🌺زرێبار و بەهاری بەهەشتی کوردەواری

بەدەنگی هونەرمەند: حسێن شەریفی

شێعر مامۆستا شەریف

🌺نەمردم من ئەگەر ئەمجارە بێ تۆ.....

غەزەلێک لە نالی

بەدەنگی هونەرمەند حەسەن دەرزی

دەنگێکی بەسۆز بەشێوەزاری هەورامی

🌹شەکەتەنان فرە خاڵۆ...

🌺ئەمڕۆ 10ی خەزەڵوەر ساڵڕۆژی مردنی جەلال مەلەکشایە، یادی بەخێر

ئەم چوارینەیەی مامۆستا هەژار زۆر نزیکە لە ژیانی پڕمەینەتی جەلال مەلەکشا:👇

چەپگەردی گەردوون، گەڕان کوشتمی
نەزانپەرستی بۆ نان کوشتمی
هەر چەوسانەوەی بێ حەسانەوە
ئای مردن لەکوێی ژیان کوشتمی

هێمن گوتەنی:
هونەرمەند و ژیانی خۆش مەحاڵە
هونەرمەند ڕەنجەڕۆیە ژینی تاڵە

جەلال تا مابوو لەناو ماڵێکی بچووکدا بە فەقر و نەداریی ژیانی بەسەر برد.
با ڕێز لە زیندووانمان بگرین و پێیان بزانین.

پێویستە بێژم"دارە پیرە" هەر خودی جەلالە، مامۆستایانی هێژای ئەدەبیاتی فارسی تکایە شێعری دارەپیرە بە قوتابیانتان فێر بکەن و پێیان بێژن لەبەری کەن.

ئەم کتێبە(کارەسات) کۆمەڵێک لە چیرۆکەکانی جەلال مەلەکشایە.
من خۆم زۆر حەزم لە شێوەی چیرۆکنووسیی جەلالە، هەرچەند بەداخەوە ئەمڕۆ ئیتر ئەم جۆرە چیرۆکنووسییە کەمتر لەناوماندا باوی ماوە.
جەلال لە چیرۆکنووسیدا زمانێکی زۆر ساکار و ڕەوان و کوردانە و شیرینی هەیە.
⚠️مامۆستایانی ئەدەبیاتی فارسی تکایە چیرۆکەکانی ئەم کتێبە لە کلاسەکانتاندا بۆ قوتابیانتان بخوێننەوە، با مناڵان چێژ لە چیرۆک و زمان و ئەدەبیاتی کوردی وەربگرن.

🌺بەخێر بێی بارانی ئازیز🌺

ببارە باران لەسەر کوردەوار
بشۆرە ژەنگی دڵەی پڕئازار
سروشتی جوانمان زیندوو بکەوە
عەرز و باخ و دێم چاوەڕێی تۆوە


یانزەی خەزەڵوەری 403، یەکەمین بارانی پاییزی ئەمساڵ

بغض گلوی ما را باری تو ترجمان باش
ای بی شکیب باران، ای بی قرار باران
نجوای ناودانها در رهگذار باران
شور است آب چشمم، شیرین ببار باران
دلتنگ روزگاریم ای غمگسار، باران
با من ترانە سر کن در این دیار باران

گۆیژە زەردەی باران لێدراوی ئاویەر

من زیاتر مەبەستم لە دانانی ئەو وێنانە ئەوەیە کە هونەرمەندانی مانایی چەند هەزار ساڵ پێش  چۆن بەڕاستی توانیویانە بەبێ هیچ کەرەستەیەکی پێشکەوتوو شاکاری ئاوا بخوڵقێنن کە چاو لە دیتنیان تێر نابێت ؟ سەرسووڕهێنەرە بەڕاستی...!

