🔹منابع برای مطالعۀ بیشتر

۱. ژاک واردنبرگ، «درآمدی بر تاریخچۀ شرق‌شناسی: ترجمۀ مدخل «مستشرقون» در دائرةالمعارف اسلام (قسمت یکم)»، ترجمۀ مهرداد عباسی، منتشرشده در تارنمای دورنما، ۲۰ فروردین ۱۴۰۴. (انتشار قسمت دوم به‌زودی)

۲. مارتین، ریچارد (ویراستار)، نگرش‌هایی به اسلام در مطالعات ادیان، به کوشش و ویرایش مهرداد عباسی، تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۹۶.

3. Ali, Kecia. The Woman Question in Islamic Studies. Princeton University Press, 2024.

4. Buskens, Léon, and Annemarie van Sandwijk, editors. Islamic Studies in the Twenty-first Century: Transformations and Continuities. Amsterdam University Press, 2016.

5. Daneshgar, Majid, and Aaron W. Hughes, editors. Deconstructing Islamic Studies. Ilex Foundation, 2020.

6. Ernst, Carl W., and Richard C. Martin, editors. Rethinking Islamic Studies: From Orientalism to Cosmopolitanism. University of South Carolina Press, 2010.

7. Sheedy, Matt, editor. Identity, Politics and the Study of Islam: Current Dilemmas in the Study of Religions. Equinox Publishing Limited, 2018.

#پادکست_عطف
#مطالعات_آکادمیک_اسلام
#آثار_کلاسیک_اسلام‌پژوهی
#تاریخ_مطالعات_اسلام_در_غرب

@doornamaa

#راوی (۷)
#بریدۀ_پادکست
#کاور_پادکست

▪️رهبانیت: از روحانیت تا عزوبت

🔹هفتمین شماره از پادکست راوی به روایت مقاله‌ای از #عمران_البدوی، استاد دانشگاه هیوستن، اختصاص دارد. البدوی در این مقاله می‌کوشد معنای اولیۀ «رهبانیت» در قرآن را بیابد و با ارجاع به متون رسمی مسیحی (ازجمله دیدسکالیا)، تطور معنایی این واژه را در احادیث و متون تفسیری اسلامی نشان دهد. مطابق پژوهش البدوی و البته پژوهشی دیگر از هولگر زلنتین، دو واژۀ رهبانیت و رُهبان در قرآن ـ بر خلاف سنت رایج تفسیر و ترجمه‌ ـ به کشیشان و رهبران مسیحی به‌طورعام دلالت دارد، و معانی دیگری چون زهد و دنیاگریزی و به‌ویژه ترک ازدواج و رابطۀ جنسی، متأثر از متون مسیحی، در سده‌های بعدی به منابع پساقرآنی راه یافته‌اند.

🔹کاور این شماره ترسیمی است از شورای کوینیسِکت در اثری روسی متعلق به قرن شانزدهم. کوینیسکت شورای کلیساییِ پنجم-ششم (قسطنطنیه، ۶۹۲ میلادی) بود که، برخلاف سنت کلیسای لاتین، ترک همسر را برای رسیدن به مرتبهٔ شماسی یا کشیشی لازم نمی‌دانست.

#ایمان_تاجی #رادیو_دورنما
#پادکست_دورنما #دورنما_بشنویم

@doornamaa

#راوی (۷)
#پادکست

🔅رادیو دورنما
راوی ـ قسمت هفتم

🔹رهبانیت: از روحانیت تا عزوبت
مقاله‌ای از عمران البدوی
به‌روایت #ایمان_تاجی

🔺راوی را در کست‌باکس و شنوتو و سایر پادگیرها هم می‌توان شنید.
🔻همۀ شماره‌های راوی در یوتوب و آپارات نیز در دسترس‌اند.

#عمران_البدوی #رهبانیت
#رهبانیت_در_قرآن #عزوبت
#روحانیت_مسیحی #اسلام_و_مسیحیت
#رادیو_دورنما #دورنما_بشنویم

@doornamaa

#متن_ترجمۀ_مقاله

🔹درآمدی بر تاریخچۀ شرق‌شناسی
ترجمۀ مدخل «مستشرقون» در دائرةالمعارف اسلام
(قسمت دوم)

✍️ نوشتۀ #ژاک_واردنبرگ
ترجمۀ #مهرداد_عباسی

🔻این مقاله را در تارنمای دورنما هم می‌توانید بخوانید.

