چه طور می‌شود با مجموعه‌ای از قوانین تصادفی به کمک یکی دو قانون محدود کننده، از بی‌نظمی به نظم رسید؟

🔗 بازی آشوب و رسیدن از بی‌نظمی به نظم

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media
#سیتپـــــور به خاطر روایتگری در علم

در اقدام جالبی، کمیته نوبل تصمیم گرفت جایزه فیزیک امسال رو به جان هاپفیلد و جفری هینتون بده چون این‌ها پایه‌های یادگیری ماشین رو در دل فیزیک بنا کردن. جزئیات بیشتر به زبان ساده رو می‌تونید اینجا بخونید.

برای خیلی‌ها ممکنه این خبر هیجان‌انگیز باشه. اما این اقدام از چند جهت برای من جالبه:

اول این‌که این جایزه هیچ موقع این مقدار به افرادی خارج از جریان اصلی فیزیک اهدا نشده بود. با اهدای این جایزه، به طور خاص به جف هینتون (که خودشم بعیده بگه من فیزیکدونم)، میشه برداشت کرد که در آینده، هر شخص دیگه‌ای خارج از قاطبه فیزیکدونا هم ممکنه این جایزه رو از آن خود کنه. این به خودی خود چیز بدی نیست البته.
میشه هم کوتاه اومد و تعبیر کرد که کمیته نوبل با اهدای این جایزه این موضوع رو به رسمیت شناخته که فیزیک سنگ بنای رایانشه. به عبارتی، رسما یادگیری ماشین #ML رو بخشی از فیزیک حساب کردن و این شاخه رو زدن به اسم فیزیک. من با این مشکلی ندارم. چون اولا هزینه این جایزه از جیب من پرداخت نشده و دوم این‌که چرا که نه! گلی به جمال فیزیک. با این وجود، می‌تونم ناراحت بشم که چرا این‌قدر دیر این تصمیم گرفته شده. خیلی حیفه که با این رویه، این جایزه به افرادی مثل والتر پیتز، شنون یا تورینگ داده نشده.

دوم این‌که از الان به بعد، احتمالا فیزیکی‌ها در تدوین پژوهانه‌هایی (گرنت) که دوست دارن بگیرن به شدت دستاویز این خبر می‌شن. به عبارتی، تبعات اجتماعی و اقتصادی این جایزه روی جامعه فیزیک، شاید خیلی بیشتر از ارزش علمیش باشه. لابد از فردا هم توی جشن معارفه دانشجوهای جدید فیزیک، اشاره می‌کنن که فیزیک خیلی خوبه چون مادر هوش مصنوعیه، ولی فعلا درسای این ترمتون رو بخونید چون اول F=ma. با این مورد اما، به نظرم مشکل دارم کمی. باید دید.


----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media
#سیتپـــــور به خاطر روایتگری در علم

وقتی تو حل تحلیلی به بن‌بست می‌خوری، وقتی تقریب خوبی برای حل مسئله‌ت پیدا نمی‌کنی، وقتی نتیجه شبیه‌سازی با داده نمی‌خونه، وقتی داده‌ها ناقص و غیرقابل اعتمادند، وقتی که استاد راهنمای خوب نداری، وقتی که مقاله‌ت بر خلاف همه نوآوری‌هایی که به نظرت داشته رد میشه، وقتی که نمی‌تونی شغل پیدا کنی، وقتی که چند هفته با تمرکز و تلاش بی‌وقفه پژوهانه می‌نویسی و با دو خط ایمیل رد میشه، وقتی که یک سال تمام کار طاقت‌فرسا نتیجه نمیده... وقتی که آه از نهادت بلند میشه معلوم میشه که چقدر علم رو دوست داری!

در غیر این صورت، قمار کم‌برنده‌ایه، قمار علم و پژوهش. شاید اگه کسی این مقدار علاقه‌مند نیست بهتره یه بار دیگه خوب فکر کنه که آیا فیزیک رشته مناسبی براش هست یا نه. و گر نه که همه بعد دیدن مستندهای کارل سیگن یا خوندن کتابای هاوکینگ یا یه شب کویر یا رصدخونه زعفرانیه رفتن می‌خوان فیزیکدون بشن!

🔗 در تحول امور، از اول کارشناسی تا آخر دکتری
🔗 چه‌ طور بفهمیم فیزیک رشته مناسبیه برامون؟!

