Telegram Web
🌿 هفتادمین نشست گروه فرهنگی ایرانشهر با موضوع جنبش مشروطه در دوران قاجار با تدریس سرکار خانم دکتر سهیلا ترابی فارسانی برگزار شد.

@shahinsepanta
🌿 به فرخندگی جشن شب چله، گروه فرهنگی ایرانشهر و گروه ادبی هنگام در کنار خوان یلدا جشنی گستردند. شاهنامه‌خوانی، سخنرانی، سعدی‌خوانی، فال‌کوزه، حافظ‌خوانی، موسیقی، و پذیرایی سنتی با آش رشته از بخش‌های این جشن بود.

@drshahinsepanta
🌞 پاسخی به نادیده‌گرفتن ریشه‌های پارسی شبِ چله و ترکی دانستن آن.

✍️ شاهین سپنتا

👈 بخش نخست

همزمان با جشن چله یا شب یلدا یادداشتی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن‌ به استناد مقالهٔ «چیلله» نوشتهٔ ناصر منظوری، پژوهشگر زبان تركی، ادعا شده‌ که واژهٔ «چله» یک واژهٔ ترکی به معنای «زهِ کمان» است و ارتباطی به واژهٔ فارسی «چهله» ندارد، و تلاش‌شده تا هویتی ترکی به جشن چله بدهند.

در اینجا، پس از ذکر خلاصه‌ای از مقالهٔ ناصر منظوری، به اختصار نکاتی در پاسخ به آن یادآوری می‌شود:

👈 خلاصهٔ مقالهٔ منظوری: «واژهٔ چیلله برگرفته از مفهوم توركی آن "نهایت كشیدگی شب" می‌باشد، چون چیلله در ترکی نیز یعنی زه (‌زهِ كمان) پس وقتی گفته می‌شود "یایین چیلله سی" (چلّه تابستان)، تداعی‌كننده كشیدگی نهایی كمان به هنگام انداختن تیر، یعنی نهایت و اوج كشیدگی تابستان كه چهل و پنج روز رفته از تابستان است و "قیشین چیلله سی" (چلّه زمستان) نیز به معنای كشیدگی نهایی سرما است و "چیلله گئجه‌سی" یا شب چله به معنی(شب دارای نهایت كشیدگی) است.»

منظوری، در پایان با نادیده‌گرفتن ریشه‌شناسی واژگان در زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، دربارهٔ ارتباط واژه‌های چهله و چله آورده است:
«این كاری است كه روشنفكران پرداخته‌اند و خود نیز بایستی جوابگو باشند.»

👈 در پاسخ چند نکته یادآوری می‌شود:

۱- چلهٔ تابستان از یکم تیرماه آغاز می‌شود که روز نخست فصل تابستان است و تا چهل روز ادامه می‌یابد و آن‌گونه که ایشان تصور کرده است هنوز به «اوج کشیدگی گرمای تابستان» نرسیده‌ایم و فقط ۶۳ روز از نوروز یا فصل بهار را پشت سر گذاشته‌ایم.

۲- چلهٔ زمستان هم در شب نخستین روز دی‌ماه یا آغاز فصل زمستان است و به تعبیر ایشان هنوز به «نهایت کشیدگی سرما» نرسیده‌ایم.

نکته: چله در آغاز دورهٔ ۴۰‌روزه، چنانکه سَده در آغاز دوره ۱۰۰‌روزه است.

۳- واژهٔ چله به معنای «زهِ کمان» اگرچه در نگارش و تلفظ شبیه چله (چهله) است اما این‌ها دو واژهٔ مجزا هستند و‌ نباید یکی را با دیگری اشتباه گرفت. واژه‌های مشابه در همهٔ زبان‌ها از جمله فارسی بسیار دیده می‌شود.

۴- چِله در فارسی کوتاه شدهٔ چِهله است و در ترکیبات و معنای گوناگونی همچون: شبِ چله، چله‌نشستن، چله‌بُری، چله‌خانه، چله‌دادن، چله‌دار، چله‌گرفتن و... آمده و در متون ادب فارسی همچون آثار جامی، مولوی، عسجدی مروزی و کتاب‌هایی چون عالم‌آرای صفوی و... حاضر است. (برهان قاطع، ج۲، ص۶۵۶/فرهنگ معین، ج۱، ص۱۳۰۹/ فرهنگ سخن، ج۳، ص۲۳۷۷)

۵- در فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی (محمد حسن دوست، ص۱۰۴۳) به ریشه وا‌ژهٔ چله در فارسی باستان اشاره شده است.
همچنین از کتاب «تنسوخ‌نامه ایلخانی» نوشتهٔ خواجه نصیرالدین محمد طوسی در سدهٔ هفتم هجری، شاهد مثال برای ترکیب چلهٔ تابستان ذکر شده است: «در وقت طلوع شعری، آخر چهلهٔ تابستان، شاخ‌های او به سر نیش سوراخ می‌کنند.»

