэрвію “Новаму часу” былы кансультант старшыні Вярхоўнага Савета Станіслава Шушкевіча Людзьміла Класкоўская падзялілася сваімі ўспамінамі, у якіх, сярод іншага, заўважыла: “На Шушкевіча нападалі з розных бакоў — як старая савецкая наменклатура, так і апазіцыя БНФ. ”
І – кропка. Дэпутаты Апазыцыі БНФ, якія штодзённая (не перабольшваю, пачытайце стэнаграму якога заўгодна дня якой заўгодна сэсіі ВС за 1990-1995 гады) змагаліся за Незалежнасьць – прыроўніваюцца да дэпутатаў пракамунічнай (пракебічаўскай) большасьці, якія мэтанакірававна і мэтадычна “выпраўлялі памылку” 1991 году.
Менавіта пракебічаўская большасьць некалькі разоў у 1993 рабіла спробы зьняць Шушкевіча.
Не аспрэчваю ролю Шушкевіча ў падпісаньні пагадненьня аб спыненьні існаваньня СССР у сьнежні 1991. Але потым ў ягоных дзеяньнях (і ў бязьдзейнасьці, калі трэба было дзейнічаць рашуча) для дэмакратыі і Незалежнасьці напасадзе старшыні ВС было больш адмоўнага, чым станоўчага. Апускаю ягоныя мэтады ў дачыненьні да нас, дэпутатаў Апазыцыі БНФ пэрсанальна – не хачу гэтага рабіць у дні, калі ягоныя блізкія ўзгадваюць роднага чалавека з нагоды 90-годзьдзя. Бог яму судзьдзя.
Між іншым, цікавая акалічнасьць: пасьля сваёй адстаўкі Станіслаў Станіслававіч любіў чуць пра сябе “першы кіраўнік незалежнай Беларусі” – ну, а каму б было непрыемна? Але ў часы, калі быў старшынём ВС, нязьменна казаў (пачытайце ягоныя выступы таго часу): “У мяне няма ніякіх паўнамоцтваў, я ўсяго толькі сьпікер”. Паўнамоцтвы, аднак, былі, і немалыя. Прынамсі ня меншыя, чым у Ландзбергіса.
Так, мы крытыкавалі Шушкевіча за непасьлядоўнасьць, за здачу пазыцый прарасейскім сілам.
Але мы ў Апазыцыі БНФ разумелі, што ў выпадку адстаўкі Шушкевіча будзе яшчэ горш (так і адбылося – ужо на другі тыдзень пасьля абраньня старшынём ВС міліцэйскага генэрала Грыба пачаліся затрыманьні апазыцыйных актывістаў, у тым ліку і дэпутатаў Менскага гарсавета) – і таму падтрымлівалі яго. Крытыкавалі, але не дапускалі адстаўкі.
Магчыма, з вышыні пятага паверху “чырвонага дому”, дзе месьціліся кабінэты Шушкевіча і ягоных памочнікаў, спадарыні Людзьміле не было чутна, як ставіліся да Шушкевіча тысячы актывістаў БНФ, чыю працу (440 тысяч подпісаў за новыя выбары) Шушкевіч у 1992 годзе адправіў у сьметнік. А мне прыйшлося выслухоўваць папрокі ледзь не штодня і тлумачыць людзям (і ня толькі ў Менску, але і ў рэгіёнах), чаму мы вымушаныя падтрымліваць Шушкевіча.
Мы нязьменна зрывалі спробы адстаўкі Шушкевіча, і Людзьміла Класкоўская пра гэта ведае.
Цудоўна яна ведае і імёны тых, хто паспрыяў адстаўцы Шушкевіча, але ў гэтым кантэксьце іх не называе. Называе ў іншым:
“— З кім яшчэ з вядомых палітыкаў вы пазнаёміліся падчас працы ў Вярхоўным Савеце? Якімі запомнілі гэтых людзей?
— З Захаранкам, Ганчаром, Карпенкам, Булахавым. Апошняга супрацоўніцы і журналісткі паміж сабой называлі «беларускім Аленам Дэлонам». Захаранкам таксама ўсе захапляліся. Высокі, статны, прыгожы, калі заходзіў у залу, усе паварочвалі галовы ў яго бок…”.
Што зразумее чытач са слоў былой памочніцы Шушкевіча? Гэтыя “бякі” з БНФнападалі на Шушкевіча, а Булахаў – ну проста “душка”, «беларускі Алэн Дэлон».
У сапраўднасьці, ініцыятарамі адстаўкі Шушкевіча (і ў чэрвені-ліпеня 1993 - няўдалай, і ў студзені 1994 – удалай) быў зусім не БНФ.
Ініцыятарамі былі прарасейскае атачэньне Кебіча (пра што Класкоўская кажа), а таксама Лукашэнка, Булахаў, Ганчар і, на вялікі жаль, Карпенка (пра што ня кажа).
Выбачаюся за самацытаваньне, але прывяду абзацы са сваёй кнігі “Дзевяноста трэці”, дзе прыводжу фрагмэнты выступаў дэпутатаў па стэнаграме сэсіі ВС, калі ў чэрвені 1993 рабілася спроба выказаць недавер Шушкевічу (што было б першым крокам да адстаўкі).
