Forwarded from Inekas | انعکاس
📚 مرور کوتاه فصل اولِ کتاب «متن و تفسیر» از حسین مدرسی طباطبایی (۲۰۲۲)
✍🏻 برگرفته از مرور مصطفی بارگاهی (پژوهشگر رجال و حدیث شیعه)
مدرسهٔ حقوق دانشگاه هاروارد که مجموعه‌ای از کتب در زمینهٔ فقه اسلامی را در دست دارد، در کتاب «متن و تفسیر» به سراغ ریشه‌های مکتب فقهی جعفری رفته است. مؤلف این کتاب، دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی است که تسلط ویژه‌اش بر منابع اسلامی و همچنین قدرت وی در تحلیل نقادانهٔ منابع تاریخی، به او کمک کرده تا در این کتاب خوانندگان را به سرآغاز تکوین فقه جعفری به دست پایه‌گذار آن، امام جعفربن‌محمد الصادق (ع) ببرد و با ترسیم زمینهٔ تاریخی ظهور و بروز این مکتب، نقش ویژهٔ آن امام را در ارائهٔ تفسیر و تبیینی جدید از منابع فقه در زمان خود، به خوبی به تصویر کشد.
فصل نخست این کتاب، نگاهی است به ابعاد گوناگون زندگانی امام صادق (ع). نویسنده در هشت بخشِ این فصل، می‌کوشد تا از زاویه‌های مختلف، حیات فردی و اجتماعی امام را به نظاره بنشیند و از این رهگذر، تصویری منسجم از شخصیت ایشان در ذهن خوانندگان ایجاد کند.
🔻 مرور مختصر مباحث فصل اول
دو بخش اول این فصل، خواننده را به خانهٔ امام می‌برد و به‌ترتیب با موقعیت خانوادگی و منابع تربیتی امام (ع) در سال‌های آغازین زندگی و نیز تعاملات خانوادگی ایشان در مراحل پسین زندگی آشنا می‌کند. بخش اول نگاهی است گذرا به زندگانی امام محمد باقر (ع)، پدر و مؤثرترین فرد بر امام صادق (ع). در این بخش نویسنده به جنبه‌های مختلفی از حیات امام باقر پرداخته است؛ که امتداد هر یک از آن‌ها را در مشی امام صادق (ع) به روایت کتاب مشاهده می‌کنيم.
نگارنده در بخش سوم به سراغ عملکرد سیاسی امام صادق (ع) می‌رود. وی در این بخش از کتاب با تأکید بر عدم همکاری امام با خیزش‌های علوی بر ضد حکومت از سویی و نارضایتی ایشان از هر نوع مساعدت غیراضطراری حاکمان جور از سوی دیگر، روی‌هم‌رفته راهبرد سیاسی میانه و تقیه‌مدار ایشان را ترسیم می‌کند.
پنج بخش بعدی به جنبهٔ اصلی مورد مطالعهٔ کتاب، یعنی فقه اختصاص یافته و به جایگاه و شیوهٔ فقاهتی امام صادق (ع) می‌پردازد. بخش چهارم مروری است بر جایگاه اجتماعی امام به عنوان فقیهی طراز اول که در میان اصناف مختلف -از شیعیان گرفته تا سایر فقهای بلندمرتبهٔ شبه‌جزیره و عراق و حتی حاکمان- مرجعیت علمی دارد.
جایگاه امام در حلقهٔ شاگردان‌شان و نوع مناسبات ایشان با اصحاب، موضوع بخش پنجم است. نویسنده در این بخش در ضمن تأکید بر پیروی متعبدانه‌ٔ اکثر شاگردان امام از آموزه‌های فقهی ایشان، نشان می‌دهد که تعامل فقهی امام با اصحاب‌شان به گونه‌ای بوده است که به آنان اجازه دهد چالش‌ها و ابهامات خود را با ایشان مطرح کرده و پاسخی علمی دریافت نمایند.
یکی از پدیده‌های شایع در دوران امامت امام صادق (ع)، شکل‌گیری و تفکیک فرقه‌های مختلف کلامی و فقهی از یکدیگر بوده است. در بخش ششم، نویسنده می‌کوشد موضعی میانه را در این منازعات به امام نسبت دهد؛ به این معنی که ایشان از سویی تأکید داشته‌اند که امت اسلامی بسیار از سنت نبوی دور شده و دچار انحراف گشته است، و از سوی دیگر بر روابط حسنهٔ شیعیان‌شان با آحاد جامعهٔ اسلامی اهتمام داشته‌اند.
بخش هفتم به پدیدهٔ جعل حدیث و مواجههٔ امام صادق با آن اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش نشان می‌دهد که امام نقشی پررنگ در تنقیح روایات جعلی نسبت‌داده‌شده به پیامبر داشته و در عین حال، خود ایشان قربانی انواع جعل و تحریف از سوی دو گروه عمدهٔ قصّاص (قصه‌پردازان) و غلات بوده‌اند.
در پایان، بخش هشتم مروری است گذرا بر نقاط جالب توجه اندیشه و رفتار امام صادق (ع) در موضوعات مختلفی همچون سهل‌گیری در عبادت، خوش‌پوشی، ارج‌نهادن به زنان، خیرخواهی نسبت به عموم مردم و همچنین خوش‌رفتاری با حیوانات.
🔻نقد و بررسی کاستی‌های کتاب
این کتاب با تمامی مزایایی که داراست، همانند سایر کتابها دارای اشکالاتی است که بخشی به اختلاف در مبانی، رویکردها، پیش‌فرض‌ها و سلیقهٔ افراد مرتبط است و بحث از آن‌ها، فراتر از گنجایش این مرور مختصر است.
اما برخی مشکلات و لغزش‌های کتاب، عینی‌تر بوده و به خطاهایی در نحوهٔ نقل از منابع و یا نحوهٔ استتناج از شواهد تاریخی یا نحوهٔ انعکاس گزارش‌ها مرتبط است. مطالبی که در این مرور می‌‌آید غالبا از این دسته است.
سرفصل اشکالات مطرح‌شده در این مرور:
🔸 مشکلات آدرس‌دهی
🔸 مشکلات نقل متون احادیث
🔸 ارائهٔ احتمال بدون ذکر شاهد
🔸 شواهد غیر کافی یا غیر مرتبط برای یک ادعا
🔸 خلط میان دو گزارش
🔸 گزارش نادرست
🔸 برداشت ناصواب از عبارت یا داستان
🔸 تعمیم مورد خاص بدون ذکر شاهد
🔸 بیان مطالب بر خلاف شواهد تاریخی
🔸 تکیه بر خبر واحد و در نظر نگرفتن اخبار پرتکرار دیگر
🔺 برای مطالعه بیشتر و تفصیل شواهد مورد نقد، به مرور کامل مصطفی بارگاهی رجوع کنید.
#انعکاس_کتاب
@inekas
✍🏻 برگرفته از مرور مصطفی بارگاهی (پژوهشگر رجال و حدیث شیعه)
مدرسهٔ حقوق دانشگاه هاروارد که مجموعه‌ای از کتب در زمینهٔ فقه اسلامی را در دست دارد، در کتاب «متن و تفسیر» به سراغ ریشه‌های مکتب فقهی جعفری رفته است. مؤلف این کتاب، دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی است که تسلط ویژه‌اش بر منابع اسلامی و همچنین قدرت وی در تحلیل نقادانهٔ منابع تاریخی، به او کمک کرده تا در این کتاب خوانندگان را به سرآغاز تکوین فقه جعفری به دست پایه‌گذار آن، امام جعفربن‌محمد الصادق (ع) ببرد و با ترسیم زمینهٔ تاریخی ظهور و بروز این مکتب، نقش ویژهٔ آن امام را در ارائهٔ تفسیر و تبیینی جدید از منابع فقه در زمان خود، به خوبی به تصویر کشد.
