انتقاد از خود یا انتقام؟

نقد گذشته و بازاندیشیِ در اندیشه‌ها کاری است مبارک. فقط متعصب‌ها با یقین‌های پُفکی روزگار می‌گذرانند و فقط اهل جمود در خودشیفتگی خوش‌اند. اما خودانتقادی به‌ذات سمت مطلوب را نشان نمی‌دهد. به این معنا که لزوماً هر خودانتقادی‌ای پیشروی به سمت حقیقتِ بیشتر نیست. چه‌بسیار خودانتقادی‌ها که گودال‌های عمیق‌تری هستند برای فرورفتن در جهل و جمود. از این دست خودانتقادی‌ها که به‌شدت در معرض سقوطِ بیشتر است، انتقام از گذشتهٔ خود است.

آدمی می‌تواند گذشتهٔ خود را نقد کند. آدمی می‌تواند به گذشتهٔ خسارت‌بار خود حسرت بخورد. آدمی می‌تواند به عقب بنگرد و سری به نشانهٔ تأسف تکان دهد. یعنی همهٔ اینها شرط بلوغ و صعود است. اما گونه‌ای از خودانتقادیِ گذشته وجود دارد، که به عقب می‌نگرد، از آن مشمئز می‌شود و سعی می‌کند که از گذشتهٔ خود انتقام بگیرد. این خطرناک‌ترین است. در خودانتقادیِ مطلوب، آدمی با خود در صلح است. برخی خطاها و تندروی‌ها و کندروی‌های گذشته را شرط ضروریِ پیمایش راه می‌داند. از طرفی به حکم دیروزِ در خورنقد، امروز را در معرض خطا می‌یابد و قسم حضرت عباس بر رویه و داوری‌های امروز هم نمی‌خورد. اما در خودانتقادیِ ویرانگر و انتقامی، شخص از گذشته‌اش نفرت دارد. وقتی به یاد خودش در گذشته می‌افتد، مشت گره می‌کند و سنگ بر عکس کهنهٔ خودش می‌زند.

خودانتقادیِ انتقامی در اصل انتقاد نیست. مجال بروز خشونت است. خشونتی نه‌فقط علیه گذشتهٔ خویش، بلکه علیه همراهان امروزِ آن فکر. بگذارید ملموس‌تر بگویم. کافی است کسانی را در ذهن بیاوریم که از منتهی‌الیهِ راستِ سیاسی به منتهی‌الیهِ چپِ سیاسی کوچ می‌کنند. از دورهٔ ایمان محض دینی به دورهٔ ستیز با دین می‌غلتند. از چپ‌ِ اقتصادی راستِ اقتصادی می‌شوند. آرای این دسته افراد، چه دیروز و چه امروز، چه در روز تفریط و چه در شب افراط، کمترین وجهی از خودانتقادیِ متین و مستدل را ندارد.

آنچه بیش از همه در این گروه وجود دارد، یافتن مَفری برای تخلیهٔ عصبیت‌ها و خشونت‌هاست. به‌ویژه آنکه برای آنها بهترین راه انتقام از خودِ دیروز، ستیز با آنهایی است که همفکرِ دیروز محسوب می‌شوند. چون این دسته دیروز را یکسره در سیاهی و امروزِ خود را یکسره در سفیدی می‌بینند، در حیرت از ماندگاریِ افراد در سیاهیِ دیروز، آمادهٔ قلع و قمعِ فکری و حتی عملیِ آنان‌اند. مثلاً غیردیندارانی که روزی دیندار بوده‌اند، بیش از همه مستعد خشونت علیه دینداران هستند. یا حتی بالعکس. خودانتقادی‌های انتقامی و خشن، به ما این انذار را می‌دهند که از اهلش بیشترین دوری را داشته باشیم. تجربه نشان داده که قطب‌نمای آنان درست کار نمی‌کند، پس چه بد خواهد بود اگر راهنمای مسیر شوند.

