Tuproqning organik karbonni boyitish imkoniyatlari

🌱 Grafikda qishloq xo‘jaligi amaliyotlarining tuproqdagi organik karbonni saqlash qobiliyatiga ta’siri aks ettirilgan. Har bir amaliyot tuproq salomatligi va karbon saqlash qobiliyatini oshirishda turlicha ta’sir ko‘rsatadi.

🔹 Asosiy chora-tadbirlar va ularning ta’siri (kilogramm/ga/yil):

1️⃣ Qoplama ekinlar (cover crops):
- Tuproqni eroziyadan himoya qiladi va karbonni yillik 500–1,500 kg gacha saqlashga yordam beradi.

2️⃣ Ekinlarni almashlab ekish (crop rotation):
- Tuproq unumdorligini oshirib, yillik 500–2,000 kg karbonni saqlashi mumkin.

3️⃣ Kompost va go‘ng qo‘llash (application of compost and manure):
- Eng samarali usullardan biri bo‘lib, yillik 1,500–2,500 kg karbonni saqlaydi.

4️⃣ Yaylov boshqaruvi (grassland management):
- Yashil zonalarni saqlash orqali yillik 1,000–2,500 kg karbonni saqlashi mumkin.

5️⃣ Agroo'rmonchilik:
- Daraxt va ekinlarni birlashtirish orqali karbonni yillik 2,500–3,000 kg gacha saqlashga yordam beradi.

💡 Xulosa:
Ushbu qishloq xo‘jaligi choralarini qo‘llash tuproqning karbon saqlash qobiliyatini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Bu nafaqat tuproq unumdorligini yaxshilaydi, balki iqlim o‘zgarishi bilan kurashishga ham yordam beradi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌍 Yer degradatsiyasi: Yuqori zarar va katta xarajatlar

Har yili global miqyosda yer degradatsiyasi ekotizimlarga jiddiy zarar yetkazadi va bu zararning iqtisodiy qiymati kamida 230 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Xaritada mintaqalar bo‘yicha degradatsiya xarajatlari ko‘rsatilgan.

🔹 Hududlar bo‘yicha yillik zarar (milliard AQSh dollari):
- Sub-Sahroyi Afrika: 60.29
- Lotin Amerikasi va Karib havzasi: 52.55
- Shimoliy Amerika: 26.44
- Sharqiy Yevropa: 23.96
- Sharqiy Osiyo: 16.70
- Tinch okeani hududi: 13.93
- Shimoliy Afrika va Yaqin Sharq: 10.43
- Janubiy Osiyo: 9.66
- Janubi-Sharqiy Osiyo: 5.79
- Markaziy Osiyo: 5.74
- G‘arbiy Yevropa: 5.25

💡 Tahlil:
Yer degradatsiyasi ayniqsa rivojlanayotgan mintaqalarda, masalan, Sub-Sahroyi Afrika va Lotin Amerikasi kabi hududlarda yuqori xarajatlarga olib kelmoqda. Bu hududlarda tuproqni himoya qilish va barqaror yer boshqaruvi bo‘yicha choralar zarur.

🔸 Xulosa:
Yer degradatsiyasi faqat ekologik muammo emas, balki global iqtisodiy barqarorlik uchun ham jiddiy tahdiddir. Barqaror qishloq xo‘jaligi, tuproqni tiklash va ekotizimlarni himoya qilish uchun global miqyosda hamkorlik zarur.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌱 Tuproqsiz qishloq xo‘jaligi: Imkoniyatlar va cheklovlar

Tuproqsiz qishloq xo‘jaligi mikroelementlarga boy mahsulot yetishtirishda va zararli pestitsidlardan qochishda muhim rol o‘ynashi mumkin. Biroq, kartoshka, guruch va boshqa don ekinlari kabi ko‘p energiya va makroelement talab qiladigan ekinlar uchun bu usul to‘liq dalaga asoslangan dehqonchilikni almashtira olmaydi.

🔹 Vertikal fermalarning salohiyati:
- Vertikal fermalar nazariy jihatdan g‘alla, jumladan bug‘doy ishlab chiqarishi mumkin.
- 10 qavatli vertikal ferma bir gektarda yillik 700 dan 1,940 tonnagacha bug‘doy yetishtirishi mumkin, bu esa global o‘rtacha hosildan 220-600 baravar ko‘pdir (o‘rtacha 3,2 t/ga).

🔹 Muammolar va xarajatlar:
- Bunday texnologiyalar orqali bug‘doy yetishtirish iqtisodiy jihatdan qimmatga tushadi.
- 2020-yilda bir kvadrat metr maydonda sun’iy yorug‘lik, suv, issiqlik va oziqa moddalar bilan yetishtirilgan bug‘doy narxi kilogrammiga 200 yevro**ni tashkil etgan. Bu katta miqyosdagi ishlab chiqarishni iqtisodiy jihatdan qiyin qiladi.