فصل نخست این کتاب، نگاهی است به ابعاد گوناگون زندگانی امام صادق (ع). نویسنده در هشت بخشِ این فصل، می‌کوشد تا از زاویه‌های مختلف، حیات فردی و اجتماعی امام را به نظاره بنشیند و از این رهگذر، تصویری منسجم از شخصیت ایشان در ذهن خوانندگان ایجاد کند.
🔻 مرور مختصر مباحث فصل اول
دو بخش اول این فصل، خواننده را به خانهٔ امام می‌برد و به‌ترتیب با موقعیت خانوادگی و منابع تربیتی امام (ع) در سال‌های آغازین زندگی و نیز تعاملات خانوادگی ایشان در مراحل پسین زندگی آشنا می‌کند. بخش اول نگاهی است گذرا به زندگانی امام محمد باقر (ع)، پدر و مؤثرترین فرد بر امام صادق (ع). در این بخش نویسنده به جنبه‌های مختلفی از حیات امام باقر پرداخته است؛ که امتداد هر یک از آن‌ها را در مشی امام صادق (ع) به روایت کتاب مشاهده می‌کنيم.
نگارنده در بخش سوم به سراغ عملکرد سیاسی امام صادق (ع) می‌رود. وی در این بخش از کتاب با تأکید بر عدم همکاری امام با خیزش‌های علوی بر ضد حکومت از سویی و نارضایتی ایشان از هر نوع مساعدت غیراضطراری حاکمان جور از سوی دیگر، روی‌هم‌رفته راهبرد سیاسی میانه و تقیه‌مدار ایشان را ترسیم می‌کند.
پنج بخش بعدی به جنبهٔ اصلی مورد مطالعهٔ کتاب، یعنی فقه اختصاص یافته و به جایگاه و شیوهٔ فقاهتی امام صادق (ع) می‌پردازد. بخش چهارم مروری است بر جایگاه اجتماعی امام به عنوان فقیهی طراز اول که در میان اصناف مختلف -از شیعیان گرفته تا سایر فقهای بلندمرتبهٔ شبه‌جزیره و عراق و حتی حاکمان- مرجعیت علمی دارد.
جایگاه امام در حلقهٔ شاگردان‌شان و نوع مناسبات ایشان با اصحاب، موضوع بخش پنجم است. نویسنده در این بخش در ضمن تأکید بر پیروی متعبدانه‌ٔ اکثر شاگردان امام از آموزه‌های فقهی ایشان، نشان می‌دهد که تعامل فقهی امام با اصحاب‌شان به گونه‌ای بوده است که به آنان اجازه دهد چالش‌ها و ابهامات خود را با ایشان مطرح کرده و پاسخی علمی دریافت نمایند.
یکی از پدیده‌های شایع در دوران امامت امام صادق (ع)، شکل‌گیری و تفکیک فرقه‌های مختلف کلامی و فقهی از یکدیگر بوده است. در بخش ششم، نویسنده می‌کوشد موضعی میانه را در این منازعات به امام نسبت دهد؛ به این معنی که ایشان از سویی تأکید داشته‌اند که امت اسلامی بسیار از سنت نبوی دور شده و دچار انحراف گشته است، و از سوی دیگر بر روابط حسنهٔ شیعیان‌شان با آحاد جامعهٔ اسلامی اهتمام داشته‌اند.
بخش هفتم به پدیدهٔ جعل حدیث و مواجههٔ امام صادق با آن اختصاص یافته است. نویسنده در این بخش نشان می‌دهد که امام نقشی پررنگ در تنقیح روایات جعلی نسبت‌داده‌شده به پیامبر داشته و در عین حال، خود ایشان قربانی انواع جعل و تحریف از سوی دو گروه عمدهٔ قصّاص (قصه‌پردازان) و غلات بوده‌اند.
در پایان، بخش هشتم مروری است گذرا بر نقاط جالب توجه اندیشه و رفتار امام صادق (ع) در موضوعات مختلفی همچون سهل‌گیری در عبادت، خوش‌پوشی، ارج‌نهادن به زنان، خیرخواهی نسبت به عموم مردم و همچنین خوش‌رفتاری با حیوانات.
🔻نقد و بررسی کاستی‌های کتاب
این کتاب با تمامی مزایایی که داراست، همانند سایر کتابها دارای اشکالاتی است که بخشی به اختلاف در مبانی، رویکردها، پیش‌فرض‌ها و سلیقهٔ افراد مرتبط است و بحث از آن‌ها، فراتر از گنجایش این مرور مختصر است.
اما برخی مشکلات و لغزش‌های کتاب، عینی‌تر بوده و به خطاهایی در نحوهٔ نقل از منابع و یا نحوهٔ استتناج از شواهد تاریخی یا نحوهٔ انعکاس گزارش‌ها مرتبط است. مطالبی که در این مرور می‌‌آید غالبا از این دسته است.
سرفصل اشکالات مطرح‌شده در این مرور:
🔸 مشکلات آدرس‌دهی
🔸 مشکلات نقل متون احادیث
🔸 ارائهٔ احتمال بدون ذکر شاهد
🔸 شواهد غیر کافی یا غیر مرتبط برای یک ادعا
🔸 خلط میان دو گزارش
🔸 گزارش نادرست
🔸 برداشت ناصواب از عبارت یا داستان
🔸 تعمیم مورد خاص بدون ذکر شاهد
🔸 بیان مطالب بر خلاف شواهد تاریخی
🔸 تکیه بر خبر واحد و در نظر نگرفتن اخبار پرتکرار دیگر
🔺 برای مطالعه بیشتر و تفصیل شواهد مورد نقد، به مرور کامل مصطفی بارگاهی رجوع کنید.
#انعکاس_کتاب
@inekas
Telegram
کتابخانه انعکاس
مصطفی بارگاهی (۱۴۰۲)، مرور متن و تفسیر، مجموعه آنلاین «انعکاس ادبیات».
@inekas
@inekas
بسم الله الرحمن الرحیم
#اصول_حدیث
آیا نقل یک حدیث به معنای قبول آن توسط راوی آن حدیث می‌باشد؟ (در سه فرسته)
برخی محققین معتقدند که روایت شدن یک کتاب توسط یک راوی، به منزله‌ی قبول احادیث آن کتاب بوده است. همچنین شاید بتوان گفت: تصوری عمومی در حوزه‌ی حدیث چنین است که حضور یک راوی در سند یک حدیث، به معنای قبول آن حدیث در نزد اوست.
اما شواهد مختلفی بر خلاف این تصور وجود دارد که نشان می‌دهد اتجاه عمومی اصحاب در قرون نخستین، اینچنین نبوده است.
