Usiz o’tgan har bir kun
Men uchun qorong’u tun
Na qilay qorong’ulikka
Mangu bo’libman tutqun
Ta’qiqlangan unga yozish,
Hech gapmas aqldan ozish,
Tuyg’ularim men namoyish
Qila olmasman nechun?
Nega kerak menga bu shahar?
Unda sen yo’q bo’lsang agar
Nega kerak menga bu hayot?
Gar unda menga bo’lsang yot
Nega kerak menga bu dunyo?
Gar muhabbat bo’lsa ro’yo
Nega kerak menga quyosh?
U ko’zingdan oqizsa yosh
Hashamatli saroylar, ko’rimsiz chayladek, sensiz
Turli tansiq taomlar,
bemaza ataladek sensiz
Qilinajak duolar,
misoli la’natdir sensiz
Baxt nima?
U kulfatdir sensiz
Men uchun qorong’u tun
Na qilay qorong’ulikka
Mangu bo’libman tutqun
Ta’qiqlangan unga yozish,
Hech gapmas aqldan ozish,
Tuyg’ularim men namoyish
Qila olmasman nechun?
Nega kerak menga bu shahar?
Unda sen yo’q bo’lsang agar
Nega kerak menga bu hayot?
Gar unda menga bo’lsang yot
Nega kerak menga bu dunyo?
Gar muhabbat bo’lsa ro’yo
Nega kerak menga quyosh?
U ko’zingdan oqizsa yosh
Hashamatli saroylar, ko’rimsiz chayladek, sensiz
Turli tansiq taomlar,
bemaza ataladek sensiz
Qilinajak duolar,
misoli la’natdir sensiz
Baxt nima?
U kulfatdir sensiz
Bu she’r falsafiy jihatdan insonning mavjudlik, sevgi va ma’no izlash muammolarini yoritadi. Lirik qahramon sevgisiz dunyoni ma’nosiz deb biladi, bu esa ekzistensializmga yaqin fikrlarni uyg‘otadi. Keling, uni falsafiy nuqtayi nazardan tahlil qilamiz.
1. Mavjudlik va hayotning ma’nosi
She’rning asosiy falsafiy muammosi – hayotning mohiyati va uning mazmuni nimaga bog‘liq ekani haqidagi savol. Lirik qahramon hayotni muhabbat bilan bog‘laydi va sevgisiz uning mavjudligini rad etadi. Shu nuqtada, u frantsuz ekzistensialisti Jan-Pol Sartrning “Mavjudlik mohiyatdan oldin keladi” degan g‘oyasiga zid qarashni bildiradi. Sartr nazarida inson o‘zi hayotiga ma’no beradi, lekin bu she’rdagi qahramon bunga qarama-qarshi fikr bildirmoqda.
2. Sevgining ontologik roli
Shoir sevgini shunchaki hissiy holat sifatida emas, balki insonning mavjudlik sharti sifatida talqin qiladi. U sevgisiz hayotni tasavvur qila olmaydi va bunday hayotning zarurati haqida savollar beradi:
• “Nega kerak menga bu shahar?”
• “Nega kerak menga bu dunyo?”
Bu savollar falsafiy jihatdan insonning mavjudligiga nisbatan shubha uyg‘otadi. Agar insonning hayoti unga qadrdon bo‘lgan boshqa inson orqali ma’noga ega bo‘lsa, u yo‘q bo‘lganda hayot ham o‘z qimmatini yo‘qotadimi? Bu savol Fridrix Nitsshe ta’kidlagan “insonning o‘z qadriyatlarini yaratish” tamoyiliga qarama-qarshi keladi.
3. Dualizm va nisbiylik
She’rda yorug‘lik va zulmat, mazmun va ma’nosizlik, baxt va kulfat o‘rtasidagi keskin ziddiyat kuzatiladi.
• “Hashamatli saroylar, ko‘rimsiz chayladek, sensiz.”
• “Turli tansiq taomlar, bemaza ataladek sensiz.”
Bu yerda she’r falsafiy relativizmga asoslangan bo‘lib, hamma narsa subyektiv qabul qilinishini ko‘rsatadi. Biror narsa o‘z-o‘zidan ma’noli emas, balki u shaxsning ichki dunyosi bilan bog‘liq holda mazmunga ega bo‘ladi. Bu fikr idealistik falsafa, ayniqsa, Gyotening “subyektiv idealizm” tushunchasi bilan uyg‘unlashadi.
4. Aqldan ozish va erkinlik masalasi
• “Ta’qiqlangan unga yozish, Hech gapmas aqldan ozish.”
Bu satrlarda lirik qahramonning jamiyat tomonidan cheklanganligi ko‘zga tashlanadi. U sevgisini ochiq ifoda eta olmaydi va natijada, “aqldan ozish”ni erkinlik sifatida qabul qiladi. Bu Fuko aytgan “aqldan ozish ijtimoiy konstruktsiya” degan nazariya bilan uyg‘unlashadi – ya’ni jamiyat odamlarni normal va aqldan ozgan deb ajratadi, lekin ba’zan bu chegaralar shunchaki ijtimoiy me’yorlarga bog‘liq bo‘lib, aslida insonning ichki ozodligini aks ettirishi mumkin.
