Калісьці даўно я моцна зацікавіўся асобай украінскага генерала Пятра Грыгарэнкі.

Ну мяркуйце самі: чалавек гэты ўзрываў у Беларусі старадаўнія храмы, будаваў "Лінію Сталіна", быў класічным савецкім генералам, а па выніку ўвайшоў гісторыю як адзін з самых уплывовых савецкіх дэсідэнтаў.

Нейкая неверагодная біяграфія, якую Грыгарэнка да таго ж паспеў скласці ў шыкоўныя мемуары.

Вырашыў, што гэты чалавек варты таго, каб быць прадстаўлены ў нашым цыкле пра Украіну.
Як украінец, дзіўным чынам звязаны з Беларуссю, але самае галоўнае, як чалавек, які здолеў вырвацца з абсалютнай цемры і паверыць у святло ў часы глухога СССР.

Дарэчы, катэгарычна раю пачытаць ягоныя мемуары пад дзіўнай, але вельмі сэнсоўнай назвай "В подполье можно встретить только крыс..." (можна знайсці у інтэрнэце).

Але спачатку паглядзіце парадачу)

https://youtu.be/Xr3x327-Ono

Учора 3 красавіка памёр знакаміты беларускі мастак-плакатыст Уладзімір Крукоўскі. Яму было 85 год.

Ягоныя плакаты бачылі усе з дзяцінства, хоць можа не заўсёды ведалі прозвішча аўтара. У 1980-ых шмат твораў ён прысвяціў нацыянальнаму адраджэнню беларусаў. І некаторыя з гэтых твораў сталі сімваламі сваёй эпохі.

Але ўсё ж, нягледзячы на вялікі працоўны даробак, імя гэтага мастака ўвойдзе ў беларускую гісторыю дзякуючы аднаму твору. У 1991 годзе ён разам з Яўгенам Куліком распрацаваў выяву "Пагоні", якая стала беларускім дзержаўным, а пасля нацыянальным сімвалам.

Распрацоўка эталона "Пагоні" не такая простая задача, як можа падацца. Бо за 800 гадоў яе існавання "Пагоню" малявалі ў самых розных стылістыках, а выбраць трэба было адну. Літоўцы, напрыклад, узялі за аснову Пагоню з эпохі Новага Часу (як лічыцца, з аднаго вавельскага габелена).

Уладзімір Крукоўскі і Яўген Кулік досыць нечакана вырашылі ўзяць за пататып гатычную выяву з надмагілля караля Ягайлы. А пасля доўга яшчэ над ёй працавалі.

У выніку атрымалася вельмі сучасная і ў той жа час з адсылкай да архаічнасці выява. Строгая па выкананні, але дастатковая мяккая агульным вобразам. Нейкая напраўду беларуская. Нават з задзелам.

Вялікая ўзячнасць і светлая памяць выбітнаму мастаку.

Вось тут цікавы матэрыял пра працу Уладзіміра Крукоўскага:
https://www.svaboda.org/a/uladzimier-krukouski/27027491.html

Запісалі перадачу пра распаўсюджаны гістарычны міф, які сярод іншага падштурхнуў Пуціна распачаць вайну.

Міф пра дзве Украіны.

У гэтага міфа ёсць свае падставы і нагоды, але ягонае выкарыстанне ў рэальнай палітыцы прывяло да катастрофы.

Мой погляд на складаную праблему

https://youtu.be/5ah46paQ8EQ

Вайна, развязаная Пуціным, закрывае (хутчэй эмацыйна, але закрывае) старую калягістарычную дыскусіі.

Экзістынцыйна з даўніх часоў існавала два падыходы да гісторыі Расіі.

Першы з іх настойваў на тым, што Расія - гэта варварскае ўтварэнне, пачвара на карце Еўропы, дзяржава, якая заўсёды існавала праз праяўленні зла, неадэкватнасці, і іншай падсвядомай брыдоты.