Яшчэ раз: цытую выступы не паводле ўласных успамінаў – а па стэнаграме. Даю, для аб’ектыўнасьці, выступы і нашых апанэнтаў (у перакладзена беларускую). (1/4)
У інтэрвію “Новаму часу” былы кансультант старшыні Вярхоўнага Савета Станіслава Шушкевіча Людзьміла Класкоўская падзялілася сваімі ўспамінамі, у якіх, сярод іншага, заўважыла: “На Шушкевіча нападалі з розных бакоў — як старая савецкая наменклатура, так і апазіцыя БНФ. ”
І – кропка. Дэпутаты Апазыцыі БНФ, якія штодзённая (не перабольшваю, пачытайце стэнаграму якога заўгодна дня якой заўгодна сэсіі ВС за 1990-1995 гады) змагаліся за Незалежнасьць – прыроўніваюцца да дэпутатаў пракамунічнай (пракебічаўскай) большасьці, якія мэтанакірававна і мэтадычна “выпраўлялі памылку” 1991 году.
Менавіта пракебічаўская большасьць некалькі разоў у 1993 рабіла спробы зьняць Шушкевіча.
Не аспрэчваю ролю Шушкевіча ў падпісаньні пагадненьня аб спыненьні існаваньня СССР у сьнежні 1991. Але потым ў ягоных дзеяньнях (і ў бязьдзейнасьці, калі трэба было дзейнічаць рашуча) для дэмакратыі і Незалежнасьці напасадзе старшыні ВС было больш адмоўнага, чым станоўчага. Апускаю ягоныя мэтады ў дачыненьні да нас, дэпутатаў Апазыцыі БНФ пэрсанальна – не хачу гэтага рабіць у дні, калі ягоныя блізкія ўзгадваюць роднага чалавека з нагоды 90-годзьдзя. Бог яму судзьдзя.
Між іншым, цікавая акалічнасьць: пасьля сваёй адстаўкі Станіслаў Станіслававіч любіў чуць пра сябе “першы кіраўнік незалежнай Беларусі” – ну, а каму б было непрыемна? Але ў часы, калі быў старшынём ВС, нязьменна казаў (пачытайце ягоныя выступы таго часу): “У мяне няма ніякіх паўнамоцтваў, я ўсяго толькі сьпікер”. Паўнамоцтвы, аднак, былі, і немалыя. Прынамсі ня меншыя, чым у Ландзбергіса.
Так, мы крытыкавалі Шушкевіча за непасьлядоўнасьць, за здачу пазыцый прарасейскім сілам.
Але мы ў Апазыцыі БНФ разумелі, што ў выпадку адстаўкі Шушкевіча будзе яшчэ горш (так і адбылося – ужо на другі тыдзень пасьля абраньня старшынём ВС міліцэйскага генэрала Грыба пачаліся затрыманьні апазыцыйных актывістаў, у тым ліку і дэпутатаў Менскага гарсавета) – і таму падтрымлівалі яго. Крытыкавалі, але не дапускалі адстаўкі.
Магчыма, з вышыні пятага паверху “чырвонага дому”, дзе месьціліся кабінэты Шушкевіча і ягоных памочнікаў, спадарыні Людзьміле не было чутна, як ставіліся да Шушкевіча тысячы актывістаў БНФ, чыю працу (440 тысяч подпісаў за новыя выбары) Шушкевіч у 1992 годзе адправіў у сьметнік. А мне прыйшлося выслухоўваць папрокі ледзь не штодня і тлумачыць людзям (і ня толькі ў Менску, але і ў рэгіёнах), чаму мы вымушаныя падтрымліваць Шушкевіча.
Мы нязьменна зрывалі спробы адстаўкі Шушкевіча, і Людзьміла Класкоўская пра гэта ведае.
Цудоўна яна ведае і імёны тых, хто паспрыяў адстаўцы Шушкевіча, але ў гэтым кантэксьце іх не называе. Называе ў іншым:
“— З кім яшчэ з вядомых палітыкаў вы пазнаёміліся падчас працы ў Вярхоўным Савеце? Якімі запомнілі гэтых людзей?
— З Захаранкам, Ганчаром, Карпенкам, Булахавым. Апошняга супрацоўніцы і журналісткі паміж сабой называлі «беларускім Аленам Дэлонам». Захаранкам таксама ўсе захапляліся. Высокі, статны, прыгожы, калі заходзіў у залу, усе паварочвалі галовы ў яго бок…”.
Што зразумее чытач са слоў былой памочніцы Шушкевіча? Гэтыя “бякі” з БНФнападалі на Шушкевіча, а Булахаў – ну проста “душка”, «беларускі Алэн Дэлон».
У сапраўднасьці, ініцыятарамі адстаўкі Шушкевіча (і ў чэрвені-ліпеня 1993 - няўдалай, і ў студзені 1994 – удалай) быў зусім не БНФ.
Ініцыятарамі былі прарасейскае атачэньне Кебіча (пра што Класкоўская кажа), а таксама Лукашэнка, Булахаў, Ганчар і, на вялікі жаль, Карпенка (пра што ня кажа).
Выбачаюся за самацытаваньне, але прывяду абзацы са сваёй кнігі “Дзевяноста трэці”, дзе прыводжу фрагмэнты выступаў дэпутатаў па стэнаграме сэсіі ВС, калі ў чэрвені 1993 рабілася спроба выказаць недавер Шушкевічу (што было б першым крокам да адстаўкі).
Яшчэ раз: цытую выступы не паводле ўласных успамінаў – а па стэнаграме. Даю, для аб’ектыўнасьці, выступы і нашых апанэнтаў (у перакладзена беларускую). (1/4)
(2/4) “... З патрабаваньнем адстаўкі Шушкевіча, паколькі ён «не скрывал неприятия, причем воинствующего неприятия позиции Верховного Совета», выступіў Віктар Ганчар. Пытаньне пра недавер падтрымаў і Генадзь Карпенка — у яго з Шушкевічам была ўзаемная антыпатыя....