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media
#سیتپـــــور به خاطر روایتگری در علم

پیشنهادهایی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی
به‌ویژه برای سیستم‌های پیچیده و علم شبکه

تجربه من از دوران کارشناسی ارشد سیستم‌های پیچیده در دانشگاه شهید بهشتی و دکتری علوم کامپیوتر در دانشگاه آلتو چیزهای مختلفی بهم یاد داد. شاید بعضی از این تجربه‌ها به کار شما هم بیاد اگر که به تازگی دوران کارشناسی ارشد یا دکتری خودتون رو در زمینه سیستم‌های پیچیده شروع کرده باشید.

🔗 sitpor.org/2019/09/complex-gradschool

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media
#سیتپـــــور به خاطر روایتگری در علم

هم‌جوری در شبکه‌های اجتماعی در حضور گروه‌ها

🎞 ویدیو در یوتیوب
🎧 فایل صوتی

در شبکه‌های اجتماعی ارتباطات افراد متاثر از اشتراکات و شباهت‌های بین اوناست. آدم‌ها معمولا با کسانی در ارتباطن که احساس نزدیکی بیشتری باهاشون می‌کنن. از قدیم هم گفتن: کبوتر با کبوتر، باز با باز. به این اصل هم‌جوری یا هوموفیلی میگن. مثلا مشاهده شده که آدم‌هایی که واکسن می‌زنن دوستاشون هم واکسن می‌زنن و آدمایی که دوست ندارن واکسن بزنن معمولا دوستاشون هم از واکسن زدن طفره می‌رن. این‌که هم‌جوری بین افراد در مسئله واکسن زدن چقدر شدید باشه، یعنی چند نفر از دوستان و آشنایان هر نفر مثل اون فکر یا عمل کنه، می‌تونه روی اثربخشی واکسن‌ها در سطح جامعه یا چیزی که بهش میگن ایمنی جمعی اثر بذاره. به این مقاله نگاه کنید.

از طرف دیگه هم‌جوری در گروه‌های مختلف متفاوته. یعنی ممکنه توی یه مهمونی بزرگ، یه خانم و یه آقا زیاد ببینیم که با هم حرف می‌زنن دوتایی ولی وقتی گروه سه نفری تشکیل میشه، خانم‌ها بیشتر گروه‌هایی تشکیل میدن که هر سه نفرشون خانمه. پس بسته به اندازه گروه، میزان هموفویلی یا هم‌جوری می‌تونه متفاوت باشه.

مقاله جدید ما یک مدل ریاضی معرفی می‌کنه که به کمکش میشه شبکه‌هایی ساخت که توی گروه‌ها بسته به اندازه‌شون بشه هم‌جوری‌های متفاوتی رو لحاظ کرد. برای دیدن جزئیات فنی به این مقاله نگاه کنید.

Homophily Within and Across Groups

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

آیا می‌دونستین سنت هدیه دادن و جشن گرفتن اواخر دسامبر به قبل از مسیحیت بر می‌گرده؟ یعنی قبل از کریسمس هم مردم به همدیگه کادو می‌دادن همین موقع‌ها!

🎞 ویدیو در یوتیوب

این رو کارلو روولی به همراه مطالب جالب دیگه‌ای در این کتاب به ما میگه. عنوان کتاب به فارسی «جاهایی در جهان که مهربانی مهم تر از قانون است» از نشر چترنگ.

In ancient Rome it was customary to light candles and to exchange presents towards the end of December, long before the birth of Christ. The pagan tribes of the north celebrated the winter solstice long before the Christian message reached them. The force that compels our behavior towards the end of the year is more ancient than Christianity.

There Are Places in the World Where Rules Are Less Important Than Kindness: And Other Thoughts on Physics, Philosophy and the World, Carlo Rovelli
----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

در طول قرون وسطی عقاید مسخره‌ای وجود داشت. مثلا می‌گفتند شاخ کرگدن توانایی جنسی را افزایش می‌دهد. سپس روشی برای تجزیه این عقاید یافتند. فلان عقیده را آزمایش می‌کردند و اگر صحت نداشت آن را باطل اعلام می‌نمودند. این روش به عرصه علم هم رسوخ کرد و به خوبی توسعه یافت تا بدان‌جا که ما اکنون در عرصه علم هستیم و در سایه عصر علم است که نمی‌توانیم بپذیریم اصولا چگونه پزشکان جادوگری وجود داشته‌اند در حالی که داروهای تجویزی آن ها یا اصلا کارگر نبوده یا بسیار کم اثر می‌کرده است. ولی حتی امروزه هم با مردم بسیاری رو به رو می‌شوم که دیر یا زود مرا به بحث‌هایی نظیر طالع بینی، بشقاب پرنده، عرفان، ذهن گسترش یافته و انواع جدیدی از آگاهی، حس ششم و غیره می‌کشانند. و من به این نتیجه رسیده‌ام که دنیای آن‌ها دنیای علمی‌ نیست. بسیاری از مردم به باورهای عجیبی اعتقاد دارند که من تصمیم گرفته‌ام علت این باورها را بیابم.