Другі падыход настойваў на тым, што Расія - гэта звычайная еўрапейская дзяржава, якая проста мае свае асаблівасці развіцця па прычыне вялікіх памераў, ну і пастаянна крыху адстае ад іншых дзяржаў.

І ў гэтага падыхода хапала прыхільнікаў і аргументаў. На апрычніну Івана Грознага была Варфаламееўская Ноч. На Крывавы Патоп Трыццацігадовая Вайна. Рэч Паспалітую агулам дзялілі ўсім мірам.

ХІХ ст. як ва ўсіх, ну толькі з адменай прыгоннага права крыху затрымаліся, але з кім не бывае. Паўстанні падаўляла? Пачытайце Кіплінга, пагартайце гісторыю англа-бурскай вайны.

У ХХ ст. па ўсім свеце быў фашызм, а ў Расіі камунізм. Брытанія і Францыя адмовіліся ад сваіх калоній пасля вайны. Дык і Расія таксама. Не па сваёй волі, пасля развала СССР, але ж сама падзея адбылася.

Карацей, дзяржава як дзяржава. Са сваімі асаблівасцямі і амбіцыямі канешне, але ў кантэксце.

Вось жа, развязанне вайны у ХХІ ст. паставіла Расію па-за кантэкст. Прычым надоўга. І што самае цікавае не толькі ў будучыні, але і ў мінулым. Цяпер вельмі цяжка будзе адстойваць ідэі пра "нармальнасць" расійскай гісторыі.

​​У Беларусі абвясцілі экстрэмісцкай кнігу Віктара Ляхара "Ваенная гісторыя Беларусі".

Цыкл кніг, якія выдаваў Віктар Ляхар, у мяне заўсёды выклікалі здзіўленне. 

Па-першае, сваім фактам існавання. Чалавек, які шчыльна супрацоўнічае з сілавым блокам у Беларусі, піша і малюе кнігі са старадаўнімі рыцарамі, жаўнерамі БНР і бчб сцягамі. І ўсё гэта публічна і афіцыйна.

Па-другое, сваёй ідэалогіяй. Калі хто раптам не гартаў. Аўтар сабраў разам усіх жаўнераў-беларусаў за ўсе стагоддзі: дружыннікі старадаўняй Русі, рыцары ВКЛ, крылатыя гусары, расійскія жаўнеры ХІХ ст., жаўнеры БНР, савецкія салдаты і партызаны. Няма, напэўна, толькі вайскоўцаў у складзе Вермахта перыяду вайны. Усе астатнія ёсць, сабраныя разам, адмаляваныя і прэзентаваныя як героі. 

На вокладцы так і напісана "Герои, символы, цвета".

Я сам вялікі прыхільнік шанаваць усё варта ў беларускай гісторыі без ідэалагічнага фільтра. Ну не было ў мешчаніна XIX ст. іншага варыянта выбіцца ў людзі, як вайсковая кар'ера ў імперскім войску. Гэта аб'ектыўна. То калі чалавек быў варты, значыцца варты пашаны.

Але канцэнтрацыя гэтай ідэі ў адной кнізе, нават, у мяне выклікала лёгкі ступар. Бо некаторыя з персанажаў кнігі ў жыцці былі ворагамі паміжсобку, а тут яны разам і ўсе абвешчаны героямі. 

І тут праблема ў тым, што калі я магу ацаніць маштаб задумы, то вось большасць беларускіх вайскоўцаў наўрад ці. Ім патрэбныя зразумелыя і бясспрэчныя арыенціры. А не гэтыя інтэлектуальныя гульні. 

Беларускае войска несумненна жыве мінулым. Правяраць сваю баяздольнасць яно гатовае толькі ў абозе "старэйшага" брата. Для такой арміі патрэбна магутны, уцямны і непарыўны гістарычна-ваенны наратыў, які можна было б смакаваць бясконца. І імперска-савецкая гісторыя такі мае: Алякснадр Неўскі, стральцы, Сувораў, Скобелеў, Будзённы, Жукаў. Ён з пазіцыі логікі выглядае дзіўна, але ён ёсць.