Мечыслаў Грыб: «Стварэньне эканамічнага саюзу ў рамках СНД без Дамовы аб калектыўнай бясьпецы — гэта чарговы міт і спроба адарваць Рэспубліку Беларусь ад нашых усходніх суседзяў».
Мікалай Грынёў, старшыня Магілёўскага аблвыканкаму: «Разваліўшы Савецкі Саюз, ашукаўшы нас на сэсіі Вярхоўнага Савету, на якой мы прагаласавалі за Дамову па СНД — рублёвую зону, эканамічную прастору... Мы паддаліся на гэтую вуду, былі ашуканыя і павінны папрасіць прабачэньня перад людзьмі… Спадар Пазьняк, вы ж інтэлігентны чалавек, кандыдат навук, чаго вы седзіце і гарлапаніце зь месца? Дзякуй, я бяз вашай падказкі пакуль разьбіраўся і буду разьбірацца!»
Віктар Піскароў, былы міністар унутраных спраў: «Прэзыдэнцкая форма кіраваньня, відавочна, сёньня найбольш прымальная для нашай маладой дзяржавы... Але наш старшыня, па сутнасьці, апынуўся ў апазыцыі да Вярхоўнага Савету, падтрымліваючы і прапагандуючы ідэю аб парлямэнтарнай (так у стэнаграме — С. Н.) форме кіраваньня».
Аляксандар Лукашэнка, дырэктар саўгасу “Гарадзец”: «Пытаньне аб адстаўцы сьпікера нашага парлямэнту абмяркоўваецца даўно і небеспадстаўна. Я буду казаць толькі аргумэнты. Калі ўстане гэтае пытаньне, я адназначна буду галасаваць за вашу адстаўку. Эканомікай вы не займаецеся — ня хочаце, ваша палітычная канфрантацыя, якую вы працягваеце, арыентуючыся на Балта-Чарнаморскі саюз, — гэта шлях да развалу і падзелу рэспублікі. Абсурд яшчэ палягае ў тым, што кіраўнік парлямэнту не выяўляе думкі большасьці».
Міхаіл Качан, дэпутат ад вэтэранскай арганізацыі: «Я нядаўна быў сьведкам такой карціны ў Менску і Гомелі: вуліцы аблытаныя спэкулянцкімі ларкамі, група дзетак пераходзіла ад аднаго ларка да другога, і ўсе іх позіркі былі зьвернутыя на ласунак — на шакаляд, які там ляжаў коштам 300–400 рублёў. Хлопцы паміж сабой разгаварыліся і выказалі: “А раней мне мамка купляла шакаляд, а цяпер не — няма за што. Хай яны самі задушацца гэтым шакалядам”. Гэты праклён яны шлюць вам, Станіслаў Станіслававіч. Вы ня толькі зрабілі жабракамі старэйшае пакаленьне, вы адабралі шчасьце, радасьць у нашых дзяцей, што зьяўляецца самым каштоўным і дарагім капіталам для нашай нацыі… Наш народ 17 сакавіка 1991 году выказаўся за захаваньне Саюзу, але хто растаптаў жаданьне народу, хто напляваў на свой народ? Гэта самы галоўны “дэмакрат” — вы, Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч, які падпісаў Белавескае пагадненьне насуперак волі народу».
Іван Герасюк (Дэмклуб): “Не Шушкевіч вінаваты ў тым, што па ліцэнзіях міністэрстваў і розных “камаў” мільярдамі раскрадаюць Беларусь, што ў асобных нашых дзеячоў, блізкіх да выканаўчай улады, зьявіліся даляравыя рахункі ў замежных банках. Прозьвішча ня жонкі Шушкевіча, а жонкі Кебіча фігуравала ў сумнеўнай гандлёвай,для кагосьці выгаднай зьдзелцы. Не Шушкевіч будуе сабе вілу ў маляўнічых мясьцінах пад Менскам, ды падобную яшчэ ў водаахоўнай зоне ў Папярнянскім сельсавеце. У сьпісе гэтых лятыфундыстаў значацца прозьвішчы нейкіх Кеніка і Мясьніковіча (намесьнікі Кебіча — С. Н.). Я мог бы назваць шмат прозьвішчаў, але Савет міністраў вырас за гэты час настолькі, штомне проста ня хопіць часу».
І вырас апарат Саўміну ў тым ліку і за кошт былых супрацоўнікаў ЦК, менскіх абкаму, гаркаму і райкамаў кампартыі, якія не маглі дараваць прыхільнікам дэмакратыі паразы ў жніўні 91-га.
Мы заклікалі палітычных апанэнтаў да розуму.
Анатоль Вярцінскі (БСДГ): “Тут гучала слова “допрос”. Гэта ня толькі “допрос”, гэта “допрос с пристрастием”. І дзе барацьба ня толькі з Шушкевічам. Шушкевіч выбраны як мішэнь. Ідзе барацьба з тым накірункам, дэмакратычным разьвіцьцём, на шлях якога стала Рэспубліка Беларусь, якая хоча стаць нэўтральнай, бязьядзернай».
Мечыслаў Грыб: «Стварэньне эканамічнага саюзу ў рамках СНД без Дамовы аб калектыўнай бясьпецы — гэта чарговы міт і спроба адарваць Рэспубліку Беларусь ад нашых усходніх суседзяў».