#تأملات
@Hamesh1

📌بیانیه‌ی بیش از چهارصد و پنجاه نفر از فعالان رسانه‌ای، اجتماعی و سیاسیِ
داخل و خارج کشور در تحریم شبکه‌ی «ایران اینترنشنال»
📍رسانه‌ها بخش مهمی از زندگی امروز ما را می‌سازند و معمولا برشی از طیف مخاطبان جامعه را در نظر دارند و روایت آن‌ها را از تحولات بیان می‌کنند. در نیم قرن اخیر بعد از انقلاب، رسانه‌های فارسی خارج از کشور درصدد بوده‌اند که جای «رسانه‌ی ملی» را بگیرند، که مردم ایران از آن شوربختانه محروم بوده‌اند، و با همگان صحبت کنند ــــ گرچه تنوع گرایش‌های ایرانیان دیگر چنین امکانی به یک رسانه نمی‌دهد که رسانه‌ی همگان باشد. بنابراین به‌تدریج گرایش‌های سیاسی معینی در این رسانه‌ها بروز یافته و حاکم شده که عمدتا بیانگر آرای بخشی از اپوزیسیون ایرانی و مواضع تأمین‌کنندگان مالی این رسانه‌ها است. در تحولات رسانه‌ای چند سال اخیر شماری از این رسانه‌ها به راست افراطی گرایش پیدا کرده‌اند که با ظهور ترامپیسم هم‌زمان بوده است.
📍تاریخ هم بارها نشان داده که ابزار اطلاع‌رسانی، اگر بی‌پروا و مسئولیت‌ناپذیر باشد، می‌تواند محور جنگ و آشوب شود. در سال ۱۸۹۸ ویلیام راندولف هرست، سرمایه‌دار و ناشر مطبوعات آمریکا گفت: «تو اخبار را بساز، من جنگ را برایت می‌سازم». امروز، رسانه‌هایی چون «ایران اینترنشنال» در راستای ایران‌ویران‌گری به ابزاری در دست پروژه‌های جنگ روانی دشمنان ایران بدل شده‌اند. شواهد متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد شبکه‌ی «ایران اینترنشنال» از آغاز فعالیت خود نقش فعالی در جنگ روانی راست افراطی علیه ایران ایفا کرده و امروز دست در دست متجاوزان به وطن دارد.
📍در تجاوز اخیر اسرائیل و آمریکا علیه ایران (از ۱۳ تا ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵ میلادی) شبکه‌ی «ایران اینترنشنال» آشکارا، ثابت‌قدم و تمام‌قد در جبهه‌ی رسانه‌ای دشمنان ایران‌زمین ایستاد و به تریبون تبلیغات جنگی اسرائیل-آمریکا علی ایران بدل شد. پوشش یک‌جانبه و ایران‌ستیزانه از حملات اسرائیل-آمریکا از سوی این شبکه با زبان خبری تحریک‌آمیز و آمیخته به دروغ، کژاطلاعات، خبرسازی و بزرگ‌نمایی به سود دشمن نشان داد که هدف این شبکه‌ نه اطلاع‌رسانی بی‌طرفانه و حرفه‌ای که تشدید فضای روانی و تضعیف روحیه‌ی ملی در ایران است.
