(تەکبیراتکردن لە دوای نوێژە فەرزەکان لەلایەن پێشنوێژ و نوێژخوێنانەوە لە جەژنی قورباندا سونەتە بە ئیجماعی زانایان)
بسم الله الرحمن الرحيم
یەکێک لەو عیبادەتانەی کە لە مانگی ذو الحجة دا ئەنجام دەدرێت بریتیە لە تەکبیرات کردن.
تەکبیراتیش دوو جۆری ھەیە:
یەکەم: التكبير المطلق: بریتیە لەو تەکبیراتەی کە تایبەت نیە بەدوای نوێژە فەرزەکانەوە بەڵکو لە ھەموو شوێنێکدا وەکو ماڵ وبازاڕ و ڕێگەوبان و .. ئەنجام دەدرێت.
وە کاتەکەشی لە سەرەتای مانگی ذو الحجة ەوە دەستپێدەکات تاوەکو کۆتا ڕۆژی أيام التشريق.
دووەم: التكبير المقيد: ئەو تەکبیراتەیە کە لە دوای نوێژە فەرزەکانەوە ئەنجام دەدرێت.
کاتەکەشی: ڕاجیاوازی لەسەرە، بەشێک لە زانایان دەفەرموون لە دوای نوێژی نیوەڕۆی ڕۆژی جەژنەوە تاوەکو عەسری سێیەم ڕۆژی أيام التشريق.
ھەندێکیشیان دەفەرموون: لە دوای نوێژی بەیانی ڕۆژی عەرەفەوە تاوەکو دوای نوێژی عەسری سێیەم ڕۆژی أيام التشريق کە دەکات سیازدەی مانگی ذو الحجة.
وە چەندین قەولی تر ھەیە لە نێوان زانایان سەبارەت بە سەرەتاو کۆتایی کاتی التكبير المقيد بەڵام ئەو دوو قەولە بەھێزترینیانە، وە قەولی دووەمیش لە یەکەم بەھێزترەو تەرجیحی چەندین زانای موحەقیقە لەوانە ئیمامی نەوەوی ڕەحمەتی خودای لێبێت.

لە ئێستادا ھیچ ڕاجیاوازیەک نابینین لە وڵاتماندا سەبارەت بە التكبير المطلق ھەموان بەسونەتی دەزانن ھەرچەندە کەمتەرخەمێ زور ھەیە لە زیندووکردنەوەی سونەتەکەدا.
بەڵام ئەوەی ڕاجیاوازی لەسەرە (التكبير المقيد-تەکبیراتی دوای نوێژە فەرزەکان)ە کە بەشێک لە مزگەوتەکانی کوردستان ئەنجامی نادەن بەبیانوی نەبوونی بەڵگە لەسەری، نەک ئەوەندەش بەڵکو ھەندێک کەس بەبیدعەو داھێنراو لە قەڵەمی دەدەن!!
ئایا لە ڕاستیدا ئەم تەکبیراتە بەڵگەی لەسەر نیە، یاخود دەھێنراواوە لە دیندا؟

وەڵام: تەکبیراتی دوای نوێژە فەرزەکان جێگیرو سابتە لە گەورە زانایانی سەحابە لەوانە عمر بن الخطاب و علي بن أبي طالب و عبدالله بن عباس وعبدالله بن عمر وعبدالله بن مسعود وە جگە لەوانیش لە ھاوەڵانی تر ڕەزاو ڕەحمەتی خودا لە ھەموویان بێت.
وە ھیچ ھاوەڵێک ئینکاری نەکردووە.
وە زانایانی ئومەتی ئیسلامی ئیجماعیان ھەیە لەسەر ئەمە بابەتەو جیاوازی لە نێوانیاندا نیە.
وە ئومەتی ئیسلامیش لە کۆنو نوێدا بەدرێژایی مێژوو لە سەردەمی سەحابەوە تاوەکو ئێستا کاریان لەسەر ئەمە کردووەو لەدوای نوێژە فەرزەکان تەکبیراتیان کردووە.
فەرموون ئەمەش وتەی بەشێک لە زانایان لەسەر ئەم ئیجماعە وە لەسەر عەمەلی ئومەتی ئیسلامی.
١-قال النووي:"وَأَمَّا التَّكْبِيرُ الْمُقَيَّدُ فَيُشْرَعُ فِي عِيدِ الأَضْحَى بِلا خِلافٍ لإِجْمَاعِ الأُمَّةِ". المجموع (مكتبة الإرشاد-السعودية- ومكتبة المطيعي) ج5 ص34