Мікалай Грынёў, старшыня Магілёўскага аблвыканкаму: «Разваліўшы Савецкі Саюз, ашукаўшы нас на сэсіі Вярхоўнага Савету, на якой мы прагаласавалі за Дамову па СНД — рублёвую зону, эканамічную прастору... Мы паддаліся на гэтую вуду, былі ашуканыя і павінны папрасіць прабачэньня перад людзьмі… Спадар Пазьняк, вы ж інтэлігентны чалавек, кандыдат навук, чаго вы седзіце і гарлапаніце зь месца? Дзякуй, я бяз вашай падказкі пакуль разьбіраўся і буду разьбірацца!»
Віктар Піскароў, былы міністар унутраных спраў: «Прэзыдэнцкая форма кіраваньня, відавочна, сёньня найбольш прымальная для нашай маладой дзяржавы... Але наш старшыня, па сутнасьці, апынуўся ў апазыцыі да Вярхоўнага Савету, падтрымліваючы і прапагандуючы ідэю аб парлямэнтарнай (так у стэнаграме — С. Н.) форме кіраваньня».
Аляксандар Лукашэнка, дырэктар саўгасу “Гарадзец”: «Пытаньне аб адстаўцы сьпікера нашага парлямэнту абмяркоўваецца даўно і небеспадстаўна. Я буду казаць толькі аргумэнты. Калі ўстане гэтае пытаньне, я адназначна буду галасаваць за вашу адстаўку. Эканомікай вы не займаецеся — ня хочаце, ваша палітычная канфрантацыя, якую вы працягваеце, арыентуючыся на Балта-Чарнаморскі саюз, — гэта шлях да развалу і падзелу рэспублікі. Абсурд яшчэ палягае ў тым, што кіраўнік парлямэнту не выяўляе думкі большасьці».
Міхаіл Качан, дэпутат ад вэтэранскай арганізацыі: «Я нядаўна быў сьведкам такой карціны ў Менску і Гомелі: вуліцы аблытаныя спэкулянцкімі ларкамі, група дзетак пераходзіла ад аднаго ларка да другога, і ўсе іх позіркі былі зьвернутыя на ласунак — на шакаляд, які там ляжаў коштам 300–400 рублёў. Хлопцы паміж сабой разгаварыліся і выказалі: “А раней мне мамка купляла шакаляд, а цяпер не — няма за што. Хай яны самі задушацца гэтым шакалядам”. Гэты праклён яны шлюць вам, Станіслаў Станіслававіч. Вы ня толькі зрабілі жабракамі старэйшае пакаленьне, вы адабралі шчасьце, радасьць у нашых дзяцей, што зьяўляецца самым каштоўным і дарагім капіталам для нашай нацыі… Наш народ 17 сакавіка 1991 году выказаўся за захаваньне Саюзу, але хто растаптаў жаданьне народу, хто напляваў на свой народ? Гэта самы галоўны “дэмакрат” — вы, Станіслаў Станіслававіч Шушкевіч, які падпісаў Белавескае пагадненьне насуперак волі народу».
Іван Герасюк (Дэмклуб): “Не Шушкевіч вінаваты ў тым, што па ліцэнзіях міністэрстваў і розных “камаў” мільярдамі раскрадаюць Беларусь, што ў асобных нашых дзеячоў, блізкіх да выканаўчай улады, зьявіліся даляравыя рахункі ў замежных банках. Прозьвішча ня жонкі Шушкевіча, а жонкі Кебіча фігуравала ў сумнеўнай гандлёвай,для кагосьці выгаднай зьдзелцы. Не Шушкевіч будуе сабе вілу ў маляўнічых мясьцінах пад Менскам, ды падобную яшчэ ў водаахоўнай зоне ў Папярнянскім сельсавеце. У сьпісе гэтых лятыфундыстаў значацца прозьвішчы нейкіх Кеніка і Мясьніковіча (намесьнікі Кебіча — С. Н.). Я мог бы назваць шмат прозьвішчаў, але Савет міністраў вырас за гэты час настолькі, штомне проста ня хопіць часу».
І вырас апарат Саўміну ў тым ліку і за кошт былых супрацоўнікаў ЦК, менскіх абкаму, гаркаму і райкамаў кампартыі, якія не маглі дараваць прыхільнікам дэмакратыі паразы ў жніўні 91-га.
Мы заклікалі палітычных апанэнтаў да розуму.
Анатоль Вярцінскі (БСДГ): “Тут гучала слова “допрос”. Гэта ня толькі “допрос”, гэта “допрос с пристрастием”. І дзе барацьба ня толькі з Шушкевічам. Шушкевіч выбраны як мішэнь. Ідзе барацьба з тым накірункам, дэмакратычным разьвіцьцём, на шлях якога стала Рэспубліка Беларусь, якая хоча стаць нэўтральнай, бязьядзернай».
(3/4) Сяргей Антончык (БНФ): «Я як прадстаўнік рабочых, якія сюды мяне накіравалі, зь вялікім задавальненьнем займуся пасьля вашага галасаваньня падрыхтоўкай агульнапалітычнага страйку з патрабаваньнем адстаўкі ўраду і з патрабаваньнем адстаўкі Вярхоўнага Савету. І ня толькі адстаўкі, а яшчэ з прыцягненьнем да крымінальнай адказнасьці тых людзей, якія раскралі эканоміку, якія прадал ўсё, што можна прадаць. І таму я прапаную вам адумацца”.
Лявон Баршчэўскі (БНФ) : «Можна галасаваць за ўсё, што вы хочаце, гэта ваша права, шаноўнае спадарства, калі ласка. Але чарговы раз парушаць Рэглямэнт — гэта чарговы раз прымушаць недэмакратычным спосабам вырашаць пэўнае пытаньне».
