https://fa.shafaqna.com/media/2023/12/102.jpg

حضرت آیت الله شبیری زنجانی: انتشار «مصحف مشهد رضوی» اقدامی مهم از سوی حوزۀ تشیع در دفاع از ساحت قرآن کریم است

شفقنا: «مصحف مشهد رضوی» به حضرت آیت الله شبیری زنجانی اهدا و در حضور ایشان برای علما و فضلای حوزۀ علمیه قم ارائه گردید.

جلسه علمی شبانۀ مرجع عالیقدر تشیع، حضرت آیة الله شبیری زنجانی در روز پنجشنبه دوم آذر 1402 به ارائه و معرفی مصحف مشهد رضوی اختصاص یافت. در این جلسه که با حضور جمع کثیری از اساتید، فضلا و شاگرادان معظم له برگزار شد، نسخه‌ای از اثر چاپ شده مصحف مشهد رضوی رونمایی، و از سوی حجة الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی نمایندۀ تام الاختیار مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیة الله العظمی سیستانی به معظم له اهدا شد.

در این جلسه، مرتضی کریمی‌نیا، پژوهشگرِ «مصحف مشهد رضوی» نخست به ارائۀ توضیحاتی دربارۀ اهمیت و جایگاه نسخه پژوهی قرآنی در قرون نخست پرداخت، و این موضوع را از نیازهای اساسی و مؤثر در فضالی علمی حوزه های علمیه دانست. وی در ادامه مصحف مشهد رضوی را یکی از مهم‌ترین سندهای عینی برجای مانده از قرن نخست معرفی کرد که پژوهش در آن دو ثمرۀ اساسی به همراه خواهد داشت. نخست آنکه حاوی اطلاعات دقیق وکهن از تاریخ قرآن برای عالمان و محققان مسلمان است و می‌تواند در مباحث تفسیر و علوم قرآن داده‌های بسیار مهم و گاه تاره ای را در اختیار قرار دهد؛ دوم آنکه در برابر دعاوی محققان غربی مبنی بر عدم وجود قرآن کنونی در دو قرن نخست، سند عینی و موجهی است که وثاقت و اصالت قرآن را در آغاز اسلام تأیید می‌کند.

در ادامه و با توجه به پرسش‌های متعدد حاضران، کریمی‌نیا جزییات بیشتری در خصوص تعدد قرائات موجود در مصاحف کهن قرآنی، شیوه‌های املا و رسم قدیم در مصاحف حجازی سدۀ نخست هجری، مسئلۀ صحت یا عدم صحت انتساب برخی مصاحف کوفی به دستخط ائمه علیهم السلام، روش‌های مختلف تعیین پایان آیات، موضوع جزئیت بسملة در کتابت نسخه‌های کهن قرآنی، و نیز انجام آزمایش‌های مختلف کربن 14 بر روی ارواق «مصحف مشهد رضوی» ارائه کرد.

در پایان، مرجع عالیقدر، حضرت آیة الله شبیری زنجانی ضمن تقدیر فراوان از تلاش‌های موسسۀ آل البیت علیهم السلام و کتابخانۀ آستان قدس رضوی در پژوهش و نشر آثار کهن اسلامی و شیعی، انتشار نسخۀ چاپی «مصحف مشهد رضوی» را ستود و آن را اقدامی مهم از سوی حوزۀ تشیع در دفاع از ساحت قرآن کریم دانست و برای دست اندکاران دعای خیر کرد. وی ابراز امیدواری کرد که محققان و عالمان حوزوی از ثمرات پژوهش در این اسناد کهن بهرۀ بیشتری ببرند.

مصحف مشهد رضوی که با اجازه و همکاری کتابخانۀ آستان قدس رضوی، پس از هفت سال پژوهش و آماده سازی فنی، همراه با مقدمه‌ای مشروح به عربی و انگلیسی در سال 1402 از سوی مؤسسة آل البیت علیهم السلام منتشر شده است، در روز پنجشنبه 25 آبان 1402 با مشارکت کتابخانۀ آستان قدس رضوی، و با حضور جمع کثیری از اساتید و محققان حوزه و دانشگاه رسماً رونمایی و به جامعۀ علمی عرضه گردید.

https://www.youtube.com/watch?v=dzAgTCdbKIU


عرض إجمالي لمصحف المشهد الرضوي / Codex Mashhad : المخطوطة القرآنية الأكثر اكتمالا بالخط الحجازي من القرن الأول الهجري

مصحف المشهد الرضوي / أو Codex Mashhad هو عنوان مجموعة مخطوطتين قرآنيتين بالخط الحجازي القديم، الأرقام 18 و4116 في مكتبة آستان قدس (مشهد؛ إيران). يقع هذا العمل في 252 صفحة، ويعتبر أكمل مجموعة من أوراق القرآن الكريم كاملة من القرن الأول الهجري بالخط الحجازي في العالم، والتي تضمّ أكثر من 95% من نص القرآن.

ومن خلال خصائص النصية لهذا المصحف، ومميزات الأسلوب، غرائب الرسم والإملاء، وأخطاء الکاتب، واختلاف القراءات، وترتيب السور، وأخيراً بناء على اختبارات عديدة للكربون 14، تم توضيح أن الجزء الرئيسي من هذه النسخة تمّ كتابته في القرن الأول الهجري.

