Ikromjon Tuhtasunov | Fikrlar

Demokratiya va yetakchilar

Demokratiya haqida gapirda, erkinlik va adolat kabi qadriyatlar, konstitutsiya va qonun ustivorligi hamda boshqa insitutsional g’oyalar borasida so’z boradi. Albatta, bu institutlar demokratiyaning qon-tomirlari va ularsiz demokratiyani tasavvur qilib bo’lmaydi. Demokratiyaning asosi esa-albatta odamlar. Agar demokratiyaning turli xil nazariy shakllariga qaralsa, unda odamlarga turlicha vazifalar yuklangan. Masalan, “liberal” demokratiyada odamalar siyosiy hayotda faolroq qatnashishi ko’zda tutilgan bo’lsa, elita demokratiyasida esa ularning vazifalari asosan saylash vazifasi bilan cheklangan.

Lekin demokratiyaning deyarli barcha nazariy modellarida qadriyatlarga sodiq turadigan jamoaga muhim e’tibor qaratilgan. Ya’ni demokratik institutlarning yaratilishi muhim, lekin yetarli emas. Ularni haqiqatda amal qilishini ta’minlaydigan jamoa bo’lishi muhim. Bu umumiy xalq bo’ladimi, yoki ma’lum odamlar guruhimi, asli farqi yo’q, muhimi ularda bu vazifani amalga oshirish uchun kuch va xoxish bo’lishi. Biz aynan shu omilni odatda unutib qo’yamiz.

Demokratik insitutlarning ishlash yoki ishlamasligi nafaqat ularning qanday ko’rinishga ega ekanligi, shu bilan birgalikda ularni qanday shaxslar boshqarishi va ularni nima rag’batlantirishiga ham bog’liq. Agar rahbarlar “qog’ozda” ish beradigan, lekin amalda ish bermaydigan institutlarni yaratishsadan manfaatdor bo’lishsa, bunga qobiliyatlari yetarli bo’lsa, aholiga hisobdor bo’lishmasa, qonunlarni yoki ushbu institutlarni xalq manfaati yo’lida ishlashidan umidni uzsa bo’ladi. Konstitutsiya mukammal yozilgan taqdirda ham, undagi prinsiplarga qadriyat sifatida sodiq qoladigan odamlarsiz, u ish berishi qiyin.

Xo’sh, yechim nimada? Albatta, har qanday demokratik nazariya odamlarda ma’lum darajada demokratik qadriyatlarga sodiqlik mavjud bo’lishini ma’qul deb hisoblaydi. Lekin hamma odamlarda ham demokraiyaga nisbatan ijobiy fikr bo’lishi shart emas. Masalan, dunyodagi eng avtoritar davlatlarda ham aholida demokratiyaga bo’lgan qarashlar demokratik davlatlardagi aholinikidan ijobiyroq. Odatda, avtoritar davlatlardagi aholi to’gri va notog’ri sabablarga ko’ra demokratiyani ma’qul ko’radi (masalan, demokratiyani mamlakatda ishsizlikni yo’q bo’lishi bilan bog’lashadi). Demokratiyaning jon saqlab qolishi uchun esa uning qadriyatlariga sodiq bo’lgan yetakchilar zarur. AQSh misolida aytganda, demokratiya uchun Madison, Gamilton va Vashington kabilar kerak. (1/2)

www.tgoop.com/ikromjonstories/190

1.9K viewsDec 16, 2021 at 05:25

Demokratiya va yetakchilar

Demokratiya haqida gapirda, erkinlik va adolat kabi qadriyatlar, konstitutsiya va qonun ustivorligi hamda boshqa insitutsional g’oyalar borasida so’z boradi. Albatta, bu institutlar demokratiyaning qon-tomirlari va ularsiz demokratiyani tasavvur qilib bo’lmaydi. Demokratiyaning asosi esa-albatta odamlar. Agar demokratiyaning turli xil nazariy shakllariga qaralsa, unda odamlarga turlicha vazifalar yuklangan. Masalan, “liberal” demokratiyada odamalar siyosiy hayotda faolroq qatnashishi ko’zda tutilgan bo’lsa, elita demokratiyasida esa ularning vazifalari asosan saylash vazifasi bilan cheklangan.

Lekin demokratiyaning deyarli barcha nazariy modellarida qadriyatlarga sodiq turadigan jamoaga muhim e’tibor qaratilgan. Ya’ni demokratik institutlarning yaratilishi muhim, lekin yetarli emas. Ularni haqiqatda amal qilishini ta’minlaydigan jamoa bo’lishi muhim. Bu umumiy xalq bo’ladimi, yoki ma’lum odamlar guruhimi, asli farqi yo’q, muhimi ularda bu vazifani amalga oshirish uchun kuch va xoxish bo’lishi. Biz aynan shu omilni odatda unutib qo’yamiz.

Demokratik insitutlarning ishlash yoki ishlamasligi nafaqat ularning qanday ko’rinishga ega ekanligi, shu bilan birgalikda ularni qanday shaxslar boshqarishi va ularni nima rag’batlantirishiga ham bog’liq. Agar rahbarlar “qog’ozda” ish beradigan, lekin amalda ish bermaydigan institutlarni yaratishsadan manfaatdor bo’lishsa, bunga qobiliyatlari yetarli bo’lsa, aholiga hisobdor bo’lishmasa, qonunlarni yoki ushbu institutlarni xalq manfaati yo’lida ishlashidan umidni uzsa bo’ladi. Konstitutsiya mukammal yozilgan taqdirda ham, undagi prinsiplarga qadriyat sifatida sodiq qoladigan odamlarsiz, u ish berishi qiyin.

Xo’sh, yechim nimada? Albatta, har qanday demokratik nazariya odamlarda ma’lum darajada demokratik qadriyatlarga sodiqlik mavjud bo’lishini ma’qul deb hisoblaydi. Lekin hamma odamlarda ham demokraiyaga nisbatan ijobiy fikr bo’lishi shart emas. Masalan, dunyodagi eng avtoritar davlatlarda ham aholida demokratiyaga bo’lgan qarashlar demokratik davlatlardagi aholinikidan ijobiyroq. Odatda, avtoritar davlatlardagi aholi to’gri va notog’ri sabablarga ko’ra demokratiyani ma’qul ko’radi (masalan, demokratiyani mamlakatda ishsizlikni yo’q bo’lishi bilan bog’lashadi). Demokratiyaning jon saqlab qolishi uchun esa uning qadriyatlariga sodiq bo’lgan yetakchilar zarur. AQSh misolida aytganda, demokratiya uchun Madison, Gamilton va Vashington kabilar kerak. (1/2)

BY Ikromjon Tuhtasunov | Fikrlar