Сяргей Навумчык (БНФ) : «Спадары дэпутаты, прадстаўнікі пракамуністычнай дэпутацкай большасьці! У мяне ўзьнікаюць сумненьні, ці ўвогуле здольныя вы прагназаваць разьвіцьцё падзей у грамадзтве. Вынясеньне ад імя спадароў Лукашэнкі, Прывалава і іншых вось гэтага пытаньня аб адстаўцы Шушкевіча, на жаль, пацьвярджае самыя сумныя прагнозы. Вы не прагназуеце сытуацыю ўвогуле. Якім бы неразумным вы ні лічылі нашае насельніцтва, але людзі здольныя будуць за гэтыя два–тры месяцы разабрацца, што ня можа старшыня Вярхоўнага Савету несьці адказнасьць за рашэньні Вярхоўнага Савету, за 300 дэпутатаў, якія прымаюць гэтыя рашэньні… Вы гаварылі пра хворую эканоміку. Але ўрад павінен несьці адказнасьць за эканоміку. І таму апазыцыя некалькі разоў ставіла пытаньне аб адказнасьці ўраду і пэрсанальна спадара Кебіча. Чаму ж вы тады нас не падтрымалі?»
Вольга Галубовіч (БНФ): «Шаноўныя калегі, няўжо мы хочам канчатковага распаду нашай незалежнасьці? Няўжо мы гэтага хочам? Няўжо мы хочам, каб сапраўды пачаліся і палітычныя і эканамічныя страйкі?»
Мікалай Крыжаноўскі (БНФ) : «Паглядзіце, хто выступае (супраць Шушкевіча — С. Н.)? Той, хто выступаў супраць дзяржаўнай сымболікі, рэзка выступае супраць Шушкевіча, таму што гэта шчыры беларус і таму што ён за адраджэньне Беларусі. Другі выступае — той, хто выступаў супраць дзяржаўнай мовы, сёньня ён таксама выступае супраць Шушкевіча.
Генадзь Маісееў: «Гэта звычайны канстытуцыйны дзяржаўны пераварот... Што ж, большасьць у нашым Вярхоўным Савеце (можа быць, палова) — людзі прарасейскай арыентацыі, …якіх савецкая ўлада за семдзесят зь лішнім гадоў існаваньня зрабіла мутантамі».
Мы адчувалі, што нашыя аргумэнты не ўспрымаюцца — выходзілі да мікрафонаў Ганчар, Карпенка, выбягаў Лукашэнка. Лукашэнка нас не зьдзіўляў, а вось тое, што з намэнклятурай зьліліся Карпенка і Ганчар, якія мелі каля дзясятка прыхільнікаў сярод дэпутатаў і называлі сябе дэмакратамі — тое было непрыемна. І небясьпечна: галасоў за недавер магло хапіць.
І тады мы проста ня ўзялі ўдзелу ў рэгістрацыі... У выніку, за недавер Шушкевічу прагаласавала 166 дэпутатаў — 8 галасоў не хапіла.” (“Дзевяноста трэці”, с. 246 -- 253.).
Кажучы простымі словамі, мы байкатавалі галасаваньне і ў выніку яго сарвалі. Але ў студзені 1994 і прыхільнікі Кебіча, і “маладыя ваўкі” (Лукашэнка разам з “алэнамі дэлонамі” Булахавым і Ганчаром) падрыхтапваліся лепей, сабралі поўную залю дэпутатаў, і хаця дэпутаты Апазыцыі БНФ ізноў блякавалі галасаваньне – нам ужо не ўдалося яго сарваць.
Заўважу, што ў наступныя гады я дзесяткі разоў бачыў у інтэрвью самога Шушкевіча заявы, што нібыта БНФ разам з камуністамі дамагаліся яго адстаўкі – пры тым, што ён цудоўна ведаў, што гэта ня так. І ў свой час нават выкавзваў удзячнасьць дэпутатам апазыцыі БНФ. Вось ягоныя словы ў інтэрвію газэце “Звязда” адразу пасьля спробы выказаць недавер у ліпені 1993: “«Што тычыцца ацэнкі дзеяньняў апазыцыі ў апошнія дні... Я зразумеў, што яна стала “глыбейшай”. Паглядзіце, наколькі эфэктыўна прымяніла яна яшчэ адну сваю “зброю” — байкот” (“Звязда”, 3 ліпеня 1993). І тым ня менш, у наступныя гапды Шушкевіч сьвядома будзе абвінаваць нас у сваёй адстаўцы – па факце, гэта было няпраўдай, а па-чалавечы... Ізноў жа -- Бог яму судзьдзя.
Лявон Баршчэўскі (БНФ) : «Можна галасаваць за ўсё, што вы хочаце, гэта ваша права, шаноўнае спадарства, калі ласка. Але чарговы раз парушаць Рэглямэнт — гэта чарговы раз прымушаць недэмакратычным спосабам вырашаць пэўнае пытаньне».
