Uzbekonomics

"Openbudget - Tashabbusli byudjet" haqida yana bir bor.

Men uchun bu loyiha haligacha O’zbekistonda oxirgi yillarda sodir bo’lgan eng zo'r jarayonlardan biri. Bu haqda avvalroq bir necha marotaba yozganman.

Bu yil turli fikrlar va voqealarni kuzatar ekanman, ikki o’g’iz fikrimni (ba’zilari takroriy bo’lsa ham) bildirib ketay.

Birinchidan, “o’zbekistonliklar o’z soliqlari taqsimlanishida, mahalliy saylovlarda va fuqarolik jamiyati qurishga qiziqish bildirmaydilar, biz boshqachamiz, biz unga va bunga tayyor emasmiz” mazmunidagi shablon gaplarni ba'zida eshitamiz. Shu gaplar to’g’ri emasligiga dalilni aynan "Tashabbusli byudjet” loyihasi ko’rsatib bermoqda desam ham bo’ladi. Biroz bo’lsa ham fuqarolik jamiyati paydo bo’layotgani, fuqarolar o’z soliqlari taqsimotida faollashib borayotganlari faqat va faqat yaxshi emasmi?

Ikkinchidan, aslida Openbudget parlament qilishi kerak bo’lgan ishni qilyapti. Byudjet, soliq to’lovchilarning pullari taqsimoti aslida uning asosiy maydonida, parlamentda xalq vakillari orqali bo’lishi kerak edi. Openbudget atrofidagi hozirgi faollik bizga shu jarayon keyingi bosqichda chinakamiga parlamentga ko’chishiga, tuman, hududlardan saylagan deputatlar o’z ovoz beruvchilariga nima kerak ekanligini boshqa xalq vakillari oldida bahslashib kelishishlariga va nihoyat parlament degan institut to’liq tashkil topishiga menda umid bor.

Uchinchidan, erkinlik va rivojlanishning garovi o’sha oddiy savollarda va unga javob izlashda yotadi: "soliqlarim qayerga ketayapti, nimalarga sarflanyapti? Nima uchun mening soliqlarim taqsimoti mensiz bo’lyapti?” Bu savollar sizni o’ylantirishi kerak, uni berishingiz kerak, javob izlashingiz kerak. Tashabbusli byudjetga qarshi tanqidiy fikrda bo’lganlar aytadi: “Bu narsa uchun davlat borku, bu loyihalar barchasi o’zi qilinishi kerak bo’lgan ishlarku. Biz soliqlarni to’lab qo’yganmizku, vazifamizni bajarib qo’yganmizku, endi davlat o’z ishini qilsin, axir ular maosh oladilar, axir ular bunga majbur” degan.
Ha balki, lekin davlat ota emas, u bizga hamma narsani muhayyo qilib beradigan kuch ham emas. Davlat bu odamlardan alohida tekislikda faoliyat olib boradigan idora, mavhum mashina ham emas, balki shu odamlarni o'zidan vaqtincha tayinlangan boshqaruv instituti. U samarali ishlashi uchun unga checks and balances kerak, uning kuchi tiyib faoliyati nazoratda bo’lishi kerak. Soliq to’lovchi o’z soliqlarini vakillari orqali boshqa soliq to’lovchining vakillari bilan kelishib-baxslashib taqsimlashlari, uning ijrosini ijro hokimiyati qilish kerak ekanligi va uning ustidan nazorat bo’lishi kerak ekanligini qayta-qayta eslab turishimiz kerak.

To’rtinchidan, meni quvontirayotgan kuzatuvlardan biri insonlarda “bu bizning pulimiz, davlatniki emas, davlat bizning tumanga, qishloqqa qachon pul ajratar, qachon asfalt qilar ekan deb kutib o’tirguncha, o’zimiz shuni faolroq bo’lib qilsak bo’lar ekan” degan tushunchalar ko’paymoqda. Oddiygina raqamlarga ko’ra, bu mavsumgi loyihada shu damda qariyb 13.4 million o’zbekistonliklar ovoz beribdilar. Juda katta raqamku bu.

