آ‌کادمی علوم اجتماعی سپنتا 111

شرح درس تفصیلی دوره فوق👆

نوکیسگی و تَعَینات فرهنگی آن

آرش حیدری

🔷پیرامون ظهور طبقۀ نوکیسه، از نظر اقتصادی، بحث‌های متنوعی صورت گرفته است. هرچند هنوز هم پژوهش‌های نظام‌مندی که ظهور و بازتولید طبقۀ نوکیسه، در ایران معاصر، را از نظر اقتصادی بررسی کرده باشند اندک‌اند. در هر حال، اقتصاد سیاسیِ ظهور طبقۀ نوکیسه بحثی است مهم و پردامنه که جزء دغدغه‌های مهم انتقادی در دوران معاصر است.

🔷آنچه در گفتار حاضر محوریت دارد، پرداختن به عادتواره‌ها، ذائقه‌ها و در یک معنای عام‌تر تعینات فرهنگی ظهور چنین طبقه‌ای است. در فضایی که مباحث پردامنه‌ای پیرامون زندگیِ روزمره و اهمیت آن در جریان است، گاهی مرزهای میان قلمرو خصوصی مصرف با حوزۀ عمومی به معنایی که مورد نظر متفکرانِ انتقادیِ حوزۀ فرهنگ است خلط می‌شوند، بطوریکه زیستن در بازار کالاها به مثابۀ حوزۀ عمومی و جامعۀ مدنی مفهوم‌پردازی می‌شود. درست در همین فضا است که طیفی از مطالعات حوزۀ فرهنگ برای این قلمروِ خصوصیِ عمومی شده محوریتی رهایی‌بخش قائل می‌شوند که درست در خلاف جهتِ عملکرد تاریخی آن است.

🔷جا افتادن این قلمرو به مثابۀ حوزۀ عمومی و خصلت‌های عمیقاً ضد دموکراتیک آن پس‌لرزه‌های فرهنگی وسیعی دارد که در وهلۀ نهایی در خدمت انواعی از سلطۀ نظام‌مند در می‌آید. درست در همین نقطه است که در برخی رویکردها، مجموعه‌ای از فرایندها و مکانیسم‌های انقیاد، تظاهر، تهاجم نظام‌مند به حوزۀ عمومی، اخلاق و زندگیِ روزمرۀ همگان، نه همچون نوعی تداوم فرهنگِ غارتگری (آنچنانکه که وبلن آن را نامگذاری می‌کند)، که همچون زندگیِ روزمره به معنایی عام فهم می‌شود. این در حالی است که مقولۀ مصرف تظاهری و فرایندهای اقتصادی و فرهنگی متصل به آن جز در بستر نوعی غارتگریِ نوپدید، که به تعبیر تورشتن وبلن تداوم نوعی بربریتِ باستانی است، قابل تحلیل نیست.

🔷پدیده‌ای که عمیقاً مرکزگرا، غیر دموکراتیک، تحقیرگر و ویرانگر است و در وهلۀ نهایی علیه تمایزها و تفاوت‌های جاری در حوزۀ عمومی و زندگیِ روزمره قد علم می‌کند. خصلت تفاوت ستیز، مدگونه و موج‌گونۀ این سبک زندگی به هیچ رو از نظر سیاسی خنثی نیست و در وهلۀ نهایی در خدمت انواعی از سرکوب و سلطۀ نظام‌مند در می‌‌آید؛ چراکه میل غاییِ هدایت‌گر این طبقۀ نوظهور بر مدار فرهنگ خودشیفتگی (به تعبیر کریشتوفر لش) استوار است و با نظر به قرابتش با حالاتِ روان‌‌شناختیِ غارتگری و سنگدلی، پیامدهای سیاسی-اجتماعی ویرانگری دارد. سانتیمانتالیسمِ حاکم بر این نظمِ روان‌شناختی، که محصولی اجتماعی-تاریخی است، عمیقاً در خدمت امیالِ بنیادینِ غارتگری و خودمحوری قرار می‌گیرد و نوعی اخلاق‌مداریِ قلابی و واکنش‌سازی است به ویرانگریِ نهفته در عادتواره‌های این سبکِ زندگی.

🔷در گفتار حاضر، با بررسی زمینه‌های تاریخیِ ظهور این طبقه، به برآمدن مجموعه‌ای از عادتواره‌های تولید شده در طبقۀ نوکیسه توجه خواهیم کرد؛ و با تحلیل نظامات فرهنگی و ارزشی متصل به آن به مکانیسم‌های هژمون شدنِ این ارزش‌های فرهنگی می‌پردازیم. تلاش خواهیم کرد نشان دهیم که چگونه نظمِ ارزشی تولید شده از جانب این طبقه، غالب شده و به دست متضرران از این وضعیت (فرودستان) نیز بازتولید می‌شود. به عبارت دیگر، شبکۀ مفهومی گفتار حاضر حول این مفاهیم محوری می‌گردد: طبقۀ نوکیسه، مصرف تظاهری، عادتواره‌های یغماگری و غارتگری، هژمونی فرهنگی.

برخی از منابع اصلی به ترتیب نقطۀ تمرکز

وبلن، تورستین (1396). نظریۀ طبقه تن‌آسا. ترجمۀ فرهنگ ارشاد، نشر نی.
Bourdieu, P. (2014). The habitus and the space of life-styles. The people, place, and space reader, 139.
Mills, C. W. (2000). The power elite. Oxford University Press.
Trigg, A. B. (2001). Veblen, Bourdieu, and conspicuous consumption. Journal of economic issues, 35(1), 99-115.
Goodman, D., & Robison, R. (2013). The New Rich in Asia: Mobile phones, McDonald's and middle class revolution. Routledge.
van Wyk, I., & Posel, D. (2019). Conspicuous consumption in Africa. Wits University Press.
Mason, R. (1984). Conspicuous consumption: A literature review. European journal of Marketing, 18(3), 26-39.
Shipman, A. (2004). Lauding the leisure class: Symbolic content and conspicuous consumption. Review of Social Economy, 62(3), 277-289.

1.69K views13:40