Сяргей Навумчык (БНФ) : «Спадары дэпутаты, прадстаўнікі пракамуністычнай дэпутацкай большасьці! У мяне ўзьнікаюць сумненьні, ці ўвогуле здольныя вы прагназаваць разьвіцьцё падзей у грамадзтве. Вынясеньне ад імя спадароў Лукашэнкі, Прывалава і іншых вось гэтага пытаньня аб адстаўцы Шушкевіча, на жаль, пацьвярджае самыя сумныя прагнозы. Вы не прагназуеце сытуацыю ўвогуле. Якім бы неразумным вы ні лічылі нашае насельніцтва, але людзі здольныя будуць за гэтыя два–тры месяцы разабрацца, што ня можа старшыня Вярхоўнага Савету несьці адказнасьць за рашэньні Вярхоўнага Савету, за 300 дэпутатаў, якія прымаюць гэтыя рашэньні… Вы гаварылі пра хворую эканоміку. Але ўрад павінен несьці адказнасьць за эканоміку. І таму апазыцыя некалькі разоў ставіла пытаньне аб адказнасьці ўраду і пэрсанальна спадара Кебіча. Чаму ж вы тады нас не падтрымалі?»
Вольга Галубовіч (БНФ): «Шаноўныя калегі, няўжо мы хочам канчатковага распаду нашай незалежнасьці? Няўжо мы гэтага хочам? Няўжо мы хочам, каб сапраўды пачаліся і палітычныя і эканамічныя страйкі?»
Мікалай Крыжаноўскі (БНФ) : «Паглядзіце, хто выступае (супраць Шушкевіча — С. Н.)? Той, хто выступаў супраць дзяржаўнай сымболікі, рэзка выступае супраць Шушкевіча, таму што гэта шчыры беларус і таму што ён за адраджэньне Беларусі. Другі выступае — той, хто выступаў супраць дзяржаўнай мовы, сёньня ён таксама выступае супраць Шушкевіча.
Генадзь Маісееў: «Гэта звычайны канстытуцыйны дзяржаўны пераварот... Што ж, большасьць у нашым Вярхоўным Савеце (можа быць, палова) — людзі прарасейскай арыентацыі, …якіх савецкая ўлада за семдзесят зь лішнім гадоў існаваньня зрабіла мутантамі».
Мы адчувалі, што нашыя аргумэнты не ўспрымаюцца — выходзілі да мікрафонаў Ганчар, Карпенка, выбягаў Лукашэнка. Лукашэнка нас не зьдзіўляў, а вось тое, што з намэнклятурай зьліліся Карпенка і Ганчар, якія мелі каля дзясятка прыхільнікаў сярод дэпутатаў і называлі сябе дэмакратамі — тое было непрыемна. І небясьпечна: галасоў за недавер магло хапіць.
І тады мы проста ня ўзялі ўдзелу ў рэгістрацыі... У выніку, за недавер Шушкевічу прагаласавала 166 дэпутатаў — 8 галасоў не хапіла.” (“Дзевяноста трэці”, с. 246 -- 253.).
Кажучы простымі словамі, мы байкатавалі галасаваньне і ў выніку яго сарвалі. Але ў студзені 1994 і прыхільнікі Кебіча, і “маладыя ваўкі” (Лукашэнка разам з “алэнамі дэлонамі” Булахавым і Ганчаром) падрыхтапваліся лепей, сабралі поўную залю дэпутатаў, і хаця дэпутаты Апазыцыі БНФ ізноў блякавалі галасаваньне – нам ужо не ўдалося яго сарваць.
Заўважу, што ў наступныя гады я дзесяткі разоў бачыў у інтэрвью самога Шушкевіча заявы, што нібыта БНФ разам з камуністамі дамагаліся яго адстаўкі – пры тым, што ён цудоўна ведаў, што гэта ня так. І ў свой час нават выкавзваў удзячнасьць дэпутатам апазыцыі БНФ. Вось ягоныя словы ў інтэрвію газэце “Звязда” адразу пасьля спробы выказаць недавер у ліпені 1993: “«Што тычыцца ацэнкі дзеяньняў апазыцыі ў апошнія дні... Я зразумеў, што яна стала “глыбейшай”. Паглядзіце, наколькі эфэктыўна прымяніла яна яшчэ адну сваю “зброю” — байкот” (“Звязда”, 3 ліпеня 1993). І тым ня менш, у наступныя гапды Шушкевіч сьвядома будзе абвінаваць нас у сваёй адстаўцы – па факце, гэта было няпраўдай, а па-чалавечы... Ізноў жа -- Бог яму судзьдзя.
(4/4) Я пішу гэта і прыводжу цытаты для таго, каб яшчэ раз абвергнуць створаны дэпутатам Апазыцыі БНФ за дзесяцігодзьдзі (усё больш пераконваюся, што зусім не выпадкова, не з прычыны няведаньня фактаў, а сьвядома) імідж гэткага “узводу аўтаматчыкаў”, якія – так, зьдзейсьнілі прарыў у 1991-м, але больш ні на што не былі здольныя – ні на сыстэмную парлямэнцкую працу, на на законатворчую дзейнасьць, ні на кампрамісы з тымі, з кім у нечым былі нязгодныя.
Дзесяцігодзьзямі (і ня толькім афыіцыйнай гісторыяграфіяй – але і абсалютнай большасьцю “незалежных” гісторыкаў ды “незалежных” палітычных камэнтатараў) замоўчваюцца і створаныя Апазыцыяй БНФ дзясяткі законапраектаў у галіне дзяржаўнага будаўніцтва, эканомікі, сацыяльнай і культурнай сфэраў, і эканамічныя праграмы БНФ (іх было ў 1990-95 чатыры, з пакетам законапраектаў пад іх, сярод апошніх дастаткова првыгадаць Зямельны Кодэкс).
А бяз гэтай працы незалежнай Беларусі проста не існавала б (бо афіцыйныя структуры ВС і тым больш Саўмін калі нешта і рабілі, дык са спазьненьнем). Роўна як немагчыма яна была б і бяз тых кампрамісаў, бяз нейкіх саступак у малым дзеля выйгрышу ў вялікім, на якія даводзілася ў сваёй парлямэнцкай прайцы ісьці дэпутатам Апазыцыі на чале з Пазьняком – у тым ліку і з Шушкевічам.
