معرفی خانواده شاپرک‌های بال‌شفاف (Sesiidae)

شاپرک‌های بال‌شفاف یا زنبورمانند حدود ۱٫۵٠٠ گونه در جهان و حداقل ۵۹ گونه از ایران گزارش شده است که ۱۳ گونه از آنان اندمیک ایران هستند. در میان گونەهای حاضر در ایران تعداد انگشت‌شماری آفت درختان صنوبر، سپیدار، چنار و بید مجنون محسوب می‌شوند، مثلا شاپرک گلزای صنوبر (Paranthrene tabaniformis)، شاپرک زنبورمانند قفقازی (Synanthedon caucasica) و Eusphecia pimplaeformis اما این شاپرک‌ها تهدیدی برای محصولات زراعی ندارند.

تا سال ۲۰۲۱، طبقەبندی این خانوادە بە این صورت بودە است کە بە دو زیرخانواده، ۱۶۵ جنس، ۱٫۵۲۵ گونه و ۴۹ زیرگونه تقسیم شدەاند که بیشتر گونەها متعلق به نواحی بارانی هستند. بالغان روزپرواز هستند و شب‌ها جذب نور نمی‌شوند اما به تلەهای فرومونی واکنش نشان می‌دهند. در قسمت‌هایی از بال اعضاء این خانواده شاهد فقدان پولک هستیم که منجر بە شفافیت بال آن‌ها می‌شود. رنگ بدن عموما زرد و سیاه با جلای آبی است زیرا برجستەترین ویژگی اکثر این شاپرک‌ها میمیک بیتیسی است، بەعبارت دیگر، این شاپرک‌های کاملا بی‌آزار در فرآیند تکاملی شبیه به گونەهایی خطرناک (زنبورها) شدەاند. بە همین دلیل، شباهت رفتاری و ظاهری بسیاری با انواع مختلف زنبورها دارند اما فاقد نیش هستند. درنتیجە، وجود طیف رنگی زرد و سیاە کاملا متداول است. شباهت این خانواده با بال‌غشائیان محدود به رنگ نیست، در برخی گونه‌ها دسته‌ای مو روی پاها هست که شبیه گرده گیاهانی است که توسط زنبورها حمل می‌شود، پرواز برخی نیز صدای شبیه ویزویز پرواز زنبورها ایجاد می‌کند. برای تفکیک ظاهری این خانواده از زنبورها می‌توان در نگاه اول به شکل آنتن (شاخک) و در دیدی دقیق‌تر به اندازه سر، تفاوت قطعات دهانی، بال‌ها و پاها دقت کرد.
آنتن در بسیاری از گونەها تیره، ضخیم و خمیده رو به عقب است. بال‌ها غالبا در مرکز فاقد پولک است و رگ‌بال‌ها مشخص هستند درحالی کە حاشیە بال‌ها با پولک‌های تیرە پوشیدە شده است، البته در ابتدای خروج از شفیرگی پوشش پولکی بال کامل است که بسیاری از پولک‌ها با نخستین پرواز از دست می‌رود. شکم اکثرا باریک، کشیده، دارای نوارهای حلقەای رنگی و پرزهای مقعدی است. پاها بلند، نازک و اغلب رنگی و در برخی گونه ها پاهای عقبی درازتر از معمول هستند.
زیستگاه این گونەها مناطق جنگلی، درختزارها و مناطق پر بارش است، بەهمین علت تنوع آنان در شمال کشور بیشتر از سایر نواحی ایران است.
لارو فاقد رنگدانه است و بخش‌های قفسه سینه آن‌ها تا حدودی بزرگ شده است. لاروها که ممکن است دوره فعالیتشان چندین سال طول بکشد از بخش‌های گوناگون درختان و گیاهان گلدار تغذیه می‌کنند ولی بالغان از شهد و عصاره گیاهان استفاده می‌کنند و مانند زنبورها، نقشی اساسی در گردەافشانی گل‌ها دارند.


تصویر ۱: Paranthrene tabaniformis
تصویر ۲: Synanthedon caucasica
تصویر ۳: Eusphecia pimplaeformis
تصویر ۴: Synanthedon tipuliformis
تصویر ۵: Bembecia transcaucasica
تصویر ۶: Pyropteron minianiformis xerxes
تصویر ۷: Paranthrene diaphana
تصویر ٨: مقایسه ظاهری با زنبورها

نگارش: محمدامین غفاری
#خانواده_های_شاپرک
#بالپولکداران_ایران

سطح زیرین برگ خیار

تصویر کک با بزرگنمایی بالا از نمای جانب

استفاده گوشخیزک از سرسی‌ها برای گرفتن طعمه (جیرجیرک)

جزئیات