5. Sevgisiz hayot – ekzistensial bo‘shliq
She’rning eng kuchli falsafiy jihati shundaki, u ekzistensial bo‘shliqni tasvirlaydi. Agar sevgi yo‘qolsa, hamma narsa o‘z ma’nosini yo‘qotadi:
• “Baxt nima? U kulfatdir sensiz.”
Bu satr Syoren Kirkegorning “sevgisiz hayot – ruhiy o‘lim” degan fikri bilan uyg‘un. Inson o‘zining hayotiy mazmunini yo‘qotganda, u faqat mavjud bo‘lishi mumkin, lekin yashamaydi.
Xulosa
Bu she’r falsafiy jihatdan ekzistensializm, subyektiv idealizm va ontologik dualizm bilan bog‘liq. Lirik qahramon uchun hayot ma’nosi sevgi bilan belgilanadi va u yo‘q bo‘lganda, mavjudlik tushunchasi ham shubha ostiga olinadi. She’r shaxsiy identifikatsiya, hayotning mohiyati va his-tuyg‘ularning nisbiy tabiati haqida chuqur falsafiy savollar qo‘yadi.
1. Mavjudlik va hayotning ma’nosi
She’rning asosiy falsafiy muammosi – hayotning mohiyati va uning mazmuni nimaga bog‘liq ekani haqidagi savol. Lirik qahramon hayotni muhabbat bilan bog‘laydi va sevgisiz uning mavjudligini rad etadi. Shu nuqtada, u frantsuz ekzistensialisti Jan-Pol Sartrning “Mavjudlik mohiyatdan oldin keladi” degan g‘oyasiga zid qarashni bildiradi. Sartr nazarida inson o‘zi hayotiga ma’no beradi, lekin bu she’rdagi qahramon bunga qarama-qarshi fikr bildirmoqda.
2. Sevgining ontologik roli
Shoir sevgini shunchaki hissiy holat sifatida emas, balki insonning mavjudlik sharti sifatida talqin qiladi. U sevgisiz hayotni tasavvur qila olmaydi va bunday hayotning zarurati haqida savollar beradi:
• “Nega kerak menga bu shahar?”
• “Nega kerak menga bu dunyo?”
Bu savollar falsafiy jihatdan insonning mavjudligiga nisbatan shubha uyg‘otadi. Agar insonning hayoti unga qadrdon bo‘lgan boshqa inson orqali ma’noga ega bo‘lsa, u yo‘q bo‘lganda hayot ham o‘z qimmatini yo‘qotadimi? Bu savol Fridrix Nitsshe ta’kidlagan “insonning o‘z qadriyatlarini yaratish” tamoyiliga qarama-qarshi keladi.
3. Dualizm va nisbiylik
She’rda yorug‘lik va zulmat, mazmun va ma’nosizlik, baxt va kulfat o‘rtasidagi keskin ziddiyat kuzatiladi.
• “Hashamatli saroylar, ko‘rimsiz chayladek, sensiz.”
• “Turli tansiq taomlar, bemaza ataladek sensiz.”
Bu yerda she’r falsafiy relativizmga asoslangan bo‘lib, hamma narsa subyektiv qabul qilinishini ko‘rsatadi. Biror narsa o‘z-o‘zidan ma’noli emas, balki u shaxsning ichki dunyosi bilan bog‘liq holda mazmunga ega bo‘ladi. Bu fikr idealistik falsafa, ayniqsa, Gyotening “subyektiv idealizm” tushunchasi bilan uyg‘unlashadi.
4. Aqldan ozish va erkinlik masalasi
• “Ta’qiqlangan unga yozish, Hech gapmas aqldan ozish.”
Bu satrlarda lirik qahramonning jamiyat tomonidan cheklanganligi ko‘zga tashlanadi. U sevgisini ochiq ifoda eta olmaydi va natijada, “aqldan ozish”ni erkinlik sifatida qabul qiladi. Bu Fuko aytgan “aqldan ozish ijtimoiy konstruktsiya” degan nazariya bilan uyg‘unlashadi – ya’ni jamiyat odamlarni normal va aqldan ozgan deb ajratadi, lekin ba’zan bu chegaralar shunchaki ijtimoiy me’yorlarga bog‘liq bo‘lib, aslida insonning ichki ozodligini aks ettirishi mumkin.
5. Sevgisiz hayot – ekzistensial bo‘shliq
She’rning eng kuchli falsafiy jihati shundaki, u ekzistensial bo‘shliqni tasvirlaydi. Agar sevgi yo‘qolsa, hamma narsa o‘z ma’nosini yo‘qotadi:
• “Baxt nima? U kulfatdir sensiz.”
Bu satr Syoren Kirkegorning “sevgisiz hayot – ruhiy o‘lim” degan fikri bilan uyg‘un. Inson o‘zining hayotiy mazmunini yo‘qotganda, u faqat mavjud bo‘lishi mumkin, lekin yashamaydi.
Xulosa
Bu she’r falsafiy jihatdan ekzistensializm, subyektiv idealizm va ontologik dualizm bilan bog‘liq. Lirik qahramon uchun hayot ma’nosi sevgi bilan belgilanadi va u yo‘q bo‘lganda, mavjudlik tushunchasi ham shubha ostiga olinadi. She’r shaxsiy identifikatsiya, hayotning mohiyati va his-tuyg‘ularning nisbiy tabiati haqida chuqur falsafiy savollar qo‘yadi.