متن کامل سخنرانی ریچارد فاینمن در مراسم فارغ‌التحصیلی کلتک ۱۹۷۴ با عنوان علم بارپرست‌گونه (خیالی)

🔗 https://www.sitpor.org/2016/04/cargo-cult-science/

---------------------------------------
@sitpor | sitpor.org

مهدی موسوی، منجم و روایتگر علم در برنامه ۱۰۰۱

🎞 دیدن ویدیو

instagram.com/vegastromahdi

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

سیستم‌های پیچیده: «ماهیت و ویژگی‌»

گاهی گفته می‌شود که ایده پیچیدگی، بخشی از چهارچوب اتحاد بخشی برای علم و انقلابی در فهم ما از سیستم‌هایی مانند مغز انسان یا اقتصاد جهانی است که رفتار آن‌ها به‌سختی قابل پیش‌بینی و کنترل است. به همین خاطر، سوالی مطرح می‌شود؛ آیا چیزی به عنوان «علم پیچیدگی» وجود دارد یا اینکه پیچیدگی متناظر با هر شاخه‌ای از علم، دارای شیوه خاص خود است و مردم در رشته‌های مختلف مشغول سر و کله زدن با سیستم‌های پیچیده زمینه کاری خود هستند؟! به عبارت دیگر، آیا یک پدیده طبیعی مجرد به اسم پیچیدگی، به عنوان بخشی از یک نظریه خاص علمی در سیستم‌های متنوع فیزیکی (شامل موجودات زنده) وجود دارد یا اینکه ممکن است سیستم‌های پیچده گوناگونی بدون هیچ وجه مشترک وجود داشته باشند؟! بنابراین، مهم‌ترین سوالی که در زمینه پیچیدگی می‌توانیم بپرسیم این است که، به‌ راستی پیچیدگی چیست؟ و در صورت وجود پاسخ مناسب به این پرسش، به دنبال این باشیم که آیا برای تمام علوم یک نوع پیچیدگی وجود دارد یا اینکه پیچیدگی وابسته به حوزه مورد مطالعه است!

https://www.sitpor.org/2017/01/complexsys1/

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

Charting the Uncharted: Interview with Sune Lehmann

🎞 https://youtu.be/hbbjq54nQO8

🎧 Audio File

With Sune Lehmann, we explore his unconventional journey from traditional physics to the wild world of social data science and interdisciplinary research. We discuss the challenges of stepping into new fields, the process of unlearning and relearning, and the art of developing an instinct for meaningful research questions. Sune shares his thoughts on blending theory with real-world application, the evolving nature of the scientific inquiry, and what it takes to stay innovative in a rapidly changing landscape.

Sune is a Professor of Networks and Complexity Science at the Technical University of Denmark and a Professor of Social Data Science at the Center for Social Data Science (SODAS) at the University of Copenhagen. In this conversation, he reflects on the balance between deep analytical work and the hands-on excitement of experiments, all while mentoring the next generation of researchers.

Whether you're an early-career scientist or simply curious about how data shapes our understanding of human behavior, this discussion offers valuable insights and thought-provoking perspectives.

----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

چالش هلال ماه رمضان از نظر نجوم

چرا هنوز هم با وجود پیشرفت‌های بسیار درزمینۀ نجوم، تعیین اول ماه رمضان یک مسئله و چالش است؟ دلیل اختلاف‌نظر بین کشورهای اسلامی در اعلام روز اول ماه رمضان چیست؟

ویدیو
فایل صوتی
----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

نوروز با پیروزی روشنایی بر تاریکی آغاز می‌شود. زین سبب، نوروز میعادگاه علم و اسطوره است.

بهوش باش که خونریزیِ خزان کوشد
که روحِ باغ فرامُش کند بهاران را...

هر روزتان نوروز، نوروزتان پیروز 🪻
----------------------------------------------
@sitpor | sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

یازده فیلم زندگی‌نامه‌ای در مورد اهل علم
پنج‌تای اول مورد علاقه من هستند.