#مستشرقان #شرق_شناسان #خاور_شناسان
#مطالعات_اسلام_در_غرب #شرق_شناسی

@doornamaa

🔻 ۳/۱

#مقاله #ترجمه #گزیدۀ_مقاله

▪️درآمدی بر تاریخچۀ شرق‌شناسی
ترجمۀ مدخل «مستشرقون» در دائرةالمعارف اسلام
(قسمت دوم)

✍️ #ژاک_واردنبرگ / #مهرداد_عباسی

♦️ساختار و گزیدۀ مطالب مقاله

الف) اصطلاح‌شناسی

ب) شرق‌شناسی از آغاز تا سدۀ نوزدهم

✔️ گزیدۀ بخش‌های الف و ب را این‌جا بخوانید.

ج) شرق‌شناسی در سده‌های نوزدهم و بیستم

۱. پژوهش‌های بین‌المللی تا جنگ جهانی دوم
▫️در سدۀ نوزدهم مطالعات اسلام به‌مثابۀ یک زمینۀ مستقل علمی سر بر آورد. انتشار مجموعۀ چندجلدیِ وصف مصر به‌قلم عده‌ای از محققان فرانسوی، که در دورۀ برنامۀ بناپارت در آن‌جا تحقیق می‌کردند، برای مطالعات شرق به‌طورکلی انگیزه‌ای قوی ایجاد کرد. گروهی از محققان به معرفی و توصیف نسخه‌های خطی موجود پرداختند. محققانی چون ایگناتس گُلتسیهر، هِلموت ریتِر و لویی ماسینیون راه را هموار کردند. کسانی چون یوزف شاخت، همیلتون گیب، گوستاو فن‌گرونه‌باوم نیز قابل ذکرند.

۲. نهادینه‌سازی و تحولات تا جنگ جهانی دوم
▫️تحولات‌ گستردۀ مطالعات شرق به‌طورکلی و مطالعات اسلام به‌طورخاص در اروپا و امریکای شمالی از نیمۀ سدۀ نوزدهم را نمی‌توان صرفاً در چارچوب انگیزه‌های معنوی و گرایش‌های علمی به جهان غیرغربی توضیح داد. از دیگر اسباب این تحولات قابل‌دسترس‌بودن سرمایه برای گسترش این مطالعات در قالب نهادهای مستقل جدید و برنامه‌ریزی‌های سازمانی برای پژوهش و آموزش بود.
▫️در فرانسه، زبان‌ها و متون شرقی نه در دانشگاه‌ها بلکه در مؤسسه‌هایی ویژه تدریس می‌شدند که همه‌شان در پاریس بودند، ازجمله کُلژ دو فرانس. در آلمان، مطالعات شرق در حدود نیمۀ سدۀ نوزدهم به‌عنوان رشته‌ای آکادمیک در دانشگاه‌های تازه‌تأسیس یا تازه‌سازمان‌یافته ایجاد شد و پیوندی محکم با دانشگاه‌ها یافت. در بریتانیای کبیر در سده‌های نوزدهم و بیستم مطالعات شرق به‌شدت تحت‌تأثیر ارتباط با تعدادی از مناطق مهم اسلامی در داخل و خارج این امپراتوری، مثل ایران، بود. در روسیه، مؤسسه‌های اصلی مطالعات شرق در سن‌پترزبورگ، پایتختِ آن زمان، قرار داشتند و به‌تدریج در معرض محدودیت‌های ایدئولوژیک قرار گرفتند. در ایالات متحده، پس از جنگ جهانی اول، دانشگاه پرینستن به مرکز اصلی مطالعات خاورمیانه و اسلام تبدیل شد و کتابخانۀ کنگره کوشید تا به‌طور مداوم کارهای منتشرشده در کشورهای اسلامی را گردآورد.
▫️عده‌ای از محققان مستقل، اغلب در رشته‌هایی جز فیلولوژی، تحلیل منابع متنی و تاریخ اَسناد پژوهش‌هایی انجام دادند، برخی به کتیبه‌شناسی، سکه‌شناسی، باستان‌شناسی، هنر و معماری عربی پرداختند و برخی دیگر به مطالعات قوم‌نگاری و مردم‌شناسی روی آوردند.

۳. ارزیابی‌های انتقادی از شرق‌شناسان
▫️مطالعات شرق و مطالعات اسلام، که بر روش‌های علمی و روش‌های انتقادی در فیلولوژی، ادبیات و تاریخ استوارند، در دهه‌های گذشته با ارزیابی‌ها و انتقادهای گوناگونی مواجه شده‌اند.

