عیدگاه

با ردیف یا بی ردیف؟

گاه در کلاس‌های شاهنامه یا سبک‌شناسی از دانشجویان خواسته‌ام که برای این مصراع شاهنامه مصراع دومی بسازند:

سبک شاه را زال بدرود کرد...

آنها هم مصراع‌هایی از این قبیل ساخته‌اند:

«جهان را از اندوه پر دود کرد»، «دل از بازگشتنْش خشنود کرد» و «ز آب مژه بر زمین رود کرد».

نخستین پرسش من پس از دیدن چنین مصراع‌هایی این بوده است که از کجا مطمئن بودید که «کرد» در بیت فردوسی ردیف است و قافیه نیست؟ پرسش بعدی این است که از کجا معلوم که فردوسی «بدرود» را با «خشنود» یا «دود» قافیه می‌کرده است و برای این قافیه‌بندی محدودیتی آوایی نداشته؟
پاسخ این است که مصراع دوم بیت فردوسی مطابق با برخی از نسخه‌ها (از جمله بیروت) بدون ردیف است و بیت را باید بدین گونه تصحیح کرد:

سبک شاه را زال بدرود کرد
دل از رفتن او پر از داغ و درد.

با ضبط اختیارشده در چاپ‌های متداول شاهنامه که احتمالاً در نتیجهٔ انس کاتبان و مصحّحان با قافیه‌های ردیف‌دار پدید آمده است، قافیهٔ بیت مورد بحث دچار اشکالی آوایی می‌شود:

سبک شاه را زال بدرود کرد
دل از رفتن شاه پردود کرد
(چاپ دکتر خالقی، ۱۳۸۶: دفتر ۲، ص ۱۱)

باید توجّه داشت که فردوسی، مانند نظامی و برخلاف برخی از شاعران از جمله ناصر خسرو، واژهٔ «بدرود» یا «درود» را با واو مجهول /ō/ تلفظ می‌کرده است و نمی‌توانسته‌است آن را با «دود» قافیه کند. تلفّظ «دود» با واو معروف /ū/ بوده است، به همین سان که امروز تلفّظ می‌شود.

◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای

@vahididgah

www.tgoop.com/vahididgah/242

2.1K viewsAug 18 at 03:54

با ردیف یا بی ردیف؟

گاه در کلاس‌های شاهنامه یا سبک‌شناسی از دانشجویان خواسته‌ام که برای این مصراع شاهنامه مصراع دومی بسازند:

سبک شاه را زال بدرود کرد...

آنها هم مصراع‌هایی از این قبیل ساخته‌اند:

«جهان را از اندوه پر دود کرد»، «دل از بازگشتنْش خشنود کرد» و «ز آب مژه بر زمین رود کرد».

نخستین پرسش من پس از دیدن چنین مصراع‌هایی این بوده است که از کجا مطمئن بودید که «کرد» در بیت فردوسی ردیف است و قافیه نیست؟ پرسش بعدی این است که از کجا معلوم که فردوسی «بدرود» را با «خشنود» یا «دود» قافیه می‌کرده است و برای این قافیه‌بندی محدودیتی آوایی نداشته؟
پاسخ این است که مصراع دوم بیت فردوسی مطابق با برخی از نسخه‌ها (از جمله بیروت) بدون ردیف است و بیت را باید بدین گونه تصحیح کرد:

سبک شاه را زال بدرود کرد
دل از رفتن او پر از داغ و درد.

با ضبط اختیارشده در چاپ‌های متداول شاهنامه که احتمالاً در نتیجهٔ انس کاتبان و مصحّحان با قافیه‌های ردیف‌دار پدید آمده است، قافیهٔ بیت مورد بحث دچار اشکالی آوایی می‌شود:

سبک شاه را زال بدرود کرد
دل از رفتن شاه پردود کرد
(چاپ دکتر خالقی، ۱۳۸۶: دفتر ۲، ص ۱۱)

باید توجّه داشت که فردوسی، مانند نظامی و برخلاف برخی از شاعران از جمله ناصر خسرو، واژهٔ «بدرود» یا «درود» را با واو مجهول /ō/ تلفظ می‌کرده است و نمی‌توانسته‌است آن را با «دود» قافیه کند. تلفّظ «دود» با واو معروف /ū/ بوده است، به همین سان که امروز تلفّظ می‌شود.

◽️ وحید عیدگاه طرقبه‌ای

@vahididgah

BY عیدگاه