💡Xulosa:
Tuproqsiz qishloq xo‘jaligi mikroelementlarga boy va zararli pestitsidsiz mahsulotlar uchun istiqbolli yechim, ammo asosiy ekinlar uchun hozircha amaliy emas. Ushbu texnologiyani arzonlashtirish bo‘yicha yanada rivojlanish zarur.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Qurg‘oqchilik sharoitida ildiz tizimining gormonal boshqaruvi 🌱⌬

💧 Global oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash uchun ildiz tizimini qurg‘oqchilikka chidamli qilish juda muhim.

⌬ Abstsiz kislotasi (ABA) qurg‘oqchilikka chidamlilikda asosiy rol o‘ynaydi, u o‘simliklarning ildiz gravitatsion reaksiyalarini boshqarish uchun mahalliy auksin sintezini tartibga soladi.

📰 Xiong va boshqalar tomonidan 2025-yilda o‘tkazilgan tadqiqotda ABA sinteziga ta’sir qiluvchi mutantlarda gormon miqdori o‘rganildi. Natijada, ildiz uchlarida auksin darajasining pasayishi gravitatsion reaksiyalarning buzilishiga olib kelishi aniqlangan.

🔎 Qurg‘oqchilik sharoitida yovvoyi turlar chuqurroq ildiz burchaklarini rivojlantirsa, ABA sintezida nuqsoni bo‘lgan mutantlar sayozroq ildiz burchaklarini hosil qiladi.

🧪 Mutant o‘simliklarga tashqaridan auksin qo‘llanganda ildiz gravitatsion muammolari tiklangan, bu auksinning ildiz burchagini boshqarishdagi muhim rolini ko‘rsatgan.

🌾 Tadqiqot natijalari guruch va makkajo‘xori o‘simliklarida ham bir xil bo‘lib, ABA orqali rag‘batlantirilgan auksin sintezi ildiz gravitatsiya mexanizmini boshqarishini isbotladi.

🚜 Ushbu tadqiqot o‘simliklarning qurg‘oqchilik sharoitida chuqurroq suv manbalariga moslashish yo‘llarini tushunishga yordam beradi va qurg‘oqchilikka chidamli navlarni yaratish uchun yangi strategiyalarni taklif qiladi.

📸 Tasvir: Sug‘orilgan va suv taqchilligi sharoitidagi donli o‘simliklarning ildiz arxitekturasi (chapda), ABA bilan bog‘liq mexanizmlar (Xiong va boshqalar, 2025; DOI: 10.1016/j.cub.2024.12.003).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Strigolaktonlar: O‘simlik rivojlanishi va stressga javob mexanizmlari 🌱⌬

🧪 Strigolaktonlar (SLs) — bu fitogormonlar bo‘lib, dastlab parazit o‘simlik urug‘lari, masalan, *Striga* turlarining unib chiqishini rag‘batlantiruvchi kimyoviy moddalar sifatida aniqlangan. Ular o‘simlik va parazitlar o‘rtasidagi muhim signal molekulalari sifatida xizmat qiladi.

🌱 Strigolaktonlar o‘simlik arxitekturasini boshqarishda ishtirok etadi, ular BRC1 kabi genlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqarish va auksin transportini o‘zgartirish orqali novda hosil bo‘lishini inhibitsiya qiladi.

💡 Strigolaktonlar fotomorfogenezda (yorug‘lik bilan boshqariladigan o‘simlik rivojlanishi) ishtirok etadi va kriptoxrom hamda fitoxrom kabi yorug‘lik sezuvchi oqsillar bilan o‘zaro ta’sir qilib, ko‘chat rivojlanishini boshqaradi.

🔬 Azotni bog‘lovchi bakteriyalar bilan simbiozda strigolaktonlar nodul hosil bo‘lish jarayonida ishtirok etadi, ular infeksiya ipchasini shakllantirishni rag‘batlantiradi va bakterial nodulyatsiya omillari tomonidan faollashtirilgan gen ifodasiga ta’sir qiladi.

🦠 Strigolaktonlar arbuskulyar mikoriza zamburug‘lari (AMF) ning hifalarining tarmoqlanishini faollashtiruvchi kimyoviy signal sifatida xizmat qiladi.

⬇️ Fosfor va azot kabi oziq moddalar yetishmagan sharoitda o‘simliklar strigolakton ishlab chiqarishni oshiradi. Bu simbiotik munosabatlarni rag‘batlantirish va ildiz arxitekturasini o‘zgartirish orqali oziq moddalarning samarali o‘zlashtirilishini ta’minlaydi.