توضیح اینکه:
شیوه‌ی انتقال احادیث در شیعه به صورت مکتوب بوده است. این اتفاق از طبقه‌ی دوم راویان (شاگردان راویان مستقیم) بسیار متعارف شده و در طبقات بعد کمتر حدیثی (از احادیث طبقات قبل) می‌توان یافت که منبعی مکتوب نداشته و به صورت شفاهی نقل شده باشد. اما سؤال این است: آیا به صرف حضور یک راوی در سند حدیث، می‌توان گفت آن حدیث نزد او مورد قبول بوده است و این را به معنای تلقی به قبول آن حدیث در نزد چند راوی حاضر در سند بدانیم؟
البته قبول حدیث به دو صورت است:
- قبول صدور حدیث از امام
- قبول صحت مضمون حدیث
گاه ممکن است صدور حدیث از امام مورد قبول باشد ولی مضمون آن صحیح نباشد، به این معنی که مضمون به صورت تقیه‌ای صادر شده باشد. در این نوشتار، منظور از قبول حدیث توسط راوی قبول آن به هر دو معنی است.
سابقا بیان کردیم که نقل احادیث مکتوب به دو صورت، انجام می‌شده است:
اول: روایت کردن کتابهای گذشتگان به صورت کامل (مراد از کتب گذشتگان، کتابهای اساتید راوی و طبقات پیش از استاد است)
دوم: تصنیف کتابی جدید با استفاده از احادیث موجود در کتب گذشتگان
در صورت دوم، گاه می‌توان احراز کرد که نویسنده‌ی کتاب، احادیث مورد قبول خود را در کتابش وارد کرده است، و گاه نیز عکس این مطلب قابل اثبات است، بدین صورت که مصنف، قصد جمع کردن احادیث مختلف را در موضوعی خاص بدون ارزیابی داشته است. به عنوان مثال کتابهای سی‌گانه‌ی حسین بن سعید که غالبا دارای موضوعاتی فقهی است مشتمل بر احادیث متعارض است و نمی‌توان گفت تمامی این احادیث در نزد ایشان مورد قبول بوده است. یا کتاب‌هایی که صدوق به نحو موضوعی در مباحث توحید، علل الشرائع، خصال محموده و مذمومه و دیگر موضوعات نگاشته است را می‌توان از این قبیل دانست. گاه خود صدوق نیز در ذیل برخی احادیث این کتابها، نقدی بر صحت حدیث وارد می‌کند. همچنین در مقدمه‌ی "کتاب من لا يحضره الفقيه" هم بیان داشته است که "قصد من در این کتاب مانند قصد [سایر] مصنفین نیست که تمامی آنچه برای ایشان روایت شده است را [در کتابشان] وارد می‌کنند...". این عبارت خود نشان از آن دارد که صدوق در کتابهای دیگرش لزوما بر احادیث مورد قبول، تکیه نداشته است.
اما در صورت اول که راوی، کتب گذشتگان را به صورت کامل روایت می‌کند آیا می‌توان گفت که محتوای آن کتب را تماما مقبول می‌دانسته است؟
به نظر می‌رسد وقتی تصنیف کتابی حدیثی لزوما به معنای قبول تمامی احادیث آن توسط نگارنده نیست پس روایت کردن کتابهای گذشتگان نیز به معنای قبول تمامی محتوای آن توسط راوی نخواهد بود، ولی اجمالا شواهدی برای این مطلب بیان می‌شود:
١. در طریق به کتابهای متقدمین، راویانی دیده می‌شوند که بسیار پر کار بوده و کتابهای مختلفی را روایت کرده‌اند. طبیعتا این کتابها نیز مشتمل بر احادیث متعارضی بوده است که معمولا یکی از طرفین تعارض، رد می‌شده است. به عنوان نمونه طبق برخی نقل‌ها احمد اشعری کتابهای صد تن از اصحاب ابی عبدالله علیه السلام را به واسطه‌ی ابن‌ابی‌عمیر روایت کرده است. آیا می‌توان گفت تمامی محتوای کتب این صد تن، مورد قبول ابن‌ابی‌عمیر یا احمد اشعری بوده است؟
٢. گاه در احادیث متعارضی که به دست ما رسیده است دیده می‌شود که یک راوی در هر دو طرف تعارض، حضور دارد. آیا آن راوی هر دو حدیث متعارض را قبول داشته است؟
٣. گفتیم که بسیاری از کتابهای قدما خود مشتمل بر احادیث متعارض بوده یا از شواهدی روشن می‌شود که تمامی احادیث آن در نزد مصنفش مورد قبول نبوده است. آیا می‌توان گفت: تمامی احادیث آن کتابها نزد مصنفین‌شان مورد قبول نبوده است ولی نزد کسانی که آن کتابها را روایت می‌کرده‌اند مقبول بوده است؟
۴. در کتب صدوق احادیث متعددی از محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمة) وجود دارد که از مستثنیات ابن ولید محسوب می‌شود ولی صدوق آن‌ها را از ابن ولید روایت کرده است. آیا می‌توان گفت ابن ولید این احادیث را قبول داشته و در عین حال آن‌ها را استثنا کرده است؟
(ادامه در فرسته‌ی بعد)
@HadithFehrestRejal
#اصول_حدیث
آیا نقل یک حدیث به معنای قبول آن توسط راوی آن حدیث می‌باشد؟ (در سه فرسته)
برخی محققین معتقدند که روایت شدن یک کتاب توسط یک راوی، به منزله‌ی قبول احادیث آن کتاب بوده است. همچنین شاید بتوان گفت: تصوری عمومی در حوزه‌ی حدیث چنین است که حضور یک راوی در سند یک حدیث، به معنای قبول آن حدیث در نزد اوست.
اما شواهد مختلفی بر خلاف این تصور وجود دارد که نشان می‌دهد اتجاه عمومی اصحاب در قرون نخستین، اینچنین نبوده است.
توضیح اینکه:
شیوه‌ی انتقال احادیث در شیعه به صورت مکتوب بوده است. این اتفاق از طبقه‌ی دوم راویان (شاگردان راویان مستقیم) بسیار متعارف شده و در طبقات بعد کمتر حدیثی (از احادیث طبقات قبل) می‌توان یافت که منبعی مکتوب نداشته و به صورت شفاهی نقل شده باشد. اما سؤال این است: آیا به صرف حضور یک راوی در سند حدیث، می‌توان گفت آن حدیث نزد او مورد قبول بوده است و این را به معنای تلقی به قبول آن حدیث در نزد چند راوی حاضر در سند بدانیم؟
البته قبول حدیث به دو صورت است:
- قبول صدور حدیث از امام
- قبول صحت مضمون حدیث
گاه ممکن است صدور حدیث از امام مورد قبول باشد ولی مضمون آن صحیح نباشد، به این معنی که مضمون به صورت تقیه‌ای صادر شده باشد. در این نوشتار، منظور از قبول حدیث توسط راوی قبول آن به هر دو معنی است.
سابقا بیان کردیم که نقل احادیث مکتوب به دو صورت، انجام می‌شده است:
اول: روایت کردن کتابهای گذشتگان به صورت کامل (مراد از کتب گذشتگان، کتابهای اساتید راوی و طبقات پیش از استاد است)
دوم: تصنیف کتابی جدید با استفاده از احادیث موجود در کتب گذشتگان
در صورت دوم، گاه می‌توان احراز کرد که نویسنده‌ی کتاب، احادیث مورد قبول خود را در کتابش وارد کرده است، و گاه نیز عکس این مطلب قابل اثبات است، بدین صورت که مصنف، قصد جمع کردن احادیث مختلف را در موضوعی خاص بدون ارزیابی داشته است. به عنوان مثال کتابهای سی‌گانه‌ی حسین بن سعید که غالبا دارای موضوعاتی فقهی است مشتمل بر احادیث متعارض است و نمی‌توان گفت تمامی این احادیث در نزد ایشان مورد قبول بوده است. یا کتاب‌هایی که صدوق به نحو موضوعی در مباحث توحید، علل الشرائع، خصال محموده و مذمومه و دیگر موضوعات نگاشته است را می‌توان از این قبیل دانست. گاه خود صدوق نیز در ذیل برخی احادیث این کتابها، نقدی بر صحت حدیث وارد می‌کند. همچنین در مقدمه‌ی "کتاب من لا يحضره الفقيه" هم بیان داشته است که "قصد من در این کتاب مانند قصد [سایر] مصنفین نیست که تمامی آنچه برای ایشان روایت شده است را [در کتابشان] وارد می‌کنند...". این عبارت خود نشان از آن دارد که صدوق در کتابهای دیگرش لزوما بر احادیث مورد قبول، تکیه نداشته است.
