👩🏻‍🎓آن ۶٠ درصد چه می‌شوند؟ سهم ناهمگون زنان از آموزش عالی 👩🏻‍🏫

١. بنا بر آمارها، سهم زنان ایرانی از آموزش و به‌ویژه آموزش عالی در دهه‌های اخیر رشد فزاینده‌ای داشته است. برآوردها نشان می‌دهد بیش از ۶٠ درصد از دانشجویان ایرانی را زنان تشکیل می‌دهند. الگوهای رفتاری نوجوانان نیز نشان می‌دهد اقبال دختران به دانشگاه رو به افزایش است و در برابر، ورود به دانشگاه برای پسران کم‌اهمیت‌تر شده است. تداوم این روند ممکن است در آینده به زنانه شدن آموزش عالی بینجامد.

٢. بنابر همان آمارها که افزایش ورود زنان به دانشگاه را نشان می‌دهند، سهم زنان از کرسی‌های هیئت علمی دانشگاه‌ها حدود ٢۵ درصد است. توزیع کمّی دانشجویان زن نسبت به مرد در آموزش عالی نیز منحصر به سطوح مقدماتی است و برای نمونه، غالب دانشجویان دکتری تخصصی مردان هستند و آمارها از کاهش حضور زنان در مقاطع تحصیلات تکمیلی حکایت دارند. این ناهمگونی آماری برای پژوهشگران جنسیت قطعا جالب توجه است.

٣. اما چرا‌؟ آن ۶٠ درصد چه می‌شوند؟
می‌توان تحلیل‌های گوناگونی از این مسئله ارائه داد. نخستین مواجهه، تاکید بر محروم بودن زنان از سطوح فراتر ساختارهای موجود است. براساس نظریه‌ی بسیار شنیده‌شده‌ی سقف شیشه‌ای، کلیشه‌های ریشه‌دار جنسیتی مانع از رشد طولی زنان در ساختارهای اجتماعی می‌شوند. اما ابهام دیگری هم‌چنان پابرجاست. شاید مردانه بودن ساختار قدرت سیاسی و بازار کار توجیه بیش‌تری داشته باشد، چون زنان معمولاً در سطوح دون‌تر آن نیز نقش اندکی ایفا می‌کنند؛ اما چرا در ساختار آموزش عالی که زنان سطوح مقدماتی آن را به دست گرفته‌اند، دگربار بنا بر همان رویه‌ی عمومی، از تداوم و بقا در ساختار باز می‌مانند؟

۴. دیگرانی ممکن است بر درگیری زنان با نقش‌های خانوادگی و تعارض آن با طی مدارج تحصیلی تمرکز کنند. برخی تجربه‌نگاری‌ها توجه می‌دهند که زنان بسیاری با همسران خود در مورد ادامه‌ی تحصیل دچار چالش می‌شوند و در تعارض میان خانواده و آموزش عالی، عطای دانشگاه را به لقایش می‌بخشند. از سوی دیگر، ساختارهای دانشگاهی در ایران، با وجود تبلیغات و شعارهای بسیار پیرامون اهمیت مادری، هم‌چنان امکانات مناسبی را برای مادران دانشجو فراهم نساخته است.

۵. گزاف نیست اگر دلیل این ناهمگونی آماری را در هدف از ورود به دانشگاه و کارکرد آموزش عالی برای زنان واکاویم. دهه‌هاست که دانشگاه برای دختران ایرانی بیش از آن‌که ابزاری برای تحصیل و آموزش باشد، فرصتی برای استقلال، دستیابی به منزلت اجتماعی و امکان ورود به مرحله‌ی دیگری از زندگی بوده است. تعبیر عامیانه و جنسیت‌زده‌ی «رفتن به دانشگاه برای یافتن شوهر» هرچند مستند به آمار پژوهشی نیست، اما تلویحاً حاکی از یک نگره‌ی عمومی است که می‌تواند خالی از واقعیت نباشد.

۶. با وجود کاهش میزان ازدواج در ایران، آمارها از تمایل غالب افراد مجرد به تشکیل خانواده حکایت دارد. از این‌رو منطقی است که انتخاب‌های افراد در راستای فراهم ساختن موقعیت مناسبی جهت یک ازدواج بهتر باشد. شاید عدم اقبال پسران به ورود به دانشگاه را نیز بتوان به این دلیل دانست که دانشگاهِ ایرانی نتوانسته سهم موثری در ارتقای اقتصادی و شغلی دانش‌آموختگانش داشته باشد و مردان که طبق عرف‌های اجتماعی در مورد تامین اقتصادی خانواده موظف به شمار می‌آیند، از این مسیر ناامید شده‌اند. به عکس در مورد دختران، دانشگاه هم‌چنان کارکرد خود در این راستا را حفظ کرده است.

٧. برای تعمیق و به ثمر رساندن ادعای این تحلیل، انجام دست‌کم سه پژوهش لازم می‌نماید. نخست بررسی موانع قانونی و ساختاری ارتقای زنان در آموزش عالی هم‌چون ممنوعیت پذیرش زنان در رشته‌های خاص. دوم نسبت‌سنجی میان ازدواج دانشجویان و ورود به مقطع تحصیلی بالاتر و سوم - که از باقی دشوارتر است - اجرای یک پژوهش جامع کیفی پیرامون دلایل و انگیزه‌های دانشجویان دختر از ورود به دانشگاه و انتظار آنان از کارکرد یک دانشگاه مطلوب. پس از آن می‌توان در این‌باره محتاطانه‌تر گفت‌وگو کرد. البته تا آن زمان، می‌توان هم‌چنان پرسید که حقیقتاً آن ۶٠ درصد چه می‌شوند؟!