📍در جریان جنگ اخیر، «ایران اینترنشنال» با نفی تجاوز اسرائیل به ایران و قباحت‌زدایی از این تجاوز آشکار نظامی به اهداف روانی دشمنان ایران کمک عیان کرد. هر بار که اسرائیل به ایران تجاوز نظامی می‌کرد شبکه‌ی «ایران اینترنشنال» این حمله را در قاب «حمله‌ی اسرائیل به جمهوری اسلامی» بیان می‌کرد و هربار ایران به حملات اسرائیل پاسخ می‌داد این شبکه آن را در قاب «حمله‌ی ایران به اسرائیل» صورت‌بندی می‌کرد. این شبکه با انتشار اخبار نادرست درباره‌ی تلفات نظامی ایران و ادعاهای بی‌پایه درباره‌ی شکست کشور تلاش کرد فضای یأس و تردید را در جامعه‌ی ایرانی دامن زند.
📍«ایران اینترنشنال» که سابقه‌ای چندساله در جهت‌دهی اخبار، تحریف واقعیت‌ و اعطای تریبون به گروه‌هایی با سابقه‌ی تروریستی دارد به اتاق جنگ روانی و عملیات شناختی دشمنان ایران بدل شده است. فراموش نکرده‌ایم که در جریان حمله‌ی تروریستی اهواز، این شبکه به صورت زنده با یکی از اعضای گروه الاحوازیه، که مسئولیت حمله‌ی تروریستی را به عهده گرفته بود، مصاحبه کرد؛ اقدامی که واکنش منفی افکار عمومی ایرانی و حتی بررسی حقوقی آفکام (Ofcom) را به دنبال داشت. در جریان تجاوز نظامی اسرائیل علیه ایران نیز موارد متعددی از ترویج خشونت در این شبکه پخش شد که قابلیت تعقیب حقوقی دارد.
📍گردش به راست افراطی در این رسانه به‌تدریج آشکار شد و گرچه گفته می‌شد برخی کشورهای عربی تأمین مالی آن را برعهده دارند امروزه تمام‌قد در خدمت اهداف تبلیغاتی اسرائیل قرار گرفته است. معلوم نبودن منابع مالی این شبکه و ایجاد ابهام عمدی در این باب از طرف مدیران «ایران اینترنشنال» این شبکه را به رسانه‌ای غیرشفاف بدل کرده که تنها ایران‌ستیزی آن شفاف است.
📍ما جمعی از فعالان رسانه‌ای، اجتماعی و سیاسیِ داخل و خارج ایران، از همه‌ی روزنامه‌نگاران، تحلیل‌گران و کنشگران مستقل و ایران‌دوست می‌خواهیم همکاری خود را با رسانه‌ی «ایران اینترنشنال» – حتی در حد مصاحبه و یادداشت - قطع کنند، همکاری با رسانه‌ای که زیر نام ایران به ایران‌ستیزی مشغول است و در بزنگاهِ خطر نقش خود را در همسویی با دشمنان ایران‌زمین آشکار کرده است.
🔺ایران وطن همه‌ی ماست. اگر رسانه‌ای به جای خبررسانیِ مسئولانه و حرفه‌ای تفرقه‌ بیندازد، نفرت بپراکند و توجیه‌گر ویران‌گری ایران شود، همکاری با آن همانا پشت کردن به وطن کهن ما ایران است. ليست امضاها در اين جا. @YMirdamadi