إجمالي ميزات هذا المصحف موجودة في نسخ قليلة جدًا من المصاحف القديمة بالخط الحجازي. ولذلك فإن «مصحف المشهد الرضوي» يعد من أهم الوثائق الموضوعية في فهمنا لتطورات تاريخ کتابة القرآن الكريم في القرن الأول الهجري.

معلومات النشر لطباعة فاکسيميلة للمصحف:
مصحف المشهد الرضوي: الجامع للنّسختين المرقّمتين 18 و 4116 في مكتبة العتبة الرضوية بمشهد، تصدير: جواد الشهرستاني، دراسة وتحقيق: مرتضی كريمي نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، 1401ش/ 1444ق/ 2022م. 1024ص. ردمك: 8-664-319-964-978.
Codex Mashhad: Qurʾān Manuscripts Nos. 18 & 4116 in the Āstān-i Quds Library, edited by: Morteza Karimi-Nia, foreword by: Jawad al-Shahrestani, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1444/2022, 1024pp. ISBN: 978-964-319-664-8.

مصحف المشهد الرضوي: تاريخه وخصائصه، تأليف: مرتضی كریمي نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحياء التراث، 1402ش/ 1445ق/ 2023م. 192ص. ردمك: 3-665-319-964-978.
Codex Mashhad: An Introduction to its History and Contents, Morteza Karimi-Nia, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1445/2023, 192pp. ISBN: 978-964-319-665-3.

https://www.youtube.com/watch?v=06mQgvL9K7s&t=314s

Codex Mashhad, An English Introduction Video

Codex Mashhad is one of the most important remaining documents from the first Islamic centuries that can give us a new and more inspiring picture of the history of the Qurʾānic text. The combination of all features of this codex as a whole is found in few copies of early Qurʾāns written in ḥijāzī style. Considering the text, the spelling rules, the variant readings, the orthographic peculiarities, and the arrangement of sūras, it may be concluded that the main part of this codex was transcribed in a very early period, probably in the first/seventh century. Yet unlike other early Qurʾānic manuscripts, the whole Qurʾān in the initial status of Codex Mashhad has been transcribed based on the official ʿUthmānic version but according to Ibn Masʿūd’s arrangement of sūras.


Codex Mashhad: Qurʾān Manuscripts Nos. 18 & 4116 in the Āstān-i Quds Library, edited by: Morteza Karimi-Nia, foreword by: Jawad al-Shahrestani, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1444/2022, 1024pp. ISBN: 978-964-319-664-8.

Codex Mashhad: An Introduction to its History and Contents, Morteza Karimi-Nia, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1445/2023, 192pp. ISBN: 978-964-319-665-3.

Codex Mashhad (A Short Excerpt from the Facsimile Edition)

مصحف المشهد الرضوي: مقتطف قصير من الطباعة طبق الأصل

برای دوستان و پژوهشگرانی که از من اطلاعات بیشتری دربارۀ محتوا و تصحیح انجام گرفته بر «مصحف مشهد رضوی» خواسته بودند، برشی نمونه از صفحات مصحف و تحقیق آن را در اینجا به اشتراک می‌گذارم.
این اثر مقدمه‌ای مشروح به عربی و انگلیسی نیز دارد که همراه با اصل مصحف منتشر شده است.
https://www.tgoop.com/kariminiaa

💎 آکادمی اسلامی آلمان با مشارکت دانشگاه قم و دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار می‌کند:

📚 مدرسه زمستانی:
“مطالعات قرآنی در جهان معاصر"

🗓 شنبه ۳ فوریه تا دوشنبه ۵ فوریه ۲۰۲۴ - ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر

📝 آخرین مهلت ثبت‌نام: شنبه ۲۰ ژانویه ۲۰۲۴
از طریق ارسال پیام به واتساپ
+494022948624

📍اعطای گواهی معتبر در صورت شرکت کامل؛

📍هزینه دوره:
🔴 هزینه پذیرایی: ۵۰ یورو
🔴 هزینه اسکان: ۳۰ یورو

📍با تخفیف برای دانشجویان


🏛 آکادمی اسلامی آلمان

دربارۀ مصحف مشهد رضوی

مایکل کوک، استاد دانشگاه پرینستون


تاریخ آغازین متن قرآن یکی از حوزه‌هایی است که در دهه‌های اخیر شاهد پیشرفت‌های چشمگیری بوده، هرچند تنها تعدادی محدود از نسخ بسیار قدیمی قرآن، یا اجزای قابل توجه آن تا به امروز بر جای مانده است. یکی از این نمونه‌ها مصحفی است که بخش اعظم آن در دو نسخۀ محفوظ در کتابخانۀ حرم مقدس در مشهد باقی مانده است. تاریخ‌گذاری کربنی نشان می‌دهد که احتمالاً این کتاب به نیمۀ دوم قرن اول هجری متعلق است و بررسی‌های کهن‌خط‌شناسانه نیز این تاریخ‌گذاری را تأیید می‌کند. متن این مصحف عمدتاً با آن شکل متعارف از قرآن انطباق دارد که بر اساس منابع ما به مدینه منتسب است، اما گاه نیز با قرائت‌هایی که به مناطق دیگر مربوط است هم‌خوانی دارد. به عکس، تقسیم‌بندی متن در قالب آیات تفاوت چشمگیری با سنت‌های منطقه‌ای مختلف و مشهور دارد. و شگفت آنکه در سه نقطه، این مصحف ظاهراً قرائت‌هایی را حفظ کرده است که از قرائت مطابق با متن معیار که به قولی حجاج (متوفی ۹۵ هجری) فرماندار وقت عراق تثبیت کرده بود، قدیمی‌تر است. به این دلایل و به دلایل دیگر، فراهم‌سازی دسترسی پژوهشگران به چنین مصحفی، خود خدمتی ارزشمند به مطالعۀ تاریخ قرآن است.