اما در صورت اول که راوی، کتب گذشتگان را به صورت کامل روایت می‌کند آیا می‌توان گفت که محتوای آن کتب را تماما مقبول می‌دانسته است؟
به نظر می‌رسد وقتی تصنیف کتابی حدیثی لزوما به معنای قبول تمامی احادیث آن توسط نگارنده نیست پس روایت کردن کتابهای گذشتگان نیز به معنای قبول تمامی محتوای آن توسط راوی نخواهد بود، ولی اجمالا شواهدی برای این مطلب بیان می‌شود:
١. در طریق به کتابهای متقدمین، راویانی دیده می‌شوند که بسیار پر کار بوده و کتابهای مختلفی را روایت کرده‌اند. طبیعتا این کتابها نیز مشتمل بر احادیث متعارضی بوده است که معمولا یکی از طرفین تعارض، رد می‌شده است. به عنوان نمونه طبق برخی نقل‌ها احمد اشعری کتابهای صد تن از اصحاب ابی عبدالله علیه السلام را به واسطه‌ی ابن‌ابی‌عمیر روایت کرده است. آیا می‌توان گفت تمامی محتوای کتب این صد تن، مورد قبول ابن‌ابی‌عمیر یا احمد اشعری بوده است؟
٢. گاه در احادیث متعارضی که به دست ما رسیده است دیده می‌شود که یک راوی در هر دو طرف تعارض، حضور دارد. آیا آن راوی هر دو حدیث متعارض را قبول داشته است؟
٣. گفتیم که بسیاری از کتابهای قدما خود مشتمل بر احادیث متعارض بوده یا از شواهدی روشن می‌شود که تمامی احادیث آن در نزد مصنفش مورد قبول نبوده است. آیا می‌توان گفت: تمامی احادیث آن کتابها نزد مصنفین‌شان مورد قبول نبوده است ولی نزد کسانی که آن کتابها را روایت می‌کرده‌اند مقبول بوده است؟
۴. در کتب صدوق احادیث متعددی از محمد بن احمد بن یحیی (صاحب نوادر الحکمة) وجود دارد که از مستثنیات ابن ولید محسوب می‌شود ولی صدوق آن‌ها را از ابن ولید روایت کرده است. آیا می‌توان گفت ابن ولید این احادیث را قبول داشته و در عین حال آن‌ها را استثنا کرده است؟
(ادامه در فرسته‌ی بعد)
@HadithFehrestRejal
Telegram
حدیث، فهرست، رجال
(ادامه از فرسته‌ی قبل۴)
چند نکته:
اول: افراد این طبقه علاوه بر نقش مهمّی که در تصنیف کتاب داشته‌اند (تا جایی که به برخی چون صفوان ٣٠ کتاب و به برخی چون ابن‌ابی‌عمیر ٩۴ کتاب نسبت داده‌اند) کتابهای مشایخ خود را نیز برای شاگردان روایت می‌کرده‌اند. در واقع…
چند نکته:
اول: افراد این طبقه علاوه بر نقش مهمّی که در تصنیف کتاب داشته‌اند (تا جایی که به برخی چون صفوان ٣٠ کتاب و به برخی چون ابن‌ابی‌عمیر ٩۴ کتاب نسبت داده‌اند) کتابهای مشایخ خود را نیز برای شاگردان روایت می‌کرده‌اند. در واقع…
(ادامه از فرسته‌ی قبل)
۵. ابوالبختری وهب بن وهب، در شیعه و عامه به عنوان کذاب، شناخته می‌شود اما به شهادت نجاشی، کتاب او را جماعتی روایت کرده‌اند. همچنین این کتاب در قرن سوم تا پنجم نیز روایت شده و به قم و بغداد رسیده است. آیا می‌توان گفت افرادی که این کتاب را مستقیما از او گرفته و برای دیگران روایت کرده‌اند و همچنین افرادی که در طبقات بعد راوی این کتاب بوده‌اند تمامی احادیث این کتاب را قبول داشته‌اند؟ طرفه اینکه پدر صدوق و عبدالله بن جعفر الحمیری نیز در طریق نجاشی به این کتاب قرار دارند که هر دو از مشایخ بزرگ قم می‌باشند.
۶. نجاشی گاه محتوای برخی کتب را مورد حمله قرار می‌دهد ولی در عین حال، آن کتابها را از اساتید خویش روایت می‌کند.
مثال‌هایی روشن‌تر:
متأسفانه چون عمده‌ی کتابهای مربوط به قرن دوم و سوم به دست ما نرسیده است شاید تصور این مطلب کمی دشوار باشد، لذا با دو مثال واضح‌تر، مطلب را به نحو ملموس‌تر، ارائه می‌دهم:
١. شیخ مفید راوی عمده‌ی کتابهای شیخ صدوق است و می‌دانیم در قبول بسیاری از این احادیث (چه در فقه و چه در کلام) با ایشان مخالف است. حال تصور کنید شیخ طوسی با اجازه‌ای که از مفید داشته حدیثی را از کتاب صدوق روایت کند. آیا می‌توان گفت آن حدیث را مفید قبول داشته است؟ طبیعتا خیر. در اینجا مفید تنها طریق شیخ به کتاب صدوق است. صورت نقل کتابهای قرن دوم و سوم نیز اینچنین است. بسیاری از راویان حاضر در سند احادیث، در واقع طریقی برای نقل کتب گذشتگان بوده‌اند.
٢. بسیاری از علمای گذشته پس از قرن پنجم، با اجازاتی عام و خاص، کتابهای گذشته را برای شاگردان خود روایت کرده‌اند؛ مانند علامه حلی در قرن هفتم و هشتم و علامه مجلسی در قرن یازدهم و دوازدهم. این بزرگان راوی کتابهای کلینی، صدوق، شیخ طوسی و دیگران بوده‌اند و در طریق بسیاری از اجازات موجود، قرار دارند، ولی آیا ما می‌توانیم در مورد تک‌تک احادیث بگوییم که نزد علامه حلی و علامه مجلسی مورد قبول بوده است؟ طبیعتا پاسخ، منفی است، خصوصا که خود ایشان در بسیاری از این احادیث، مناقشه کرده و آن‌ها را رد کرده‌اند اما در عین حال، اجازه‌ی روایت کردن آن را داده‌اند.
در قرن دوم تا چهارم نیز به همین صورت بوده است هر چند در آن زمان اجازات عام، مطرح نبوده و اجازه‌ی خاص نیز کمتر بوده است و غالبا کتابها قرائت و سماع می‌شده است، اما اینکه یک شاگرد، کتابی را نزد استادش بخواند و استاد، طریق او به آن کتاب باشد به این معنی نبوده است که استاد، تمامی احادیث آن کتاب را قبول داشته است.