کوتاه در ترک دوبارهٔ اینستاگرام!

در چندسال اخیر به دلایل شخصی و فکری و تحصیلی، حضورم در اینستاگرام محدود بوده به موقعیت‌های کوتاه و اضطراری. قبل و بعد از آن، این اپ را از گوشی‌ام پاک می‌کردم و صرفاً روی سیستم، چند روز یکبار مرورش می‌کردم. همزمان به حکم صفحهٔ هامش و مشغله‌های تحصیلی و شخصی، اندک وقت و تمرکزم برای نوشتن، به همین کانال شخصی محدود می‌شد. اوقات دیگر مجازی‌ام هم بنابر توصیه‌هایی که در این زمینه‌ها از کارشناسان مربوطه، برای تمرکز و عمق بیشتر شنیده و خوانده‌ام، محدود می‌شود به دیدن مطالب حجیم و بلندتر و عمیق‌تر؛ مثل مناظره‌های دوطرفه، مستندهای خوب، تحلیل‌های مهم، متن‌های خوب از کانال افرادی که سال‌ها دنبالشان می‌‌کنم... به طور کلی تلاش می‌کرده‌ام که کمیت و پراکندگی آنچه می‌خوانم کم باشد، اما در عوض طول و عمقش بیشتر.

در این روزهای تلخ که لازم دیدم به اینستاگرام برگردم و امروز به پایانش می‌رسانم، با پدیدهٔ جالبی مواجه شدم. مواجههٔ تازهٔ دوستانم با من، گویی بعد از سال‌هاست! به همان اندازهٔ غیبت از اینستاگرام و استوری‌هایش! یعنی ایامی که در آن نبوده‌ام، گویی برای دوستان فارسی‌زبانم هم در این جهان نبوده‌ام! همزمان گاهی برخی از آن عزیزان اعتنای بسیار به استوری‌های کوتاه و ذاتاً تنک این روزها می‌کردند، اما معلوم بود که این لطف و توجه، هیچ‌وقت معطوف به دو خط از یادداشت‌های کم‌قدر این حقیر در این کانال نبوده. پرسش‌ها و حیرت‌ها این را نشان می‌داد. چون من آنچه آنجا کپسولی می‌آوردم، مفصل‌ترش را در اینجاها نوشته بوده‌ام، اما مخاطب من هیچ تصویری از آن نداشت. به همین دلیل و همزمان با فضای ملتهب و همچنان دوقطبی، آماده بود که منِ قطب‌گریز! را در قطبی بنشاند و حسابهایش را از آن قطب، با من تسویه کند.

وقتی وارد گفت‌وگوی انتقادی‌ای هم می‌شدیم، من به فلان مناظره [بلند]، به فلان محتوای [طولانی]، به فلان مقاله [مفصل]، به فلان متفکر، ارجاع می‌دادم. اما تقریبا هیچ‌کدام از دوستان عزیزتر از جان، آنها را ندیده و نخوانده‌ بودند. به بیان ساده به نظرم می‌آمد که سر و ته کنشگری، خواندن، مرور مواضع، اطلاع از مقالات، خبرخوانیِ دوستانم، عمدتاً محدود بود به اقیانویس زیبا، اما یک‌متری اینستاگرام. در پرهیز از این دام نامبارک، که خودم هم متأسفانه در روزها و ساعت‌های بسیاری بدان مبتلا بوده‌ام و تصمیم برای حذف اپ از روزی گوشی برای همین بود، دوباره اینستاگرام را ترک می‌کنم. حقیقتاً برای کسانی که در پی عمق بیشتر و شواهد گسترده‌تر و شناخت دقیق‌تر هستند، فارغ از اینکه نتیجه چه شود، استفادهٔ مکرر از این اپ سم است. آن دوستان عزیز را هم دیگر خسته نمی‌کنم! اگر وقت بیهوده و اضافه داشتند و باز لطفشان در توجه شامل حالم بود، اینجا نوشته‌هایم روشن‌تر و کامل‌تر است.

#یادداشت
@Hamesh1

حمله اسرائیل و مغالطهٔ «انگولک»

بخشی از متن:
حملهٔ اسرائیل (در اینجا فعلاً «تجاوز» به کار نمی‌برم) دست‌کم دو کلان‌روایت دارد. روایت اول این است که ما از آغاز انقلاب اسرائیل را «انگولک» کردیم. اسرائیل به ما کاری نداشت، اسرائیل با ما مرز مشترک نداشت. ما با ویژگیِ «اسرائیل‌ستیزی» که از ذاتیات انقلاب سال ۵۷ بود، اسرائیل را دربارهٔ خود بدگمان و دشمن کردیم. ما با روزشمار میدان فلسطین، سخنرانی‌های مقامات سیاسی، طرح ایدهٔ مجعول‌بودن هولوکاست، اولویت آرمان فلسطین بر منافع ملی و امثالهم، خود را به رویارویی کشاندیم. دست ‌بالاترِ این روایت، توجیه یا سکوت در برابر حملهٔ اسرائیل است: اسرائیل حق داشت که پیش‌دستانه حمله کند و از موجودیتش دفاع. هر کشوری چنین می‌کند.