1. Oppenheimer (8.4/10 IMDb)
2. A Beautiful Mind (8.2)
3. The Imitation Game (8.0)
4. The Man Who Knew Infinity (7.2)
5. The Challenger Disaster (7.2)
6. Adventures of a Mathematician (5.7)
7. The Hidden Figures (7.8)
8. Einstein and Eddington (7.2)
9. The Theory Of Everything (7.7)
10. Gorillas in the Mist (7.0)
11. Radioactive (6.3)

غیر از این‌ها نشنال جئوگرافیک یک سریال قابل قبول از آینشتین ساخته به اسم:
Genius, TV series (8.2)

غیر از این‌ها، فیلم Agora رو خیلی دوست دارم. این فیلم روایتیه از زندگی هیپاتیا فیلسوف و ریاضیدون زن قرن چهار میلادی در اسکندریه. شاید براتون جالب باشه که همایون ارشادی نقش آسپاسیوس، پیشکار هیپاتیا در تبیین نظریات ستاره‌شناسی رو در این فیلم بازی کرده‌.

----------------------------------------------
@sitpor  |  sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

به‌کارگیری ریاضیات برای بررسی تاثیر انسان‌ها بر عقاید یکدیگر

مهدیه ابراهیمی

انسان‌ها گاهی عقاید خود را در حین بحث با یکدیگر تغییر می‌دهند. محققان می‌توانند با استفاده از ریاضیات این تغییر نظرات را در رویدادهای ساده شده زندگی روزمره بررسی کنند. این سناریوهای ساده شده که در واقع مدل‌های ریاضی هستند به دانشمندان کمک می‌کنند تا تاثیر انسان‌ها بر یکدیگر را از طریق ارتباطات اجتماعی بررسی کنند. در دنیای دیجیتال امروز این مدل‌ها می‌توانند به ما کمک کنند تا یاد بگیریم چگونه اطلاعات درست را ترویج و پخش کنیم و جلوی پخش اطلاعات نادرست را بگیریم. در این مقاله ما یک مدل ساده ریاضی برای تغییرات ایده‌ها، که برخاسته از بر همکنش‌های اجتماعی است را بررسی می‌کنیم. ما به طور خلاصه شرح می‌دهیم که مدل‌های تغییر نظرات چه به ما می‌گویند و چگونه دانشمندان سعی می‌کنند آن‌ها را واقعی‌تر کنند.

🔗 https://sitpor.org/2025/04/how-people-influence-each-other

---------------------------------------
@sitpor | sitpor.org

فیزیک و گربه‌ها

در سال ۱۹۷۵، جک هدرینگتون، مقاله‌ای نوشت و در سراسر آن از ضمیر «ما» استفاده کرد. وقتی سردبیر مجله اعلام کرد که باید نویسندهٔ دوم نیز وجود داشته باشد، هدرینگتون برای آن‌که مجبور به تایپ دوبارهٔ مقاله نشود، اسم گربه‌اش «چستر» را به‌عنوان همکار نویسنده درج کرد. اکنون این گربه یک پروفایل رسمی با اسم اِف. دی. سی. ویلارد در گوگل اسکالر دارد که نشان می‌دهد مقالاتش تا امروز ۱۱۳ بار مورد استناد پژوهشگران دیگر قرار گرفته است!

گربه‌ها موجودات عجیبی هستند. از هر جایی و هر طوری که رهایشان کنی، دست آخر روی پنجه‌ فرود می‌آیند. بدن گربه نه یک استوانهٔ صُلب، بلکه مجموعه‌ای انعطاف‌پذیر از دو بخشِ جداگانه است که می‌تواند در جهات مخالف یکدیگر خم شود و بچرخد. چگونگی انجام این کار، اولین بار در سال ۱۹۶۹ توسط یک مدل ریاضی توضیح داده شد. انعطاف‌پذیری زیاد گربه‌ها و این‌که در هر ظرفی جا می‌شوند و شکل آن را به خود می‌گیرند هم سبب شده تا مردم به شوخی بگویند گربه مایع است. ارک-آنتوان فاردین، در مقاله‌ای با عنوانِ «گربه‌های مایع»، از آن‌ها برای توضیح چند مفهوم پایه‌ای در رئولوژی (مطالعه جریان و تغییر شکل مواد) استفاده کرده. این پژوهش شوخ‌طبعانه باعث شد فاردین در سال ۲۰۱۷ جایزهٔ ایگ نوبل فیزیک را دریافت کند.

اما در دنیای فیزیک، مشهورترین گربه، «گربهٔ شرودینگر» است. این آزمایش فکری را اروین شرودینگر، ابتدا برای انتقاد از «تفسیر کپنهاگی مکانیک کوانتومی» مطرح کرد. هدف او تأکید بر تناقضی بود که در قلب نظریهٔ کوانتوم وجود داشت: گربه‌ای که هم‌زمان هم زنده و هم مرده است. شرودینگر شاید صرفاً به دنبال تأکید بر یک نکتهٔ عجیب و غیرمعمول بود؛ اما برهم‌نهیِ کوانتومی که گربهٔ فرضی‌اش توصیف می‌کند کاملاً واقعی است.

