Baxıtlı SARÍBAEV

Камал Мәмбетов
Имтихан
Повесть
- Иним, сонша жылдан бери ислеп бир гарнитур яки гилем ала алмапсыз-дә. Китаптан басқа дүньяңыз жоқ ғой.
- Гарнитур ўақты-сәти менен бола берер. Бирақ китап мениң ушын ең үлкен дүнья, - дедим оның сөзлерин жақтырыңқырамай.
- Сырт ел гарнитурын мен саған саўға етпекшимен, - деди жаңағы киси бир майдан үнсиз қалып.
- Не ушын?
- Мениң баламды университетке киргизсеңиз болғаны...
Мен әллеқандай бир пишинде лал болып қалдым да:
- Кеширерсиз, сиз жаңылыстыңыз, - дедим сигарета тутандырып. - Мен өзимниң ҳадал пулыма гарнитур алыўды мақсет еткен адамман.
- Бирақ, сиз жаңылысып атырсыз, - деди ол адам маған өз идеясын өткизбекши болып. - Мен сизге болмаған менен басқа биреўге мақсетимди орынлатаман.
- Қолыңыздан келсе, орынлат! Бирақ мен усы жасыма келип илимниң пулға сатылыўынан хабарсызбан.
- Соның ушын да еле жассаң, - деди ол киси маған жүзин әллеқандай тыржыйтып.
- Айтпақшы, айлығыңыз неше сом жасы үлкен?
- Бир жүз қырық.
- Ал, мен үш жүз жигирма сом.
Ол және жанланып кетти.
- Соның ушын да сеннен қурғын тураман-дә. Меншикке машинам бар. Ғалы-гилемлерди тротуарға төсеп қойыппан.
- Қандай пулларға алынған? - дедим мен қосып.
Оның түри тәўирақ өзгерип кетти. Ҳәтте ашыўланды.
- Мен қандай болғанда да сеннен бай тураман. Китапларың закуска бола ма? Қолың келип турғанда пайдалан-сеш. Өмириңше экзаменатор боламан дейсең бе?
Китапларымды жерге урғаннан-ақ денем түршигип кетти.
- Ҳарам дүнья маған жақпайды. Шығып кетиўиңизди өтиниш етемен.
Ол дәслеп мениң бирден қызғаныма ҳайран болып турды. Соңынан әсте орнынан турды.
- Кешир, - дедим мен. - Кел деў болғаны менен кет деў жоқ. Бирақ, сизиң өзиңиз мени сол жағдайға түсирип отырсыз.
Ол әстен есиктен шығып кетти. Мен сигаретимди пысқытып шегиўим менен өз орнымда отырып қалдым. Отырып ойланаман. Имтихан институтқа кириўши абитуриентлер ушын ғана керек емес. Бәлким, адамлардың ҳүжданын сынаў ушын да керек. Жаңағыдай ҳарамылардан Ҳадаллық сабағы бойынша неге имтихан алынбайды екен?... Мен усыларды ойлап бөлмеде арман-берман жүре басладым.
4
Ертеңине жазба жумыслары басланды. Тек ҳәр бир жумысқа номер қойылғаны болмаса, кимниң жазғанын билмейсең. Тексериў нәтийжесинде кими жығылды, кими төрт дегендей... Жумыслар соңынан салыстырмалы түрде көрип шығылды. Усындай салыстырмалы тексериўлердиң биринде мен өзимиздиң пар муғаллимниң биреўи менен шатастым да қалдым. Ирсек-тирсек етип жазылған бир бетлик жумысқа тил муғаллими "мазмуны жақсы, сөзди қураўы ықшам" деп төрт қойып жиберипти. Оқып көрсем қәтеси көп. Дәрҳал қайтадан тексерип "еки" қойып жибердим. Сол, сол екен, пар муғаллимим менен келисе алмай-ақ қойдым. Ол экзамен алып турған ўақтымызда баланың жанына барып жумысын белгилеп жиберген екен. Жумыслар титульный листке салынып, ведомстьқа қойылып келгеннен кейин қарасам, пүтин масқарашылық.
"Жийеним экзаменатор, баламды институтқа киргизеди", - деп үйде жамбаслап жатырған дайымның баласы бириншилер қатарында ушып кетипти. Қасындағы жатырған ғаррылардың биреўиниң баласы еки алыпты, екиншиси үш. Тақыркөлде бир апайдың баласы бар еди. Ол да еки. Келиншегимниң бир ағаларының баласы төрт алыпты. Ол да үш жылдан бери республикалық олимпиадаға қатнасып жүрген бала. Үйде, әлбетте, мени үлкен кеўилсизликлер күтпекте еди. Келсе көрермен деп дайым мушына түпирип отырған болыўы керек. Апай да баласының жығылыўын қәлемейди. Усылардың бәрин ойланып аудиторияда бираз отырып қалдым.
Сыртта радио микрофон жазба жумысына қатнасқан балалардың баҳасын еситтире баслады. Төрт, бес баҳасын еситтиргенде балалар қуўанар, ал еки баҳасына келгенде... диктордың өзи де даўысы дым қарлығыңқырап, қапа болып оқып турған еди. Шадлық ҳәм қуўанышларға толы турған майданшадағы жаслар арасында енди салқынлық араласа баслаған сыяқлы еди. Портфелимди алып сыртқа шықтым. Ҳаўа бираз өзгерипти. Жамғыр силпилепти. Есик алдындағы скамейкада бир қыз көз жаслары дәрья болып жыламақта. Оған әллебир нәрселерди айтып, қурдасы жубатпақшы болады. Бирақ қыз қурдасының сөзлерин ҳеш қандай тыңламас.
(Даўамы бар)
Канал: www.tgoop.com/BaxitliSaribaev
06. 09