✍🏻 روح‌ الله طالبی‌ توتی
پژوهش‌گر مطالعات جنسیت و زنان

#آموزش_عالی #دانشگاه #ایران #زنان

@tadaeeat

منیره گرجی درگذشت. زنِ مهمِ تاریخِ معاصر ایران. تنها زن حاضر در مجلس خبرگان قانون اساسی که حضورش از سر نمایش و رفع تکلیف نبود. خلاف برخی زنان که در این مواقع مردتر از مردان‌اَند، منیره گرجی مردان پیرامونش را به پرسش گرفت و به چالش کشید و تلاش داشت قانون اساسی، زن‌ستیزانه تاسیس نشود.
هر بار لبخند او به مردی که در جلسه‌ی مجلس خبرگان می‌گوید «عقل زن ناقص است» را می‌بینم، رنج می‌کشم. در خاطراتش گفته برخی مردان حتی بودنِ او را مفسده‌آمیز می‌دانستند و برنمی‌تافتند!
روحش شاد. باشد که بشناسیمش.

@tadaeeat

هنوز نمی‌توانم تحمل کنم؛
گزیده‌ای از روایت منیره گرجی از حضور در مجلس خبرگان

روز اولی کـه بـه مجلـس رفتیم، یکی از روحانیون که نماینده‌ی یکی از شـهر‌های اطراف شـیراز بودند، بلند شدند و اعلام کردند این‌جا مجلس گناه است، یک زن و هفتاد مرد! این خانم باید برود تا ما در این مجلس بمانیم!

خیلی ناراحت‌کننده اسـت، کسانی که قرآن را خوانده‌اند و مقام زن در قرآن را دیده‌اند، این‌چنین حرف بزنند!
هنوز هم نمی‌توانم ایـن حـرف را تحمل کنم. ببینید ایـن مرد با این حرف، مردان را تحقیر کرد و مورد تحقیر قـرار داد.

مـن بـه اظهارات آن نماینده پاسـخ دادم. گفتم مـن مطمئن هسـتم هیچ‌گونه گناهی نمی‌کنم. هرکسی که فکر می‌کند گناه می‌کند مجلس را ترک کند.

در ضمن مـن یک میلیون و نیم رأی دارم؛ درحالی‌که این آقا ۴۰۰ هــزار رأی دارد. مــن در قبال مردمی کــه بـه من رأی داده‌اند مسئول هستم.

چطور یک انسان می تواند آنقدر پسـت باشد که اگــر یک زن در مجلس خبرگان حضور داشــت بــه گناه بیفتد؟ بــرای خودتــان شــرافت و انســانیت قائــل باشید! بسـیاری از روحانیون دیگر بــا حضور مــن مخالف بودند. امـا مثلاً آیت‌الله صدوقـی نماینـده‌ی مـردم یـزد رفتـار بسـیار خوبـی با من داشتند.»

@tadaeeat

میکرومستند "حق زن"

🔹به مناسبت درگذشت سرکار خانم منیره گرجی، تنها نماینده زن مجلس خبرگان قانون اساسی و به پاسداشت تلاش‌ها و مواضع ایشان در مسیر احقاق حق ریاست جمهوریِ زنان میکرومستند "حق زن" کاری از رسانه آزاد، که روایتی از مجادلات جلسات تصویب قانون اساسی پیرامون برابری زن و مرد است، تقدیم می‌شود.

پ.ن: و مدیون منیره گرجی‌ها و آیت‌الله بهشتی‌ها هستیم اگر امروز راه گفت‌وگو پیرامون برخی «مسائل» مسدود نیست!

@anjomanfarabi_ut
@tadaeeat

شکاف‌سازی جنسیتی - اتفاقاً - مهم است!

🔹بحث درباره‌ی چیستی و امکان تحقق الگوی سوم زن با تعریف زن نه‌شرقی و نه‌غربی، بسیار است‌؛ اما روشن است که این گفتمان، باید از نقد فمینیسم و مردسالاری توأمان آغاز شود. پیش‌تر در برنامه‌ی اردی‌بهشت درباره‌ی الگوی سوم زن و نسبت آن با واقع‌گرایی سخن گفته‌بودیم و باید در فرصت دیگری این بحث را پی گرفت. رضوان ولی‌زاده در سرمقاله‌ای با عنوان «در جستجوی الگوی زن تراز» ورودی به گفتمان الگوی سوم زن داشته و به درستی، آن را از نقد فمینیسم آغاز کرده‌است.

🔸در بخشی از این مقاله، به دیدگاه فیلسوف آمریکایی - روسیِ راست‌گرا و مخالف فمينيسم، آین رید پرداخته شده است. وی بیان می‌کند کارویژه‌های زنان و مردان متفاوت است، چون جنس طبیعی آنان متفاوت است و البته این به معنی برتری هیچ‌کدام بر دیگری نیست. تلاش برای احقاق حقوق طبیعی انسان‌ها که به دلیل ذات انسانی‌شان حائز اهمیت است، بسیار مهم‌تر از شکاف‌سازی جنسیتی مبتنی بر تفاوت‌های طبیعی دو جنس و پیگیری حقوق مبتنی بر این تفاوت‌ها است.

