⚖️ Islomiy davlatda sun'iy intellekt: u sudlar oʻrnini bosa oladimi?

Texnologiya va shariat masalasi butun dunyoda tobora dolzarb bo'lib bormoqda. Keling, bir vaziyatni tasavvur qilaylik: islom davlati mamlakatni boshqaradigan va, ehtimol, sudyalarni oʻrnini bosishni daʼvo qilgan sun'iy intellektni (AI) joriy qilmoqchi. Islomda bunga ruxsat bormi?

⚖️ Shariat mahkamasi va uning o'ziga xosligi.

Islom adliya tizimida qozi quyidagi qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak:

• Fiqhni chuqur bilish – Allohning qonunlarini adolatli qo‘llash.

• Niyatlarni tushunish (niyyat) – axir, ko'p qarorlar nafaqat harakatlarga, balki ularning niyatlariga ham bog'liq.

• Ijtihod qilish qobiliyati – yangi holatlarni hisobga olish va qiyosni qo'llash (qiyos).

• Maslaha (foyda)ni baholash - ba'zida qaror kitob va shariat matnlariga to'g'ridan-to'g'ri amal qilishdan ko'ra donolikni talab qiladi.

• Va hokazo, yana bir qancha shartlar mavjud. Biz ularning barchasini sanab o'tmaymiz.

❌ AI quyidagi sabablarga ko'ra sudya oʻrnini bosa olmaydi:

- Birinchisi: U niyatlarni tushunmaydi. U yashirin dalillarga ko'ra emas, balki ochiq koʻrinib turgan dalillarga ko'ra hukm qiladi.

- Ikkinchidan: U ijtihoddan foydalana olmaydi. U tirik va jonli inson kabi ilmga emas. U shunchaki, mana shu jonli ilmga ega odam tomonidan tuzilgan algoritmlarga tayanadi. U qiyosdan ham foydalana olmaydi

- Uchinchidan: U Alloh oldida mas'ullikni his qilmaydi. U shunchaki dastur, qozi esa qiyomat kuni o'z hukmiga javob beradigan shaxsdir.


- To'rtinchidan: Agar kofirlar yoki aldov tashuvchi yolgʻonchilar tomonidan sudda fitna va yolgʻon bo'lsa, "Islomiy davlat"ning butun sud tizimi tahdid ostida qoladi. Sababi Al buni aniqlay olmaydi

❔ Bunday hollarda AIdan umuman foydalanish mumkinmi?

Ha, oddiy vosita,uskuna sifatida, lekin hukmdor yoki sudya sifatida emas. AI yordam berishi mumkin: Iqtisodiy va resurslarni tahlil qilish, qozi chiqargan hukmni avtomatlashtirish. Hukumat qarorlari uchun ma'lumotlarni qayta ishlash.

Bu yerda, fikrimizcha, ehtiyot bo'lish kerak.

Ammo hokimiyatni yoki sudni mutlaq mashinaga topshirish xavfli qadamdir.

❕Islom davlatida "Skynet" xavfi!

Agar AI algoritmlari shariat tamoyillarini tushunmasdan ishlay boshlasa, zulm (adolatsizlik) manbaiga aylanishi mumkin. Hatto oddiy zamonaviy AI tizimlari ham ko'pincha xato qiladi va odamlarni kamsitadi. Bunday Sud tizimi haqida nima deyishimiz mumkin? Bundan tashqari, agar ushbu dastur noto'g'ri e'tiqodga ega bo'lgan odamlar tomonidan buzilgan yoki qayta dasturlashtirilgan bo'lsa, betartiblik xavfi katta boʻladi!



@Ibtido_Tarix

Xitoyning qaysi viloyatida YAIM boshqa mamlakatlar bilan bir xil?



🔥‌‌ @Ibtido_Tarix

Xalqi musulmon xolos.......



@Ibtido_Tarix

Suratda Toshkent shaxrida yashovchi Abdivokhapova Umidaning farzandi - Qodirov Muhammadjon.

2018-yilda tug’ilgan

Qodirov Muhammadjonga Salomiy Sudirgi tashxisi qo’yilgan.

Endilikda Muhammadjonda miya yemirilishi boshlangan❕

Kasalning Hindistonda davosi topildi. Muhammadjon sahovatpesha insonlarning ko’magiga muhtoj. Hindistonda davolanishiga 20000$ ketadi aperetsaga yig"ildi 16000💲

Karta raqami:

Uzkart: 8600 3329 9440 2091

Humo kart: 9860 0201 1341 1159

Ushbu kartalar onasi Abdivokhapova Umidaning nomida.

Onasining Telefon raqami:
+998998105027

Sizlardan Muhammadjonning holatiga befarq bo’lmasligingizni so’rab qolamiz.