همچنین، شاهد مثال برای «چلهٔ زمستان» نیز از کتاب «مخزن الوقایع» تالیف حسین بن عبدالله سرابی آورده که شرح مأموریت و مسافرت فرخ‌خان امین‌الدوله به نمایندگی ایران به ممالک اروپایی در سال ۱۲۷۲ هجری در دوران قاجار است: «در سال هزار و دویست و هفتاد و یک هجری... که از بطرزبورغ مراجعت کرد، فصل چلهٔ زمستان و سرمای مملکت روس بود...»

@shahinsepanta
🌞 پاسخی به نادیده‌گرفتن ریشه‌های پارسی شبِ چله و ترکی دانستن آن.

✍️ شاهین سپنتا

👈 بخش دوم‌ و‌ پایانی


از سرایندگان پارسی‌گو، هلالی جغتایی، نظیری نیشابوری و‌ جویای تبریزی در سروده‌های خود از «چلهٔ دی» نام برده‌اند.
شیخ‌‌بهایی نیز در کتاب «موش و‌ گربه» حکایت‌های ۶ و ۲۴، از «چلهٔ زمستان» و «چلهٔ بزرگ زمستان» نام می‌برد.

در تقویم‌های دورهٔ صفوی و در ستون توقیعات (شرح روزهای مهم) از جمله در توقیعات سال‌های ۱۰۲۹ق.، ۱۰۸۵ق.، ۱۱۰۷ق.، از «چلهٔ تابستان»، «چلهٔ زمستان»، «شب یلدا»، «اول چهلهٔ بزرگ زمستان»، «اول چهلهٔ کوچک زمستان» نام برده است.

۶- واژهٔ چله در زبان فارسی، با چله یا چهله در دیگر گویش‌ها و زبان‌های ایرانی همچون بلوچی، کردی، پشتو، سنگلیچی هم‌ریشه است و به کار می‌رود. (فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی، محمد حسن دوست،ص ۱۰۴۳/ فرهنگ ریشه‌شناختی فارسی، جلال خالقی‌مطلق، ص۱۸۱)

۷- چله در گویش‌های محلی تکیه‌ای، طاری، طامه‌ای، طرقی، کشه‌ای، و نطنزی در استان اصفهان نیز به همین معنی «چهله» به کار می‌رود.

۸- سروشیان، در فرهنگ بهدینان ص۶۳، واژه چله تابستان را در گویش محلی زرتشتیان «چله‌ای تیرمه» یا «چلی تیرمه»، و چله زمستان را  «چله‌ای سرمو» یا «چلی زمند» آورده است.

۹- چله یا چهله در متون فارسی به چهل روزی که درویشان در گوشه‌ای نشینند و روزه دارند، نیز گفته‌شده که یکی از صدها شاهد مثال آن در کتاب «زنگی‌نامه» نوشته محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری در دوره صفوی است.

۱۰- دکتر معین در حاشیهٔ برهان قاطع، و دهخدا در لغت‌نامه، چله به معنی زه کمان را در ترکی «چلی» به کسر اول و «چلیه» نوشته‌اند.

۱۱- حسن‌دوست، نیز در فرهنگ ریشه‌شناختی، واژهٔ چله در زبان ترکی را به معنی ابریشم، پنبهٔ حلاجی شده برای چرخ ریسندگی، زه کمان و مترادف با چله به همین معانی در فارسی میانه، و گویش‌های خوانساری، گزی، نطنزی، وانشانی، کشه‌ای و زفره‌ای نوشته است.

۱۲- منوچهر ستوده، در فرهنگ گیلکی ص۷۷،  چل را در گویش گیلکی چرخ ابریشم‌کشی و چله‌زه را قسمتی نزدیک به قرقره در چرخ ابریشم‌کشی می‌نویسد.

براین پایه، به نظر می‌رسد که واژهٔ «چله» به معنی زهِ کمان وامواژه‌ای از فارسی در ترکی باشد و ارتباطی با واژهٔ مشابه چله (چهله) ندارد./پایان

@shahinsepanta
🦋 برگرفته از برگه شاهین‌سپنتا در شبکه بلواسکای، بازتاب‌دهنده دیدگاه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی.

@shahinsepanta
Forwarded from اتچ بات
جشن خرم‌روز، یکم دی‌ماه فرخنده باد.
شاهین سپنتا

👈 واژه «ددوش» در زبان اوستایی، در پهلوی «داتار» و در فارسی امروز «دادار» یا «دی»، صفت اهورامزدا و به معنی «آفریدگار» است.