🔹این دیدگاه که در نظریات کارکردگرایانه‌ی پیشگامانی چون پارسونز ریشه دارد، در ظاهر از حقوق انسانی زنان دفاع می‌کند. در این که پیگیری حقوق انسانی، جنسیت نمی‌شناسد شکی نیست. اما به دلایلی چند چنین رویکردی، می‌تواند به نادیده گرفتن همان حقوق انسانی زنان بینجامد. اگر می‌پذیریم که زنان به دلیل زن‌بودن، طی سال‌ها مردسالاری ریشه‌دار فرودست انگاشته شده‌اند، حذف عامل جنسیت در احقاق حقوق، قطعاً منجر به نادیده‌گرفتن بخشی از حقوق انسانی آنان خواهد خواهد شد.

🔸 در این مورد اتفاقاً شکاف‌سازی جنسیتی مهم است. عدالت و نه برابری چنین اقتضا می‌کند که به تبعیض‌ها حساس باشیم. تبعیض جنسیتی نیز مانند تبعیض نژادی، دینی و طبقاتی باید مورد توجه قرار بگیرد تا بتوان آن را رفع کرد. از این رو شخصاً با هر رویکردی که به جای تاکید بر عامل جنسیت، آن را منافی انسانی نگریستن به زنان می‌داند مخالفم؛ به ویژه وقتی بحث بر سر احقاق حقوق زنان باشد. زیرا کاملاً این آمادگی وجود دارد که با غلبه‌ی چنین رویکردی، سخن گفتن از زنان و زنانگی و به بحث گذاردن تأثیرات عامل جنسیت و زن‌ بودن در موارد گوناگون به محاق رود.

✍🏻 روح‌ الله طالبی‌ توتی
پژوهش‌گر مطالعات جنسیت و زنان

@tadaeeat

فرشته را دیدم عشق من!
نقش خدیجه در روایات مبعث پیامبر

١. خلاف اهمیتی که مبعث برای مسلمانان دارد، گزارش‌های منابع اسلامی از وحی‌های نخستین و آغاز رسالت پیامبر، تفاوت‌هایی دارند و بعضاً هم‌سو نیز نیستند. مشهورترین گزارش که به روایت «اقرأ/بخوان» نام‌بُردار گشته است، از نخستین گزارش‌های بعثت است. گریگور شولر در کتاب خود پیرامون ماهیت و وثاقت زندگی‌نامه‌ی پیامبر به نقد و بررسی این روایت نیز پرداخته و روند نقل آن را واکاویده است.

٢. روایت از غار حرا آغاز می‌شود؛ جایی که پیامبر جهت عبادت در آن خلوت گزیده بود. ناگهان حضوری قدرتمند و الوهی را احساس می‌کند که از او می‌خواهد «بخواند» و پیامبر پاسخ می‌دهد که خواندن نمی‌داند. فرشته درخواستش را تکرار می‌کند. پس از مکالمه‌ای کوتاه، پیامبر فرشته را می‌بیند که بر اساس گزارش، «گویی سراسر افق را پوشانده بود.»

٣. بلافاصله پس از این تجربه‌ی قدرتمند، پیامبر به خانه و نزد همسرش خدیجه بازمی‌گردد. مواجهه‌ی خدیجه با تجربه‌ی الوهی پیامبر، کاملاً حمایتگرانه است. بنا بر گزارش، خدیجه محاسن اخلاقی پیامبر و امانت‌داری و محبت او به دیگران را یادآوری می‌کند و اطمینان می‌دهد که به تجربه‌ی خالصانه‌ی او ایمان دارد و پیامبر نیز نباید در این مورد نگرانی‌ای به خود راه دهد.

۴. خدیجه ماجرا را با پسرعمویش، وَرَقه در میان می‌گذارد. ورقه پیرمردی در پی حقیقت و احتمالاً مسیحی، شگفت‌زده از آن‌چه شنیده، از خدیجه می‌خواهد تا با همسرش همراهی کند زیرا «ناموس اکبر که بر موسی نازل شده، بر محمد نیز نزول یافته و او پیامبر این قوم خواهد بود.» خدیجه در گام بعد، دیداری میان پیامبر و ورقه ترتیب می‌بیند و در این دیدار، ورقه بنا بر کتب مقدس پیشین، از مرارت‌ها و دشواری‌های مسیر رسالت با پیامبر سخن می‌گوید.