دەبێ بێژم گەنجینەی قەڵای زێویەی سەقز کاتی خۆی کە لە سەردەمی ڕەزاشادا ساڵی 1945 شوانێکی ئاوایی زێویە بە هەڵکەوت دۆزییەوە خێرا باندێکی مافیایی بە سەرۆکایەتی ئەیووب ڕەبنۆی جوولەکە بەتەواوەتی دەستیان بەسەردا گرت و تاڵانیان کرد و زۆربەی گەنجینەکانی لە ئیسراییلە و هەندێکیان لە مۆزەخانەی ئێرانی باستان لە تارانە.  هەروەها پەرداخە 950 گرمییەکەی قەڵای ئاوایی حەسەنلووی نەغەدەش، زێڕی خالسە  بە سەرپەرستی کەوناراناس ڕابرت دایسۆنی ئەمریکایی لە ساڵی 1337ی هەتاوی دۆزرایەوە و ئێستاش لە مۆزەخانەی ئێرانی باستانی تارانە، پەرداخەکەی مارلیکیش کە لە ساڵی 1340ی هەتاویدا لە ڕوودباری سەربە پارێزگای گێڵان دۆزرایەوە هەر لە تارانە.
بەڵام بەداخەوە زۆربەیان تاڵان کراون، ئەمانە زۆربەیان لە مۆزەخانەکانی هەندەران وەکوو بریتیش مۆزیوم و مۆزەخانەی لووڤری پاریس و مۆزەخانەی ئێرمیتاژی ڕووسیان، هەندێکیشیان لە مۆزەخانەی ئێرانی کەونارا لە تارانن و بەداخەوە مۆرکی ڕۆژاوای ئێرانیان لێ دراوە نەک کوردستان، ناوێکیان لە کوردستان نەهێناوە.

پەرداخ یان ڕایتۆنی زێڕ، سەری بەران، قەڵای زێویە

ملوانکەی زێڕ، قەڵای زێویە
بەوردی چاو لە نەخش و نیگارە هەڵکەندراوەکانی سەر ملوانکەکە بکەن، زۆر سەرسووڕهێنەرە

دەسبەندی زێڕ، قەڵای زێویە

"ژن لە ئاوێنەی شێعردا"

هەڵسەنگاندنی هۆوییەتی ژن لە ڕوانگەی شاعیرانەوە

وتاربێژان:
خاتوو کولسووم عوسمانپوور و خاتوو  بەیان عەزیزی

در آغاز آسمان آبی نبود، تو در آن نگریستی.
و آسمان ابرش را بارانید، و دریا طوفانش آرمید.
چشمانت را از من مگیر تا اندوهم را بگریم...

مانای دوو وشەی "عەرنەمووت" و "قاڵاوپووت" لە شێعرەکەی داستانی دارەپیرەی جەلال مەلەکشادا کە دەڵێ: (تف لە سیمای عەرنەمووت کە و چاوی دوژمن قالاپووت کە....)
گەڕام لە هەنبانە بۆرینەشدا نەبوو پرسیارم کرد، دەبێتە:👇

عەرنەمووت یانێ ناشیرین و دزێو.
قاڵاوپووت یانێ چاوێک کە قەل و داڵ دەریان هێنابێ.

تحریف نام کرماشان
((بە زمانی فارسییش "کرماشان" ڕاستە نەک "کرمانشاه"))