کلان‌روایت دوم این است که اسرائیل به دلیل ماهیت توسعه‌طلبانه و نمایندگی‌اش از استعمار کلاسیک و نو، به دلیل طرح‌های تدوین‌شده‌ای نظیر «اسرائیل بزرگ»، به دلیل اقتضائات منطقه‌ای و ژئوپولوتیک در ضرورت داشتنِ دست بالا، به دلیل اتحادش با کشورهای غربی و ضرورت دفاع از منافع آنان در منطقه و تحقق طرح‌های آنان در خاورمیانه، به دلیل شکنندگی جغرافیای و تاریخی و مردمی و خطر‌ناکیِ حضور هر نوع قدرت بزرگ و مستقل و ریشه‌دار در نزدیکی‌اش، لازم می‌بیند که پیش‌دستی کند و کشورهای سرکش را تجزیه و تضعیف.

حمله اسرائیل به ایران نیز بر همان منطقی استوار است که جنگ با کشورهای عرب در قرن گذشته، تضعیف لبنان، تضعیف سوریه، تضعیف محتمل ترکیه، و حتی در این روزها برخی جنگ‌های لفظی با عربستان و امارات، پس از برخی اعتراض‌های خفیف آنان به نسل‌کشی در غزه و طرح کوچ‌ اجباری. دقت شود، در این کلان‌روایت «استقلال» از اسرائیل شرط مهمی است. اسرائیل برای توجیه این تقابل پیشین و ژئوپولوتیک، یک‌روز سلاح کشتار جمعی عراق را پیش می‌کشد و آمریکا را به جنگ با آن می‌کشاند و بیش از حتی سه دهه، مکرراً نزدیکی‌ِ ایران را به سلاح هسته‌ای در ماه‌ها و روزهای نزدیک تصویر می‌کند.


وقتی از درون کشور به بیرون نگاه کنیم، وقتی نقطهٔ آغاز تحلیل واکنش‌های اعتراضی به و تسویه‌حساب با ساختار سیاسی باشد، وقتی هویت افراد نه‌گفتن به روایت رسمی باشد، وقتی ناکامی‌های اجتماعی و فشارهای طاقت‌فرسای تحریم اقتصادی کهنه شوند و مزید بر علت، وقتی مخاطب مواجه با برخی زیاده‌گویی‌های غلوآمیز و ایدئولوژیک باشد و عملکرد نامتناسب با آن را ببیند، وقتی افراد کمتر مجال آزادی انتقاد داشته باشند، روایت اول رو می‌آید. یعنی این روایت صرفاً هویت تحلیلی نخواهد داشت، بلکه خاصیت کنشگری و اپوزیسیون‌گری هم می‌یابد و روایت غالب ایرانیانِ معترض و خسته می‌شود.


در مقام فردی نامتخصص در این حوزه و دلبستهٔ وطن، که البته تلاش کرده در این موضوع منابع مختلف تحلیل و خبری و علمی، به‌ویژه به دور از پروپاگاندای طرفین را ببیند، بر این نظرم که هیچ‌کدام از روایت‌های فوق به‌تنهایی واقعیت را تبیین نمی‌‌کند. به‌ویژه روایت ناکافیِ اول که دچار خطایی است که من آن را «مغالطهٔ انگولک» می‌دانم. و به جد معتقدم که این روایت شبه‌تحلیلی «واکنشی» و اعتراضی به پروپاگانداهای صداوسیمایی است و بیشتر ناشی از نگاه تنگ داخلی به بیرون، که مطابق واقعیت‌های جهانی نیست. پس معتقدم که این دو روایت در کنار هم، البته با فاعلیت و سهم اصلیِ روایت دوم و نقش کاتالیزوریِ روایت اول، تجاوز اسرائیل را رقم ‌زده‌اند.