⚡️ Strigolaktonlar o‘simliklarning atrof-muhit stresslariga javob mexanizmlarini tartibga solishda ishtirok etadi. Ular qurg‘oqchilik sharoitida **stoma yopilishini rag‘batlantirish** va abstsiz kislotasi kabi boshqa gormonlar bilan birgalikda tuz stressiga chidamlilikni oshirishga yordam beradi.

📸 Tasvir: Strigolaktonlar orqali boshqariladigan o‘simlik o‘sishi va rivojlanish jarayonlari (manba: Omoarelojie va boshqalar, 2019; DOI: 10.1093/aob/mcz100).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

📢 Tuproqdagi uglerod yo‘qolishi daraxt ekish foydasini pasaytiradi 🌳🇨

💨 Daraxt ekish iqlim o‘zgarishini yumshatish uchun uglerod saqlash orqali targ‘ib qilinmoqda. Ammo uning samaradorligi, asosan, yer yuzasidagi eng katta uglerod ombori hisoblangan tuproq uglerodiga bo‘lgan ta’siriga bog‘liq.

📰 Joly va hamkorlari tomonidan 2025-yilda Shotlandiyada o‘tkazilgan tadqiqot o‘tloqlarning oddiy qarag‘ay o‘rmonlariga aylantirilishi natijasida tuproqdagi uglerod va azot zaxiralariga qanday ta’sir ko‘rsatishini o‘rgandi. Ushbu zaxiralar quyidagi shakllarni o‘z ichiga oladi:
- mineral bilan bog‘langan organik moddalar,
- zarrachali organik moddalar,
- erigan organik moddalar.

⌛️ Tadqiqotchilar aniqladiki, o‘tloqdan oddiy qarag‘ay o‘rmonlariga aylantirilgan hududlarda 60-70 yil o‘tganidan so‘ng, organik qatlam va mineral tuproqning yuqori 20 sm qismida uglerod va azot zaxiralari dastlabki o‘tloq darajasiga nisbatan taxminan 50% ga kamaygan.

📉 Ushbu tuproq uglerodining sezilarli darajada kamayishi daraxt biomassasida to‘plangan uglerodning taxminan uchdan bir qismini kompensatsiya qilgan. Kamayish asosan uglerodning uzoq muddatli barqaror shakli hisoblangan mineral bilan bog‘langan organik moddalar da kuzatilgan.

🪵 Ushbu tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, samarali uglerod saqlash strategiyalari daraxtlardagi uglerodga emas, balki butun ekotizim uglerod zaxiralari, jumladan, tuproq va biomassa ni hisobga olishi kerak.

📸 Tasvir: o‘tloqlar va ignabargli o‘rmonlar orasidagi tuproq organik moddasi (SOM) omborlaridagi farqlar bilan bog‘liq mexanizmlar (manba: Joly va boshqalar, 2025; DOI: 10.1016/j.jenvman.2025.124149).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌿 Serratia: Oʻsimlik o‘sishini rag‘batlantiruvchi va kasalliklardan himoya qiluvchi bakteriya 🦠🛡

🔬 Serratia (Enterobacteriaceae oilasi) tabiiy ravishda turli muhitlarda yashaydi va so‘nggi yillarda o‘simliklarning o‘sishini yaxshilash hamda kasallik va zararkunandalardan himoya qilishdagi roli bilan tanilgan.

🌾 O‘simlik o‘sishini rag‘batlantiruvchi bakteriyalar (PGPBs), jumladan Serratia, o‘simlik sog‘lig‘ini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular oziqa moddalarini qayta ishlash va stressdan himoya qilish orqali o‘sishni yaxshilaydi.

🇳 Azot — o‘simliklar uchun asosiy oziqa moddalardan biri bo‘lib, Serratia uni fiksatsiya va konversiya qilish orqali o‘simliklarga oson so‘riladigan shaklda yetkazib beradi.

🔄 Serratia fosfor, rux (sink) va kaliy kabi muhim minerallarni organik kislotalar va maxsus fermentlar yordamida eritib, o‘simliklar uchun foydali shaklga keltiradi.

🧪 Organik moddalarni parchalovchi fermentlar ishlab chiqarish orqali Serratia tuproq tarkibini boyitadi va o‘simliklarning oziqlanishini yaxshilaydi.

⌬ Qiyin iqlim sharoitlarida (qurg‘oqchilik, sho‘rlanish) bu bakteriya o‘simliklarda etilen darajasini kamaytirib, antioksidant fermentlar faoliyatini oshirishga yordam beradi.