۵. گزارشی دیگر، از تلاش خدیجه برای یقین حقیقی به وحی می‌گوید. زمانی که جبرائیل بر پیامبر نازل می‌شود، خدیجه حجاب از سر بر می‌دارد و از پیامبر می‌پرسد هنوز فرشته را می‌بیند؟ پاسخ منفی پیامبر، مؤیدی بر منشأ الوهی تجربه‌ی وحیانی او به‌شمار می‌رود. ارتباط برهنه‌بودن سر و الوهی‌ بودن این تجربه، می‌تواند با حکمِ انجیلیِ لزوم پوشاندن سر زنان هنگام دعا مرتبط باشد. «هر زنی که برهنه‌سر نزد خدا دعا کند، سر خود را رسوا ساخته‌است... آیا شایسته است که زن ناپوشیده نزد خدا دعا کند؟»

۶. فارغ از نقدهایی که ممکن است به جزئیات این روایات وارد آید، برای قرن‌ها مسلمانان از تمامی مذاهب و فرق، بر مبنای این گزارش‌ها بعثت پیامبر را بزرگ داشته‌اند؛ اما نقش مهمی که خدیجه در این میان ایفا کرده‌است، عموماً به‌اندازه‌ی اهمیت آن در خود روایت، برجسته نشده است. در این گزارش‌ها، عزم راسخ خدیجه در پذیرش بی‌چون و چرای پیامبر و تلاش برای اطمینان و آرامش خاطر او، تصویری از زنی حامی، زیرک و عاشق را به نمایش می‌گذارد؛ همان‌گونه که پیامبر بعدها از او یاد کرده بود.

✍🏻 روح الله طالبی توتی
پژوهش‌گر مطالعات جنسیت و زنان

@tadaeeat

تقصیر ماست که خدا زن‌ستیز نیست؟!

١. این روزها فیلم «موسی کلیم الله؛ به وقت طلوع» در جشنواره‌ی فجر به نمایش درآمده و توجه بسیاری از مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کرده است. من هنوز فیلم را ندیده‌ام و درباره‌ی آن نمی‌نویسم. این یادداشت به بهانه‌ی یکی از پرتکرارترین نقدهایی است که درباره‌ی موسی، چه در فضای نقد تخصصی و چه در فضای عمومی شنیدم‌؛ چرا موسی فیلمی زنانه است و چرا این فیلم نشان داده که به یک زن وحی شده است؟!

٢. همان روزهای نخست جشنواره این مسئله را در یکی از نقدها خواندم. منتقد محترم باور داشت این فیلم تحت تاثیر زن، زندگی، آزادی - به زعم وی - روایتی زنانه از داستان موسی ارائه داده و به همین دلیل، وحی بر یک زن را نشان داده است. بعدتر منتقدی در برنامه‌ای تلویزیونی نیز این امر را در سینمای ایران بی‌سابقه خواند. منتقد دیگری نیز شمشیر را از رو بست و فیلم را به بی‌خاصیت‌سازی مردان متهم کرد و پرسید چرا نقش یوکابد، مادر موسی از نقش عمران، پدر او برجسته‌تر است؟

٣. این انتقاد به نشست خبری فیلم هم راه پیدا کرد. یکی از منتقدان از ابراهیم حاتمی کیا، کارگردان فیلم، پرسید: «نگران نبودید از این که در این فیلم نشان دادید خدا به یک زن وحی می‌کند؟» کارگردان پاسخی کوتاه و روشن به این پرسش عجیب داد:
«من از خودم چیزی را در نیاوردم و این فیلم بر مبنای آیات قرآن ساخته شده است.»

۴. حاتمی کیا راست می‌گوید. این آیه‌ی صریح قرآن است که خدا به مادر موسی وحی کرده. نه الهام و نه هیچ چیز دیگر. وحی! همان‌گونه که به موسی و نوح و ابراهیم و عیسی وحی شده! پدر موسی نه تنها در روایت قرآنی نقشی ندارد، بلکه اصلا هیچ اشاره‌ای به او نشده. روایت میلاد موسی در قرآن کاملاً زنانه است و چهار شخصیت اصلی دارد؛ یوکابد، مادر موسی. میریام، خواهر موسی. فرعون و آسیه، همسر او. سه شخصیت مثبت و یک شخصیت منفی؛ سه زن و یک مرد!

۵. منتقدان احتمالاً فراموش کرده‌اند که شهریار بحرانی پیش‌تر در مریم مقدس، بخش مهمی از روایت خود را بر مسئله‌ی وحی به مریم و خشم کاهنان مردسالار زن‌ستیز از این مسئله متمرکز ساخته بود. سینمای ایران پیش‌تر هم ارتباط وحیانی زنان با خدا را نمایش داده است. جالب توجه است که مهم‌ترین شخصیت‌های زن قرآن، با خدا یا فرشتگان او سخن گفته‌اند. حوا، سارا، یوکابد و مریم...

۶. امیدوارم فیلم «موسی؛ به وقت طلوع» که به میلاد موسی پرداخته است، به روایت قرآنی پایبند باشد و همان‌گونه که منتقدان گفته‌اند، روایتی زنانه ارائه داده باشد. اگر جز این باشد، می‌توان نقدی جدی به فیلم وارد ساخت و از عدم صداقت آن گله کرد. گله‌ی دیگر از رسوخ این حجم از زن‌ستیزی و مردسالاری در اندیشه‌ی ماست. کوچک‌ترین انتظار از کسانی که ادعای دین‌داری دارند این است که با روایت اصیل دین‌شان در قرآن آشنا باشند و ببینند شخصیت‌های زن، کجای روایت‌های قرآن ایستاده‌اند.

٧. و فقط یک پرسش از مردان دغدغه‌مندی که نگران وحی به یک زن شده‌اند... تقصیر ماست که خدا زن‌ستیز نیست؟!

✍🏻 روح الله طالبی توتی
پژوهشگر مطالعات جنسیت و زنان

@tadaeeat

#داستان

«ناگهان آید» روایتی‌ست از سرگذشت شاهدختی که منجی را به جهان می‌آورد.