متن کامل را در اینجا بخوانید:
حملهٔ اسرائیل و مغالطهٔ «انگولک»

#یادداشت
@Hamesh1

از متن:
حملهٔ اسرائیل و مغالطهٔ «انگولک»

در روایت اول (شروع نزاع از سوی ایران و حق اسرائیل برای دفاع از موجودیت خود) بسیاری از پدیده‌ها بی‌پاسخ می‌ماند و از اساس غایب‌اند. مثل شروع این تنازع از پیش از انقلاب، مثل ادعای هراس‌افکنِ ساخت سلاح اتمی حتی در سال‌های آغازین انقلاب و تکرار مکرر نزدیکیِ ایران به دستیابی به بمب در طی نزدیک به سی‌سال، مثل چشم‌پوشی از «انگولک‌»های «عملی» ترور دانشمندان و تخریب‌های مکرر در ایران از سوی اسرائیل و اولویت‌دادن به شعارهای زبانی و روزشمارهای تبلیغاتیِ نابودی اسرائیل از سوی ایران، مثل ندیدن ایده‌هایی نظیر «اسرائیل بزرگ» و ضرورت‌های ژئوپولوتیک اسرائیل، مثل ندیدن «مسئلهٔ ایران» در کنار مسئلهٔ عراق و افغانستان و لیبی و سودان و حتی مصر و ترکیه در طرح‌های استعماری، مثل نقش خروج غیرقانونی ترامپ از توافق برجام و جنگ در میانهٔ حضور ایران در مذاکراتی دیگر، مثل استانداردهای دوگانهٔ غربی‌ها در برابر حملهٔ پیش‌دستانه در دو مثال اسرائیل به ایران و روسیه به اوکراین، مثل ناتوانی در توجیه قانونی تجاوز اسرائیل به ایران با توسل به «حق دفاع مشروع» منطبق بر مادهٔ ۵۱ منشور سازمان ملل (حتی به گواه گزارش خدمات علمی مجلس فدرال آلمان، به‌عنوان متحد بی‌قید‌وشرط اسرائیل).

متن کامل را در اینجا بخوانید:
حملهٔ اسرائیل و مغالطهٔ «انگولک»

#یادداشت
@Hamesh1

مقاله‌ای از نیکلای ساینای [به آلمانی زینای] (استاد مطالعات قرآنی آکسفورد) را می‌خوانم. نزدیک دو ساعت از صفحهٔ چهار پیش نرفته‌ام! به چه علت؟ وفور پی‌نوشت‌ها و ارجاعات به مقاله‌ها و کتاب‌های مرتبط. به هر یک سر می‌زنم و تورقی می‌کنم؛ که شبکه در شبکه، هر کتاب یا مقاله پنجره‌ای جدید به کلی مطلب و مقاله و کتاب دیگر است.

جدای از حیرت مداوم و همیشگی از میزان فراوانِ انتشار مقاله و کتاب در موضوع مطالعات قرآنی در فضای دانشگاهی جهان، هر بار نوشته یا کتابی از نیکلای ساینای می‌خوانم، از وسعت مطالعه و تتبع او حیرت می‌کنم. کارهایش گویی نه به دست یک‌نفر، که از سوی تیمی پژوهشی نوشته شده. به همهٔ دوستان که علاقه‌مند به این حوزه هستند، توصیهٔ جدی می‌کنم که هر چه از ساینای را می‌یابند، مثل تشنه‌ای در صحرا، در مطالعه بگیرند. هم اصل آثارش نبوغ‌آمیز و گسترده است، هم از انباشتگیِ ارجاع و معرفی مقاله و کتاب، نوعی دستیار تحقیقی به حساب می‌آید.

#خرده‌نوشت‌ها
@Hamesh1