🛡 Serratia zararli bakteriyalar, zamburug‘lar va hatto ayrim hasharotlarni bostirish uchun gidrolitik fermentlar va antibakterial moddalari ishlab chiqaradi.

🌱 O‘simlik immunitetini faollashtirish orqali induksiya qilingan tizimli rezistentlikni (ISR) rag‘batlantiradi, bu esa o‘simlikning kasalliklarga chidamliligini oshiradi.

🦠 Turli biofaol modda va fermentlar ishlab chiqarish orqali bu bakteriya o‘simlik kasalliklarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri bostirish xususiyatiga ega.

📌 O‘simlik o‘sishi va kasalliklardan himoya qilishda Serratia ning ahamiyati tobora ortib bormoqda. Qishloq xo‘jaligida biotexnologik yondashuv sifatida foydalanish istiqbolli!

📷 Rasm: Serratia turining o‘simlik o‘sishiga ijobiy ta’siri (manba: Trinh & Nguyen; DOI: 10.48130/tia-0024-0025).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🐄 Dunyoning eng qimmat sigiri sotildi! 🏆

Guinness rekordiga ko‘ra, Braziliyada Viatina-19 nomli sigir 4,8 million dollarga sotildi! 💰

⚖️ Og‘irligi: 1089 kg
🔥 Noyob xususiyatlari: Tez o‘sishi, kuchli mushaklari va mukammal tuzilishi

Yangi egalari bu sigirning embrionlarini har biri 250,000 dollarga sotuvga qo‘ydi!

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Tuproqshunoslik va atrof-muhitga oid ish, tadbir va stipendiyalar!

🍃 Ish o‘rinlari
💼 Muloqot va ishtirok etish bo‘yicha xodim
💼 Qayta yovvoyi tabiatga qaytarish bo‘yicha xodim
💼 Rewilding Oder Delta – "Wilder Nature" rahbari (Rewilding Europe)
🔗 [Batafsil](https://www.rewildingeurope.com/jobs/)

💼 Agronom – FarmED (Ferma va oziq-ovqat ta'lim markazi)
📅 Muddati: 31-yanvar
🔗 [Batafsil](https://www.farm-ed.co.uk/join-us)

🌻 Grantlar va chaqiriqlar
📢 Evropa qishloq joylari barqarorligi uchun Maykl Dower mukofoti
📅 Muddati: 14-fevral
🔗 [Batafsil](https://www.euromontana.org/en/michael-dower-award/)

📢 ECOLISE "Regenerativ jamoalar" fondi
📅 Muddati: 7-mart
🔗 [Batafsil](https://www.ecolise.eu/regenerative-communities-fund/)

📢 "Kelajak jamiyatlari" – ECOLISE
🔗 [Batafsil](https://www.ecolise.eu/communities-for-future/)

📚 Kurslar
🎓 Barqaror, ekologik qishloq xo‘jaligiga o‘tish – Wageningen universiteti
📍 Hotel Bovendonk, Hoeven, Niderlandiya
📅 2-7 fevral
🔗 [Batafsil](https://www.wur.nl/en/show/transition-to-sustainable-ecological-agriculture.htm)

🎓 Barqarorlik va regeneratsiya uchun dizayn (GEDS) – Gaia Education
📆 Davomiyligi: 12 oy
🔗 [Batafsil](https://www.gaiaeducation.org/online-programmes/design-for-sustainability-and-regeneration/)

🎓 NBSOIL loyihasi akademiyasi
🔗 [Batafsil](https://www.nbsoil.eu/academy/)

📢 Trenerlar uchun trening (ToT) – Gaia Education
📍 Tulum, Meksika
📅 21-26 may
🔗 [Batafsil](https://www.gaiaeducation.org/training-of-trainers/)

📢 Jamoa ta'limi – Gaia Education
📅 2025-yil kuzgi sessiya: 12-sentabr – 4-dekabr
📅 2026-yil kuzgi sessiya: 11-sentabr – 3-dekabr
🔗 [Batafsil](https://www.gaiaeducation.org/community-education/)


AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Pomidor dehqonlari uchun mulchalash va tomchilatib sug'orishni birgalikda qo'llashning tuproq sho'rlanishiga ta'siri tahlili.