آن را نیمه‌ی شعبان ١٣٩۴ نوشتم و پنج سال در دفتری ساده گوشه‌ی اتاق خاک می‌خورد. تا این که سال ١٣٩٩ به سرم زد ارسال‌ش کنم برای جشنواره‌ی رویش.
این کار را کردم و «ناگهان آید» رتبه‌ی برگزیده‌ی بخش داستان کوتاه شد.

حالا این داستان کوتاه یکی از اتفاق‌های مهم زندگی من است که آن را مدیون صاحب‌ همین اثر هستم.
حتما که دوست دارم آن را بخوانید؛ مایه‌ی خوش‌حالی خواهد بود 🌟🕊

@tadaeeat

.
مدرسه مطالعات اتوپیای باشگاه اندیشه برگزار می‌کند:

شهر بانوان؛
مروری بر اتوپیانیسم زنانه‌نگر

با ارائه‌ی
روح‌الله طالبی توتی
عضو شورای علمی مدرسه‌ی مطالعات اتوپیا؛ پژوهشگر مطالعات جنسیت و زنان

میزبان:
رضوان ولی‌زاده
دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

شنبه ۱۸ اسفند ۱۴۰۳
ساعت ۱۹

خیابان انقلاب، خیابان وصال شیرازی، کوچه نایبی، پلاک ۲۳، باشگاه اندیشه

حضور برای عموم آزاد و رایگان است
پخش زنده از صفحه اینستاگرام لایو باشگاه اندیشه

به اطلاع گرامیان می‌رسانیم که ضیافت مختصر افطار پیش از نشست و از ساعت ۱۸:۳۰ برقرار است، سپس از ساعت ۱۹ نشست آغاز خواهد شد.

#مطالعات_اتوپیا #اتوپیانیسم_زنانه‌نگر #۸مارس #باشگاه_اندیشه

@bashgahandishe

.
📝درباره‌ی نشست شهر بانوان

ژرفای رابطه‌ی پیچیده و پرابهام زنان با جهانِ آرمان‌شهرها نیازمند تاملی افزون است.

پرداختن به این موضوع، نه تنها فرصتی است برای واکاوی نقش زنان در خلق و تصویرسازی اتوپیاها، بلکه زمینه‌ای است برای تأمل در اندیشه‌ها و رویاهای زنانی که خود، آفریننده‌ی جهان‌های آرمانی بوده‌اند. از دل تاریخِ پرفرازونشیبِ اتوپیانیسم، صدای زنانِ خالق و کنشگر به گوش می‌رسد؛ زنانی که با قلم و اندیشه‌های خود، مرزهای واقعیت را درنوردیده‌اند و جهانی عاری از ستم و سرشار از برابری را تصویر کرده‌اند.

نشست «شهر بانوان» مروری است بر تاریخِ پرفرازونشیبِ اتوپیانیسم زنانه‌نگر، و تلاشی است برای فهمِ این که چگونه زنان، با خلق جهان‌های اتوپیایی، نه تنها به تامل در وضع موجود پرداخته‌اند، بلکه راه‌هایی نو برای اندیشیدن به آینده گشوده‌اند.

در این مسیر، به این پرسش‌ها نیز می‌پردازیم: آیا اتوپیاهای زنانه‌نگر، ماهیتی متفاوت از اتوپیاهای مردانه دارند؟ چگونه زنان، با استفاده از ابزار ادبیات و فلسفه، به بازتعریف مفاهیمی چون قدرت، برابری و عدالت پرداخته‌اند؟ و در نهایت، آیا اتوپیانیسم زنانه‌نگر می‌تواند الهام‌بخش ما باشد؟

این نشست، فرصتی است برای گفت‌وگو، تأمل و کشفِ دوباره‌ی صدای زنان در تاریخِ اندیشه‌ی اتوپیایی. با هم قدم در این راه خواهیم گذاشت و به تماشای جهانی خواهیم نشست که زنان، نه تنها ساکنان آن، بلکه معمارانش بوده‌اند. جهانی که در آن، رویاهای برابری‌طلبانه و عدالت‌محور، به واقعیتی نو تبدیل می‌شود.

#مطالعات_اتوپیا #اتوپیانیسم_زنانه‌نگر #۸مارس #باشگاه_اندیشه

@bashgahandishe

آن پیامبربانو
یادداشتی بر فیلم «موسی کلیم‌الله»

سکانس وحی بر یوکابد در فیلم، باشکوه و تاثیرگذار از آب درآمده. زنی سپیدپوش و روحانی، در چشمه‌ای زلال و جوشان، در برابر خدا ایستاده است؛ سرگشته، حیران، ملول، امیدوار و در انتظار یک پاسخ. این‌جاست که وحی نازل می‌شود؛ با تکرار خطاب «ای مادر موسی...»