А вось беларуская гісторыя такога наратыву не мае. І яго не прыдумаць. Нельга скласці ў адну сістэму Астрожскага, Каліноўскага і Булак-Булаховіча. Яны ўсе паасобку.

Увесь сакрэт паспяховых постсавецкіх армій быў у тым, што яны прайшлі ідэалагічнае абнуленне. Пагадзіліся, што яны не нашчадкі нейкай слаўнай непарыўнай вайсковай традыцыі, а наадварот самі з'яўляюцца першым пакаленнем, пачынальнікамі без традыцыі, якія могуць абапірацца толькі на паасобных герояў з розных эпох. І часцей за ўсё гэта трагічныя героі. 

Прыбалты праз гэта лёгка прайшлі ў пачатку 1990-ых, украінцы з цяжкасцю (але наколькі эфектыўна!) пасля 2014. А беларусаў гэта яшчэ толькі чакае.

Хаця можа працэс ужо пачаўся. У Кіеве. З батальёна імя Каліноўскага.

А кніжка несумненна добрая. Калі маеце магчымасць пагартаць, то вельмі раю.

Рыхтуючы перадачы для цыкла "Вольныя людзі Украіны", знайшоў добры украінскі гістарычны канал на Youtube. Хачу падзяліцца.

Цікавыя тэмы, лёгкая, але не хайповая падача. Актуальна.

Па гісторыі Беларусі на канале ёсць неблагое відэа. Коратка, па справе, месцамі з ухілам у патрыятычнае фолькгістары, але не крытычна. Можна закідаць сябрам-украінцам.

І агулам, тым хто хоча пасіўна папрактыкаваць украінскую і больш давецца пра гісторыю, раю.

https://youtu.be/4wUKBiH5nxU

Добры канал нагадаў пра добрую дату. Сёння дзень нараджэння гісторыка Юрыя Туронка.

Калі вам хоць крыху цікавая гісторыя ХХ ст. і вы не чыталі ягоных кніг, то вельмі раю. Грунтоўныя даследаванні без савецкіх штампаў, але з асабістным падыходам.

⬇️ Па спасылцы можна знайсці найлепшыя ягоныя кнігі.

27 красавіка 1929 году ў Вільні нарадзіўся Юры Туронак, гісторык, удзельнік беларускага культурніцкага руху 1950–1980-х і нацыянальна-дэмакратычнага руху 1980-х — пач. ХХІ ст. у Польшчы.

4 кнігі Юрыя Туронка, якія варта прачытаць

Сёння памёр Станіслаў Шушкевіч, чалавек, які прыняў удзел у знішчэнні СССР і такім чынам даў нам нагоду стаць незалежнымі.

Зрэшты і сам стаў сімвалам той ранняй незалежнасці.

У Шушкевіча журналісты найчасцей пытаталіся пра Віскулі, ці пра ягонае стаўленне да апанентаў па кампаніі 1994 г. І вельмі рэдка пра нешта іншае.

Таму вельмі раю паглядзець вялікае інтэрв'ю украінскага журналіста Гардона са Станіславам Шушкевічам, запісанае ў 2013.

І так, Гардон - спецыфічны журналіст, але чамусьці толькі ён ўзяўся падрабязна распытаць былога беларускага кіраўніка пра дзяцінства, пра вайну, пра бацькоў, нарэшце пра фізіку.

А там вельмі цікава і па-чалавечы (відэа ў 3 частках).

1частка: https://youtu.be/MCpLWf58txg
2 частка: https://youtu.be/hBpjypO00Uk
3 частка: https://youtu.be/E16IqCRnaOQ

Прапусіў у гэтым годзе дату 3 мая. Нічога не напісаў пра Канстытуцыю, хоць гэта адна з нешмаліткіх тэм, пра якую магу казаць з пазіцыі навукоўца.

Таму напішу з іншай пазіцыі. З пазіцыі прыдуманай мной навукі святазнаўства (можа такая навука ўжо ёсць, але я ня чуў).