Разумею, што мае словы не пераломяць агульную тэндэнцыю абплёўваньня дэпутатаў Апазыцыі БНФ (якая вытрымліваецца ня толькі ў “незалежнай” гісторыяграфіі, але і ў т.зв. “дэмакратычным руху” з пэўных прагматычных, скажам гэтак мякка, прычынаў). На бліжэйшыя 15-20 гадоў сытуацыя застанецца падобнай, на жаль. Будзе яна такой гадоў 15-20 і пасьля зьвяржэньня рэжыму, пакуль ня вырасьце новае пакаленьне гісторыкаў і аналітыкаў, не атручанае хлусьней ці замоўчваньнем.
Але калі захаваеццца хоць бы адзін асобнік стэнаграмаў ВС-12, хоць адзін дакумэнт БНФ, хоць адна кніга з праўдзівым расповядам пра часы апошняга нацыянальнага Адраджэньня – дойдзе (не пры нашым, дэпутатаў БНФ, жыцьці і не раней чым праз паўстагодзьдзе, але дойдзе) да нашчадкаў і сапраўдная беларуская гісторыя.
У гэтым – не сумняюся.
Дзесяцігодзьзямі (і ня толькім афыіцыйнай гісторыяграфіяй – але і абсалютнай большасьцю “незалежных” гісторыкаў ды “незалежных” палітычных камэнтатараў) замоўчваюцца і створаныя Апазыцыяй БНФ дзясяткі законапраектаў у галіне дзяржаўнага будаўніцтва, эканомікі, сацыяльнай і культурнай сфэраў, і эканамічныя праграмы БНФ (іх было ў 1990-95 чатыры, з пакетам законапраектаў пад іх, сярод апошніх дастаткова првыгадаць Зямельны Кодэкс).
А бяз гэтай працы незалежнай Беларусі проста не існавала б (бо афіцыйныя структуры ВС і тым больш Саўмін калі нешта і рабілі, дык са спазьненьнем). Роўна як немагчыма яна была б і бяз тых кампрамісаў, бяз нейкіх саступак у малым дзеля выйгрышу ў вялікім, на якія даводзілася ў сваёй парлямэнцкай прайцы ісьці дэпутатам Апазыцыі на чале з Пазьняком – у тым ліку і з Шушкевічам.
Разумею, што мае словы не пераломяць агульную тэндэнцыю абплёўваньня дэпутатаў Апазыцыі БНФ (якая вытрымліваецца ня толькі ў “незалежнай” гісторыяграфіі, але і ў т.зв. “дэмакратычным руху” з пэўных прагматычных, скажам гэтак мякка, прычынаў). На бліжэйшыя 15-20 гадоў сытуацыя застанецца падобнай, на жаль. Будзе яна такой гадоў 15-20 і пасьля зьвяржэньня рэжыму, пакуль ня вырасьце новае пакаленьне гісторыкаў і аналітыкаў, не атручанае хлусьней ці замоўчваньнем.
Але калі захаваеццца хоць бы адзін асобнік стэнаграмаў ВС-12, хоць адзін дакумэнт БНФ, хоць адна кніга з праўдзівым расповядам пра часы апошняга нацыянальнага Адраджэньня – дойдзе (не пры нашым, дэпутатаў БНФ, жыцьці і не раней чым праз паўстагодзьдзе, але дойдзе) да нашчадкаў і сапраўдная беларуская гісторыя.
У гэтым – не сумняюся.
Зьдзіўляе стаўленьне некаторых беларускіх аналітыкаў да практыкі падпісаньня Лукашэнкам з Крамлём “інтэграцыйных” пагадненьняў як да “мала чаго вартых” (“усё роўна застанецца на паперы, як “саюзная дзяржава”).
Не, ня толькі на паперы.
На хвіліну адыйду ад тэмы міждзяржаўных адносінаў і спашлюся на практыку палітычных рэпрэсій. З 2020 году рэжым прыняў дзясяткі зьменаў у заканадаўства, якія крыміналізавалі дзеяньні, за якія раней не прыцягвалі да адказнасьці – дастаткова прыгадаць пашырэньне трактовак “экстрэмізму”.
Здавалася б – навошта гэтыя зьмены ў Крымінальны і Адміністрацыйны кодэксы, галасаваньні ў “палаце прадстаўнікоў”, калі тая самая “палата” ня больш, чым бутафорыя, калі закон у краіне ня дзейнічае, пракуроатура і судзьдзі выконваюць загады афіцэраў спэцслужбаў, а адно і тое ж можна лёгка трактаваць у дыяпазоне ад “падтрымкі экстрэмізму” да “здрады дзяржаве”?
А вось, выяўляецца, сэнс ёсьць. Сілавікі (сюды сьмела ўжо можна ўключаць супрацоўнікаў і пракуратуры, і судоў) абапіраюцца на артыкулы кодэксаў і законаў, хай бы і ў атмасфэры, калі ня дзейнічаюць базавыя пастулаты нават Асноўнага Закона – Канстытуцыі.
Тое ж тычыцца і міждзяржаўных адносінаў. Дарэчы, увод расейскай ядзернай зброі (рэальны ці эфэмерны) на тэрыторыю Беларусі адбыўся толькі пасьля таго, як з Канстытуцыя было прыбранае палажэньне аб нейтралітэце і бязьядзернасьці (да фармулёўкі якога ваш пакорны слуга ў свой час, у пачатку 90-х, меў непасрэднае дачыненьне).