در این یادداشت «موسی کلیم الله؛ به‌وقت طلوع» را از منظری زنانه دیدم و به مسئله‌ی پیامبری زنان در سنت اسلامی پرداختم. یادداشت کامل را از پیوند زیر بخوانید 👇🏻

https://vrgl.ir/0nuYq

@tadaeeat

پسران سهم ما و دختران سهم خدا

سیما، زن افغانستانی ٣۴ ساله، دوباره آمده ایران.
شش سال پیش با شوهرش آمده بودند تهران برای بچه‌دار شدن. ١۵ سال بود بچه‌دار نشده بودند. شوهرش تک‌پسر است. ماه‌جبین، مادر شوهرش، از همان سال اول بعد از ازدواج آن‌ها، پیله کرده که سیما عقیم است و پسرش باید زنِ دیگر بگیرد، مبادا پدرخدابیامرزش بی‌نسل بماند. شوهر سیما زیر بار نرفته. دکترها گفته بودند مشکل از سیماست. آمده بودند ایران برای گرفتن تخمک و کاشت جنین. یک سال بعد، سیما و شوهرش با فاطمه و زهرا - دوقلوهای دوماهه‌شان - برگشتند افغانستان.

سیما می‌گوید ماه‌جبین و فامیل‌های شوهرش به دخترها راضی نشده‌اند. تا سیما برای پسرشان پسر نیاورد، هم‌چنان از نظر آنان اجاقش کور است. می‌گوید دکتر گفته این‌بار فقط پسر می‌کارند. ولی هم هزینه‌اش بالاست هم احتمال ماندن جنین‌ها کم‌تر می‌شود. خودش هیچ راضی به این‌کار نیست. ولی می‌گوید مخصوصاً بعد از آمدن طالبان، امیدی به آینده‌ی دخترها ندارد. وقتی نگذاری دخترها درسشان را بخوانند، مثل زنده به گور کردن می‌ماند. شوهرش هم دیگر از غرهای مداوم مادرش کلافه شده. تمام سرمایه‌شان را آورده‌اند تهران تا این‌بار با یک پسر برگردند و اجاق زندگی‌شان روشن شود.

فاطمه و زهرا، دو دختربچه‌ی پنج‌ساله‌ی زیبا، با چشم‌های خوش‌رنگی که شبیه چشم‌های سیما نیست، با بچه‌های دیگر بازی می‌کنند. دو مرد افغانستانی جوان، کنار تاب ایستاده‌اند تا دخترهایشان تاب بخورند. حرفشان گل انداخته. از گرانی تهران و رفتن فامیل‌هایشان گفتند و رسیدند به بچه‌ها. مرد اول به دیگری می‌گوید شما همین دو دختر را دارید؟ پاسخ می‌شنود بله. برای دخترهای هم‌دیگر آرزوی سلامتی می‌کنند. مرد اول می‌گوید دختر شیرین است، نه؟ مرد دوم می‌گوید خیلی. پیغمبر گفته دختر رحمت است. مرد اول می‌گوید دختر غمخوار پدر و مادر است. پسر ولمان می‌کند می‌رود ولی دختر برایمان می‌ماند.
نمی‌دانم. شاید دارند هم‌دیگر را دلداری می‌دهند و ته دلشان آن‌ها هم دوست دارند پسر داشته باشند.

هیچ‌وقت این ماجرا را نفهمیدم. کدام عقل سلیمی می‌پذیرد که پسر و دختر تفاوت دارند؟ کدام انسان منصفی در این دوره و زمانه حکم می‌دهد که فرزند پسر از فرزند دختر بهتر است؟ ما هیچ‌وقت در خانواده پسر و دختر نداشتیم. در این حد که من نمی‌دانستم نوه‌ی پسری یعنی چه! گویا در برخی خانواده‌ها، پسرِ پسر ارج و قرب دارد. بالاخره قرار است نام پدرانش را زنده نگه‌دارد. مگر پلنگ مازندرانیم که نگران حفظ نسلمان باشیم؟!

نگاه می‌کنم به دخترها. و آن آیه‌ی قرآن به ذهنم می‌آید که به طعنه به پسرپرستان می‌گوید:
«دختران سهم خدا شدند و پسران سهم شما؟ چه تقسیم ناعادلانه‌ای!»

✍🏻 روح الله طالبی توتی

@tadaeeat

.
پوشۀ شنیداری نشست
شهر بانوان؛
مروری بر اتوپیانیسم زنانه‌نگر


سخنران:

روح‌الله طالبی توتی
عضو شورای علمی مدرسه‌ی مطالعات اتوپیا؛ پژوهشگر مطالعات جنسیت و زنان


میزبان:

رضوان ولی‌زاده
دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

شنبه ۱۸ اسفند ۱۴۰۳
مدرسه مطالعات اتوپیای باشگاه اندیشه

فایل تصویری نشست را از این‌جا ببینید.

#مطالعات_اتوپیا #اتوپیانیسم_زنانه‌نگر #۸مارس #باشگاه_اندیشه

@bashgahandishe
@tadaeeat

ما آزموده‌ایم در این شهر بخت خویش...
اصفهان، حجاب و پرسش‌های بی‌پاسخ!

١. در بحبوحه‌ی گیرودار افکار عمومی با گشت ارشاد، جامعه‌ی نخبگانی بارها هشدار داد که تداوم سیاست‌های سلبی در موضوع #حجاب، می‌تواند تبعات جبران‌نشدنی داشته باشد. بعدها گفتند حتی حاکمیت - مشخصاً شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد امر به معروف و نهی از منکر - نیز به این نتیجه رسیده بوده که نحوه‌ی ورود به مسئله‌ی حجاب باید تغییر کند. قدر مشترک این دیدگاه هم حذف برخورد خیابانی و نتیجتاً تغییر سازوکار گشت‌ ارشاد بود.