Beminnat, beg’araz qilingan yaxshilikni Robbimiz mukofotlasin!
Robbimiz qalblarimizni ulfat etsin. Himmatimizni baland aylasin.

Har kim qo’lidan kelgancha (10.000 so’m) bo’lsa ham yordam bersa edi…

Santa Klaus(Qorbobo) 1969 yil Rojdestvo(Yangi Yil) kuni Janubiy Vetnamning Quangngay provinsiyasidagi 105 mm gaubitsadan o'q uzmoqda.


Qorbobojon Vyetnamlik bolajonlarga "sovgʻa" yubormoqda ekan

Sizlarga ham Amerikadan shunaqa Qorbobo va "sovgʻa" olib kelaylik mi 2025-yil Yangi yilida?

@Ibtido_Tarix 🔥‌‌

"Keyingi Yevropa urushi Ukrainada boshlanadi" — Look jurnalida chop etilgan xarita. AQSh, 1939 yil 14 mart

🔥‌‌ @Ibtido_Tarix

#Xojayli_qirg'ini

1992 yil 26 fevral



Genotsidchi Armaniston armiyasining 366-motorli otishma polki tomonidan asirga olingan va qirg'in qilingan 613 nafar Ozarbayjon turkining o'ldirilishidan oldingi oxirgi suratlari.

Bundan 32 yil avval Ozarbayjon-Armaniston chegarasidagi Xojayli shahrida 613 nafar tinch fuqaro, jumladan 106 ayol va 83 bola qatliom qilingan edi.

Alloh rahmatiga olsin




@Ibtido_tarix

Qora tanli Jorj Maklorin Oklaxoma universitetida alohida stolda o'tiradi. 1948 yil, AQSh

Jorj Maklorin - 1948 yilda Oklaxoma universitetiga o'qishga kirgan birinchi afro-amerikalik talaba (o'sha paytda u 50 yoshdan oshgan).

Uning oʻqishga qabul qilinishi AQSh oliy ta'limida irqiy integratsiya uchun kurashda muhim qadam bo'ldi. Dastlab, universitet uning huquqlarini cheklashga urinib, Jorjni oq tanli talabalardan alohida auditoriya, kutubxona va ovqat xonasida o'tirishga majbur qildi. Ushbu munosabatga qaramay, Maklorin mukammal akademik yutuqlarga erishdi va o'z dasturining eng yaxshi talabalaridan biriga aylandi. 1960 yilda uning diskriminatsiya ishi AQSh Oliy sudining qarorida muhim rol o'ynadi, bu esa Amerika ta'lim muassasalarida irqiy segregatsiyani bekor qilishga yordam berdi.

@Ibtido_Tarix

625-yilning 2-marti shialar tomondan ikkinchi imom qilib olingan, Muhammad Sollallohu Alayhi Vasallamning suyukli nabiralari Hasan ibn Ali r.a.ning taxminiy tavallud sanasidir.

U zot 7 yoshga to'lganda, onalarining otasi boʻlgan, bobosi Muhammad s.a.v. vafot etadilar. Otalari Ali ibn Abu Tolib r.a. 656 yilda xalifa bo'lgunga qadar u kishining hayoti haqida juda kam ma'lumotlar mavjud. Ma’lumki, Hasan r.a. isyonchilar Usmon r.a.ning uyini qamal qilganda, otalari tomondan xalifa Usmon r.a.ni himoya qilish uchun yuborilgan va bu jarayonda yengil yaralangan edilar.

661-yil yanvarda Ali horijiylar vakili Abdurahmon ibn Muljam tomonidan ogʻir yarador qilinadi. Ali r.a. agar vafot etsalar qasos qonuni boʻyicha Ibn Muljamni oʻldirishni Hasan r.a.ga buyuradilar. Ali r.a. vafotlaridan keyin Hasan r.a. ibn Muljamni qatl qiladilar.

36 yoshli Hasan ibn Ali xalifalik poytaxti Kufada xalifa deb e’lon qilinadi. Aynan shu kunda Shialar u kishini ikkinchi imomi deb bilishadi. Ayrim tarixchilar u kishini beshinchi roshid xalifa debham bilishadi. Ayrim sunniy ulamolar ham Hasan r.a.ni beshinchi toʻgʻri yoʻl-yoʻriqli xalifa deb bilishadi (shialar “toʻgʻri yoʻldagi xalifalar” degan maʼnoni qabul qilmaydilar, chunki ular dastlabki uchta xalifani noqonuniy deb biladilar). Boshqa tarixchilarning fikricha, o‘sha davrda xalifalikda qo‘sh hukumat mavjud edi. Shuning uchun Hasan r.a. nomi odatda xalifalar qatoriga kiritilmaydi.