٢-وقال أبو الحسين يحيى بن أبي الخير بن سالم العمراني اليمني الشافعي:"ويسن التكبير المطلق في عيد الأضحى ، وهو أن يكبر كل وقتٍ. ويسن فيه التكبير المقيد ، وهو أن يكبر خلف الفرائض. والدليل على ذلك: نقل الخلف عن السلف". البيان في مذهب الإمام الشافعي(دار المنهاج-الطبعة الأولى-1421 هـ- 2000 م) ج2 ص656.

٣-وقال ابن رشد الحفيد:"وَاتَّفَقُوا أَيْضًا عَلَى التَّكْبِيرِ فِي أَدْبَارِ الصَّلَوَاتِ أَيَّامَ الْحَجِّ". بداية المجتهد ونهاية المقتصد (دار الحديث - القاهرة-د.ط-1425هـ- 2004 م) ج1 ص227

٤-وقال أبو الحسن الكرخي الحنفي: "تَكْبِيرُ التَّشْرِيقِ سُنَّةٌ مَاضِيَةٌ نَقَلَهَا أَهْلُ الْعِلْمِ وَأَجْمَعُوا عَلَى الْعَمَلِ بِهَا". بدائع الصنائع (دار الكتب العلمية-الطبعة الثانية-1406هـ-1986م) ج1 ص195.

٥-وقال ابن قدامة المقدسي:"(وَيَبْتَدِئُ التَّكْبِيرَ يَوْمَ عَرَفَةَ مِنْ صَلاةِ الْفَجْرِ ) لا خِلافَ بَيْنَ الْعُلَمَاءِ رَحِمَهُمُ اللَّهُ ، فِي أَنَّ التَّكْبِيرَ مَشْرُوعٌ فِي عِيدِ النَّحْرِ ، وَاخْتَلَفُوا فِي مُدَّتِهِ ، فَذَهَبَ إمَامُنَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ إلَى أَنَّهُ مِنْ صَلاةِ الْفَجْرِ يَوْمَ عَرَفَةَ إلَى الْعَصْرِ مِنْ آخِرِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ . وَهُوَ قَوْلُ عُمَرَ ، وَعَلِيٍّ ، وَابْنِ عَبَّاسٍ ، وَابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ ، وَإِلَيْهِ ذَهَبَ الثَّوْرِيُّ ، وَابْنُ عُيَيْنَةَ وَأَبُو يُوسُفَ ، وَمُحَمَّدٌ ، وَأَبُو ثَوْرٍ ، وَالشَّافِعِيُّ فِي بَعْضِ أَقْوَالِهِ.
وَعَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ أَنَّهُ كَانَ يُكَبِّرُ مِنْ غَدَاةِ عَرَفَةَ إلَى الْعَصْرِ مِنْ يَوْمِ النَّحْرِ . وَإِلَيْهِ ذَهَبَ عَلْقَمَةُ ، وَالنَّخَعِيُّ ، وَأَبُو حَنِيفَةَ.
وَعَنْ ابْنِ عُمَرَ ، وَعُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ ، أَنَّ التَّكْبِيرَ مِنْ صَلاةِ الظُّهْرِ يَوْمَ النَّحْرِ إلَى الصُّبْحِ مِنْ آخِرِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ .

وَبِهِ قَالَ مَالِكٌ ، وَالشَّافِعِيُّ فِي الْمَشْهُورِ عَنْهُ ......
قِيلَ لأَحْمَدْ ، رَحِمَهُ اللَّهُ : بِأَيِّ حَدِيثٍ تَذْهَبُ ، إلَى أَنَّ التَّكْبِيرَ مِنْ صَلاةِ الْفَجْرِ يَوْمَ عَرَفَةَ إلَى آخِرِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ ؟ قَالَ : بِالإِجْمَاعِ عُمَرُ ، وَعَلِيٌّ ، وَابْنُ عَبَّاسٍ ، وَابْنُ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ". المغني (مكتبة القاهرة-د.ط -1388هـ 1968م) ج2 ص291-292.