1. Hosildorlikni oshirish: Tomchilatib sug'orish bilan mulchalashning integratsiyasi, sho'r tuproqlarda ham pomidor hosildorligini 20%–25% ga oshiradi!
2. Suvni tejash: Tomchilatib sug'orish bilan mulchalash suv sarfini 40% -45% ga qisqartiradi va muhim namlik darajasini saqlaydi.
3. Sho'rlanishni kamaytirish: Mulchalash va tomchilatib sug‘orish birgalikda qo'llash tuproq sho‘rlanishini 40-45 foizga kamaytiradi, bu esa ekinlarni gulning chirishi kabi muammolardan saqlaydi. Mulchalash tuproqda namlikni saqlaydi, tuproqni ustki qatlamida tuz to'planishining oldini oladi.
4. Iqtisodiy barqarorlik: Polietilen ham, somonli mulcha ham hosildorlikni va suvni tejashni oshiradi, somon mulchasi esa yuqori iqtisodiy daromad keltiradi (320,040 t./ga yoki 2915,45 AQSh dollari/ga).
Ushbu tadqiqot natijalari qurg'oqchil zonalarda yashovchi va kichik dehqonchilik bilan shug'ullanuvchi shaxslar uchun, xususan, O'zbekiston kabi tuproq sho'rligi yuqori bo'lgan hududlarda, jumladan, Qoraqalpog'iston, Buxoro, Xorazm va Sirdaryo kabi hududlarda bebaho bo'lishi mumkin.🌿💧🍅.

Manba:https://doi.org/10.24294/th.v7i1.3951

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Polshaning noyob qishlog‘i – Sułoszowa! 🏡🇵🇱

📍 Krakov yaqinida joylashgan Sułoszowa qishlog‘i o‘zining ajoyib tuzilishi bilan ajralib turadi. Bu yerda 6,000 ga yaqin aholi bitta uzun yo‘l bo‘ylab yashaydi! 🚶‍♂️🛤

Yuqoridan qaraganda, qishloq ipga tizilgan marjon kabi ko‘rinadi – uzun va to‘g‘ri markaziy yo‘l, uning ikki tomonida esa tartib bilan joylashgan uylar va dalalar mavjud. 🌾🏠

Tarixiy meros – bu joy o‘rta asr yer bo‘linishi tizimining izlari bo‘lib, har bir oilaga yo‘l bo‘ylab ekin ekish va yashash uchun tor yer maydoni ajratilgan.

Hammasidan ham shaxsan menga qiziq bo'lgani birorta xonadon orqasidagi dala maydoniga qarab kengaymagani...

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Tuproqning biologik qobig‘i: tirik qalqon 🧱🛡

💡 Biologik tuproq qobig‘i (biocrusts) – tuproq yuzasida yashaydigan turli mikroorganizmlar, lishayniklar va bryofitlardan iborat himoya qatlam bo‘lib, tuproqning barqarorligini saqlash, suvni tutish va ozuqa moddalari aylanishida muhim rol o‘ynaydi.

⌛️ Biologik tuproq qobig‘i taxminan 2,4 milliard yil avval paydo bo‘lgan, undan keyin esa eukaryotik suv o‘tlari, lishayniklar va bryofitlar rivojlangan.

🔎 Biologik qobiq to‘liq ekotizimni tashkil etadi:
-> Fotoavtotrof organizmlar (ishlab chiqaruvchilar),
-> Geterotrof mikroorganizmlar (parchalovchilar),
-> Turli kichik hayvonlar (iste’molchilar).

🔬 Zamonaviy biologik qobiq qurg‘oqchilik va yuqori UV nurlanish kabi og‘ir sharoitlarga moslashgan, bu o‘zgarishlar makroskopik o‘simliklar paydo bo‘lishidan oldin rivojlangan.

📊 Tuproq qobig‘ining quruqlikdagi umumiy birlamchi mahsuldorlikning atigi 1% ni tashkil etishiga qaramay, ular dunyoda biologik azotni biriktirishning 25-50% uchun mas’uldir.

🌍 Biologik qobiq tuzilmalari global o‘zgarishlarga juda sezgir bo‘lib, hatto yog‘ingarchilikdagi kichik o‘zgarishlar ham ulardagi asosiy turlar tarkibiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

📷 Rasm: Yerda biologik qobiqning evolyutsiyasi (manba: Weber et al., 2016; DOI: 10.1007/978-3-319-30214-0_2).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Mikroorganizmlar tomonidan tuproq fosforini parchalash mexanizmlari 🔬🅿️

🦠 Fosfat erituvchi mikroorganizmlar (PSMs) o‘simliklarning tuproqdagi fosforni (P) so‘rishi va undan foydalanish qobiliyatini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Ular bunga organik kislota ajratish, fosfataza ishlab chiqarish va mikoriza simbiozi kabi turli mexanizmlar orqali erishadi.

🔄 PSMlar erimaydigan fosforni bir necha yo‘nalish orqali o‘simliklar uchun foydalaniladigan shakllarga aylantiradi. Eng asosiy yo‘l – organik kislotalar (masalan, glyukonat, laktat, sitrat, oksalat) ajratishdir. Ushbu kislotalar fosfat ionlari bilan bog‘lanish joylari uchun raqobatlashadi va metal ionlar bilan komplekslar hosil qiladi.