چند نکته:
اول: در همان قرون نخستین نیز افراد سختگیری وجود داشته‌اند که ممکن بود هر کتابی را روایت نکنند همانگونه که از هر شخصی روایت نمی‌کرده‌اند، ولی از شواهد موجود چنین برمی‌آید که اتجاه کلی اصحاب، بر خلاف این بوده و کتابها را روایت می‌کرده‌اند هر چند تمامی احادیث آن‌ها مورد قبولشان نباشد.
دوم: طبیعتا کتاب‌هایی وجود داشته‌اند که سراسر باطل بوده‌اند. ممکن است در قرن دوم و سوم برخی اصحاب، از نقل کردن چنین کتاب‌هایی نیز ابا داشته‌اند هر چند می‌دانیم برخی دیگر، این کتابها را روایت کرده‌اند.
سوم: فایده‌ی نقل کتابهای افراد، قبول صحت انتساب آن کتاب به صاحبانش بوده است، نه قبول صدور احادیث آن از امامان یا قبول صحت محتوای آن. اصحاب متقدم سعی کرده‌اند میراث گذشتگان را حفظ کنند و ارزیابی را به آیندگان واگذارند، چرا که: "ربّ حامل فقه إلی من هو أفقه منه". در واقع اگر بنا بود اصحاب، تنها کتاب‌هایی را روایت کنند که تمامی احادیث آن را قبول داشته باشند شاید کمتر کتابی از کتب متقدم به آیندگان می‌رسید.
چهارم: این امکان برای گذشتگان وجود داشت که تنها بخش‌های مورد قبول کتابها را برای شاگردان خود روایت کنند و در عین حال، آن کتابها را به صورت ناقص به مصنفین آن نسبت دهند ولی این کار از امانتداری علمی به دور بود. اگر چنین کاری انجام می‌گرفت، آن کتاب، کتابی مستقل شده و به شخصی که چنین کاری کرده بود نسبت داده می‌شد، همانگونه که غالبا در صورت زیادت در کتاب نیز، کتاب سابق به همراه زیادات در آن، کتابی جدید را تشکیل می‌داد و به کسی که در آن زیادت کرده بود نسبت داده می‌شد، مانند زیادات علی بن مهزیار در کتابهای حسین بن سعید.
در قرنهای بعد نیز شیخ طوسی که کتاب رجال کشی و الشافی سید مرتضی را تلخیص کرد آن‌ها را کتابی مستقل دانست و به خود نسبت داد.
(ادامه در فرسته‌ی بعد)
@HadithFehrestRejal
۵. ابوالبختری وهب بن وهب، در شیعه و عامه به عنوان کذاب، شناخته می‌شود اما به شهادت نجاشی، کتاب او را جماعتی روایت کرده‌اند. همچنین این کتاب در قرن سوم تا پنجم نیز روایت شده و به قم و بغداد رسیده است. آیا می‌توان گفت افرادی که این کتاب را مستقیما از او گرفته و برای دیگران روایت کرده‌اند و همچنین افرادی که در طبقات بعد راوی این کتاب بوده‌اند تمامی احادیث این کتاب را قبول داشته‌اند؟ طرفه اینکه پدر صدوق و عبدالله بن جعفر الحمیری نیز در طریق نجاشی به این کتاب قرار دارند که هر دو از مشایخ بزرگ قم می‌باشند.
۶. نجاشی گاه محتوای برخی کتب را مورد حمله قرار می‌دهد ولی در عین حال، آن کتابها را از اساتید خویش روایت می‌کند.
مثال‌هایی روشن‌تر:
متأسفانه چون عمده‌ی کتابهای مربوط به قرن دوم و سوم به دست ما نرسیده است شاید تصور این مطلب کمی دشوار باشد، لذا با دو مثال واضح‌تر، مطلب را به نحو ملموس‌تر، ارائه می‌دهم:
١. شیخ مفید راوی عمده‌ی کتابهای شیخ صدوق است و می‌دانیم در قبول بسیاری از این احادیث (چه در فقه و چه در کلام) با ایشان مخالف است. حال تصور کنید شیخ طوسی با اجازه‌ای که از مفید داشته حدیثی را از کتاب صدوق روایت کند. آیا می‌توان گفت آن حدیث را مفید قبول داشته است؟ طبیعتا خیر. در اینجا مفید تنها طریق شیخ به کتاب صدوق است. صورت نقل کتابهای قرن دوم و سوم نیز اینچنین است. بسیاری از راویان حاضر در سند احادیث، در واقع طریقی برای نقل کتب گذشتگان بوده‌اند.
٢. بسیاری از علمای گذشته پس از قرن پنجم، با اجازاتی عام و خاص، کتابهای گذشته را برای شاگردان خود روایت کرده‌اند؛ مانند علامه حلی در قرن هفتم و هشتم و علامه مجلسی در قرن یازدهم و دوازدهم. این بزرگان راوی کتابهای کلینی، صدوق، شیخ طوسی و دیگران بوده‌اند و در طریق بسیاری از اجازات موجود، قرار دارند، ولی آیا ما می‌توانیم در مورد تک‌تک احادیث بگوییم که نزد علامه حلی و علامه مجلسی مورد قبول بوده است؟ طبیعتا پاسخ، منفی است، خصوصا که خود ایشان در بسیاری از این احادیث، مناقشه کرده و آن‌ها را رد کرده‌اند اما در عین حال، اجازه‌ی روایت کردن آن را داده‌اند.
در قرن دوم تا چهارم نیز به همین صورت بوده است هر چند در آن زمان اجازات عام، مطرح نبوده و اجازه‌ی خاص نیز کمتر بوده است و غالبا کتابها قرائت و سماع می‌شده است، اما اینکه یک شاگرد، کتابی را نزد استادش بخواند و استاد، طریق او به آن کتاب باشد به این معنی نبوده است که استاد، تمامی احادیث آن کتاب را قبول داشته است.
چند نکته:
اول: در همان قرون نخستین نیز افراد سختگیری وجود داشته‌اند که ممکن بود هر کتابی را روایت نکنند همانگونه که از هر شخصی روایت نمی‌کرده‌اند، ولی از شواهد موجود چنین برمی‌آید که اتجاه کلی اصحاب، بر خلاف این بوده و کتابها را روایت می‌کرده‌اند هر چند تمامی احادیث آن‌ها مورد قبولشان نباشد.
دوم: طبیعتا کتاب‌هایی وجود داشته‌اند که سراسر باطل بوده‌اند. ممکن است در قرن دوم و سوم برخی اصحاب، از نقل کردن چنین کتاب‌هایی نیز ابا داشته‌اند هر چند می‌دانیم برخی دیگر، این کتابها را روایت کرده‌اند.
سوم: فایده‌ی نقل کتابهای افراد، قبول صحت انتساب آن کتاب به صاحبانش بوده است، نه قبول صدور احادیث آن از امامان یا قبول صحت محتوای آن. اصحاب متقدم سعی کرده‌اند میراث گذشتگان را حفظ کنند و ارزیابی را به آیندگان واگذارند، چرا که: "ربّ حامل فقه إلی من هو أفقه منه". در واقع اگر بنا بود اصحاب، تنها کتاب‌هایی را روایت کنند که تمامی احادیث آن را قبول داشته باشند شاید کمتر کتابی از کتب متقدم به آیندگان می‌رسید.