1/2

www.tgoop.com/uzbekonomics/763

12.9K viewsedited  Mar 31, 2023 at 03:00

"Openbudget - Tashabbusli byudjet" haqida yana bir bor.

Men uchun bu loyiha haligacha O’zbekistonda oxirgi yillarda sodir bo’lgan eng zo'r jarayonlardan biri. Bu haqda avvalroq bir necha marotaba yozganman.

Bu yil turli fikrlar va voqealarni kuzatar ekanman, ikki o’g’iz fikrimni (ba’zilari takroriy bo’lsa ham) bildirib ketay.

Birinchidan, “o’zbekistonliklar o’z soliqlari taqsimlanishida, mahalliy saylovlarda va fuqarolik jamiyati qurishga qiziqish bildirmaydilar, biz boshqachamiz, biz unga va bunga tayyor emasmiz” mazmunidagi shablon gaplarni ba'zida eshitamiz. Shu gaplar to’g’ri emasligiga dalilni aynan "Tashabbusli byudjet” loyihasi ko’rsatib bermoqda desam ham bo’ladi. Biroz bo’lsa ham fuqarolik jamiyati paydo bo’layotgani, fuqarolar o’z soliqlari taqsimotida faollashib borayotganlari faqat va faqat yaxshi emasmi?

Ikkinchidan, aslida Openbudget parlament qilishi kerak bo’lgan ishni qilyapti. Byudjet, soliq to’lovchilarning pullari taqsimoti aslida uning asosiy maydonida, parlamentda xalq vakillari orqali bo’lishi kerak edi. Openbudget atrofidagi hozirgi faollik bizga shu jarayon keyingi bosqichda chinakamiga parlamentga ko’chishiga, tuman, hududlardan saylagan deputatlar o’z ovoz beruvchilariga nima kerak ekanligini boshqa xalq vakillari oldida bahslashib kelishishlariga va nihoyat parlament degan institut to’liq tashkil topishiga menda umid bor.

Uchinchidan, erkinlik va rivojlanishning garovi o’sha oddiy savollarda va unga javob izlashda yotadi: "soliqlarim qayerga ketayapti, nimalarga sarflanyapti? Nima uchun mening soliqlarim taqsimoti mensiz bo’lyapti?” Bu savollar sizni o’ylantirishi kerak, uni berishingiz kerak, javob izlashingiz kerak. Tashabbusli byudjetga qarshi tanqidiy fikrda bo’lganlar aytadi: “Bu narsa uchun davlat borku, bu loyihalar barchasi o’zi qilinishi kerak bo’lgan ishlarku. Biz soliqlarni to’lab qo’yganmizku, vazifamizni bajarib qo’yganmizku, endi davlat o’z ishini qilsin, axir ular maosh oladilar, axir ular bunga majbur” degan.
Ha balki, lekin davlat ota emas, u bizga hamma narsani muhayyo qilib beradigan kuch ham emas. Davlat bu odamlardan alohida tekislikda faoliyat olib boradigan idora, mavhum mashina ham emas, balki shu odamlarni o'zidan vaqtincha tayinlangan boshqaruv instituti. U samarali ishlashi uchun unga checks and balances kerak, uning kuchi tiyib faoliyati nazoratda bo’lishi kerak. Soliq to’lovchi o’z soliqlarini vakillari orqali boshqa soliq to’lovchining vakillari bilan kelishib-baxslashib taqsimlashlari, uning ijrosini ijro hokimiyati qilish kerak ekanligi va uning ustidan nazorat bo’lishi kerak ekanligini qayta-qayta eslab turishimiz kerak.

To’rtinchidan, meni quvontirayotgan kuzatuvlardan biri insonlarda “bu bizning pulimiz, davlatniki emas, davlat bizning tumanga, qishloqqa qachon pul ajratar, qachon asfalt qilar ekan deb kutib o’tirguncha, o’zimiz shuni faolroq bo’lib qilsak bo’lar ekan” degan tushunchalar ko’paymoqda. Oddiygina raqamlarga ko’ra, bu mavsumgi loyihada shu damda qariyb 13.4 million o’zbekistonliklar ovoz beribdilar. Juda katta raqamku bu.

1/2

BY Uzbekonomics