🧫 PSMlar turlariga quyidagilar kiradi:

-> Bakteriyalar: *Azospirillum, Bacillus, Pseudomonas, Nitrosomonas, Erwinia, Serratia, Rhizobium, Xanthomonas, Enterobacter, Pantoea*
-> Mikorizasiz zamburug‘lar: *Penicillium, Fusarium, Aspergillus, Alternaria, Helminthosporium, Arthrobotrys, Trichoderma*
-> Mikoriza zamburug‘lari: *Rhizophagus irregularis, Glomus mossea, G. fasciculatum, Entrophospora colombiana*

🧪 PSMlar fosfataza va fitaza fermentlari orqali organik fosforni mineralizatsiya qilish, ya’ni o‘simlik so‘rishi mumkin bo‘lgan shakllarga aylantirishda ham muhim rol o‘ynaydi.

⌬ Fosforni eritishdan tashqari, PSMlar o‘simliklarga qo‘shimcha foyda keltiradi, jumladan:
- Gormonlar ishlab chiqarish,
- Kasalliklarga chidamlilikni oshirish,
- Sovuq, sho‘r va qurg‘oqchilik kabi turli atrof-muhit stresslariga qarshi yordam berish.

🌱 Arbuskulyar mikoriza zamburug‘lari (AMF) o‘simlik ildizlari bilan simbiotik munosabatlar hosil qilib, fosforni so‘rish diapazonini sezilarli kengaytiradi va ozuqa moddalarini ildiz hujayralariga yetkazib beradi.

📷 Rasm: Mikroorganizmlarning tuproq fosforini ochish va o‘simliklarga so‘rishda yordam berishdagi roli (manba: Pang et al., 2024; DOI: 10.3389/fmicb.2024.1383813).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

GUMIN KISLOTALAR: Ildiz funksiyasiga ta’siri 🌱

🔎 Gumin kislotalar o‘simlik ildizlarining o‘sishi, rivojlanishi va atrof-muhit stresslariga moslashuvida muhim rol o‘ynaydi, bu ularning signallashuv molekulalari sifatidagi vazifasi bilan bog‘liq.

⌬ Gumin kislotalarning asosiy ta’sir mexanizmi ularning auxin signallash yo‘llari bilan o‘zaro ta’sirida namoyon bo‘ladi. Ular o‘simlikning asosiy o‘sish gormoni bo‘lgan indol-3-sirka kislotasi (IAA) ning ta’sirini taqlid qilishi mumkin.

📈 Gumin moddalarning auxinga o‘xshash ta’siri ildiz morfologiyasidagi o‘zgarishlarda, masalan, ildizning cho‘zilishi va yon ildizlarning paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Bu, asosan, plazma membranadagi H+-ATPaza fermentlarining faollashuvi orqali amalga oshadi.

🌱 Gumin kislotalar ildizning fenotipik moslashuvchanligini faol boshqaruvchi sifatida ishlaydi. Ular yon ildizlarning rivojlanishi, ildizning cho‘zilishi va foydali organizmlar bilan simbiotik munosabatlarga ta’sir ko‘rsatadi.

🧪 Ildiz eksudatlari gumin moddalar bilan dinamik o‘zaro ta’sir qiladi, bu esa ularning tuzilish xususiyatlari va molekulyar shaklini o‘zgartiradi. Gumin moddalar esa stress sharoitlarida aynan kerakli eksudatlarning ajralishini boshqaradi.

⚡️ Gumin kislotalar o‘simliklarning stressga chidamliligini oshiradi, masalan:
- Ildizlarning chuqurroq tizimini rivojlantirish,
- Suvni tejash uchun somatik ochilish/yopilish jarayonlarini boshqarish.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌱 Qoplama ekinlar

Çerçioğlu va boshqalar (2025) tomonidan 190 ta tadqiqot tahlil qilindi. Tadqiqotlar turli mamlakatlar, iqlim sharoitlari va dehqonchilik tizimlarini o‘z ichiga olgan bo‘lib, qoplama ekinlarning (CCs) tuproq uchun muhim foydalari aniqlandi.