Так, “саюзная дзяржаве” ні ў прававым, ні ў палітычным сэнсах не прызнаная ААН ды іншымі міжнароднымі арганізацыямі. У кантэксьце міжнароднага права, яна -- фантом. Але ў дзень падпісаньня дамовы аб “саюзнай дзяржаве” Васіль Быкаў зусім нездарма назваў гэтае дзеяньне “злачынствам стагодзьдзя”. Выказваньне было прароцким – большасьць “інтэграцыйных” (а па сутнасьці, захопніцукіх) крокаў Крамля вынікае менавіта з гэтай дамовы ці дакумэнтаў, прынятых у мэтах яе рэалізацыі.
І фантом набыў канкрэтнае ўвасабленьне ў расейскіх ваенных базах на беларускай зямлі, завязваньні беларускай эканомікі на расейскую, мытныя падаткі ў інтарэсах расейскіх вытворцаў, урэшце, пераводзе сыстэмы гуманітарнай адукацыі на мадэль “русского мира”.
Апошняе – яшчэ больш неебясьпечна, чым ядзерная зброя: зброю можна вывезьці за некалькі дзён, стьветаадчуваньне ж заклоадаецца на ўсё жыцьцё і часам перадаецца новым пакаленьням.
... Існуюць кайданкі, якія сьціскаюцца на руках вязьня тым мацней, чым актыўней ён спрабуе ад іх вызваліцца. Вось нечым падобным для беларусаў і зьяўляецца “саюзная дзяржава”.
Не, ня толькі на паперы.
На хвіліну адыйду ад тэмы міждзяржаўных адносінаў і спашлюся на практыку палітычных рэпрэсій. З 2020 году рэжым прыняў дзясяткі зьменаў у заканадаўства, якія крыміналізавалі дзеяньні, за якія раней не прыцягвалі да адказнасьці – дастаткова прыгадаць пашырэньне трактовак “экстрэмізму”.
Здавалася б – навошта гэтыя зьмены ў Крымінальны і Адміністрацыйны кодэксы, галасаваньні ў “палаце прадстаўнікоў”, калі тая самая “палата” ня больш, чым бутафорыя, калі закон у краіне ня дзейнічае, пракуроатура і судзьдзі выконваюць загады афіцэраў спэцслужбаў, а адно і тое ж можна лёгка трактаваць у дыяпазоне ад “падтрымкі экстрэмізму” да “здрады дзяржаве”?
А вось, выяўляецца, сэнс ёсьць. Сілавікі (сюды сьмела ўжо можна ўключаць супрацоўнікаў і пракуратуры, і судоў) абапіраюцца на артыкулы кодэксаў і законаў, хай бы і ў атмасфэры, калі ня дзейнічаюць базавыя пастулаты нават Асноўнага Закона – Канстытуцыі.
Тое ж тычыцца і міждзяржаўных адносінаў. Дарэчы, увод расейскай ядзернай зброі (рэальны ці эфэмерны) на тэрыторыю Беларусі адбыўся толькі пасьля таго, як з Канстытуцыя было прыбранае палажэньне аб нейтралітэце і бязьядзернасьці (да фармулёўкі якога ваш пакорны слуга ў свой час, у пачатку 90-х, меў непасрэднае дачыненьне).
Так, “саюзная дзяржаве” ні ў прававым, ні ў палітычным сэнсах не прызнаная ААН ды іншымі міжнароднымі арганізацыямі. У кантэксьце міжнароднага права, яна -- фантом. Але ў дзень падпісаньня дамовы аб “саюзнай дзяржаве” Васіль Быкаў зусім нездарма назваў гэтае дзеяньне “злачынствам стагодзьдзя”. Выказваньне было прароцким – большасьць “інтэграцыйных” (а па сутнасьці, захопніцукіх) крокаў Крамля вынікае менавіта з гэтай дамовы ці дакумэнтаў, прынятых у мэтах яе рэалізацыі.
І фантом набыў канкрэтнае ўвасабленьне ў расейскіх ваенных базах на беларускай зямлі, завязваньні беларускай эканомікі на расейскую, мытныя падаткі ў інтарэсах расейскіх вытворцаў, урэшце, пераводзе сыстэмы гуманітарнай адукацыі на мадэль “русского мира”.
Апошняе – яшчэ больш неебясьпечна, чым ядзерная зброя: зброю можна вывезьці за некалькі дзён, стьветаадчуваньне ж заклоадаецца на ўсё жыцьцё і часам перадаецца новым пакаленьням.
... Існуюць кайданкі, якія сьціскаюцца на руках вязьня тым мацней, чым актыўней ён спрабуе ад іх вызваліцца. Вось нечым падобным для беларусаў і зьяўляецца “саюзная дзяржава”.
21.12.1991 у Алма-Аце падпісалі Дэклярацыю аб утварэньні СНД і канстатавалі ліквідацыю СССР. Слушна. Няслушным і нават фатальным было тое, што лідэры былых рэспублік пагадзіліся прызнаць РСФСР правапераемнікам СССР, аддаўшы ёй усю маёмасьць, у тым ліку і за мяжой (Дэклярацыя аб сувэрэнітэце Беларусі наўпрост канстатавала права на сваю долю ў Алмазным і залатым фондах СССР, і Шушкевіч мусіў пра гэта памятаць. Але забыўся). Яшчэ горш, што Масква захавала месца ў Радзе бясьпекі ААН (а прэтэндавала Японія – ўявіце, як магла б пайсьці міжнародная палітыка).