Дата 3 мая - несумненна вельмі істотная для нашай гісторыі. Нам яе трэба памятаць і асэнсоўваць. Я ўжо пра тое пісаў, можна глянуць па тэгу #3мая

Але святы - гэта такая субстанцыя, што яе не можа быць зашмат. Вось жа, святаў прысвечаных заканадаўству і канстытуцыйнасці ў народа не можа быць 5 штук на год. Таму трэба выбіраць.

Тут варта ўдакладніць, што выбіраць нічога ня трэба, калі ёсць устаялая традыцыя святкавання. І ў палякаў такая традыцыя на 3 мая існуе ўжо 200 год.

У нас яе няма (ні пад час адраджэння пач. ХХ ст, ні пад час адраджэння канца ХХ ст. яе ў эталон не ўключылі).

Зыходзячы з гэтага мы можам спакойна разабраць гэту дату. Па-першае, вырашыць, ці патрэбнае нам такое свята. І па-другое, маем права выбару. Бо традыцыі святкавання не маем.

Першае. Ці трэба свята. Свята заканадаўчай гісторыі беларусам вельмі пажаданае. Мы законы любім, гэта нашае "My Precious".

Таму сядаем выбіраем дату. І нават лёгкага позірку на плашчыню нашай гісторыі дастаткова, каб убачыць, што дата 28 студзеня з разгромным лікам перамагае 3 мая.

28 студзеня? Што за дата? Усе палезлі ў Вікіпедыю. Але я думаю, нескладана здагадацца.

28 студзеня 1588 года быў прыняты Статут ВКЛ.

Статут ВКЛ - не такая ідэальная з'ява, як яе малююць у патрыятычных артыкулах, але гэта несумненна вельмі важны элемент нашай гісторыі. Суперважны: глабальны, глыбінны, эпахальны! Без яго беларусы дакладна былі б іншыя. Нават па менталітэце.

Калі адслонена паглядзець, то спробасвяткавання 3 мая ў нас - гэта калька польскай традыцыі, на якую мы паглядзелі, зразумелі, што яна нам пасуе і вырашылі скарыстацца ўжо напрацаваным наратывам.

І гэта не так блага. Але правільней усё ж вырошчваць сваё.

А сваё - гэта Статут 1588. У наступным годзе, дарэчы 435.

Можа перанясём нашыя патэтычныя пасты пра "першую канстытуцыю" на гэту дату? А можа нешта сур'ёзнейшае прыдумаем?

Аказваецца ў знанага беларускага гісторыка Мітрафана Доўнара-Запольскага два сыны загінулі ў Грамадзянскую вайну. І абодва ваявалі за чырвоных.

Старэйшы Усевалад агулам быў актыўным бальшавіком і арганізоўваў савецкую ўладу ў Кіеве.

І гэта ў той час, як ягоны бацька прадстаўляў зусім іншы, БНРаўскі погляд на Беларусь.

Што цікава, якраз Доўнар-Запольскі зрабіў вельмі шмат для ўсталявання добрых адносін паміж БНР і УНР, супраць якіх бальшавікі і ваявалі.

Гэты гісторык - агулам адзін з сімвалаў сяброўства беларусаў з Украінай, асабліва з Кіевам. А сын апынуўся на іншым баку. Хоць тады не зусім было зразумела, дзе які бок.

Такі вось лёс чалавека.

Даведаўся пра гэта рыхтуючы чарговую перадачу з цыкла "Вольныя людзі Украіны", дзе распавядаю пра ўзаемаадносіны двух маладых рэспублік у 1918-1921 гадах.

Вельмі цікавыя рэчы там дзеяліся.
https://youtu.be/-Q2hhXiEHPQ

На фота дарослыя, нібыта адэкватныя людзі дораць ветэрану бляшанку тушонкі і гарэлку ў Бярозе (фота са стужкі НН).

І гэта не разавы эпізод. Такое дораць часта.

Адзін з галоўных вынікаў "патрыятычнай" прапаганды апошняга часу - вера апрацаваных прапагандай у тое, што на вайне было добра.

