Ikromjon Tuhtasunov | Fikrlar

Siyosatshunoslikda eng nufuzli jurnallardan biri hisoblangan APSR da ko’p muhokamalarga sabab bo’lgan maqola e’lon qilindi. U maqolaga ko’ra, pandemiya kabi favqulotda holatlarda ya’ni jamiyat xavfsizligiga zarar yetishi mumkin bo’lgan vaziyatlarda davlat tomonidan demokratik va inson huquqlarga mos bo’lmagan qarorlar ham legitim hisoblanishi mumkin. Maqola muallifiga ko’ra, iqlim o’zgarishi kelajakda Covid pandemiyasidan ham yomonroq oqibatlarga olib kelishini hisobga olganda davlatlar tomonidan avtoritar ko’rinishdagi legitim bo’lgan ko’plab qarorlarni kutushimiz mumkin. Bu fikrlar siyosatshunoslar o’rtasida katta bahslarga va mish-mishlarga sabab bo’ldi.

Bir tomondan olib qaraganda, siyosiy legitimlilikning manbayi bu demokratiya ya’ni odamlar huquqlarni buzmagan holda, umumiy e’tirof etilgan normalar asosida qabul qilingan qarorlar hisoblanadi. Pandemiya tufayli demokratik davlatlarda ham insonlarning birlamchi ehtiyojlariga ma’lum cheklovlar o’rnatildi. Erkin harakat qilish va to’planishni cheklash, maska majburiyligi va hozirgi kundagi vaksina mandatlari ham shular jumlasidan. Bu qarorlar jamiyat xavfsizligini ta’minlash maqsadida qabul qilingani ortidan ularni legitimligi ma’lum darajada ta’minlandi. Garchi ba’zi qarorlarga haligacha yetarlicha qarshiliklar bo’lib kelmoqda.

Lekin ikkinchi tomondan esa demokratik legitimlilik juda muhim qadriyat va uni buzilishi yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Davlat pandemiya kabi favqulotda vaziyatlarda eng samarali qaror qabul qila olishga asosli shubhalar mavjud. Masalan, dastlab maska taqish kerak emas deyishdi, keyinchalik taqishni shart qilishdi va qisman bu cheklovni yengillashtirishdi. To’g’ri, AQShda umumilliy maska mandatini qo’llashga erisha olishmadi, lekin imkon topishsa qilishardi. Shunday holatlarda davlatning avtoritar qarorlar qabul qilishi chegarasini kim belgilaydi? Albatta, nazariy jihatdan sudlar bunday vazifalarni amalga oshirishadi, lekin ularning ham vakolati va resusrlari ma’lum daraja cheklangan va sud jarayonlari uzoq vaqt olishi mumkin. Davlat avtoritar choralarga o’tishdan avval aholiga tushuntirish va ularni ixtiyoriy tarzda bu qarorlarga amal qilishga ko’ndirishlari kerak. Bu davlatga ishonch pasaygan paytda demokratik davlatlar uchun mushkul masala, lekin bundan boshqacha yo’l demokratik emas.

Bundan tashqari, pandemiya kabi favqulotda vaziyatlar ham to’laligicha jamiyat xavfsizligi masalasi emas. Bunday masalalar ancha siyosiy ko’rinish olishi mumkin va boshqa masalalar prizmasidan ko’rish mumkin. Iqlim o’zgarishi ham shunday siyosiylashgan masalalardan biri. AQShda iqlim o’zgarishi muammosining ko’lami ham, uning yechimi ham o’ta bahsli hamda uni tenglizlik va irq masalalariga ham bog’lashadi. Ya’ni iqlim o’zgarishini favqulotda vaziyat sifatida e’lon qilib, avtokratik qarorlar qabul qilish hukumat tepasidagi siyosatchilarni manfaatdor qiladi va ko’proq bo’linishga sabab bo’lishi mumkin. Siyosatchilar keyinchalik har qanday katta muammoni favqulotda holat deb atab, avtokratik qarorlar qabul qilishlaridan kim ushlab qoladi ularni? Siyosiy legitimlilikning asosiy vazifasi esa qarorlarni ko’pchilik tomonidan ma’qullanishi hamda jarayon qonun va umum qabul qilingan normalarga amal qilishi hisoblanadi. Avtoritar qarorlar legitimlilikning ta’minlanishi esa demokratiyaning eng muhim asosini yemirishi mumkin.