اما ویژگی این مصحف فقط قدمتش نیست، بلکه نکات فراوانی دارد که کنجکاوی ما را برمی‌انگیزد. مصحف مشهد رضوی مثل تقریباً تمام نمونه‌هایی که از قرآن نخستین در اختیار داریم، متن را کمابیش به شکل رسمی و یکنواخت شده‌اش در نیمۀ دوم قرن اول هجری حفظ کرده است، و سوره‌ها نیز در آن به شکل متعارف ترتیب یافته‌اند. با این حال، مطالعۀ دقیق کریمی‌نیا بی‌تردید نشان می‌دهد که در مقطعی پس از نگارش اولیۀ مصحف، ترتیب سوره‌ها به شکل اساسی و با بریدن و چسباندن تغییر یافته است. در اصل سوره‌ها ترتیب کاملاً متفاوتی داشته‌اند، و این همان ترتیبی بوده است که بر اساس منابع، می‌دانیم نسخه‌ای از متن قرآن ـــ که دیگر در اختیار نداریم ـــ پیش از یکنواخت‌سازی چنین ترتیبی داشته است. این نکته به معمای دیگری می‌انجامد: این نسخۀ مفقود با شهر کوفه در عراق (و عبدالله بن مسعود) مرتبط است، حال آنکه متنی که معیار نگارش مصحف مشهد رضوی بوده است منتسب به مدینه است. اینکه چه شرایطی دست به دست هم داده تا این متن چندسرشت عجیب و تاحدی منحصربه‌فرد پدید آمده، پرسشی سخت جذاب است. پاسخ هر چه باشد، این مصحف مدرکی مهم است درباب تاریخ مکتوم ارتباط متن معیار قرآن با نسخه‌هایی که پیش از آن رواج داشت.

متن اصلی پیام مایکل کوک به زبان انگلیسی در وبسایت مصحف مشهد رضوی آمده است.

@kariminiaa

ای مرد!
بحقّ نُبی استوار
هرآینه تو از فرستادگانی
بر راهی راست

برگردانی پارسی (از منطقۀ ماوراء النهر) از آغاز سورۀ یس

یس= ای مرد
نُبی= القرآن

یادداشتی از یک قاضی حنفی بر برگ آخر قرآنی در حرم امام رضا علیه السلام

این یادداشت را که مضمونی شیعی دارد، محمد بن احمد بن محمد بن صاعد (444-527 ق) قاضی معروف و پیشوای حنفیان نیشابور، بر برگ آخر قرآنی نوشته است که بعدها آن را عائشه الحولا در سال 554 قمری بر حرم رضوی وقف کرده است. ذکر چند نکتۀ کوتاه مناسب است:

نخست آنکه «ابهر» در میان ایرانیان آن دوره به شام اصغر شناخته می‌شده است. این مضمون در شعر خاقانی نیز آمده است.

دوم آنکه متن این دعا به این صورت در جوامع روایی شیعه و سنی ثبت نشده است. بخش‌هایی از آن البته در کتاب حدیثی اهل سنت آمده است.

سوم آنکه نویسنده ظاهراً در حال رونویسی از جایی دیگر است و به سبب لغزش چشمی، عبارت علی بن ابی طالب علیه السلم (نخست) را بعد از کلمۀ "رکابی" اضافه می‌کند که این سهو است. با حذف آن عبارت، متن جمله صحیح می‌شود.
https://www.kateban.com/media/post/65aa7f1ff1931.JPG

متن یادداشت👇

حدثني الشيخ الامام أبو جعفر محمد بن عبد الجليل بن محمد بن أحمد الخزاعي السمرقندي |
في جمادي الآخرة سنة ثمان وثلثين وأربعمائة قال حدثني الدهقان الجليل العالم |
أبو أحمد فضل(نصر؟) بن أحمد العمري قال حدثني الشيخ الفقيه الادیب أبو سعيد |
الحسين بن علي الهمداني رحمه الله قال رأيت بركابي علي بن أبي طالب |
عليه السلم أبا سنان عنان بن الأسد بأبهر و زنجان من رستاق |
شام في سنة اثني وعشرين وأربعمائة وهو يروي هذا الدعاء عن أمير المؤمنين |
علي بن أبي طالب — عليه السلم — وهو يقول سمعت عن رسول الله — صلی الله عليه |
هذا الدعاء: اللهم أنت خلقتني وأنت تهديني وأنت تطعمني وأنت |
تسقيني وإذا مرضت فأنت تشفيني. أنت تدوم وتکون وليس لديمومتك |
نفاد ولا لعزك انقراض؛ وأنت برّ رحيم كريم عطوف غفور صفوح |
قادر؛ إذا أردت شيئاً تقول له كن فيكون؛ أسألك فرجا قريباً وأمراً؟ |
مستجیباً؟ وأرغب إليك في أن یختم لي بالخير والسعادة والحسنی |
والشهادة يأرحم الراحمين؛ كتبه محمد بن أحمد بن محمد بن صاعد تاریخ یساعد؟ |
@kariminiaa