چهارم: این امکان برای گذشتگان وجود داشت که تنها بخش‌های مورد قبول کتابها را برای شاگردان خود روایت کنند و در عین حال، آن کتابها را به صورت ناقص به مصنفین آن نسبت دهند ولی این کار از امانتداری علمی به دور بود. اگر چنین کاری انجام می‌گرفت، آن کتاب، کتابی مستقل شده و به شخصی که چنین کاری کرده بود نسبت داده می‌شد، همانگونه که غالبا در صورت زیادت در کتاب نیز، کتاب سابق به همراه زیادات در آن، کتابی جدید را تشکیل می‌داد و به کسی که در آن زیادت کرده بود نسبت داده می‌شد، مانند زیادات علی بن مهزیار در کتابهای حسین بن سعید.
در قرنهای بعد نیز شیخ طوسی که کتاب رجال کشی و الشافی سید مرتضی را تلخیص کرد آن‌ها را کتابی مستقل دانست و به خود نسبت داد.
(ادامه در فرسته‌ی بعد)
@HadithFehrestRejal
(ادامه از فرسته‌ی قبل)
پنجم: رویکرد ابن ولید در قرن چهارم با گذشتگان ایشان کمی متفاوت بود. ایشان احادیث نامقبول برخی کتابها را استثنا کرد و در عین حال در هنگام قرائت و سماع کتابها، مشکل‌دار بودن برخی احادیث و راویان را نیز به شاگردان تذکر می‌داد و گویا حتی گاهی اجازه‌ی روایت کردن برخی احادیث موجود در کتاب را نمی‌داد، ولی این رویه، پیش از ایشان متعارف نبوده است. گفتیم که گویا حتی استثناهای ایشان نیز به معنای عدم اجازه‌ی روایت کردن احادیث استثنا شده نبوده است و الا چگونه ممکن است شاگرد ایشان (شیخ صدوق) همین مستثنیات را در کتب خود به واسطه‌ی ایشان روایت کرده باشد؟!
ششم: بحثی که در مورد "طریق بودن برخی افراد" و همچنین "لزوم احراز مقبول بودن احادیث یک کتاب در نزد مصنفش" مطرح کردیم در مورد راویان مستقیم، صادق نیست. راوی مستقیم طبیعتا مدعی است حدیثی را که روایت می‌کند از امام شنیده است و معمولا آن را حکم واقعی (و نه تقیه‌ای) می‌داند، حال چه این راوی، مصنف باشد و چه احادیث را به نحو شفاهی روایت کرده باشد.
هفتم: شاید بتوان در مورد کتابهای شاگردان راویان شفاهی نیز چنین گفت. در واقع عمده‌ی کتابهای نگاشته شده توسط شاگردانی که احادیث را از اساتیدشان به نحو شفاهی دریافت کرده‌اند (یعنی طبقه‌ی جوانان اصحاب امام صادق علیه السلام) معمولا احادیث کتابهایشان، احادیث مورد قبول خودشان بوده است.
هشتم: تفاوت میان روایت کردن کتابها و تصنیف کتابی جدید با استفاده از احادیث کتابهای پیشین، در حدی بوده است که کتابهای افراد، میزانی برای ارزیابی ایشان از جهت عقیده بوده است. در واقع کسی که کتابهای غالیان را روایت می‌کرد متهم به غلو نمی‌شد (کما اینکه نجاشی و اساتیدش نیز برخی از این کتابها را روایت کرده‌اند) ولی اگر احادیث غلو را در کتابهای خود وارد می‌کرد متهم می‌شد که چنین عقیده‌ای دارد. به عنوان مثال، نجاشی برای تردید در متهم دانسته شدن حسین بن یزید نوفلی به غلو، بیان داشته است که در کتاب‌هایش چنین چیزی دیده نمی‌شود.
در نهایت می‌توان نتیجه گرفت:
اگر راوی سرشناسی چون ابن ولید یا احمد اشعری در سندی حضور داشته باشد لزوما به این معنی نیست که او صدور یا محتوای حدیث را قبول داشته است، بلکه باید تشخیص داده شود که این حدیث در کتابش بوده است یا خیر؟ و سپس بررسی شود که آیا کتابش تنها شامل احادیث مقبول وی بوده است یا خیر؟
@HadithFehrestRejal
پنجم: رویکرد ابن ولید در قرن چهارم با گذشتگان ایشان کمی متفاوت بود. ایشان احادیث نامقبول برخی کتابها را استثنا کرد و در عین حال در هنگام قرائت و سماع کتابها، مشکل‌دار بودن برخی احادیث و راویان را نیز به شاگردان تذکر می‌داد و گویا حتی گاهی اجازه‌ی روایت کردن برخی احادیث موجود در کتاب را نمی‌داد، ولی این رویه، پیش از ایشان متعارف نبوده است. گفتیم که گویا حتی استثناهای ایشان نیز به معنای عدم اجازه‌ی روایت کردن احادیث استثنا شده نبوده است و الا چگونه ممکن است شاگرد ایشان (شیخ صدوق) همین مستثنیات را در کتب خود به واسطه‌ی ایشان روایت کرده باشد؟!
ششم: بحثی که در مورد "طریق بودن برخی افراد" و همچنین "لزوم احراز مقبول بودن احادیث یک کتاب در نزد مصنفش" مطرح کردیم در مورد راویان مستقیم، صادق نیست. راوی مستقیم طبیعتا مدعی است حدیثی را که روایت می‌کند از امام شنیده است و معمولا آن را حکم واقعی (و نه تقیه‌ای) می‌داند، حال چه این راوی، مصنف باشد و چه احادیث را به نحو شفاهی روایت کرده باشد.
هفتم: شاید بتوان در مورد کتابهای شاگردان راویان شفاهی نیز چنین گفت. در واقع عمده‌ی کتابهای نگاشته شده توسط شاگردانی که احادیث را از اساتیدشان به نحو شفاهی دریافت کرده‌اند (یعنی طبقه‌ی جوانان اصحاب امام صادق علیه السلام) معمولا احادیث کتابهایشان، احادیث مورد قبول خودشان بوده است.
هشتم: تفاوت میان روایت کردن کتابها و تصنیف کتابی جدید با استفاده از احادیث کتابهای پیشین، در حدی بوده است که کتابهای افراد، میزانی برای ارزیابی ایشان از جهت عقیده بوده است. در واقع کسی که کتابهای غالیان را روایت می‌کرد متهم به غلو نمی‌شد (کما اینکه نجاشی و اساتیدش نیز برخی از این کتابها را روایت کرده‌اند) ولی اگر احادیث غلو را در کتابهای خود وارد می‌کرد متهم می‌شد که چنین عقیده‌ای دارد. به عنوان مثال، نجاشی برای تردید در متهم دانسته شدن حسین بن یزید نوفلی به غلو، بیان داشته است که در کتاب‌هایش چنین چیزی دیده نمی‌شود.
در نهایت می‌توان نتیجه گرفت:
اگر راوی سرشناسی چون ابن ولید یا احمد اشعری در سندی حضور داشته باشد لزوما به این معنی نیست که او صدور یا محتوای حدیث را قبول داشته است، بلکه باید تشخیص داده شود که این حدیث در کتابش بوده است یا خیر؟ و سپس بررسی شود که آیا کتابش تنها شامل احادیث مقبول وی بوده است یا خیر؟
@HadithFehrestRejal
بسم الله الرحمن الرحیم
از سال ١٣٩٨ سلسله بحث‌هایی با موضوع بررسی و مقابله‌ی فهرستین (دو فهرست نجاشی و طوسی) آغاز شده بود و تا سال ١۴٠٠ ادامه داشت هر چند به اتمام نرسید و امید است در سال تحصیلی جدید، ادامه داده شود. بخشی از این جلسات در ابتدای تأسیس کانال، به تدریج بارگذاری شد ولی برای جلسات، فهرست تفصیلی قرار داده نشده بود.