Холадна, голадна, але безнадзейна добра.

І адсюль вера ў тое, што дай зараз гэтаму ветэрану рыдлёўку, ён пойдзе ў двор, выкапае акоп, будзе ў ім сядзець есці тушонку, запіваць гарэлкай і задаволена крэхчучы пільным позіркам аглядаць наваколле.

Як у старых савецкіх фільмах.

Ці гэтыя усмешлівыя людзі разумеюць, што перад імі звычайны стары чалавек, якому патрэбны хоць бы які апарат для вымярэнне ціску, а не тушонка, як сімвал таго перыяду жыцця які ён верагодней за ўсё хацеў бы забыць?

Апроч відавочнай непавагі гэты падарунак транслюе маскоўскі наратыў "Ну што дзед, паўторым? Нам вельмі хочацца. Ты ж з намі?"

Упэўнены, што бярозаўскія чыноўнікі такога ня думаюць, але падсвядома дзенічаюць у фарватары.

Ад пачатку рабіць у гістарычным цыкле пра Украіну выпуск пра 9 мая мы не планавалі.

Але пасля зразумелі, што гэта дата нас усіх несумненна аб'ядноўвае і ў мінулым і цяпер.

Аб'ядноўвае і тым, што калісьці гэта было агульнае свята і тым, што мы ўсе цяпер ад яго пакутуем.

Бо па выніку выйшла, што няправільнае святкаванне старой вайны прывяло да вайны новай.

https://youtu.be/S6meaLmIBVQ

Добры разбор вельмі спрэчнай, але вельмі значнай з'явы нашай гісторыі -права на Рокаш.
⬇️

Рокаш. Беларускае права на паўстанне.

Напэўна, усе вы чулі пра Другую папраўку Канстытуцыі ЗША, якая гарантуе права насіць зброю. Гэтая папраўка неабходная, каб забяспечыць рэалізацыю зафіксаванага ў Дэкларацыі незалежнасці «права і абавязку» амерыканскага народу на скіданне дэспатычнага ўраду.

Але пачынаючы з 16 стагоддзя нашыя продкі мелі юрыдычна абгрунтаванае права на паўстанне супраць караля, які перавысіў свае паўнамоцтвы ці парушыў законы і падпісаныя пагадненні.

⛳️ Слова рокаш паходзіць з венгерскай мовы і пераводзіцца як «натоўп». Так у сваю чаргу называлася поля (Rakás ) каля Пэшта (адзін з трох гарадоў, зліццё якіх у 19 ст. утварыла горад Будапэшт), дзе праходзілі сеймы венгерскай шляхты і выбары караля.

☝️Упершыню слова рокаш было ўжытае ў пастанаўленні сеймавага суду 1538 года па падзеях 1537 года.
Тады пад час агляду войск пада Львовам шляхта адмовілася падпарадкоўвацца каралю Жыгімонту I Старому і ісці вайной на Малдову. Прычынай незадавальнення былі папярэднія спробы Жыгімонта абмежаваць шляхту ў правах і вярнуць некаторыя падаткі. Тады кароль пайшоў на саступкі, а падзеі 1537 года фактычна сталі першым рокашам.

📜 Права на рокаш было зафіксавана ў акце Варшаўскай канфедэрацыі 1573 года.

✍️ Таксама права на рокаш было ўключана ў Генрыхавы артыкулы, дакумент, які пачынаючы ад 1574 года абавязкова падпісваў кожны кароль пад час каранацыі на трон Рэчы Паспалітай.

✒️ Права на рокаш было прапісана таксама і Pacta Conventa, дакуменце, які пісьменна фіксаваў «перадвыбарныя абяцанні» будучага караля. Такім чынам … 👇🏻

⚔️ Пачынаючы ад 1574 года кожны кароль Рэчы Паспалітай перад каранацыяй падпісваў ажно два дакументы, якія зацвярджалі права шляхты на рокаш, – Генрыхавы артыкулы і Pacta Conventa.

Нашыя продкі даволі часта карысталіся сваім правам на паўстанне супраць караля і абаранялі свае інтарэсы са зброяй у руках.

Напрыклад, самымі вядомымі рокашамі былі Сандамірскі (1606-1609) супраць Жыгімонта III Вазы і рокаш Любамірскага (1665-1666 гг.) супраць Яна II Казіміра. Яны абодва спрабавалі абмежаваць правы шляхты ў кіраванні краінай, надаўшы больш улады каралю. А Жыгімонт III дык яшчэ праз свае асабістыя амбіцыі ўцягнуў Рэч Паспалітую ў вайну са Швецыяй.
Рэакцыя нашых продкаў была адназначная – узброенае паўстанне.
У выніку ў абодвух выпадках каралі ішлі на саступкі.

Права шляхты на рокаш існавала ажно да канца 18 стагоддзя і было адменена Кастытуцыяй 3 траўня.

Тое, што адбываецца цяпер ва Украіне і Расіі, параўноўваюць з рознымі гістарычнымі эпохамі. І з Другой Сусветнай Вайной, і з Першай.

На Пуціна накладаюць то біяграфіі Мікалая І, то Напалеона ІІІ, то Івана Грознага.

Але неяк зусім выпала з абмеркавання самае відавочнае параўнанне. Яно таму і выпала, бо дужа банальна гучыць. Але яно дакладна заслугоўвае ўвагі.

Візантыя.

Сучасная Расія - гэта вельмі добрае адлюстраванне жыцця апошніх стагоддзяў Візантыі, прычым моцна набліжанае на самых пошлых стрэрэатыпаў пра "другі" Рым.

Візантыя - вялікая, фармальна магутная дзяржава, спадчынніца буйной легендарнай Рымскай імперыі. І ганарылася гэтым. Але і блізка не падабралася да магутнасці сваёй папярэднцы (хоць і перажыла яе).

Расія такая ж.

Візантыя - дзяржава, якая вяла шмат войнаў, але так і не дамаглася ніякага рэальнага пашырэння сваіх уплываў.

Гісторыкі да гэтага часу высвятляюць, чаму Візантыя, са сваім магутным інтэлекутальным і вайсковым патэнцыялам не змагла ўцянуць навакольныя варварскія плямёны ў сферу свайго ўплыву. І "праспала" іслам.

У Расіі тое ж. Адсутнасць інстытута месіянерства - адна з вызначальных рысаў маскоўскай цывілізацыі.

Візантыя вядомая як дзяржава, дзе кіраванне працэсамі праходзіла праз намёкі і паўнамёкі, прыватныя размовы і інтрыгі.

І Расія такая ж. Асабліва добра гэта бачна цяпер. Мінімум прамых рашэнняў, максімум закрытых кабінетных пераціранняў. Усе няпэўна і называецца не чым ёсць насамрэч. Не локдаўн, а абмежаванні, не вайна, а спецаперацыя, не рэферэндум, а галасаванне. І мабілізацыю пэўна назавуць нейкім іншым словам.

Візантыя так і не змагла наладзіць сістэму функцыянавання сваіх земляў, засяродзіўшыся цалкам на сталіцы.

І ў Расіі тая ж праблема. Ёсць Масква і ёсць уся іншая Расія. Прычым праблема гэта была заўсёды, нягледзячы на спробы выправіць яе ў савецкі час. А цяпер гэта праблема стане адной з галоўных прычын заняпаду імперыі.

І такія параўнанні можна працягваць.

500 год таму маскоўскія ідэолагі высунулі тэзіс "Масква - трэці Рым і чацвёртаму не бываць".

І як у ваду глядзелі!

Так яно і станецца. Цалкам дэградаваная ідэя імперскага "Рыма" мае шанец вельмі хутка сысці ў нябыт. А з ёй - і трэці Рым.

Чацвёртага яшчэ доўга ніхто не захоча.

Учора ў Мінску была была закрытая кнігарня "Кнігаўка", якая адкрылася літаральна пару дзён таму. Былі затрыманыя дырэктар Андрэй Янушкевіч і супрацоўніца кнігарні Настай Карнацкай.

Не хочацца пісаць банальных словаў пра несправядлівасць і ненармальнасць. У любой крычытчнай сітуацыі лепей рабіць нейкае дзенянне, хай сабе і маленькае.

Вось сайт выдавецтва "Янушкевіч" https://januskevic.by/

Гэта самае дынамічнае выдавецтва ў Беларусі на цяперашні момант (зрэшты, было і раней). Яны выдаюць вельмі шырокі спектр літаратуры - ад Гары Потэра да сучасных беларускіх аўтараў. Вось жа, цяпер самы час, каб пайсці набыць адну з іх кніжак. А калі ўжо маеце, то даць пачыць гэту кнігу суседу.

А каб разбірацца ў навінках ліратуры вельмі раю падпісацца на канал БелЛіт, якія вядзе затрыманая Наста Карнацкая. Там напраўду добрыя агляды і рэкаментацыі. Прычым, як у тэкставым фармаце так і ў падкастах.

https://www.tgoop.com/bellitra

18 мая - трагічная дата дэпартацыі крымскіх татар у 1944 годзе.

Гэты народ за апошнія 200 год нацярпеўся столькі, што і беларусы могуць здзівіцца.

Так атрымалася, што менавіта да гэтай даты выйшаў наш сюжэт пра гісторыю Крыма.

Там і пра крымчакоў і пра не толькі. Шмат для каго можа быць адкрыццём, але нашыя Радзівілы ў свой час моцна паўплывалі на крымскую дзяржаўнасць.

https://youtu.be/ns83Zn8apsY

Пазаўчора напісаў пост у падтрымку "Кнігаўкі" і выдавецтва "Янушкевіч", заклікаў набываць іх кнігі. І мне прыляцела пытанне - ці правільна цяпер рэкламаваць выдавецтва, бо грошы ж усё адно забяруць сілавікі.

Вось жа, справа не ў грашах, гэта пры любым раскладзе мізэрныя сумы. Справа ў кнігах.

Мы жывем ва ўмовах, калі кнігі трэба купляць не для таго, каб іх чытаць, а для таго, каб іх раздаваць. Бо кнігі - гэта зброя.
Вельмі важна, каб цяпер як мага больш людзей стала Кніганошамі.

Свае кнігі трэба раздаваць як мага большай колькасці людзей - дарыць суседзям, пакідаць выпадкова на працы, настойліва раіць сябрам.
Трэба, каб кожная прыватная бібліятэка стала напаўпублічнай.

У замежжы, агулам варта было б правесці перапіс беларускіх кніг па гарадах і сабраць мабільныя бібліятэкі.

Цяпер параіць чалавеку добрую кнігу і дабіцца таго, каб ён яе прачытаў - гэта як варожы танк падбіць. Можна на касяку дзвярэй зорачкі выразаць за кожнае прачытанне.

Карайце, на вайне як на вайне - нацыяналізацыя, прапаганда, настойлівыя ўдары па ўсіх франтах цемрашальства.

PS
Ляжыць у мяне ў загашніку праект гейміфікацыі беларускага абмену кніг, але ўсё рукі не дойдуць. Калі раптам хто мае амбіцыі, то пішыце, распавяду сваё бачанне.

Ёсць у рускай манархічнай ідэі такі персанаж - Іван Саланевіч. Дарэчы, беларус па паходжанні. Чалавек з вельмі няпростым і цікавым лёсам. Пра яго можна асобна шмат пісаць, але тут толькі пра адну рэч.

Саланевіч быў адным з важнейшых ідэолагаў манархічнага руху ў ХХ ст. Ягоны праграмны твор "Народная Манархія", дзе ён вельмі пераканаўча даказваў перавагі манархічнага кіравання, зрабіў вялілі ўплыў на ўсю эміграцыю.

Падаецца, менавіта Саланевіч сфармуляваў канцэпт, які зараз выкарыстоўваецца рашызмам (пачынаю ўжываць гэты тэрмін як навуковы): Расійская імперыя заўсёды максімальна мірна далучала да сябе навакольныя землі і несла туды цывілізацыю, чыгунку і гегіену. Кшталту, прыйшлі ў Сібір, самых буйных канешне павесілі, але агулам усе задаволеныя.

Гэты канцэпт - суцэльная хлусьня і перакручванне. Але цяпер не пра гэта.

Тэорыю пра мірнае пашырэнне Расіі падтрымліваюць толькі апантаныя рашысты, але выводныя з яе ідэі моцна заселі ў галовах большасці.

Самая важная з гэтых ідэй - Расія не хоча развальвацца. Усім у Расіі не тое каб добра, але пачуццё стабільнасці і "далучнасці да велічы" трымае вялізныя тэрыторыі разам.

Саланевіч тут прыводзіў сур'ёзны аргумент: пасля 1917 года Расію драбілі, драбілі, але не раздрабілі. І Сібір нікуды не адкалолася, хаця магла. Вырваліся толькі заходнія ўскраіны і ўсё.

У пэўным сэнсе жалезным аргументам у падтрымку гэтай ідэі стаў і развал СССР. Адваліліся ўсе саюзныя рэспублікі, паспрабавала сысці Чачня, але вось і ўсё. Сібір нікуды не пайшла, Камчатка таксама і Татарстан.

То бок, маем за 100 год дзве сітуацыі, калі ўсе маглі разбегчыся, а не разбегліся. Бінга. Расія ў сваім ядры цэласная. І не паспрачаешся.

Але 2022 год зноўку моцна мяняе оптыку. Нельга не заўважыць, што ў СМІ з'яўляецца ўсё больш матэрыялаў пра прыніжаныя народы Расіі, блогеры пачынаюць згадваць пра фармальныя абвяшчэнні самастойнасці ў пачатку 1990-ых, утвараюцца арганізацыі народаў Расіі. Нават ліберальную інтэлігенцыю хвошчуць у хвост і ў грыву за іх няўвагу да пытання федэралізацыі.

Цікавае адбываецца і з іншага боку. Некаторыя народы Расіі бачаць вайну, як трамплін для пашырэння свайго ўплыву ў Расіі. У Чачні да гэтага мэтанакіравана ідзе сам Кадыраў, а ў Бураціі проста праскоквае як ідэя ў розных рэпартажах. Кшталту, паваюем, то паважаць нас пачнуць.

Гэта новыя з'явы.

І вось тут гістарычныя працэсы пачынаюць выглядаць крыху па-іншаму. Аказваецца, што Расія не трымаецца маналітам, а сістэмна развальваецца вось ужо 100 год. Развальвае яе "нацыяналізм", жаданне народаў людзьмі звацца.

У 1917 годзе Расія згубіла Польшчу і Прыбалтыку. І хоць пасля адыграла, але па факце згубілі менавіта тады.

У 1991 адвалілася яшчэ 15 рэспублікі.

А ў 2022 годзе пачаўся працэс адпадзення наступнага эшалона тэрыторый.

Відавочна, што ні ў 2022, ні ў 2025 Сібір ад Расіі не адваліцца. Як і Татарстан.

Але мне падаецца, што 2022 у Расіі здарыўся "цюбік з пастай" - запусціліся такія працэсы ў галовах людзей, якія ўжо не адменіш.

Нацыянальнае самаўсведамленне вельмі марудна захоплівае Расію. І гэта непазбежны працэс. Які ідзе ўжо даўно.

Вось жа, адказ на гэту "хваробу" вельмі просты - нармальная федэралізацыя. Груба кажучы, калі даць рэспублікам рэальнае права на выхад, то ніхто і не выйдзе.

Але іронія гісторыі палягае ў тым, што Расійская Імперыя па сваіх базавых наладах не можа прыняць ніякай федэралізацыі. Гэта супраць яе сутнасці. Любыя падобныя лекі яе арганізм адрыне.

Таму аднойчы Расійская Імперыя разваліцца. Дажыць бы толькі.