برگردانی آزاد و آهنگین از سورۀ نبأ به فارسی

این متن تنها آفرینشی آزاد بر اساس آیات قرآن در «سورۀ نبأ» است و مانند هر برگردان دیگر، هیچ ادعای مطابقت تام با متن قرآنی را ندارد. در این بازآفرینی فارسی، هم به معنا و هم ــ بیش از آن ــ به وزن توجه داشته‌ام، چه گمان می‌کنم بخش زیادی از بار معنایی در سوره‌های مکی، بر دوش وزن واژه‌ها و جمله‌ها نهاده شده است. بیشتر واژه‌ها اکنون مأنوس‌اند، اما برای وزن جملات ناگزیر شدم چند واژۀ کهن چون میغ و کوراب و شپّور و گروهان هم در میان بیفزایم.

سورۀ نبأ
ترا از چه پرسند این مردمان؟ (۱)
همانی که سهمگین است و به راه (۲)
و ایشان در آنند ناسازگار (۳)
درنگ اندکی! زودش بدانند (۴)
درنگی نما که دانستنش دور نیست (۵)
***

زمین را مگر گاهواره نکردیم؟ (۶)
و زین کوهها مگر آرام‌گاه و قرار؟ (۷)
شما را مگر جفت جفت (۸)
و در خوابتان مایۀ راحتی (۹)
شبانگاه را پوششی بر شما (۱۰)
و این روزهای شما را برای معاش؟ (۱۱)
مگر هفت توده در آسمان بر شما برنه‌افشانده‌ایم؟ (۱۲)
و اندر میانش چراغی فروزان (۱۳)
و از میغ‌های پرآبش، سخت باران فرو ریختیم (۱۴)
که تا دانه و برگ و تاک و درختانتان را بُرون آوریم (۱۵)
درختان پرمیوه در باغ‌ها (۱۶)
***

چوگاه جدایی رسد، روزْ آن روز ماست (۱۷)
همان دم که شپّور را دردَمند و شمایان گروهان بیایید (۱۸)
همان دم که درهای این آسْمان را یکایک گشایند (۱۹)
وچون کوههایش ــ توگویی سرابی و کوراب گشته ــ برانند (۲۰)
و دوزخ همین‌جاست بر راه گذر در کمین (۲۱)
سرانجام گردنکشان (۲۲)
بمانند آنجا سالها بی‌شمار (۲۳)
نه بادی وزد، نه نوشیدنی‌ای رسد (۲۴)
بلی چرک و خونابه‌ای هست، جوشان و سوزان (۲۵)
سزائی فراخور (۲۶)
برای همانان که اومید این وارسی را ندارند (۲۷)
و یک یک نشان‌های ما را دروغین نگارند (۲۸)
و ما کارهاشان، یکایک نوشته، بگوییم: (۲۹)
هلا درچشید!
که جز این شکنجه دگر هیچ افزودنی بر شما درنیاریم (۳۰)
***

و در سوی دیگر
پارسایان، برسته، رها (۳۱)
در آن باغ‌ها و زیر درختان تاک (۳۲)
و دوشیزگان هم‌سر و سال و همراز با یکدگر (۳۳)
و جامی پیاپی، دمادم (۳۴)
در آنجا نه بیهوده آید به گوش، نه ایشان دروغی نیوش (۳۵)
سزائی است از سوی خدای، بخششی در شمار (۳۶)
خداوند هفت آسمان و زمین و میانْ‌شان
تو نامش به «رحمان» بخوان
کِرا می‌رسد در حضورش زبان آورد؟ (۳۷)
چو جبریل آید و آن گروهان فرشته، همه دسته دسته
کسی را نیارد سخن، جز همانی که «رحمان» بفرمایدش
و او جز درست و سزا درنیارد (۳۸)
هلا! این‌چنین است روز سزا
هر آنکس که خواهد، تواند به سوی خدایش پناه آورد (۳۹)
شما را از آن روز نزدیک و سخت بیم آورده‌ایم
در آن، هر کسی خود به آوردۀ خویش چشم دوخته
وزان ناسپاسان بانگ در می‌رسد:
که ای کاش من خاک می‌بودمی! (۴۰)
https://www.kateban.com/media/post/65b3e334451dd.jpg

www.tgoop.com/kariminiaa

ترجمۀ سورۀ نبأ به فارسی (با گویش هروی) از خواجه عبدالله انصاری

بر اساس تصحیح (در آستانۀ انتشارم) از تفسیر گمشدۀ خواجه عبدالله انصاری
بر پایۀ دو نسخۀ نسخۀ نویافته در نجف و اسپارتا
https://www.kateban.com/media/post/65b7cdde9f0dd.jpg
برای گزارشی دربارۀ تفسیر، اینجا و اینجا را ببینید.