Cambridge Core

Political Legitimacy, Authoritarianism, and Climate Change | American Political Science Review | Cambridge Core

Political Legitimacy, Authoritarianism, and Climate Change - Volume 116 Issue 3

www.tgoop.com/ikromjonstories/192

9.0K viewsedited  Feb 17, 2022 at 08:23

Siyosatshunoslikda eng nufuzli jurnallardan biri hisoblangan APSR da ko’p muhokamalarga sabab bo’lgan maqola e’lon qilindi. U maqolaga ko’ra, pandemiya kabi favqulotda holatlarda ya’ni jamiyat xavfsizligiga zarar yetishi mumkin bo’lgan vaziyatlarda davlat tomonidan demokratik va inson huquqlarga mos bo’lmagan qarorlar ham legitim hisoblanishi mumkin. Maqola muallifiga ko’ra, iqlim o’zgarishi kelajakda Covid pandemiyasidan ham yomonroq oqibatlarga olib kelishini hisobga olganda davlatlar tomonidan avtoritar ko’rinishdagi legitim bo’lgan ko’plab qarorlarni kutushimiz mumkin. Bu fikrlar siyosatshunoslar o’rtasida katta bahslarga va mish-mishlarga sabab bo’ldi.

Bir tomondan olib qaraganda, siyosiy legitimlilikning manbayi bu demokratiya ya’ni odamlar huquqlarni buzmagan holda, umumiy e’tirof etilgan normalar asosida qabul qilingan qarorlar hisoblanadi. Pandemiya tufayli demokratik davlatlarda ham insonlarning birlamchi ehtiyojlariga ma’lum cheklovlar o’rnatildi. Erkin harakat qilish va to’planishni cheklash, maska majburiyligi va hozirgi kundagi vaksina mandatlari ham shular jumlasidan. Bu qarorlar jamiyat xavfsizligini ta’minlash maqsadida qabul qilingani ortidan ularni legitimligi ma’lum darajada ta’minlandi. Garchi ba’zi qarorlarga haligacha yetarlicha qarshiliklar bo’lib kelmoqda.

Lekin ikkinchi tomondan esa demokratik legitimlilik juda muhim qadriyat va uni buzilishi yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Davlat pandemiya kabi favqulotda vaziyatlarda eng samarali qaror qabul qila olishga asosli shubhalar mavjud. Masalan, dastlab maska taqish kerak emas deyishdi, keyinchalik taqishni shart qilishdi va qisman bu cheklovni yengillashtirishdi. To’g’ri, AQShda umumilliy maska mandatini qo’llashga erisha olishmadi, lekin imkon topishsa qilishardi. Shunday holatlarda davlatning avtoritar qarorlar qabul qilishi chegarasini kim belgilaydi? Albatta, nazariy jihatdan sudlar bunday vazifalarni amalga oshirishadi, lekin ularning ham vakolati va resusrlari ma’lum daraja cheklangan va sud jarayonlari uzoq vaqt olishi mumkin. Davlat avtoritar choralarga o’tishdan avval aholiga tushuntirish va ularni ixtiyoriy tarzda bu qarorlarga amal qilishga ko’ndirishlari kerak. Bu davlatga ishonch pasaygan paytda demokratik davlatlar uchun mushkul masala, lekin bundan boshqacha yo’l demokratik emas.

Bundan tashqari, pandemiya kabi favqulotda vaziyatlar ham to’laligicha jamiyat xavfsizligi masalasi emas. Bunday masalalar ancha siyosiy ko’rinish olishi mumkin va boshqa masalalar prizmasidan ko’rish mumkin. Iqlim o’zgarishi ham shunday siyosiylashgan masalalardan biri. AQShda iqlim o’zgarishi muammosining ko’lami ham, uning yechimi ham o’ta bahsli hamda uni tenglizlik va irq masalalariga ham bog’lashadi. Ya’ni iqlim o’zgarishini favqulotda vaziyat sifatida e’lon qilib, avtokratik qarorlar qabul qilish hukumat tepasidagi siyosatchilarni manfaatdor qiladi va ko’proq bo’linishga sabab bo’lishi mumkin. Siyosatchilar keyinchalik har qanday katta muammoni favqulotda holat deb atab, avtokratik qarorlar qabul qilishlaridan kim ushlab qoladi ularni? Siyosiy legitimlilikning asosiy vazifasi esa qarorlarni ko’pchilik tomonidan ma’qullanishi hamda jarayon qonun va umum qabul qilingan normalarga amal qilishi hisoblanadi. Avtoritar qarorlar legitimlilikning ta’minlanishi esa demokratiyaning eng muhim asosini yemirishi mumkin.

BY Ikromjon Tuhtasunov | Fikrlar