در فیزیکِ نور می‌توان دو حالت نوری را که فازهای متفاوت و متضادی دارند با هم ترکیب کرد و وضعیتی به نام «حالت گربه‌ای» ساخت. اگر شدت نور در چنین حالتی اندک باشد، به آن «حالت بچه‌گربه‌ای» می‌گویند. این «حالت‌های گربه‌ای» صرفاً کنجکاوی نظری نیستند؛ آنها کاربردهایی جدی در حوزهٔ اطلاعات کوانتومی دارند. برای نمونه، «کدهای گربه‌ای» یکی از روش‌های معروف برای تصحیح خطا در رایانش کوانتومی هستند.

در داستان آلیس در سرزمین عجایب، «گربهٔ چشایر» می‌تواند به‌تدریج ناپدید شود و تنها لبخندش را در هوا باقی بگذارد. اخیراً دانشمندان حالتی کوانتومی به نام «گربهٔ چشایرِ کوانتومی» را شناسایی کرده‌اند که در آن ویژگی‌های یک ذره (مانند تکانهٔ مغناطیسی) می‌تواند از خودِ ذره جدا شده و در مسیر متفاوتی حرکت کند. این گربه‌های عجیب حتی می‌توانند ویژگی‌هایشان (مانند همان لبخند معروف) را با هم مبادله کنند!

🔗 nature.com/articles/s42254-025-00824-6
----------------------------------------------
@sitpor  |  sitpor.org 🐈
instagram.com/sitpor_media

مهاجرت بین دو زبان: دوره ساخت‌گرایانه بیان در انگلیسی

فارسی‌زبان‌هایی که به قصد کار یا ادامه تحصیل مهاجرت می‌کنند، به خاطر تجربه و تمرین کم، درست‌ آن‌طور که باید از پس بیان نظراتش بر نمی‌آیند. پاسخ دادن به سوالات افراد پس از یک ارائه، با وجود زمان محدود و فشار روانی زیاد، کاری است که برای تازه‌واردها به یک شرکت یا دوره دکتری آسان نیست. همین طور باز کردن صحبت با کسی که هیچ آشنایی با او نداری ولی یا به قصد نتورکینگ یا دوست‌ شدن می‌خواهی ارتباط موثری برقرار کنی.

قصد ما در این دوره برگزاری چندین جلسه کلاس در جهت شبیه‌سازی موقعیت‌هایی است که یک ایرانی در خارج از کشور تجربه می‌کند. این جلسات به شکلی ترکیبی از دوره‌های بحث آزاد و تفکر منتقادانه هستند. بار عمده این دوره به دوش شرکت کنندگان است و این جلسات، به معنی متداول، مربی یا آموزگاری ندارد. چون هدف، یادگیری از طریق تجربه کردن است.

گرداننده این دوره آنلاین دکتر عباس کریمی است. هر هفته یک جلسه یک ساعته در محیط گوگل میت برگزار می‌شود و زمان دقیق آن متناسب با شرکت‌کنندگان خواهد بود.

برای ثبت نام و دریافت اطلاعات بیشتر:
https://forms.gle/ayGNQPAgaYVp65Kj6

ممنون از همه دوستانی که امسال هم از ما حمایت مالی کردند. هزینه‌ میزبانی و دامنه سایت پرداخت شد.

سیتپـــــور
به‌خاطر روایتگری در علم!
----------------------------------------------
@sitpor  |  sitpor.org
instagram.com/sitpor_media

ﺣﺬﻑ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ ﻫﺎ: ﺍز قصه ﺗﺎ ﻭﺍﻗﻌﯿﺖ
کیوان سامانی

شرلوک هولمز در کتاب نشانهٔ چهار روشی را برای کشف حقیقت به‌کار می‌برد که می‌توان اسمش را گذاشت روش حذف ناممکن‌ها: وقتی همهٔ حالت‌های ناممکن را کنار گذاشته باشی، آنچه باقی می‌ماند، هرچه‌قدر هم نامحتمل، باید حقیقت باشد. این روش، مثل بسیاری از روش‌های دیگری که هولمز به کار می‌گیرد، جذاب و هیجان‌انگیز است ولی آیا در عمل و در شرایط واقعی هم می‌توان چنین روش‌هایی را به‌همان سادگی به‌کار برد؟

https://www.sitpor.org/2025/05/elimination_sherlock_holmes/

----------------------------------------------
@sitpor  |  sitpor.org
instagram.com/sitpor_media