﴿عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ﴾۱، از چی چیز چندین می‌پُرسَند مشركان قریش؟
﴿عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ﴾۲، ترا از آن خبر بزرگ می‌پُرسَند؟
﴿الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ﴾۳، وُ ایشان در آن روز جداجدگویان‌اند.
﴿كَلَّا سَيَعْلَمُونَ﴾۴ براستى كی آگاه شِند.
﴿ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ﴾۵ واز براستى كی آگاه شِند.
﴿أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَاداً﴾۶ ﴿وَالْجِبَالَ أَوْتَاداً﴾۷ ﴿وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجاً﴾۸ ﴿وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتاً﴾۹ ﴿وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاساً﴾۱۰ ﴿وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعاشاً﴾۱۱ ﴿وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعاً شِدَاداً﴾۱۲ ﴿وَجَعَلْنَا سِرَاجاً وَهَّاجاً﴾۱۳؛ ما این زمین را آرام‌گاه نكردیم؟ وَ كوهها را میخها نكردیم؟ و شما را جُفتِ جُفْت نیافَریدیم مَرد و زن؟ و خواب شَما شما را آسودن، و از رَنجها بازگسِسْتن نكردیم؟ وُ شبِ تاریك بر شما نپوشیدیم؟ و رُوزِ روشن زیشِ شما را، وَ جهان‌دارى شما را هنگامی نَه ساختیم؟ وَ زَوَرِ شما هفت آسمانِ سخت دَرْوَاخ نه‌وِرَاشتیم؟ و آفتاب شما را چراغ فروزانِ سُوزان نكردیم؟
﴿وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجاً﴾۱۴ ﴿لِنُخْرِجَ بِهِ حَبّاً وَنَبَات﴾اً۱۵ ﴿وَجَنَّاتٍ أَلْفَافاً﴾۱۶ و فرو فرستادیم از میغهای پُر آبِ رسیده، آبِ ریزانِ جَهانْ، تا از زمین بیرون آریم بآن دانَکوهای آرد را و رُسْتَها کی از زمین رُویَد، مردم را وُ ستور را و رزان و میوَه‌سْتانهای انبُوه.
﴿إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتاً﴾۱۷، روز داوری هنگام اللّه آنست با خلق.
﴿يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأتُونَ أَفْوَاجاً﴾۱۸ ﴿وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَاباً﴾۱۹ ﴿وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَاباً﴾۲۰ آن روز کی دردَمَنْد در صور، تا می‌آیید شما جوک جوک گروه گروه، و بازگشایند آسمانرا دَرْ دَرْ، وُ کوهها فرارفتن آرند، تا زمین ازُو رَاغ و تُهی گردد، چنانک کُوراب تاوَد.
﴿إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَاداً﴾۲۱ ﴿لِلطَّاغِينَ مَآباً﴾۲۲ ﴿لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَاباً﴾۲۳ ﴿لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْداً وَلَا شَرَاباً﴾۲۴ ﴿إِلَّا حَمِيماً وَغَسَّاقاً﴾۲۵ ﴿جَزَاءً وِفَاقاً﴾۲۶ دوزخ هست راه‌گذر مر گردن کشانرا جای بازگشتن، درنگ‌کنندگان اندر آنجا زمانهای دراز. نَه‌چشند در آن نه خواب وُ نَه آب. مگر آب گرم و کیاوۀ سرد. پادَاشی درخور كردار.
﴿إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَاباً﴾۲۷، نَه‌می‌ترسیدند از شمار آن روز، ﴿وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّاباً﴾۲۸ و دروغ شمردند سخنان ما دروغ شمردنی.
﴿وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَاباً﴾۲۹ وَ همه چیز دَر لَوح بشمردهَ ‏ایم و بنویشته‌ایم نویشتنی.
﴿فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَاباً﴾۳۰؛ ایشانرا گویند: چشید! نه‌فزاییم شما را مگر عذاب و گرفتارى.
﴿إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازاً﴾۳۱ ﴿حَدَائِقَ وَأَعْنَاباً﴾۳۲ پرهیزکارانرا رَسْتَنْگاه است جای پیروزی، باغهای دیواربَسْت درختستانهای با در وُ دیوار و رَزانِ با انگورها. ﴿وَكَوَاعِبَ أَتْرَاباً﴾۳۳ و کنیزکان جوانی گرفته، و بایستنی گشْتَه، گویی همه در یک زادند از همواری بالا و آسا. ﴿وَكَأْساً دِهَاقاً﴾۳۴ دَمادَم و جامِ پیوسته و پُر. ﴿لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْواً﴾۳۵ نه‌شنوند در آن سرای نافرجام ﴿وَلَا كِذَّاباً﴾ و نه دروغ‌زن گرفتنِ کسْ کس را. ﴿جَزَاءً مِنْ رَبِّكَ عَطَاءً حِسَاباً﴾۳۶ پاداشی از خداوند تو و بَخْشیدَه‌ای بَسَندَه.
﴿رَبِّ السَّموَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمنِ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَاباً﴾۳۷ خداوند آسمانها و زَمینها و آنج میانِ آن، نامِ او: رحمن، ازو بر هیچ هام سخنی نه پادشاه‌اند.
﴿يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَقَالَ صَوَاباً﴾۳۸ آن روز کی روح کی بپای ایستد وَ فریشتگان صفّی. هیچ سخن نگویند مگر كس كی دستورى دهد رحمن او را، و آنج گوید، راست گوید و بَچِم.
﴿ذلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ﴾۳۹ آن روزی است بودنی. ﴿فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآباً﴾ هر كِ خواهد، پَسِ این پیغام و پند، بخداوند خویش راه گیرد وَ بازگشتن گاه.
﴿إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ عَذَاباً قَرِيباً﴾۴۰ مَا شما را آگاه كردیم و بیم نمودیم از عذابی نزدیك. ﴿يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ﴾ آن روز کی می‌نگرد مرد فَرا کِردِ خویش. ﴿وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَاباً﴾؛ و ناگورفیده گوید: کاش کی من خاک بودید، کاشکِ من خاک گشتید، همچنان خاک بماندید.
www.tgoop.com/kariminiaa