٦-وقال ابن الحاج المالكي:" وَقَدْ مَضَتْ السُّنَّةُ أَنَّ أَهْلَ الآفَاقِ يُكَبِّرُونَ دُبُرَ كُلِّ صَلاةٍ مِنْ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ فِي أَيَّامِ إقَامَةِ الْحَجِّ بِمِنًى فَإِذَا سَلَّمَ الإِمَامُ مِنْ صَلاةِ الْفَرْضِ فِي تِلْكَ الأَيَّامِ كَبَّرَ تَكْبِيرًا يُسْمِعُ نَفْسَهُ وَمَنْ يَلِيهِ وَكَبَّرَ الْحَاضِرُونَ بِتَكْبِيرِهِ كُلُّ وَاحِدٍ يُكَبِّرُ لِنَفْسِهِ وَلا يَمْشِي عَلَى صَوْتِ غَيْرِهِ عَلَى مَا وُصِفَ مِنْ أَنَّهُ يُسْمِعُ نَفْسَهُ وَمَنْ يَلِيه فَهَذِهِ هِيَ السُّنَّةُ". المدخل (دار التراث) ج2 ص289-290.

٧-وجاء في شرح الزركشي على مختصر الخرقي:"وقال ويبتدئ التكبير يوم عرفة من صلاة الفجر ، ثم لا يزال يكبر [ في ] دبر كل صلاة مكتوبة صلاها في جماعة ، وعن أبي عبد الله - رحمة الله عليه - رواية أخرى أنه يكبر لصلاة الفرض وإن كان وحده ، حتى يكبر لصلاة العصر من آخر أيام التشريق ثم يقطع . والله أعلم .
ش : قد تضمن هذا الكلام مشروعية التكبير عقب الصلوات في عيد النحر ولا نزاع في ذلك في الجملة ، وقد قال الله تعالى : { وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ }".-شرح الزركشي (دار العبيكان-الطبعة الأولى-1413 هـ - 1993 م) ج2 ص235.

٨-وجاء في الفتاوى الهندية:( الْكَلامُ فِي تَكْبِيرَاتِ التَّشْرِيقِ فِي مَوَاضِعَ ) الأَوَّلُ فِي صِفَتِهِ وَالثَّانِي فِي عَدَدِهِ وَمَاهِيَّتِهِ وَالثَّالِثُ فِي شُرُوطِهِ وَالرَّابِعُ فِي وَقْتِهِ.....
وَأَمَّا وَقْتُهُ فَأَوَّلُهُ عَقِيبَ صَلاةِ الْفَجْرِ مِنْ يَوْمِ عَرَفَةَ وَآخِرُهُ فِي قَوْلِ أَبِي يُوسُفَ وَمُحَمَّدٍ - رَحِمَهُمَا اللَّهُ تَعَالَى - عَقِيبَ صَلاةِ الْعَصْرِ مِنْ آخِرِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ ، هَكَذَا فِي التَّبْيِينِ ، وَالْفَتْوَى وَالْعَمَلُ فِي عَامَّةِ الأَمْصَارِ وَكَافَّةِ الأَعْصَارِ عَلَى قَوْلِهِمَا ، كَذَا فِي الزَّاهِدِيِّ". الفتاوى الهندية (دار الفكر-الطبعة الثانية1310هـ) ج1 ص152.

٩-(وقال الشوكاني:"وَقَدْ حَكَى فِي الْبَحْرِ الإِجْمَاعَ عَلَى مَشْرُوعِيَّةِ تَكْبِيرِ التَّشْرِيقِ إلا عَنْ النَّخَعِيّ ، قَالَ : وَلا وَجْهَ لَهُ .
وقَدْ اُخْتُلِفَ فِي مَحِلِّهِ فَحَكَى فِي الْبَحْرِ عَنْ عَلِيٍّ وَابْنِ عُمَرَ وَالْعِتْرَةِ وَالثَّوْرِيِّ وَأَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ وَأَبِي يُوسُفَ وَمُحَمَّدٍ وَأَحَدِ أَقْوَالِ الشَّافِعِيِّ أَنَّ مَحِلَّهُ عَقِيبَ كُلِّ صَلاةٍ مِنْ فَجْرِ عَرَفَةَ إلَى آخِرِ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ .
وَقَالَ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ وَابْنُ عَبَّاسٍ وَزَيْدُ بْنُ عَلِيٍّ وَمَالِكٌ وَالشَّافِعِيُّ فِي أَحَدِ أَقْوَالِهِ : بَلْ مِنْ ظُهْرِ النَّحْرِ إلَى فَجْرِ الْخَامِسِ .
وَقَالَ الشَّافِعِيُّ فِي أَحَدِ أَقْوَالِهِ : بَلْ مِنْ مَغْرِبِ يَوْمِ النَّحْرِ إلَى فَجْرِ الْخَامِسِ . وَقَالَ أَبُو حَنِيفَةَ : مِنْ فَجْرِ عَرَفَةَ إلَى عَصْرِ النَّحْرِ . نيل الأوطار (دار الحديث-الطبعة الأولى-1413هـ-1993م) ج3 ص370.