هەندێک لە ناوی گوند و شارۆچکە کوردییەکان گەلێک کۆن و دێرینن و ماناکانیان لەبیرکراون، بۆیە بۆ لێکدانەوەی ناوەکانیان پێویستمان بە سەرچاوەی مێژوویی و ئاشنایی بە زمانە دێرین  و هەندێکجار زمانە مردووەکان دەبێت.
لە ڕاستیدا کۆنترین ناوهێنانی شاری "کرماشان" لە سەرچاوە ئیسلامییەکاندایە و ناوی کرماشان لە سەرچاوە ئیسلامییەکاندا بریتییە لە ( قرماسین، قرماشین، قرمەسین ) و چەند شێوەیەکی تر، نەک "کرمانشاه". بۆ نموونە حەمدوڵڵا مستەوفی، زیاتر لە شەشسەد ساڵ لەمەوبەر، سەبارەت بە کرماشان دەڵێت لە کتێبەکاندا بە قرماسین ناو هێنراوە، سەرەڕای دەرخستنی ئەو ڕاستییە، ئەو لەژێر کاریگەریی فەرهەنگی فارسیدا، بە (کرمانشاهان) ناوی دەهێنێت. واتە (کرمانشاه) ناوێکی نوێیە و بەڵگەیەک نییە کە بیسەلمێنێت ئەو ناوە دێرینە و هەر وەک مستەوفی ئاماژەی پێ‌کردووە لە بەڵگەنامە دێرینەکاندا، ناوی (قرماسین/قرماشین) ناوە دێرینەکەی ئەو شارەیە نەک "کرمانشاه".
بەپێی سەرچاوەکان  بارامی چوارەمی ساسانی، لە سەدەی چوارەمدا ئەو شارەی درووست کردووە. پێشتر لە سەردەمی میدی(ماد)یەکاندا ئەو ناوچەیە بەشێکی گرنگی وڵاتی مید بووە، بەڵام وردەکاری سەبارەت بە سەردەمی دێرینی ئەو شارە نازانرێت. سپای عەرەبە موسوڵمانەکان لە (ساڵی ٦٤٠ ز)دا ئەو شارەیان داگیر کرد و خستیانە ژێردەستی خۆیانەوە. دوای ئەوەی عەرەبە موسوڵمانەکان گەیشتنە کوردستان و ناوچەکە، زۆربەیان لە دوو شاری سەرەکی نیشتەجێ بوون؛ بەسرە و کووفە. عەرەبەکانی بەسرە ناوچەی نەهاوەندیان گرت و عەرەبەکانی کووفە ناوچەی دینەوەریان گرت. داهاتی ناوچە کوردییەکان داهاتێکی زۆر بوو، بەشێک لە داهاتی ناوچەکە درا بە عەرەبەکانی بەسرە و بەشەکەی تری بە کووفە. بۆیە ناوچەی نەهاوەند ناونرا (ماه البصرة) و ناوچەی دینەوەر(ماه الکوفة)، واتە "میدیای بەسرە" و "میدیای کووفە". واتە بەپێی سەرچاوە ئیسلامییەکان، ناوچەی دینەوەر کە نزیک کرماشان بوو هەر ناوی وڵاتی میدی پێوە مابوو و هەتاکوو هاتنی عەرەبەکانیش کرماشان بە وڵاتی میدییەکان ناسراو بووە.
دەبێت ئەوە بزانرێت کە لەگەڵ هاتنی عەرەبە موسوڵمانەکاندا، دوو زمانی ئارامی و پەهلەوی لە هەموو زمانەکانی تر زیاتر بۆ نووسین بەکار دەهاتن. لە ڕاستیدا ناوی وڵاتی مید هەر لە وشەی (meh)ی پەهلەوییەوە هاتووە و وشەکە لە زمانی پەهلەویدا مانای (مەزن)ی کوردی دەدات. دەبێت ئەوە بزانرێت، تا لەناو جەرگەی کوردستان بەرەو ڕۆژاوا دوور بکەویتەوە، هەندێک پیتی (س)  لە زاراوە کوردی و زمانە خزمەکاندا دەبێتە ( ھ ). بۆ نموونە (ماسی) کوردی دەبێتە (ماهی) فارسی، (ئاسک) دەبێتە (ئاهو)، بە