مصاحف به خط حجازی: کهن‌ترین دست‌نوشته‌های قرآنی

چکیده:
نسخه‌های کهن قرآن عموماً با عنوان قرآن‌های کوفی شناخته می‌شوند. کتابت قرآن با انواع مختلف خط کوفی تا اوایل قرن هفتم هجری ادامه داشته است. در این میان، دسته‌ای از نسخه‌های کهن قرآنی حاوی ویژگی‌هایی اند که در سایر نسخه‌های کوفی بسیار کمتر دیده شده یا اصلاً دیده نشده است. این دسته از قرآن‌ها را که در ظاهر کلی آنها افتادگی و تمایل به سمت راست وجود دارد، حجازی می‌نامیم. مقالۀ حاضر به بررسی و معرفی مهم‌ترین ویژگی‌های قرآن نویسی به سبک حجازی در سدۀ نخست و اوایل سدۀ دوم هجری می‌پردازد. این ویژگی‌ها عموماً در کتابت قرآن به خط کوفی در سده‌های بعدی ادامه نیافته است. بنابراین وجود تمام یا اکثر این نشانه‌ها در یک نسخۀ کهن قرآنی به کتابت آن نسخه در در سدۀ نخست یا اوایل سدۀ دوم هجری اشاره دارد.

انتشار یافته در: آینۀ پژوهش، سال 34، شمارۀ 203، آذر و دی 1402، ص 31-60.

الكتابة المنظّمة للقرآن والمبتنية علی القواعد في إيران
(من القرن الخامس إلی القرن العاشر الهجري)
وأثرها علی كتابة القرآن في العهد العثماني

تحتوي صفحات القرآن المعروف اليوم بكتابة الخطّاط السوري عثمان طه علی خمسة عشر سطراً، وتختتم نهاية كلّ صفحة منها بنهاية الآية، كما أنّ كلّ جزء من أجزاء هذا القرآن أيضاً قد تمّ كتابته وتنظيمه بدقّة عالية في عشرين صفحة. ولكن هذا الأسلوب من الكتابة هو في حدّ ذاته يعدّ امتداداً للنماذج المتنوّعة والكثيرة في كتابة القرآن في عهد الدولة العثمانية.
وهذا المقال يبيّن أنّ الكتّاب العثمانيّين لم يكونوا هم من ابتكر هذا الأسلوب الفنّي خلال القرون الأخيرة؛ بل إنّ تاريخ هذا النوع من الكتابة المنظّمة للقرآن وفقاً للقواعد في إيران إنّما يعود إلی عهد أقدم بكثير، حيث إنّ قرآن محمّد الزنجاني المؤرّخ بسنة (531هـ)، وقرآن زرّين قلم المؤرّخ بسنة (582هـ) يعتبران أنموذجين علی مستوی عالٍ من الإتقان لهذا الفنّ. في البداية كان عدد قواعد وأنماط الكتابة المنظّمة للقرآن عند الكتّاب الإيرانيّين تعدّ حوالي ثلاثين نوعاً، ولكن شيئاً فشيئاً اتّسعت رقعة هذه الكتابة إلی نحو (470) نوعاً.

اهمیت و ارزش مصحف مشهد رضوی

متن یادداشت اختصاصی فرانسوا دِروش
دارندۀ کرسی تاریخ قرآن در کالج علمی فرانسه، پاریس


https://codexmashhad.com/wp-content/uploads/2024/03/7639230-11805441.jpg

در حوزۀ بالندۀ تحقیقات دربارۀ انتقال مکتوب متن قرآن در دوره‌های آغازین، بی‌شک ویرایش مصحف مشهد رضوی به کوشش مرتضی کریمی‌نیا را باید دستاوردی کلان دانست. نسخه‌هایی که از نیمۀ دوم قرن اول تا اوایل قرن دوم هجری تاریخ‌گذاری شده‌اند شواهدی مستقیم از سنت‌های [کتابتی] نخستین جوامع مسلمان به دست می‌دهند و اطلاعات موجود در منابع مکتوب را که به گمان ما دست‌کم دو قرن متأخر از این اسناد باارزش هستند کامل‌تر و غنی‌‌تر می‌سازند. مصحف مشهد رضوی از سنخ همین مخطوطات است و مطالعه‌اش افق‌هایی نو برای درک ما از آن دوره می‌گشاید.