ئەمە بەشێک بوو لە وتەی زانایانی ئومەتی ئیسلامی لەنێو ھەر چوار مەزھەبەکە کە ئیجماع و یەکدەنگی زانایان و ئومەتی ئیسلامی لەسەر تەکبیراتی دوای نوێژە فەرزەکان نقڵ دەکەن.
دوای ئەوەی ئیجماعی زانایانت لەم بارەیەوە زانی پرسیارێک دێتە پێشەوە: ئایا مەرجە ھەر سونەتێک کە عەمەلی سەحابەی لەسەر بێت و ئیجماع تێیدا ڕویدابێت فەرموودەی سەحیحی سەریحی مەرفوعی لەسەر ھاتبێت؟
وەڵام: بێگومان نەخێر چونکە ئیجماع خۆی یەکێکە لە بەڵگەکان و چەندین حوکمی شەرعییمان ھەیە بەڵگەکەی ئیجماعی زانایانە، وە ھەروەھا عەمەلی ھاوەڵان لەسەر بابەتەکە بەبێ بوونی خیلاف و جیاوازی لە نێوانیاندا ئەوە دەگەیەنێت کە ھاوەڵان ئەو کارەیان لە پێغەمبەری خوداوە صلى الله عليه وسلم وەرگرتووە، بەتایبەتی کارەکە عیبادەتێکی مەحزەو زیکری خودایەو لەدوای نوێژە فەرزەکانەوە ئەنجام دەدرێت.
لە گەڵ بوونی ئەو بەڵگانەش کە فەرمان دەکات بە زیکرویادی خودا لەم ڕۆژانەدا.

وە لەسەر ئەم بابەتە ئیمامی ابن رجب الحنبلی لە شەرحی سەحیحی بوخاریدا دەفەرموێت:"وذكر الله في هذه الأيام نوعان:

أحدهما: مقيد عقيب الصلوات.
والثاني: مطلق في سائر الأوقات.
فأما النوع الأول: فاتفق العلماء على أنه يشرع التكبير عقيب الصلوات في هذه الأيام في الجملة، وليس فيهِ حديث مرفوع صحيح، بل إنما فيهِ آثار عن الصحابة ومن بعدهم، وعمل المسلمين عليهِ.
وهذا مما يدل على أن بعض ما أجمعت الأمة عليهِ لم ينقل إلينا فيهِ نص صريح عن النَّبيّ صلى الله عليه وسلم، بل يكتفى بالعمل به. «فتح الباري لابن رجب» (9/ 21).
پوختەی وتەکەی ئەوەیە کە بابەتی تەکبیراتی دوای نوێژەکان ئیتیفاقی زانایانی لەسەرە لە گەڵ ئەوەی فەرموودەی مەرفوعی سەحیحیشی لە بارەوە نەھاتووە، بەڵام لەبەر بوونی ئاسار لە ھاوەڵانەوە وە لەبەر عەمەلی موسڵمانان ئیجماعی لەسەر درووست بووە، لێرەشەوە قاعیدەیەکمان بۆ باس دەکات کە: ئەو بابەتەی زانایان کۆڕاو یەکدەنگن لەسەری مەرج نیە دەقێکی سەریحی لەبارەوە ھاتبێت.