به همت یکی از دوستان فاضل و بزرگوار جناب آقای سید محمد متین میرباقری (حفظه الله و أبقاه) برای این سلسله جلسات، فهرست‌هایی تفصیلی نگاشته شد، للّه درّه و علیه أجره.
از این روی ابتدا جلساتی که سابقا بارگذاری شده بود را مجددا با فهرست تفصیلی بارگذاری می‌کنیم و سپس جلساتی که تا کنون بارگذاری نشده است را ارائه می‌نماییم.
توضیحی پیرامون جلسات
افراد مد نظر، در این جلسات به ترتیب طبقات (از زمان نجاشی و شیخ تا زمان حضور ائمه علیهم السلام) بررسی شده و هر شخص در هر دو فهرست، پیگیری می‌شود؛ هم در جایی که به صورت مستقل مطرح شده است و هم در موارد دیگری که در طریق قرار گرفته یا به مناسبت، یادی از او به میان آمده است. عمده در بررسی این افراد، نوع گزارش نجاشی و شیخ نسبت به ایشان، و جایگاه این افراد در طریق این دو به صاحبان کتب است. همچنین در این بررسی‌ها رویکرد نقادانه‌ی نجاشی به فهرست شیخ و دیگر منابع، نشان داده شده است. علاوه بر این، افرادی که به عنوان مصنف و صاحب‌کتاب، در فهرستین مطرح نشده‌اند ولی در طرق قرار گرفته‌اند را نیز به صورت مستقل مطرح کرده و در مورد ایشان بحث کرده‌ایم.
به خاطر ارجاعات بسیاری که در این فایل‌ها به جای‌جای فهرستین داده می‌شود، به‌همراه داشتن این دو فهرست (به صورت فایل یا کتاب) برای همراهی مطالب در هنگام شنیدن دروس، ضروری است. امید که این سلسله جلسات مورد استفاده‌ی علاقمندان به حدیث، فهرست و رجال قرار گیرد.
بار دیگر مراتب تشکر و قدردانی خود را از این دوست عزیز و فاضل، به جای می‌آورم که لطفی بزرگ در حق این کمترین و دوستانی که بناست این جلسات را استماع کنند نموده است. وفّقه الله و أیّده
@HadithFehrestRejal
از سال ١٣٩٨ سلسله بحث‌هایی با موضوع بررسی و مقابله‌ی فهرستین (دو فهرست نجاشی و طوسی) آغاز شده بود و تا سال ١۴٠٠ ادامه داشت هر چند به اتمام نرسید و امید است در سال تحصیلی جدید، ادامه داده شود. بخشی از این جلسات در ابتدای تأسیس کانال، به تدریج بارگذاری شد ولی برای جلسات، فهرست تفصیلی قرار داده نشده بود.
به همت یکی از دوستان فاضل و بزرگوار جناب آقای سید محمد متین میرباقری (حفظه الله و أبقاه) برای این سلسله جلسات، فهرست‌هایی تفصیلی نگاشته شد، للّه درّه و علیه أجره.
از این روی ابتدا جلساتی که سابقا بارگذاری شده بود را مجددا با فهرست تفصیلی بارگذاری می‌کنیم و سپس جلساتی که تا کنون بارگذاری نشده است را ارائه می‌نماییم.
توضیحی پیرامون جلسات
افراد مد نظر، در این جلسات به ترتیب طبقات (از زمان نجاشی و شیخ تا زمان حضور ائمه علیهم السلام) بررسی شده و هر شخص در هر دو فهرست، پیگیری می‌شود؛ هم در جایی که به صورت مستقل مطرح شده است و هم در موارد دیگری که در طریق قرار گرفته یا به مناسبت، یادی از او به میان آمده است. عمده در بررسی این افراد، نوع گزارش نجاشی و شیخ نسبت به ایشان، و جایگاه این افراد در طریق این دو به صاحبان کتب است. همچنین در این بررسی‌ها رویکرد نقادانه‌ی نجاشی به فهرست شیخ و دیگر منابع، نشان داده شده است. علاوه بر این، افرادی که به عنوان مصنف و صاحب‌کتاب، در فهرستین مطرح نشده‌اند ولی در طرق قرار گرفته‌اند را نیز به صورت مستقل مطرح کرده و در مورد ایشان بحث کرده‌ایم.
به خاطر ارجاعات بسیاری که در این فایل‌ها به جای‌جای فهرستین داده می‌شود، به‌همراه داشتن این دو فهرست (به صورت فایل یا کتاب) برای همراهی مطالب در هنگام شنیدن دروس، ضروری است. امید که این سلسله جلسات مورد استفاده‌ی علاقمندان به حدیث، فهرست و رجال قرار گیرد.
بار دیگر مراتب تشکر و قدردانی خود را از این دوست عزیز و فاضل، به جای می‌آورم که لطفی بزرگ در حق این کمترین و دوستانی که بناست این جلسات را استماع کنند نموده است. وفّقه الله و أیّده
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ١
مقدمه دو فهرست
- علت خواندن فهرستین به ترتیب طبقات
مقدمه شیخ طوسی
- معنای مشهور #اصل
- انواع سه‌گانه #فهرست
- دو فهرست #ابن‌غضائری/سرنوشت کتاب‌هایش
- مقصود از «الشیخ الفاضل»
- تفاوت کتاب رجالی و فهرستی
- عدم #اجتهاد شخصی شیخ در #جرح‌وتعدیل
- نگارش مقدمه فهرست شیخ قبل از اتمام کتاب
- نگارش فهرست نجاشی برای تتمیم و اصلاح فهرست شیخ
- نگارش فهرست شیخ در حیات شریف مرتضی
مقدمه نجاشی
- نگارش مقدمه نجاشی پس از اتمام کتاب
- عدم پای‌بندی به مبنا در تصنیفات فهرستی
- ذکر یک طریق برای مصنفین/تصانیف
- نام بردن نجاشی از فهرست و رجال شیخ
- کفایت فهرست شیخ برای غرض کلامی نجاشی/غرض اصلی نجاشی
مقایسه شیخ و نجاشی
- شاگردی نجاشی نزد #شیخ‌مفید و عدم شاگردی نزد #شریف‌مرتضی
- شخصیت کلامی شیخ/شاگردی نزد شریف مرتضی
- غسل شریف مرتضی توسط نجاشی
- ملاقات نجاشی با مشایخِ قبل از سال ۴۰۸
#النجاشي
- نام بردن نجاشی از شیخ/نام نبردن شیخ از نجاشی و #ابویعلی‌جعفری
- دو خط فکری علماء امامیه در #بغداد
- تنها نوشتار منسوب به امام صادق (ع)
- دقت نجاشی در الفاظ
- درست بودن «النجاشی» و «ابن النجاشی»
1398/03/19
@HadithFehrestRejal
مقدمه دو فهرست
- علت خواندن فهرستین به ترتیب طبقات
مقدمه شیخ طوسی
- معنای مشهور #اصل