Bu vaziyatda Ali r.a.ning Usmon r.a. oʻlimi bilan bogʻliq voqealarda sustkashligi haqidagi voqealar asnosida Muoviya r.a. 60 minglik qo‘shin bilan Kufa tomon yura boshlaydilar. Hasan r.a. Muoviya r.a. qo‘shinini to‘xtatib turish uchun otasining amakivachchasi Ubaydulloh ibn Abbos qo‘mondonligida 12 ming kishilik qo‘shin yubordi, o‘zlari esa kattaroq qo‘shin to‘play boshlaydi.

Sunniy manbalar jumladan, Ibn Hubbonning "Siyrati Nabaviya" kitobida esa dastlab Iroqliklar soʻzlari bilan urush uchun qoʻshinni Hasan r.a. yigʻganlari, 2 minglik qoʻshin bilan Madinaga borganlari haqida yoziladi. Imom Tabariy ham shu voqealardan keyin Muoviya r.a. Hasan r.a.ning qoʻshinlarni yigʻayotganlarini eshitib, qoʻshin yigʻgani va yoʻlga chiqqani haqida yozadi

Bu vaqtda Muoviya bilan Hasan r.a.lar o‘rtalarida yozishmalar bo‘layotgan edi. Har biri bir-birini o‘zini xalifa deb tan olishga chaqiradi. Hasan maktublaridan birida Muoviyaning islom dinida alohida xizmatlari yo‘qligi, u uzoq vaqt musulmonlarga qarshi kurashgan Abu Sufyonning o‘g‘li ekanligini, o‘zlari esa Payg‘ambar avlodlaridan ekanini ta’kidlaydi. Muoviya r.a. esa o‘z javoblarida oʻzlarining yoshi va tajribasi, shuningdek, harbiy kuchiga ishora qiladilar. Bu hokimiyat uchun kurashda nasab va savobdan ko‘ra haqiqiy kuch muhimroq ekanligidan dalolat beradi. Darhaqiqat, Muoviya r.a. Hasan r.a.ni mag‘lub etish yoki o‘ldirishdan ko‘ra u kishini oʻzini xalifa deb tan olishini xohlardi.
Baʼzi tarixchilarning fikriga koʻra, sababi birinchi holatda Ali r.a.ning nasl-nasabidan yana bir kishi, ya’ni Hasan r.a.ning ukalari Husayn r.a. xalifalikka da’vo qilishi mumkin edi. Ikkinchi holda esa, Muoviya to'liq qonuniylikka erisha olar edilar. Aslida esa aniqki, bunda Muhammad Sollallohu Alayhi Vasallamga va u kishining oilalariga nisbatan hurmat koʻproq va muhimroq sabab edi.

Muoviya r.a. Ubaydulloh ibn Abbos bilan ham muzokara olib borib, u kishini ham o‘z tarafiga olishga muvaffaq bo‘ladilar. Bunga sabab sifatida Hasan r.a. oʻrdasida chiqqan fitna,yaʼni Hasan r.a.ning mashhur qoʻmondoni Qays Ibn Saʼdning Muoviya r.a. qoʻshinlari tomoniga oʻtib ketgani haqidagi yolgʻon xabar ham sabab boʻlgan. Yolgʻon xabardan keyin Hasan r.a. qoʻshinlari ichida betartiblik boshlanib, qoʻshinlarining bir qismi ajralib ham ketadi. Shunday qilib, Hasan r.a. harbiy qudratining bir qismini yo'qotadilar. Bundan tashqari, u kishining hayotiga suiqasd ham boʻladi. Unda Hasan r.a. yaralangan, ammo tirik qolgan. Ammo bu voqea uning tarafdorlari va qo'shinlarini butunlay tushkunlikka soladi. Keyin esa Hasan ibn Ali r.a. muzokara qilishga rozi bo‘ladilar.

@Ibtido_Tarix

Haqiqatan ham shunday bo'lgan. Turli odamlar Muoviyaga, u oʻlgandan keyin musulmonlar yana fuqarolar urushiga tortilishi mumkinligi haqidagi fikrlar va xavotirlarni oʻrtaga tashlashdi. Shunday qilib, Hz. Muoviyadan o‘zidan keyin musulmonlarning bir-biriga hujum qilishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun yechim topish so‘ralgan. Hazrati Muoviya umaviylar umaviylardan boshqa nomzodni yaxshi ko‘rmaydilar va uni tan olmaydilar, deb o‘ylagan, shuning uchun u kishi o‘z oilasi ichidan Xalifalik uchun muqobil izlagan. Bu vaziyatda unga Yazid varianti taqdim etilgan.

Bu qora va unchalik aniq boʻlmagan tarix. Ammo Hasan r.a.ning hayotlarini qoʻldan kelgancha yoritishga harakat qildik



@Ibtido_Tarix

Bugun....

Endi kelajakni tasavvur qiling....



@Ibtido_Tarix