۳.۱. نقدهای علمی
▫️پیدایی و تثبیت مطالعات شرق در اروپا با جریان‌های فکری سدۀ نوزدهم اشتراک‌هایی داشت ازجمله اینکه: ۱) در فرهنگ‌های شرقی معنویت و دین غالب است و درنتیجه، شرق‌شناسان عوامل عمومی اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک را نادیده می‌گرفتند؛ ۲) انسان‌ها را می‌توان بر اساس نژاد و ویژگی‌های ذاتیِ فرهنگی و روان‌شناختی‌ دسته‌بندی کرد و درنتیجه، شرق‌شناسان جریان تاریخ اسلام را بیشتر در قالب نزاع گروه‌های دینی و نزاع نژادهای سامی و هندواروپایی توضیح می‌دادند؛ ۳) ویژگی‌های یک زبان خاص مانند عربی در خصوصیات فرهنگی اهل آن زبان‌ بازتاب می‌یابد و بنابراین، اروپاییان اسلام و جوامع مسلمان را بر این اساس تفسیر می‌کردند.

@doornamaa

🔻 ۳/۲

۳.۲. پاسخ‌های انتقادی مسلمانان
▫️اندکی پس از تثبیت حوزۀ پژوهشی مطالعات اسلام در اروپا، محققانی از کشورهای مسلمان نیز به این حوزه علاقه‌مند شدند. اما نگاه رایج در ادبیات مسلمانان این است که شرق‌شناسان به‌عمد یا به‌سبب منافع مادی، اسلام را تحریف کرده‌اند و گاهی آثار همۀ شرق‌شناسان را بی‌اعتبار دانسته‌اند.
▫️واکنش‌های انتقادی مسلمانان عرب به شرق‌شناسی پنج مرحلۀ تاریخی داشته: ۱) نزاع‌ اصلاح‌گران متجدد و محققان اروپایی دربارۀ اسلام؛ ۲) انتقادهای اصلاح‌گران مسلمان از پژوهش‌های غربیان؛ ۳) انتقادها از پژوهش‌های غربی دربارۀ قرآن و حدیث؛ ۴) اتهام‌های کلی به شرق‌شناسان، که هم‌گام با دیگران هجمه‌ای گسترده علیه اسلام کرده‌اند؛ ۵) نقد نظری بر شرق‌شناسان از طریق تحلیل مفاهیم شرق، شرقی و شرق‌شناسی.
▫️در نگاه مسلمانان، شرق‌شناسان به دو گروه منصف و غیرمنصف تقسیم می‌شوند. گروه اول به اسلام با نگاهی مثبت می‌نگرند، اگرچه آنان نیز از دانش کافی و صلاحیت فکری برخوردار نیستند. گروه دوم (شامل مبلغان مسیحی، صهیونیست‌ها، استعمارگران، و دگراندیشانِ مارکسیست و ماتریالیست) اسلام را به‌درستی درنیافته‌اند.
▫️متهم‌کردن بیشتر شرق‌شناسان به همکاری با دولت‌های استعماری نادرست است: شرق‌شناسان به‌عنوان گروهی فیلولوژیست‌ از سیاست‌های جهان معاصر بسیار دور بودند و حمله‌های ایدئولوژیک به شرق‌شناسان دقیقاً از جانب افرادی صورت می‌گرفت که با پژوهش علمی بیگانه بودند، و افراد آشنا با این قبیل پژوهش‌ها، اغلب به‌سبب فشارهای سیاسی و اجتماعی، نمی‌توانستند دیدگاه‌های خود را مطرح کنند. انتقادهای روشن‌فکران مسلمان از شرق‌شناسان اما در سطحی دیگر بود: اینکه از ابزارهای علمی لازم، نظیر مهارت در علوم اجتماعی، برای شناخت کافی یا درستِ جوامع مسلمان برخوردار نیستند. دیگر اینکه کار شرق‌شناسان با نوعی بی‌طرفیِ خشک و بی‌روح همراه است و غیرهم‌دلانه و با نوعی بیزاری پنهان انجام می‌شود.