لێرەوە بابەتەکە بەتەواوەتی ڕوون دەبێتەوە.
بێگومان فەتوای زانایانی ئیسلام تا ئەم سەر دەمەش ھەر لەسەر ئەوەیە کە باسم کرد، بەنمونە فەتوای دەستەی ھەمیشەیی بۆ لێکۆڵینەوەی زانستی و فەتوادان لە وڵاتی سعودیە لێرە نقڵ دەکەم کەباس لە سونەتێتێ تەکبیراتی دوای نوێژە فەرزەکان دەکات وە استدلال بە عەمەلی سەحابەو ئیجماعی زانایان دەکەن.
ئەمەش دەقی فەتواکە:
«الفتوى رقم (10777)
س: أسمع بعض الناس في أيام التشريق يكبرون بعد كل صلاة حتى عصر اليوم الثالث، هل هم على صواب أم لا؟
ج: يشرع في عيد الأضحى التكبير المطلق، والمقيد، فالتكبير المطلق في جميع الأوقات من أول دخول شهر ذي الحجة إلى آخر أيام التشريق. وأما ‌التكبير ‌المقيد فيكون في أدبار الصلوات المفروضة من صلاة الصبح يوم عرفة إلى صلاة العصر من آخر أيام التشريق، وقد دل على مشروعية ذلك ‌الإجماع، وفعل الصحابة رضي الله عنهم.
وبالله التوفيق وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم.
اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء
عضو … نائب رئيس اللجنة … الرئيس
عبد الله بن غديان … عبد الرزاق عفيفي … عبد العزيز بن عبد الله بن باز».

دوەی ئەوەی ئەم بابەتە ڕوونبوویوە بۆ ئێوەی بەڕێز، داوای من لە پێشنوێژو وتارخوێنە بەڕێزەکان ئەوەیە کە ئەم سونەتە زیندوو بکەنەوە.
وە ھەر مامۆستایەکیش تا ئێستا ئەم سونەتەی نەکردووە با حەقەکە وەربگرێت و ئەنجامی بدات، وە زیندووکردنەوەی سونەتێک کە پێشتر نەتکردووە عەیبە نیە، بەڵکو مەئجور دەبت لەسەر بەرزڕاگرتنی سونەت و زکرویادی خوای گەورە.

تێبینی: ئەم تەکبیراتە لەسەر ڕاجحترین بۆچوونی زانایان لە دوای نوێژی بەیانی ڕۆژی عەرەفەوە کاتەکەی دەستپێدەکات تاوەکو دوای نوێژی عەسری سێیەم ڕۆژی أيام التشريق.
وە ڕاستەوخۆ دوای تەواوبوونی نوێژە فەرزەکانەوە ئەنجام دەدرێت.
وە ئیمام و نوێژخوێنان ھەر کەسێک لەلای خۆیەوە تەکبیرات دەکات نەک لەسەر یەک دەنگ و ھەموان بەیەکەوە.

خوای گەورە تاعەت و عیبادەتی سەرجەم موسڵمانان قەبوڵ بکات وە فێری عیلمی نافعمان بکات و ھیدایەتمان بدات بۆ کارکردن بەسونەت، وە بۆ بەرزڕاگرتنی درووشمەکانی ئیسلام.
نوسینی: سردار جبار محي الدين
(بۆئەوەی ئەم سونەتە زیندووبکرێتەوە ئەم بڵاوکراوەیە لای خۆت بڵاوبکەرەوە با بەشداربیت لە ئەجروپاداشتەکەیدا).

ئەتەوێ ئەم هاوینە لە ماڵەوە فێری زمانی عەرەبی ببیت ؟

فێری وەرگێڕان ببیت ؟

فێری دەستەواژەکانی ڕۆژانە ببیت ؟

لە نوسرا و وەرگێڕانەکان تێبگەیت ؟

فێری ڕاناوەکان ببیت و بزانی مانایان چیە و بۆ کێ دەگەڕێنەوە ؟

وە زۆر سوودی تر ؟؟

ئەم چیرۆکانەم بۆ هێناون

+ زۆر بەجوانی نوسراونەتەوە
+ حەرەکات بۆ هەموویان کراوە
+ وێنەی لەگەڵە

بە خۆڕایی دایبەزێنە

فەرموون ⬆️⬆️⬆️⬆️

بەسەروەت و سامان مەنازن ئەم ملیار دێرە سەنجای کابور سێ ڕۆژ بەر لەئێستە لە کاتی یاری گۆڵف یەک مێشهەنگێک ئەچێتە قورگی و پێوەی ئەدات و هەر لەوێ ئەمرێت