🔎 Tadqiqot natijalari:
✔️ Organik moddalar ko‘payishi: 74% gacha (tadqiqotlarning 83%) – tuproq unumdorligini oshiradi.
✔️ Suv infiltratsiyasi oshishi: 5–629% (100%) – qurg‘oqchilikka chidamlilikni yaxshilaydi.
✔️ Makrog‘ovaklar ko‘payishi: 67% gacha (82%) – tuproq shamollatilishi va ildizlarning rivojlanishiga yordam beradi.
✔️ Kumulyativ infiltratsiya oshishi: 29–170% (67%) – tuproqning suv ushlab turish qobiliyatini yaxshilaydi.
✔️ Tuproqning zichligi kamayishi: 24% gacha (67%) – ildiz o‘sishini yaxshilaydi.
✔️ Gidravlik o‘tkazuvchanlik (Ksat) oshishi: 10–627% (65%) – suv oqib ketish xavfini kamaytiradi.

📈 Uzoq muddatli ta’siri qanday?
Ko‘pgina tadqiqotlar 2–3 yillik bo‘lib, asosan AQShda o‘tkazilgan. Biroq, uzoq muddatli (15–34 yil) tadqiqotlar Ksat va tuproq g‘ovakligi yanada yaxshilanganini ko‘rsatdi. Bu, qoplama ekinlarni uzoq yillar davomida ishlatish tuproq sog‘lig‘ini mustahkamlashini tasdiqlaydi.

⚠️ Natijalar har doim ham bir xil emas!
Tadqiqotlarning 22% qismi sezilarli ta’sir aniqlamadi. Bu esa tuproq turi, iqlim sharoiti va ekilgan qoplama ekinlarning turi natijaga ta’sir qilishini ko‘rsatadi.

🧐 Fermerlar uchun xulosa:
🔹 To‘g‘ri qoplama ekin turini tanlash juda muhim.
🔹 Uzoq muddatli ekish yanada katta foyda keltiradi.
🔹 Boshqaruv amaliyotlari (ekish vaqti, muddati, ekin turi) muvaffaqiyatni belgilaydi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|.

🌳 Daraxtlar mikroiqlimni qanday o‘zgartiradi?
- Ochiq joylarda makroiqlim harorati yuqori (25°C) yoki past (19°C) bo‘lishi mumkin, lekin daraxt soyasida mikroiqlim doimiyroq (22°C) saqlanadi.
- Daraxtlarning soyasi o‘simliklar yashashi uchun barqaror muhit yaratadi, ayniqsa haddan tashqari issiq yoki sovuq sharoitlarda.

🌡 Ochiq joydagi va soyadagi o‘simliklarning farqi
- Ochiq joylarda o‘simliklar atrof-muhit haroratiga bog‘liq bo‘lib, ko‘pchilik turlari haddan tashqari issiqlik yoki sovuqqa moslasha olmaydi.
- Daraxt soyasida esa o‘simliklar o‘z optimal haroratida yashay oladi, bu esa ularning hayotiyligini oshiradi.

📊 Grafik nimani ko‘rsatadi?
- Daraxt soyasidagi o‘simliklar ko‘proq mo‘tadil haroratni afzal ko‘radi.
- Ochiq joylardagi ko‘chatlar makroiqlimdan issiqroq joyda o‘sish uchun kurashadi, soyadagi o‘simliklar esa sovuqroq iqlimni afzal ko‘radi.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

Yeryong'oq necha kunda hosilga kiradi?

Ushbu video orqali o'simlikni o'sish va hosilga kirish jarayonini tezlashtirilgan xolda tomosha qiling.

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌍 Global Issiqxona Gazlari (GHG) Emissiyasi – 2023

📊 57 gigatonna (Gt) CO₂ ekvivalenti – 2023-yilda atmosferaga chiqarilgan issiqxona gazlari miqdori. Qanday sektorlar eng katta hissa qo‘shmoqda?

🔹 26% – Elektr energiyasi ishlab chiqarish (15 Gt)
🔹 15% – Transport (9 Gt)
🔹 11% – Sanoat (6 Gt)
🔹 11% – Qishloq xo‘jaligi (6 Gt)
🔹 10% – Yoqilg‘i ishlab chiqarish (6 Gt)
🔹 9% – Sanoat jarayonlari (5 Gt)
🔹 7% – Yer resurslari va o‘rmon xo‘jaligi (4 Gt)
🔹 6% – Binolar (3 Gt)
🔹 4% – Chiqindilar va boshqa manbalar (2 Gt)

⚡️ Elektr energiyasi ishlab chiqarish va transport eng katta ifloslantiruvchi manbalar bo‘lib, issiqxona gazlarining deyarli 41% ini tashkil qiladi!