٢. این اتفاق افتاد، اما دیر. خیلی دیر. آن‌قدر دیر که دیگر بود و نبودش تقریباً اهمیتی نداشت. موافقان و مخالفان قانون حجاب صف‌آرایی کردند و بحثی که شاید پیش‌تر اهمیت آن مورد تردید قرار می‌گرفت، به مسئله‌ی اصلی افکار عمومی تبدیل شد. گشت ارشاد جمع شد، قانون جدید حجاب تصویب شد اما ابلاغ نشد، دولت تغییر کرد، تنش‌ها در منطقه شدت گرفت، اقتصاد بحرانی‌تر شد، اما حجاب در صدر اخبار باقی ماند.

٣. قانون جدید حجاب جدا از کلیت آن، در مواردی چند موبه‌مو پیشنهادهای جامعه‌ی نخبگانی را لحاظ کرده است. برخورد خیابانی حذف شده، جرم‌ کیفری به تخلف‌ مدنی تبدیل شده، فرصت اصلاح و تمکین به قانون را مدنظر قرار داده و مهم‌تر، از حجاب شرعی برای تعیین حد پوشش غیرقانونی عدول کرده است. هرچند در تبصره‌ای بدون ضرورت، به عدم رعایت حجاب شرعی اشاره کرده که ممکن نبودن اجرای آن واضح است. اما دیر شده. الان بهار ١۴٠۴ است نه تابستان ١۴٠١. اگر این قانون در مرداد ١۴٠١ اجرا می‌شد، گامی رو‌به‌جلو در مدیریت حجاب به‌شمار می‌رفت. اما حالا... بگذریم! فعلاً که اجرا نشده.

۴. عدم ابلاغ قانون جدید حجاب، حتماً به مذاق برخی خوش نیامده و راه اعمال سلیقه‌ها را گشوده است. تجمع و تحصن غیرقانونی مقابل مجلس که پس از مدارای طولانی نیروی انتظامی در نهایت برچیده شد، بارزترین این واکنش‌ها بود. نمونه‌ی دیگر، اخباری است که از شهر اصفهان به‌گوش می‌رسد. ارسال پیامک تذکر حجاب برای زنان از سوی ستاد امر به معروف و نهی از منکر این شهر، در شهرهای دیگر سابقه نداشته یا دست‌کم با این گستردگی اجرا نشده است. پیامک‌هایی که گویا بعد از سه‌مرتبه، به شکایت قضایی و تشکیل پرونده‌ی کیفری منجر می‌شود.

۵. مسئله، نه ارسال پیامک تذکر است نه احتمال دسترسی ستاد امر به معروف به دوربین‌های امنیتیِ تشخیص چهره و نه حتی اصل قانون حجاب. در گزارش‌ها واقعیات دیگری برجسته شده است که باید موافقان و مخالفان قانون حجاب، هر دو را نگران کند. ارسال پیامک تذکر به زنانی که عرفاً حجاب دارند و هم‌چنین به پدر و برادر زنان بدون حجاب، ازجمله نکاتی است که از نظر حقوقی تأمل‌برانگیز است.

۶. رعایت حجاب یا به‌خاطر باور به حکم شرعی است یا التزام به قانون یا پایبندی به هنجارهای فرهنگی و یا جلوگیری از سوءاستفاده‌ی سیاسی. یک‌بار برای همیشه، باید موضع خود را با این موارد روشن کنیم. اگر دغدغه‌ شرع است، باید زنانی که شرعاً مکلف به حجاب نیستند را از انجام آن معاف کرد. اگر مسئله قانون است، باید درنظر داشت که بزه‌پوشی و اصل فردی بودن مجازات از بدیهی‌ترین اصول اولیه‌ی حقوق است و طبیعتاً اگر فردی مرتکب جرم شده، آگاه کردن خانواده‌ی او و دخیل کردن افراد دیگر در ماجرا مجاز نیست و بیش‌تر به یک واکنش لجوجانه می‌ماند. از نظر فرهنگی و امنیتی نیز کسی که پوشش عرفی را رعایت کرده، صلاح نیست که مورد مؤاخذه قرار بگیرد. متولیان پاسخی برای این اشکالات دارند؟

٧. چه خوب می‌شد اگر زنان نجیب و عفیف ایرانی، به پوشش به‌مثابه‌ی مقوله‌ای هویتی می‌نگریستند و به‌جای تقلید از آن‌چه بر دیگران رفته، پوششی متناسب با سنت‌ها و هنجارهای فرهنگی و دینی خودمان بر می‌گزیدند. اما اگر چنین نیست، باید اصول مسلم شرعی و قانونی و عقلی را زیر پا گذاشت و با خودمختاری و تفرّد، راه اعمال سلیقه در اجرای قانون را گشود؟! این چه تفاوتی با بی‌قانونی دارد؟! خوش‌بختانه یا متأسفانه #حقوق با کسی تعارف ندارد و فارغ از سلیقه‌‌ها، انتظار دارد متولیان حجاب در شهر #اصفهان منطق حقوقی اقدامات خود را تشریح کنند.

✍🏻 روح الله طالبی توتی
پژوهش‌گر مطالعات جنسیت و زنان

@tadaeeat

تو قصاص نمی‌شوی!