www.tgoop.com/BaxitliSaribaev/4821

1.1K viewsБахытлы Сарыбаев, Sep 6 at 01:24

Камал Мәмбетов
Имтихан
Повесть
- Иним, сонша жылдан бери ислеп бир гарнитур яки гилем ала алмапсыз-дә. Китаптан басқа дүньяңыз жоқ ғой.
- Гарнитур ўақты-сәти менен бола берер. Бирақ китап мениң ушын ең үлкен дүнья, - дедим оның сөзлерин жақтырыңқырамай.
- Сырт ел гарнитурын мен саған саўға етпекшимен, - деди жаңағы киси бир майдан үнсиз қалып.
- Не ушын?
- Мениң баламды университетке киргизсеңиз болғаны...
Мен әллеқандай бир пишинде лал болып қалдым да:
- Кеширерсиз, сиз жаңылыстыңыз, - дедим сигарета тутандырып. - Мен өзимниң ҳадал пулыма гарнитур алыўды мақсет еткен адамман.
- Бирақ, сиз жаңылысып атырсыз, - деди ол адам маған өз идеясын өткизбекши болып. - Мен сизге болмаған менен басқа биреўге мақсетимди орынлатаман.
- Қолыңыздан келсе, орынлат! Бирақ мен усы жасыма келип илимниң пулға сатылыўынан хабарсызбан.
- Соның ушын да еле жассаң, - деди ол киси маған жүзин әллеқандай тыржыйтып.
- Айтпақшы, айлығыңыз неше сом жасы үлкен?
- Бир жүз қырық.
- Ал, мен үш жүз жигирма сом.
Ол және жанланып кетти.
- Соның ушын да сеннен қурғын тураман-дә. Меншикке машинам бар. Ғалы-гилемлерди тротуарға төсеп қойыппан.
- Қандай пулларға алынған? - дедим мен қосып.
Оның түри тәўирақ өзгерип кетти. Ҳәтте ашыўланды.
- Мен қандай болғанда да сеннен бай тураман. Китапларың закуска бола ма? Қолың келип турғанда пайдалан-сеш. Өмириңше экзаменатор боламан дейсең бе?
Китапларымды жерге урғаннан-ақ денем түршигип кетти.
- Ҳарам дүнья маған жақпайды. Шығып кетиўиңизди өтиниш етемен.
Ол дәслеп мениң бирден қызғаныма ҳайран болып турды. Соңынан әсте орнынан турды.
- Кешир, - дедим мен. - Кел деў болғаны менен кет деў жоқ. Бирақ, сизиң өзиңиз мени сол жағдайға түсирип отырсыз.
Ол әстен есиктен шығып кетти. Мен сигаретимди пысқытып шегиўим менен өз орнымда отырып қалдым. Отырып ойланаман. Имтихан институтқа кириўши абитуриентлер ушын ғана керек емес. Бәлким, адамлардың ҳүжданын сынаў ушын да керек. Жаңағыдай ҳарамылардан Ҳадаллық сабағы бойынша неге имтихан алынбайды екен?... Мен усыларды ойлап бөлмеде арман-берман жүре басладым.