اثری که مرتضی کریمی‌نیا منتشر کرده است فرصتی برای پژوهشگران و عموم علاقه‌مندان فراهم می‌کند تا نظری عمیق به گنجینۀ مخطوطات قرآنی اولیه در مجموعه‌های ایرانی و به‌ویژه مجموعه‌های موجود در آستان قدس رضوی در مشهد بیفکنند. افزون بر این، ارزش کاوش در میراث مکتوب به جا مانده از صدر اسلام را استادانه به نمایش می‌گذارد، زیرا نوعی از انتقال متن قرآن را که تاکنون فقط در فرضیه‌ها مطرح بود، عیناً برملا کرده است: از یک سو، در کنار جریان «رسمی» نسخۀ عثمانی (که با مصحف کنونی هم‌خوان است و نسخه‌های هم‌عصر با مصحف مشهد رضوی به‌خوبی بر آن گواهی می‌دهند) و از سوی دیگر، به موازات جریانی که تنها گواه باقی‌مانده‌اش «پالیمسِست [چندنگاشت] صنعاء» است، مصحف مشهد رضوی که ترتیب سوره‌هایش متفاوت بوده است و قرائت‌های متنوعی را در بر دارد آینۀ تمام‌نمای سنتی است که در آن، متن از نسخۀ عثمانی پیروی می‌کند، اما ترتیب سوره‌ها مطابق با ترتیب منسوب به ابن‌مسعود صحابی پیامبر است. از این منظر، ویرایش دکتر کریمی‌نیا فهم ما از انتقال متن قرآن و به‌طور کلی تاریخ قرآن را غنی می‌سازد. وانگهی، وضعیت این نسخه خطی، که بیش از 95 درصد از متن قرآن را شامل است، حجت تازه‌ای است که ثابت می‌کند متن قرآن در دورانی بسیار زودهنگام کاملاً شکل گرفته بوده است.

تلاش‌های علمی برای آماده‌سازی این ویرایش بسی ستودنی است: دکتر کریمی‌نیا در واقع رویکردهای گوناگونی را که در دسترس داشته برای سنجش علمی قدمت و ماهیت این نسخۀ خطی تلفیق کرده، و از دقیق‌ترین تحلیل‌های کتیبه‌شناختی و متن‌شناختی و نیز تاریخ‌گذاری کربن 14 پوست‌نوشت‌ها بهره گرفته است. این اثر بی‌شک سهم عمده‌ای در گسترش فهم ما از تاریخ اسلام آغازین ایفا می‌کند.

متن انگلیسی یادداشت فرانسوا دروش

@kariminiaa

مصحف المشهد الرضوي

تعليق كتبه الدكتور غانم قدوري الحمد
رئيس جامعة تكريت سابقا، وكاتب في علوم القرآن والتجويد، وباحث في دراسة المصاحف القديمة

بسم الله الرحمن الرحيم


🔸أَطْلَعَنِي الدكتور مرتضى كريمي على عمله في نشر (مصحف المشهد الرضوي) المحفوظ في مكتبة العتبة الرضوية في مشهد، وأهداني نسخة من المصحف، جزاه الله تعالى خيراً، ويأتي نشر هذا المصحف بعد سلسلة المصاحف القديمة المخطوطة التي نشرها الدكتور طيار آلتي قولاج في إسطنبول في السنين الأخيرة، ويعتبر نشر المصاحف القديمة المخطوطة من الأعمال العلمية الجليلة التي تحتاج إلى خبرة في قراءة الخطوط القديمة، وإلى صبر لتتبع كل حرف وعلامة ونقطة في المصحف، وهو ما تَجَلَّى في نشر (مصحف المشهد الرضوي).

🔸ويحتاج بيان قيمة هذا المصحف وما بذله الدكتور كريمي في إخراجه إلى دراسة واسعة لا تستوعبها هذه العجالة، وحسبي أن أشير الآن إلى ذلك إشارة سريعة.

🔸أما قيمة هذا المصحف فتنبع من كونه يعود إلى فترة تاريخية مبكرة من تاريخ الإسلام، فهو مكتوب على الرَّقِّ بالخط الحجازي، ومضبوط بنقاط الإعراب التي ٱخترعها أبو الأسود الدؤلي الْمُتَوَفَّى سنة 69هـ، والمصحف وإن لم يكن مؤرخاً فإن خصائصه الكتابية ونتائج الفحص الكاربوني يشيران إلى أنه قد يكون من مصاحف منتصف القرن الأول الهجري.