١. فاطمه را پدرش کشت. با ضربات چاقو و در ملأ عام. گفتند به دلیل اختلافات خانوادگی. مادر و برادر فاطمه نگذاشتند نام قاتل روی اعلامیه ترحیم ثبت شود. آن‌ها ولیّ دم فاطمه‌اَند ولی چون قاتل، پدر مقتول است، اولیای دم نمی‌توانند او را قصاص کنند. مجازات قاتل اگر پدرِ مقتول باشد، دیه و نهایت چندسالی زندان است.

٢. موضوع پژوهش من برای درس فقه کیفری استدلالی، قصاص پدر در قتل فرزند است. این‌روزها میان کتب فقهی به‌دنبال ریشه‌های این حکم هستم. فقیهان تمام مذاهب اسلامی، متفق‌القول‌اَند که اگر قاتل پدر یا جدپدری مقتول باشد، قصاص نمی‌شود، به جز فقیهان مالکی. آنان شرایطی برای این حکم درنظر می‌گیرند و باور دارند اگر پدر فرزندش را بی‌دلیل و فجیعانه به‌قتل برساند، باید قصاص ‌شود. این رأی خاص مالکیان میان دیگر فقیهان مسلمان طرفداری ندارد.

٣. تمایز دیگری که در این حکم فقهی به‌چشم می‌خورد، تفاوت میان پدر و مادر است. فقیهان شیعه برخلاف فقیهان اهل سنت، چنین معافیتی را برای مادر قائل نیستند و تصریح کرده‌اند که معافیت از قصاص در صورت قتل فرزند، فقط مختص پدر و پدران اوست و مادر در صورت قتل فرزندش حتماً قصاص خواهد شد.

۴. به جز روایات، توجیهاتی که فقیهان برای اثبات این حکم آورده‌اند، جالب توجه است. برخی می‌گویند چون پدر علت وجود فرزند است، نمی‌توان به دلیل قتل او جانش را گرفت. مادر چه؟ در وجود فرزند نقشی ندارد؟ البته ارسطو باور داشت که زن در تشکیل جنین منفعل است!

۵. دیگرانی گفته‌اند پدر آن‌قدر نسبت به فرزندش مهر و عطوفت دارد که مگر در شرایط خاص دست به قتل فرزند نمی‌زند. مادر چه؟ نسبت به فرزند مِهری ندارد؟ البته آنان باور داشتند زن ناقص‌العقل است و تصمیمات احساسی می‌گیرد!

۶. در نهایت، دیدم که برخی فقیهان گفته‌ بودند قصاص مردی که فرزندش را کشته، با حرمت و شأن پدری و لزوم احسان به والدین منافات دارد. مادر چه؟ حرمتی ندارد؟ مگر مادر جزو والدین نیست؟ البته از نظر آنان، زن با مرد برابر نیست!

٧. غرض زیر سؤال بردن اصل این حکم نیست. چون هنوز به نتیجه‌ای قطعی در این‌باره نرسیده‌ام. مثلاً برخی از منظر سیاست جنایی، باور دارند حکم قصاص به قصد تأمین امنیت جانی و روانی جامعه در برابر قتل وضع شده و لازمه‌ی آن این است که اولیای دم امکان اجرا و مطالبه‌ی آن را داشته باشند. اما در صورتی که قاتل، پدر مقتول باشد، اولیای دم - یعنی مادر و خواهر و برادر مقتول - همسر و فرزند خود قاتل هستند و ممکن است به دلایل بسیاری چون ارتباط عاطفی، نگرانی از پیامدها و امنیت روانی، از قصاص قاتل صرف‌نظر کنند. شکی نیست که در این شرایط قاتل و اولیای دم در شرایط برابری نیستند و حکم به قصاص و سپردن آن به اولیای دم، نمی‌تواند مجازات بازدارنده‌ای باشد. از این رو به جای قصاص، باید مجازات درخور و بازدارنده‌ای برای پدر قاتل درنظر گرفت.

٨. دست‌کم مسئله‌ی من، تفاوت پدر و مادر در این حکم است. فقیهانی که همواره از قاعده‌ی تغلیب و الغای خصوصیت و احتیاط در دماء و بی‌شمار کاربست فقهی دیگر بهره‌می‌برند، چرا به زنان که می‌رسند، ناگهان به بن‌بست می‌خورند؟ حتی اگر آن زن، مادر باشد.

✍🏻 روح الله طالبی توتی
پژوهش‌گر مطالعات جنسیت و زنان

#قتل ‌#قانون #قصاص #زنان #مادر #پدر #اسلام #حقوق #مجازات

@tadaeeat

✨به مناسبت روز دختر
انجمن علمی فقه وحقوق دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران برگزار میکند

⚖️بررسی جایگاه وحقوق زنان درفقه
با محوریت:ازدواج برابر در پرتو واکاوی ظرفیت های فقهی شروط ضمن عقد ازدواج

باحضور افتخاری:
روح الله طالبی توتی
دانشجوی دکتری تخصصی حقوق زنان وخانواده دانشگاه تربیت مدرس
پژوهشگر مطالعات جنسیت وزنان

🗓زمان:سه شنبه ۹ اردیبهشت ماه

⏱ساعت :۱۹در بستر مجازی

✅️لینک نشست در همین کانال بارگذاری خواهد شد.
✨انجمن علمی فقه وحقوق دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران ✨
راه ارتباطی ما:
Telegram:@ijalf_ut
Instagram:@lawjp_ut_farabi