👈 در گاهشماری ایرانی روزهای ۸ و ۱۵ و ۲۳ هرماه و دهمین ماه سال نامزد به «دی» هستند.

👈 چهار جشن اصلی که در دی‌ماه برگزار می‌شوند، عبارتند از:
1⃣ جشن خرم‌روز
2⃣ جشن دی‌گان یکم
3⃣ جشن دی‌گان دوم
4⃣ جشن دی‌گان سوم

🌞 جشن خرم‌روز: نخستین جشن که در روز اورمزد (دادار/دی) یا یکمین روز از دی‌ماه (خورماه) یعنی نخستین روز پس از جشن چله یا یلدا برگزار می‌شود، «دی‌دادار جشن» یا «جشن خرم‌روز» یا «خور روز» (روز خورشید)، و یا «نود روز» (۹۰ روز تا نوروز) نام دارد.

🌼 جشن دی‌گان یکم: روز هشتم از دی‌ماه یا روز «دی به آذر»، نخستین جشن دی‌گان برگزار می‌شود که ابوریحان بیرونی در کتاب «قانون مسعودی» از این جشن با عنوان «عید دی الاول» نام برده است و «کوشیار» از آن با نام «دی‌جشن» نام برده است.

🌻 جشن دی‌گان دوم: در روز پانزدهم از دی‌ماه یا روز «دی به مهر» جشن دی‌گان دوم (دیبگان/بتیکان) برگزار می‌شود که نامزد به «جشن دی دوم» نیز هست.

☀️ جشن دی‌گان سوم: در روز بیست و سوم از دی‌ماه یا روز «دی به دین»، سومین جشن دی‌گان برگزار می‌شود.
@JASHNHA2
Forwarded from اتچ بات
‍ ‍ ‍ ‍ 🌿 ۱۴ دی‌ماه، سیرسور یا جشنِ سیر گرامی‌باد
✍️ شاهین سپنتا

@JASHNHA2

☘️ سیر سور یا جشن سیر، پیش و پس از اسلام در نواحی مختلف ایران در روز چهاردهم دی‌ماه برگزار می‌شده است. به نوشته ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه»، ایرانیان جشن سیر یا «سیر سور» را در «روز چهاردهم» یا «روز گوش» از دی ماه برگزار می‌کنند و در این جشن که از «زمان جمشید» بازمانده، خوراک‌هایی با سیر می‌خورند تا «اندوه و بیماری‌ها» را از خود دور کنند و خود را «شفا» بخشند.

☘️☘️ انجمن تغذیه ایران، روز ۱۴ دی‌ماه همزمان با سیرسور را به عنوان «روز ملی تغذیه و سلامت» نام‌گذاری کرده است.

☘️☘️☘️ سیر «گیاه تندرستی» نامیده‌ می‌شود. پژوهش‌های پزشکی نوین، روشن ساخته است که مصرف سیر اثر قابل توجهی در کاهش کلسترول کل (TC) و تری گلیسرید خون دارد و به ویژه نوع کلسترول LDL یا به اصطلاح چربی بد خون را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر مصرف سیر میزان کلسترول HDL یا چربی خوب خون را به سطح قابل ملاحظه‌ای بالاتر می‌برد. البته پزشکان توصیه می‌کنند که در رژیم غذایی افزون بر سیر از روغن زیتون، میوه‌ها و سبزی‌ها نیز به مقدار کافی استفاده شود تا در کاهش کلسترول بد خون موثرتر باشد.
مصرف سیر همچنین میزان گلوکز خون را پایین می‌آورد و اثرات ضد سرطان، آنتی اکسیدان و تنظیم سیستم ایمنی هم از سیر به اثبات رسیده است.

☘️☘️☘️☘️ بهترین شیوه مصرف سیر، جویدن سیر تازه یا ریختن سیر کوبیده یا له شده در خوراک می‌باشد. البته بهتر است سیر را در آخرین مراحل پخت خوراک به آن افزود تا خواص آن حفظ شود.
برخی از غذاهای سنتی ایرانی که با سیر درست می‌شوند و در جشن سیرسور می‌توان نوش‌جان کرد: «میرزا قاسمی»، «کشک و بادمجان»، «سیرابیچ»، «سوپ سیر و سیب زمینی»، «سبزی پلو»، «سیر قلیه» «ماهی سیره داغ»، «قلیه ماهی»، « بورانی سیر»، «آبگوشت سیر»، « خورش گوجه فرنگی و سیر»، «سیر چخرتمه»، «ترشی سیر» و «سیر و سداب».
👈 متن کامل این پژوهش را در ایران‌نامه بخوانید:
https://drshahinsepanta.blogsky.com/1390/10/14/post-734/

@shahinsepanta
2025/06/19 06:49:18
Back to Top
HTML Embed Code: