برگزاری پاس‌داشت روز شعر و ادب فارسی در «خانۀ کتاب دِبا»

♦️دبا: آیین پاس‌داشت روز شعر و ادب فارسی، با هم‌کاری فردوسی‌سرای ایران، بعدازظهر سه‌شنبه، ٢٧ شهریور در «خانۀ کتاب دِبا» (کتاب‌فروشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی) با حضور جمعی از اعضای شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی هم‌چون احمد مسجدجامعی، عنایت‌الله مجیدی، علی بهرامیان، علی همدانی و مریم صادقی برگزار شد.

🔹در ابتدای این برنامه، «اصغر دادبه»، مدیر بخش ادبیات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی سخن گفت.

🔸او با ذکر این نکته که باید جوانان بدانند جز آستان ایران پناهی نداریم، اظهار کرد: گفتۀ حافظ شیرازی که «عدو چو تیغ کِشد، من سپر بیندازم/ که تیغِ ما به جز از ناله‌ای و آهی نیست// مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن/ که در شریعتِ ما غیر از این گناهی نیست» نشان از صلح‌طلبی مردم ایران و این همان مکتب اخلاقی ماست.

♦️این ادیب پیش‌کسوت در ادامه گفت: می‌کوشم به این پرسش پاسخ دهم که زبان و ادب فارسی چه هنری دارد و برای ما چه می‌کند؛ نخست آن‌که فرهنگ می‌سازد. این مهم را از نظر دور ندارید که تمدن جوانب عینی زیست ماست اما فرهنگ جوانب اخلاقی و رفتاری و نظری و خرد و اخلاق و آموزش است و ازهمین‌رو جهان امروز گرفتار تمدن بی‌فرهنگ است که اگر فرهنگ بود این همه انسان کشته نمی‌شد که به استناد سعدی شیرازی: «علم آدمیت است و جوانمردی و ادب/ ور نی ددی به صورتِ انسان مصوَّری.»
پس نخستین اثر و تأثیر ادبیات فارسی، فرهنگ‌سازی است و حذف آنها از کتب درسی خیانت است که به قول فردوسی توسی: «ز دانا بپرسید پس دادگر/ که فرهنگ بهتر بود یا گهر// چنین داد پاسخ بدو رهنمون/ که فرهنگ باشد ز گوهر فزون// که فرهنگ آرایش جان بود/ ز گوهر سخن گفتن آسان بود.»

🔹این عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی افزود: کار دوم ادبیات ما هویت‌سازی، چه فردی و ملی است. هویت ملی مثل ماده‌ای است که مبهم است و ادب ملی با چنین پشتوانه‌ای مثل صورتی است که بر آن عارض می‌شود. زبان ملی مهم است و حمله‌هایی که به زبان ما می‌شود به‌همین‌سبب است چنان‌که شهاب‌الدین سهروردی که جان بر سر راه ایران نهاد گفت اصل اشیا همان صورت است پس اهل هویت ملی زبان ملی است.

🔸سپس «امیر صادقی»، مدیر فردوسی‌سرای ایران شاهنامه‌خوانی کرد و «رامین گلستانی» به اجرای آیین ضرب زورخانه‌ای پرداخت.
@cgie_org_ir

در احوالاتِ زراعت و فلاحت

♦️دبا: «کشاورزنامه» از مؤلّفی ناشناس، رساله‌ای در فنّ زراعت و فلاحت است که به شمارۀ (٣)١٢١ در گنجینۀ نسخه‌های عکسی کتابخانۀ مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی محفوظ است. این اثر که نسخۀ عکسی آن در اختیار است، در سال ١٢۵١ قمری به خطّ نستعلیقِ پخته نگاشته شده است.

🔸مکتوب حاضر در دانش کشاورزی است و دوازده‌باب دارد؛ اوّل: در مقدمات شامل سه‌بخش: یكم در معرفت هوا و باران، دوم شعری و سوم بعضی از امور كشاورزی كه تعلق به اوقات سال دارد، دوم: تخم و زمین و برزگر و تخم‌پاشی و كود، سوم: دفع آفات، چهارم: گردآوری غلات، پنجم: در معرفت غرس، ششم: درخت نشاندن، هفتم: نشانیدن درخت تاک و زیتون، هشتم: كاشتن درخت‌های دیگر، نهم: پیوند كردن درختان، دهم: زراعت بقول، یازدهم: جانوران موذی (ملخ، مور، موش و...)، دوازدهم: منافع بقول و نباتات. و خاتمه نیز در معرفت كبوتر و نگاهداشتن آن است.

🔹آغاز آن، با «الحمدلله فالق الحب و النوی و خالق القدر و القوی... اما بعد، این مختصری است در معرفت بعضی امور كه اهل فلاحت را بكار آید، مشتمل بر دوازده باب» است و انجامش با «نگهداشت كه نفع بسیار و ضرر كم دارد. و التوفیق بجهت...».
@cgie_org_ir

طوطیِ گویای اسرار

♦️دبا: «تَرْیاک»، شیرۀ گونه‌هایی از گیاه خشخاش با مصارف پزشکی و تخدیری است که نوشتاری در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی به آن اختصاص یافته است.