هەمان شێوە وشەی (مێه) ی پەهلەوی لە کوردی  نوێدا بەشێوەی (مەس) دەردەکەوێت کە مانای  (مەزن) دەدات. لە زمانی کوردیی کۆن/میدیدا وشەی masa مانای (مەزن) دەدات. واتە بە زمانی خەڵکی ناوچەکە و میدییەکان خۆیان (ماسە/مەسە) بووە و ئەوەی کە ئەو بۆچوونە دووپات دەکاتەوە ئەوەیە کە لە کارنامەی ئەردەشێری پاپەکاندا ناوی پاشای کوردی میدی بەشێوەی (کوردانشاه ماسی) هاتووە. واتە بەپێی سەرچاوەکان بۆمان دەرکەوت کە میدییەکان بە خۆیان گوتووە (ماسە/مەسە) و بە مانای (مەزن) هاتووە و ئەمڕۆش لە کوردیی نوێدا وشەکە  ماوە.
لە ڕاستیدا ناوی "کرماشان" لە بنەچەدا بریتی بووە لە (کوردماسان/کوردماسیان) کە وشەکە پێک هاتووە لە (کورد+ماسە+ ان/یان). (کورد) ناوی نەتەوەی کوردە و (ماسە/مەسە) ناوی میدییەکانە و پاشگری (ان/یان) لە کوردیدا بۆ شوێن بەکاردێت. سەرچاوە عەرەبییەکان کە لە زمانی ئارامییەوە ناوەکەیان وەرگرتووە و ئارامییەکان خۆیان ناوی کورد دەکەنە (قرد) و دوای ئەوەی کە پیتی (د) لای کورد خوراوە ( لە کوردیدا زۆر جار (کوردستان) دەکرێتە ( کورسان )، ئەو  ناوە لە زمانی عەرەبیدا کە بۆ سەردەمانێک زمانی دەستەڵات بووە، بە شێوەی (قرماسین/قرماشین) تۆمار کراوە کە لە خەڵکە کوردەکەیان وەرگرتووە و ئەوان بە (کورماسان/کورماسین) ناویان هێناوە. لەگەڵ کاتدا پیتی (س) گۆڕاوە بۆ (ش) کە ئەوە لە زمانی کوردیدا ڕوو دەدات. بۆ نموونە پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر وشەی (شێلان) بریتی بووە لە (سێلان).
بەو جۆرە مانای ناوی کرماشان بریتی بووە لە ( شوێنی کوردە میدییەکان/ناوچەی کوردە میدییەکان ) و ناوی (کوردە میدییەکان) لە کارنامەی ئەردەشێری پاپەگان کە تەمەنی نزیکی هەزار و پێنجسەد ساڵە و هەروەها لە سەرچاوە ئەرمەنییەکانیشدا نزیک هەزار ساڵ لەمەوبەر هەر بە هەمان شێوەی (کوردە میدییەکان) هاتووە.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
سەرچاوەکان:
۱. کورد کێیە، سۆران حەمەڕەش

۲. وتارێکی دوکتۆر نەجمەدین جەباری مامۆستای ئەدەبیاتی فارسی و کوردی زانستگای کوردستانی سنە، لەژێر ناوی " مەترسیی گۆڕانی شوێنەناوەکانی کوردستان "

🌺"ڕه‌نگی ئینسان"🌺

سه‌د بریا گوڵم نه‌مدیبا ئه‌مڕۆ            
وا هه‌موو هه‌ڵدێن له‌ سێبه‌ری خۆ

تا دوێنێ سێبه‌ر ئۆقره‌ بوو بۆ ژین       
حاشا له‌م ژینه‌ی بووه‌ به‌ په‌رژین

شک نابه‌ی ناخێ پڕی بێ ئه‌وین        
ناگه‌ڕێته‌وه‌ ڕۆژگاری وه‌رین!

ئاخ ئه‌و ڕۆژانه‌ی سرک بوون دڵان     
که‌چی پڕ پڕ بوون له‌ شۆقی ژیان

پڕیه‌تی له‌ ڕه‌نگ ئه‌مێستای جیهان      
درێخ له‌ ڕه‌نگێ، بچێ له‌ ئینسان!