۳.۳. مطالعات شرق‌ به‌مثابۀ خطر: برخورد فرهنگ‌ها
▫️شرق‌شناسان دقیقاً نمی‌دانستند که وقتی، به‌نام علم، چیزهایی منتشر کنند که ارزش‌های یک جامعه و فرهنگ زندۀ دیگر،‌‌‌ نه جامعه و فرهنگ خود، را زیرپا می‌گذارد، ممکن است چه اتفاقی بیفتد؛ ممکن است موجب رنجش مردمی شود که نسبت به هرگونه حمله به آن‌چه هنجارها و ارزش‌های اصلی‌ و درواقع هویت‌شان می‌دانند حساس شده‌‌اند و همواره با چنین هجمه‌هایی مواجه بوده‌‌اند.
▫️در بحث‌‌های بعدی دربارۀ شرق‌شناسی محل نزاع دقیقاً نوع رویکرد شرق‌شناسان در مطالعات‌شان بود. کتاب شرق‌شناسی ادوارد سعید، به‌سبب لحن «من متهم می‌کنمِ» تحریک‌کننده‌ای که داشت، ظاهراً در را فقط نیمه‌باز کرده است. جست‌وجوی دانش دربارۀ شرقی‌ها‌ هم‌چون همۀ جوامع و فرهنگ‌های بیگانه نیازمند فهم محدودیت‌‌های معین و دوری از هر نوع سلطه‌جویی است. پرداختن به مطالعات میان‌فرهنگی می‌طلبد که محقق شخصاً گامی بردارد و برای مدتی دنیای خود را ترک کند، و به دنیای مردمان دیگر که لازمۀ ارتباط واقعی با آن‌هاست پا بگذارد.

۳.۴. مطالعات مسلمانان دربارۀ فرهنگ‌ها و دین‌های دیگر
▫️همان‌طورکه شرق‌شناسان غربی به تمدن و دین اسلام علاقه نشان داده‌اند، محققان مسلمان نیز اخیراً به تاریخ مشترک جهان اسلام و غرب علاقه‌ای فزاینده داشته‌اند.

۴. پیشرفت در مطالعات اسلام پس از جنگ جهانی دوم
۴.۱. نهادها و مؤسسه‌ها
▫️در انتصاب‌های دانشگاهی در زبان‌ها و تاریخ اسلام و نیز در تحقیقات علوم اجتماعی در جوامع مسلمان، روندی در اروپا و امریکای شمالی وجود دارد تا تعداد فزاینده‌ای از محققان و استادان از خود کشورهای مسلمان منظور شوند. همچنین مؤسسه‌های جدیدی به‌طورخاص برای ارتقای مطالعات خاورمیانه و اسلام تأسیس شده‌اند که از رویکردهای جدید و روش‌های نوین پژوهشی استقبال می‌کنند. تاریخ معاصر علاقه به خاورمیانه، جنبش‌های اسلامی در منطقه و اسلام را به‌طورکلی افزایش داده است. مهاجرت میلیون‌ها کارگر مسلمان به اروپای غربی به پژوهش‌های دقیق‌‌تر دربارۀ سبک زندگی مسلمانان به‌طورکلی و در غرب به‌طورخاص رونق بخشیده است.

@doornamaa

🔻 ۳/۳

۴.۲. برخی حوزه‌های پژوهشی
▫️در مقایسه با دورۀ پیش از جنگ جهانی دوم، نیاز به تخصصی‌شدن در میان اسلام‌شناسان و محققان مطالعات شرق به‌طورکلی ضروری شده است و در دورۀ جدید همۀ شرق‌شناسان متخصص شده‌اند. چند نمونه از حوزه‌های پژوهشی‌ پس از جنگ جهانی دوم از این قرارند: پژوهش‌های کتاب‌شناختی دربارۀ تاریخ اسلام، تحلیل انتقادی فیلولوژیک دربارۀ قرآن، پژوهش‌های انتقادی حدیث، پرسش‌های جدید دربارۀ تاریخ اسلام آغازین، اندیشۀ اسلام آغازین، معناشناسی اصطلاحات دینی، نشانه‌شناسیِ گفتار و نوشتار اسلامی، مفهوم امّت اسلام، جایگاه حقوقی و اجتماعی زنان و اقلیت‌های غیرمسلمان، اسلام عامیانه و شکل‌های فرقه‌ایِ اسلام، تاریخ اجتماعی معاصر مسلمانان، جنبش‌های اصلاحی و مدرنیزاسیون، اسلام شیعی و تاریخ معاصر ایران، پژوهش‌های مردم‌شناختی در مناطق مسلمان‌نشین، تعامل جوامع مسلمان و سایر جوامع دینی، روابط میان جهان اسلام و اروپا.