♦️در ادامه بخشی از آن، با موضوع «تریاک در ادب فارسی» به‌‎قلم مریم صادقی را می‌خوانیم.

🔹«از حدود سدۀ ۴ ق به بعد می‌توان کاربرد واژه‌های افیون، تریاک و کوکنار را در نظم و نثر فارسی مشاهده نمود. در پی‌جویی ادب فارسی تمایز میان تریاک و افیون در نخستین سده‌ها به‌وضوح به چشم می‌خورد. تریاک ماده‌ای برای درمان است و پادزهر، و افیون خود دردی است لاعلاج؛ اما چنان‌که گذشت، به مرور تمایز میان تریاک و افیون در جامعه زایل می‌شود و هر دو به‌طور عام و به یک معنا به کار می‌روند. در این میان، افیون در باده کردن در ادب صوفیانه جایگاهی ویژه می‌یابد، به گونه‌ای که مولانا افیونی را که صوفیان به هنگام سماع می‌نوشند «خاموشانه»، و سعدی «بی‌هوشانه» می‌نامد. حافظ نیز از هر مادۀ مخدری با نام «طوطی گویای اسرار» یاد می‌کند. از نخستین سده‌ها نیز انبوهی از ترکیبات اضافی و کنایی و تشبیهی در ادب فارسی راه یافت که «افیون چشیدن» (فریب‌خوردن)، «افیون در کار کسی کردن»، «تریاک زدن بر زهر شب» (کنایه از روز شدن)، و نیز تمثیلاتی همچون «دو مثقال تریاک ضرر زدن یا خوردن» (در مفهوم سخت ترساندن و ترسیدن)، «مثل تریاکی» (سخت عبوس و تلخ)، «مثل گنجشک تریاکی» (موجودی زار و نزار)، و امثالی چون «تریاک دوای همۀ دردها ست، اما خودش دردی است که درمان ندارد»، «تریاک را می‌کشند تا کمرشان سفت شود، غیرتشان شل می‌شود» و «از قند شیرین‌تر تریاک مفت» از این شمارند.

🔹آثار بسیاری به جد و طنز در مدح و ذم تریاک به نظم و ‌نثر پدید آمده است که اغلب آنها افیونیه، تریاکیه و یا وافوریه نام دارند؛ از‌جمله رسالۀ افیونیه که در دوران صفویه و به قلم عما‌دالدین نگارش یافته، و تقریباً همانند اعترافات یک تریاکی است. شمار بسیاری از این اشعار مربوط به زمان قاجار، به‌ویژه مربوط به دوران مشروطیت است. بسیاری از سرایندگان این اشعار نیز خود اعتیاد به تریاک یا افیون، و با آن انس و الفت داشته‌اند. با این حال از اعتیاد شاعران و نویسندگان پیش از دورۀ صفویه اطلاع درستی در دست نیست و اشارات برخی از شاعران مانند سعدی و حافظ و دیگران را نمی‌توان دلیل بر اعتیاد آنها دانست.»

🔸متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ٢٧٠ تا ٢٨٠ از جلدِ پانزدهمِ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/224217/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9
@cgie_org_ir

پیام تسلیت رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در پی شهادت دبیر کلّ حزب‌الله لبنان

▪️دبا: در پی شهادت «سیّدحسن نصرالله»، دبیر کلّ شهید حزب‌الله لبنان، رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی پیام تسلیتی صادر کرد.
در نوشتۀ کاظم موسوی بجنوردی آمده است:

إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ

▪️شهادت افتخارآفرین قائد مقاوم و رهبر مجاهدان و رزمندگان، جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین آقای حاج سیّدحسن نصرالله، دبیر کلّ شهید حزب‌الله لبنان رِضْوان‌الله عَلِیه‌ را به محضر امام زمان عجلّ‌الله تعالی فرجه‌الشّریف، حضرت آیت‌الله‌ خامنه‌ای، رهبر معظّم انقلاب اسلامی و همۀ مسلمانان جهان به‌ویژه ملّت شریف و بردبار لبنان تبریک و تسلیت می‌گویم.

▪️شهادت بهترین و زیبنده‌ترین سرانجامی بود که حق‌‌تعالی، پس از سی‌ودو‌سال رهبری مبارزه و جنگ جهادی علیه رژیم غاصب و جنایت‌آفرین اسرائیل‌، نصیب سیّدالمجاهدین کرد و به آن درجۀ رفیع، چنان‌که در لیاقت و قامت این فرماندۀ خستگی‌ناپذیر بود، رسید و ایزد منّان به زیور تاب‌ناک شهادت مزیّنش فرمود.

▪️و ما اکنون در سوگ فراق آن پرچم‌دار جبهۀ مقاومت، اشک هجر جدایی می‌ریزیم و به خداوند متعال و ائمّۀ اطهار علیهم‌السّلام پناه می‌بریم و رجاء واثق داریم که راه آن دلاور دلیر و همۀ حق‌طلبانِ نستوه و صف‌شکن و سلحشور، آن‌چنان‌که از حدود هشتادسال پیش علیه رژیم اشغال‌گر قدس آغاز شده است، ادامه یابد؛ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ.

کاظم موسوی بجنوردی
هشتم مهر ١۴٠٣
@cgie_org_ir