🌱 Qanday choralar ko‘rish mumkin?
- Yashil energiyaga o‘tish (quyosh, shamol, gidroelektr)
- Transportda elektr va barqaror yoqilg‘ilarni ishlatish
- Sanoatda energiya samaradorligini oshirish
- O‘rmonlarni asrash va qayta tiklash

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🌱🧱 O‘simlik ildizlari orqali tuproqning zichlanishini aniqlash

💧 Tuproqning zichlanishi uning suvni ushlab qolish qobiliyatini sezilarli darajada o‘zgartiradi, bu esa suvning infiltratsiyasi va saqlanishiga ta’sir qiladi.

📈 Tuproqning zichligi atigi 20% ga ortishi natijasida suv infiltratsiyasi 80% gacha, suv saqlash qobiliyati esa 50% gacha kamayishi mumkin. Bu suvning tuproqqa o‘tishi va unda saqlanishini qiyinlashtiradi.

💨 Zichlangan tuproqdagi mayda va kam bog‘langan g‘ovaklar havo almashinuvini cheklaydi, natijada kislorod yetishmovchiligi (gipoksiya) yuzaga kelishi mumkin.

📉 Kislorod yetishmovchiligi tuproqdagi kimyoviy o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Bu jarayonda odatda zararli bo‘lmagan marganets va temir birikmalari o‘simliklar uchun zaharli shakllarga aylanadi.

🌊 Qattiqlashgan tuproq sirtida suvning oqib ketishi ortadi, bu esa tuproqning qimmatli ozuqa moddalarini va organik tarkibini yuvib ketishiga sabab bo‘ladi.

🌱 Ildizlar zichlangan tuproqqa duch kelganda, quyidagi stress reaktsiyalarini namoyon qiladi:
- o‘sishning sustlashishi,
- ildizning yanada qalinlashishi,
- lateral (yon) shoxlarning kamayishi,
- ildiz tuklarining kam rivojlanishi.

⌬ Tuproq zichlanganda, o‘simlik ildizlari chiqaradigan etilen gazi tuproqda to‘planib qoladi. Bu esa ildizlarni rivojlanishini boshqaruvchi signal sifatida xizmat qiladi va ildizlarning o‘sish strategiyasini o‘zgartiradi.

📷 Rasm: Zichlangan va zichlanmagan tuproqdagi ildizlarning o‘zgarishi (Manba: Ogorek et al., 2024; DOI: 10.1016/j.tplants.2024.10.014).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|

🦠🇳 Tuproqdagi mavjud azotning mikroblar orqali boshqarilishi

🚜 Global agroekotizimlarda o‘g‘it sifatida ishlatiladigan azotning samaradorligi atigi 40% ni tashkil qiladi. Bu ko‘rsatkichni oshirish qishloq xo‘jaligi unumdorligini ekologik cheklovlar bilan uyg‘unlashtirish uchun muhimdir.

⚖️ Yuqori mineral yutilish qobiliyatiga ega, lekin organik modda (POM) miqdori kam bo‘lgan tuproqlar ekinlar uchun bioaktiv azot yetkazib berishda cheklangan bo‘lsa-da, POM qo‘shilishi orqali mineral bilan bog‘langan organik modda (MAOM) azotini oshirish imkoniyatiga ega.

🇳 Noorganik azot qo‘llanilishi MAOM-N harakatlanish jarayonlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, ayniqsa, mikroblar jamoalarining tarkibi va ferment faolligini o‘zgartirish orqali biologik mexanizmlarni bostirish yo‘li bilan.

⬆️ Og‘ir azotli o‘g‘itlar tuproqning tabiiy azot aylanish jarayonlarini buzishi mumkin.

📉 Haddan tashqari N kiritilishi o‘simlik-mikrob-mineral o‘zaro ta’sirlarini buzadi, mikorizal zamburug‘larni kamaytiradi, ferment faolligini o‘zgartiradi va MAOM zahiralarini nitrifikatsiya natijasida kislotalanish orqali kamaytirishi mumkin.

👨‍🌾 Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, MAOM zahiralarini hayvon go‘ngi, o‘simlik qoldiqlari yoki kompost kabi organik o‘g‘itlar yordamida boyitish eng samarali yo‘l hisoblanadi.

⬇️ Azotni mo‘tadil miqdorda qo‘llash o‘simliklarni ildiz o‘sishiga va mikorizal zamburug‘lar bilan hamkorlik qilishga undaydi, natijada o‘simlik-mikrob-mineral aloqalari yaxshilanadi va tuproqning azot aylanishi barqaror bo‘ladi.

📷 Rasm: O‘g‘itlashning tuproqdagi bioaktiv azot ta’minotiga ta’siri (Manba: Daly et al., 2021; DOI: 10.1007/s10533-021-00793-9).

AGROLABORATORIYA-ILM BILAN

©️Shovkat_Xoldorov

Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating👇
💬Telegram| 💬Facebook|
📷Instagram| 📺Youtobe|