🔸وأما الجهد المبذول لإخراج المصحف فقد كان كبيراً، ومبتكراً، سواء في الدراسة التي كتبها الدكتور كريمي في التعريف بالمصحف، وطُبِعَتْ باللغتين العربية والإنجليزية في جزء منفصل، أو في خدمة النص وتيسير القراءة فيه والإفادة منه، ويتمثل ذلك في تخصيص صحيفة الوجه الأيمن لصورة المصحف، وتخصيص الوجه المقابل لكتابة النص بحروف الكتابة العربية المعاصرة، واستعمال الألوان للدلالة على ما فيه من رسوم وعلامات، مع موازنة ذلك بالمصحف الأميري، أشهر المصاحف المطبوعة قبل طباعة مصحف المدينة النبوية.

🔸إن (مصحف المشهد الرضوي) جدير بدراسة واسعة تضمنت مقدمات الدكتور كريمي للمصحف مفاتيحها، وعسى أن يتحقق ذلك على يد أحد الباحثين من ذوي الخبرة، والله تعالى وَلِيُّ التوفيق.

كتبه: د. غانم قدوري الحمد
5/رمضان/1445هـ = 15/آذار/2024م
https://fa.wikinoor.ir/w/images/NUR01228.jpg

مصحف المشهد الرضوي

یادداشتی از دکتر غانم قدوری الحمد
رییس پیشین دانشگاه تکریت، و پژوهشگر برجسته در زمینۀ مصاحف کهن
5 رمضان 1445/ 15 مارس 2024

✅مرتضی کریمی‌نیا مرا از کار خود در انتشار مصحف مشهد رضوی موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی باخبر ساخت و نسخه‌ای از آن را به من هدیه کرد. خدایش جزای خیر دهد. انتشار این مصحف در ادامۀ مجموعه مصاحف کهنی قرار می‌گیرد که در سال‌های اخیر دکتر طیار آلتی قولاچ در استانبول به چاپ رسانید. این امر، یعنی انتشار مصاحف مخطوط کهن از جمله کارهای علمی بلندمرتبه‌ای است که هم نیازمند تخصص در خوانش خطوط قدیمی است و هم شکیبایی در تحقیق تک تک حروف، علامت‌ها و نقطه‌های مصحف را می‌طلبد؛ و این کار در انتشار مصحف مشهد رضوی نیک انجام گرفته است.

✅بیان ارزش این مصحف و جزییات تلاش کریمی‌نیا در انتشار این مصحف بحثی درازدامن می‌طلبد که در این یادداشت کوتاه نمی‌گنجد؛ با این همه، اشاره‌ای کوتاه به آن را از دست نمی‌دهم.

✅ارزش و اهمیت این مصحف به تاریخ بسیار زودهنگام آن در آغاز اسلام بازمی‌گردد. مصحف مشهد رضوی بر روی پوست و به خط حجازی کتابت شده با نقاط رنگی ابداع شده از سوی ابوالاسود دؤلی (متوفای 69 هجری) اعراب گذاری شده است. هرچند تاریخ کتابت در آن درج نشده، اما ویژگی‌های نگارشی و نیز نتایج برآمده از آزمایش‌های کربن 14 نشان می‌دهند که این مصحف به میانه‌های سدۀ نخست هجری متعلق است.

✅تلاش برای تحقیق و انتشار این اثر بسیار بزرگ و مبتکرانه بوده است. هم در پژوهش جامعی که کریمی‌نیا برای معرفی ویژگی‌های مصحف مشهد رضوی به عربی و انگلیسی در مجلدی جداگانه انجام داده، و هم در بازنویسی متن قرآن و آسان سازی خوانش آن در اصل کتاب. برای این کار در صفحات سمت راست، تصویر یک صفحه از مصحف قرار گرفته و در صفحات مقابل، متن آن صفحۀ مصحف با خط عربی معاصر حرف نگاری و بانویسی شده است. همچنین برای نشان دادن جزییات و نشان‌های موجود در متن مصحف، رنگ‌های مختلف را به کار گرفته‌اند و نهایتاً این متن را با مصحف امیری که مشهورترین مصحف چاپی قبل از مصحف المدینة النبویة بود، مقایسه کرده‌اند.

✅مصحف مشهد رضوی شایسته پژوهش‌های گسترده است که مقدمات آن را کریمی‌نیا چونان کلیدهای تحقیق آماده ساخته است. امیدوارم پژوهشگران خبره این امر را محقق سازند. والله تعالی وليّ التوفيق.

https://turjomanquran.com/uploads/articles/fa945fdfde79780e1157e8254c53483a.jpg

🔔      به مناسبت انتشار مجموعه ۶جلدی دایرةالمعارف قرآن (ترجمه فارسی)        🔔

مرتضی کریمی‌نیا ضمن اشاره به اهمیت یافتن زبان فارسی و تحقیقات ایرانی در زمینه مطالعات قرآنی در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی، از صورت‌گرایی و کمیت‌گرایی حاکم بر مراکز دانشگاهی ایران و عدم توجه به آشنایی و مطرح کردن پرسش‌های جدید در زمینه مطالعات قرآنی انتقاد کرده است. این گفتار در سال ۱۴۰۱ و به مناسبت پایان انتشار ترجمه فارسی دائرة المعارف قرآن ایراد شده است.

🔗ویدئو صحبت‌های مرتضی کریمی‌نیا:
B2n.ir/j24549

🔗ترجمهٔ فارسی دایرةالمعارف قرآن را در سایت حکمت ببینید:
http://B2n.ir/z05015