4
Ертеңине жазба жумыслары басланды. Тек ҳәр бир жумысқа номер қойылғаны болмаса, кимниң жазғанын билмейсең. Тексериў нәтийжесинде кими жығылды, кими төрт дегендей... Жумыслар соңынан салыстырмалы түрде көрип шығылды. Усындай салыстырмалы тексериўлердиң биринде мен өзимиздиң пар муғаллимниң биреўи менен шатастым да қалдым. Ирсек-тирсек етип жазылған бир бетлик жумысқа тил муғаллими "мазмуны жақсы, сөзди қураўы ықшам" деп төрт қойып жиберипти. Оқып көрсем қәтеси көп. Дәрҳал қайтадан тексерип "еки" қойып жибердим. Сол, сол екен, пар муғаллимим менен келисе алмай-ақ қойдым. Ол экзамен алып турған ўақтымызда баланың жанына барып жумысын белгилеп жиберген екен. Жумыслар титульный листке салынып, ведомстьқа қойылып келгеннен кейин қарасам, пүтин масқарашылық.
"Жийеним экзаменатор, баламды институтқа киргизеди", - деп үйде жамбаслап жатырған дайымның баласы бириншилер қатарында ушып кетипти. Қасындағы жатырған ғаррылардың биреўиниң баласы еки алыпты, екиншиси үш. Тақыркөлде бир апайдың баласы бар еди. Ол да еки. Келиншегимниң бир ағаларының баласы төрт алыпты. Ол да үш жылдан бери республикалық олимпиадаға қатнасып жүрген бала. Үйде, әлбетте, мени үлкен кеўилсизликлер күтпекте еди. Келсе көрермен деп дайым мушына түпирип отырған болыўы керек. Апай да баласының жығылыўын қәлемейди. Усылардың бәрин ойланып аудиторияда бираз отырып қалдым.
Сыртта радио микрофон жазба жумысына қатнасқан балалардың баҳасын еситтире баслады. Төрт, бес баҳасын еситтиргенде балалар қуўанар, ал еки баҳасына келгенде... диктордың өзи де даўысы дым қарлығыңқырап, қапа болып оқып турған еди. Шадлық ҳәм қуўанышларға толы турған майданшадағы жаслар арасында енди салқынлық араласа баслаған сыяқлы еди. Портфелимди алып сыртқа шықтым. Ҳаўа бираз өзгерипти. Жамғыр силпилепти. Есик алдындағы скамейкада бир қыз көз жаслары дәрья болып жыламақта. Оған әллебир нәрселерди айтып, қурдасы жубатпақшы болады. Бирақ қыз қурдасының сөзлерин ҳеш қандай тыңламас.
(Даўамы бар)
Канал: www.tgoop.com/BaxitliSaribaev
06. 09

BY Baxıtlı SARÍBAEV