۴.۳. مسیرهای جدید
▫️دیدگاه ما نسبت به اسلام و جوامع مسلمان در مقایسه با دورۀ کلاسیک گلتسیهر و اسنوک هورخرونیه تغییر بنیادی کرده است و پژوهش‌های علمی پیشرفت کرده‌اند. این تغییر ره‌یافت تقریباً در قالب سه مرحلۀ متوالی قابل تلخیص است: ۱) مرحلۀ نخست بلافاصله پس از دورۀ استعمار آغاز شد؛ ۲) مرحلۀ دوم زمانی آغاز شد که محققان دریافتند که در کشورهای مسلمان، اغلب پس از انقلاب‌های داخلی، تغییرات اقتصادی و اجتماعیِ عمیق و اساسی درحال وقوع است؛ ۳) با تبدیل اسلام به‌ ایدئولوژی سیاسی و اجتماعی و بلکه ایدئولوژی دینی از اواخر دهۀ شصت در خاورمیانه مرحله‌ای جدید آغاز شد و سپس به سراسر جهان اسلام گسترش یافت.
▫️ما با رویکرد به اسلام به‌مثابۀ نظام ارتباطی و دینیِ نشانه‌ها و نمادها، از یک‌سو از افراط در جست‌وجوی ذات ابدیِ اسلام و تجسم‌بخشیدن به آن و نیز از دیگرسو از افراط در انکار هرگونه واقعیت معنوی در اسلام در برابر جهان مادی پرهیز خواهیم کرد. از منظر مطالعۀ ادیان، کانون توجه باید بر تفسیرها و کاربردهایی باشد که مسلمانان از اسلام «خود» و عناصر آن ساخته و پرداخته کرده‌اند.

۵. نیازها و پیشنهادها
▫️جامعۀ شرق‌شناسان متنوع‌تر از همیشه شده و از درون، این تنوع و تکثر درست بر عکس آن چیزی است که مخالفان‌شان به آن‌ها نسبت می‌دهند. آنان به‌هیچ‌وجه یک بلوک یا جبهۀ ایدئولوژیک نیستند، و گفتمان حال‌حاضرِ آن‌ها هرگز شیفتگی در برابر جادوی شرق نیست.
▫️نگاه ثابت شیء‌انگارانه یا ذات‌گرایانه به اسلام در حال جای‌گزینی با نگاهی است که اسلام را موضوع یک فرآیند درحال‌پیشرفتِ تفسیر می‌بیند. همچنین «الگو»یی انعطاف‌ناپذیر در نگاه به جوامع مسلمان جای خود را به دیدگاهی می‌دهد که امکان مشاهده‌‌ای بسیار دقیق‌تر و متفاوت‌تر را به آن‌ها، تاریخ اجتماعی‌شان و تبیین‌های‌شان از اسلام فراهم می‌کند.

🔸خواندن مقاله در وبسایت
🔸دانلود متن ترجمۀ مقاله
🔸دانلود متن انگلیسی مقاله

♦️پیوند به قسمت یکم

#مستشرقان #شرق_شناسان #شرق_شناسی
#مطالعات_اسلام_در_غرب #خاورشناسی

@doornamaa

#نشست_حضوری_دورنما (۳)
#معرفی_نشست

▪️ایهام کیهان‌شناختی در قرآن
محمدعلی طباطبایی (پژوهشگاه علوم انسانی)

🔻سه‌شنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۴
ساعت چهار بعدازظهر

🔹مقدم همۀ دوستان دورنما و دوست‌داران اسلام‌پژوهی را در این نشست گرامی می‌داریم؛ همچنین از میزبان نشست، مؤسسۀ فرهنگی هنریِ «کانون زبان قرآن»، بی‌نهایت سپاس‌گزاریم.

🔻تهران، خیابان آزادی، خیابان خوش شمالی، کوچۀ شهید عباس زارع، پلاک ۱۸

#مدرسانۀ_دورنما #محمدعلی_طباطبایی
#تفسیر_قرآن #زبان_قرآن

@doornamaa

با درود و آرزوی تن‌درستی،
با توجه به اوضاع نابسامان این روزها، برگزاری سومین نشست حضوری دورنما به تعویق افتاد‌. زمان جدید برگزاری این نشست متعاقباً اعلام خواهد شد.
مراقب خود و عزیزان‌تان باشید.

@doornamaa