- انواع سه‌گانه #فهرست
- دو فهرست #ابن‌غضائری/سرنوشت کتاب‌هایش
- مقصود از «الشیخ الفاضل»
- تفاوت کتاب رجالی و فهرستی
- عدم #اجتهاد شخصی شیخ در #جرح‌وتعدیل
- نگارش مقدمه فهرست شیخ قبل از اتمام کتاب
- نگارش فهرست نجاشی برای تتمیم و اصلاح فهرست شیخ
- نگارش فهرست شیخ در حیات شریف مرتضی
مقدمه نجاشی
- نگارش مقدمه نجاشی پس از اتمام کتاب
- عدم پای‌بندی به مبنا در تصنیفات فهرستی
- ذکر یک طریق برای مصنفین/تصانیف
- نام بردن نجاشی از فهرست و رجال شیخ
- کفایت فهرست شیخ برای غرض کلامی نجاشی/غرض اصلی نجاشی
مقایسه شیخ و نجاشی
- شاگردی نجاشی نزد #شیخ‌مفید و عدم شاگردی نزد #شریف‌مرتضی
- شخصیت کلامی شیخ/شاگردی نزد شریف مرتضی
- غسل شریف مرتضی توسط نجاشی
- ملاقات نجاشی با مشایخِ قبل از سال ۴۰۸
#النجاشي
- نام بردن نجاشی از شیخ/نام نبردن شیخ از نجاشی و #ابویعلی‌جعفری
- دو خط فکری علماء امامیه در #بغداد
- تنها نوشتار منسوب به امام صادق (ع)
- دقت نجاشی در الفاظ
- درست بودن «النجاشی» و «ابن النجاشی»
1398/03/19
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ٢
#معاصرین‌نجاشی ١
#أبویعلی‌الجعفری
- نسب جعفری‌ها و کاربرد #الشریف برای ایشان
- جانشین شیخ مفید در فقه و کلام
- عدم تعرض نجاشی به شأن حدیثی ایشان
- مقایسه دو تعبیر «موقوف علی التمام» و «لم یتمه» درباره کتب
- غسل #شریف‌مرتضی توسط نجاشی
- تعبیر «غیر هذه الجملة» در نام کتب
- تاریخ وفات نجاشی/اضافه شدن تاریخ وفات ابویعلی توسط نساخ
- کلام ابن حجر درباره ابویعلی/دامادی شیخ مفید
- دفن ابویعلی در بغداد
#الشيخ_الطوسي
- عدم دلالت «ثقة» و «عین» بر شأن حدیثی
- ساکت بودن نجاشی درباره مبنای حدیثی شیخ
- بیش از ۱۰۰ مورد #سقط‌واسطه در فهرست شیخ
- دلالت «من تلامذة شیخنا ابی عبدالله» درباره‌ی شیخ بر عدم تقدم شیخ در نظر نجاشی بر ابویعلی
- تصنیف فهرست نجاشی در کمتر از یک سال
- دو خط فکری میان علماء شیعه در بغداد
- اضافه شدن برخی از کتب شیخ در فهرست نجاشی توسط نساخ
- اخذ نجاشی از فهرست شیخ در نام ایشان
- سرّ اختلاف نسخ فهرست شیخ در اینجا
- اضافه شدن نام برخی کتب شیخ در نامش پس از رفتن به #نجف
- بزرگ نبودن کتابخانه شیخ
- دسترسی نداشتن شیخ به #کتاب‌حریز
- نوشته شدن #امالی‌طوسی در نجف
1398/03/20
@HadithFehrestRejal
#معاصرین‌نجاشی ١
#أبویعلی‌الجعفری
- نسب جعفری‌ها و کاربرد #الشریف برای ایشان
- جانشین شیخ مفید در فقه و کلام
- عدم تعرض نجاشی به شأن حدیثی ایشان
- مقایسه دو تعبیر «موقوف علی التمام» و «لم یتمه» درباره کتب
- غسل #شریف‌مرتضی توسط نجاشی
- تعبیر «غیر هذه الجملة» در نام کتب
- تاریخ وفات نجاشی/اضافه شدن تاریخ وفات ابویعلی توسط نساخ
- کلام ابن حجر درباره ابویعلی/دامادی شیخ مفید
- دفن ابویعلی در بغداد
#الشيخ_الطوسي
- عدم دلالت «ثقة» و «عین» بر شأن حدیثی
- ساکت بودن نجاشی درباره مبنای حدیثی شیخ
- بیش از ۱۰۰ مورد #سقط‌واسطه در فهرست شیخ
- دلالت «من تلامذة شیخنا ابی عبدالله» درباره‌ی شیخ بر عدم تقدم شیخ در نظر نجاشی بر ابویعلی
- تصنیف فهرست نجاشی در کمتر از یک سال
- دو خط فکری میان علماء شیعه در بغداد
- اضافه شدن برخی از کتب شیخ در فهرست نجاشی توسط نساخ
- اخذ نجاشی از فهرست شیخ در نام ایشان
- سرّ اختلاف نسخ فهرست شیخ در اینجا
- اضافه شدن نام برخی کتب شیخ در نامش پس از رفتن به #نجف
- بزرگ نبودن کتابخانه شیخ
- دسترسی نداشتن شیخ به #کتاب‌حریز
- نوشته شدن #امالی‌طوسی در نجف
1398/03/20
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ٣
#معاصرین‌نجاشی ٢
#الشيخ‌الطوسي ٢
- نقل ابن حجر درباره آتش زدن کتب شیخ به علت انتقاص #سلف توسط ایشان
#احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء
- معنای «الرفّاء»
- احتمال تصحیف میان «الرفّاء» و «الرقّاء»
- عدم تعبیر #أخونا برای دیگری
- معنای «مات قریب السن»
#احمدبن‌محمدبن‌طرخان‌الجرجرائي
- #کاتب بودن ایشان
- انحصار تعبیر #صحیح‌السماع برای ایشان/احتمال رد اتهام با این تعبیر/کاربرد این عبارت در #رجال‌عامه
- عدم ارتباط صحت سماع با معرفت حدیث
- تعبیر #صدیق برای ایشان و #ابن‌عیاش
- منظور از #علوی
- نگارش کتابهای #إیمان‌أبی‌طالب پس از #غیبت و دلالت آن
#أبوطاهرزراری
- انحصار کتاب #فضل‌الکوفة‌علی‌البصرة در ایشان
- کتابهای #فضل‌الکوفة
- استظهار #ادیب بودن ایشان از عناوین کتبش
- نگارش رساله #أبوغالب‌الزراری برای ایشان
- #سقط «بن محمد» از نسب أبوغالب
- سهو نجاشی در نام نبردن از #سلار
نکاتی درباره مشایخ نجاشی
- تقسیم مشایخ نجاشی به حسب: مصنفین و غیر مصنفین/#روایت کردن از ایشان و #حکایت کردن/#مذهب/تعبیر #شیخنا
- #خط‌کوفی و مشکلاتش
- تغییر خط توسط #ابن‌مقلة
- حضور معظم اساتید در #بغداد
1398/03/21
@HadithFehrestRejal
#معاصرین‌نجاشی ٢
#الشيخ‌الطوسي ٢
- نقل ابن حجر درباره آتش زدن کتب شیخ به علت انتقاص #سلف توسط ایشان
#احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء
- معنای «الرفّاء»
- احتمال تصحیف میان «الرفّاء» و «الرقّاء»
- عدم تعبیر #أخونا برای دیگری
- معنای «مات قریب السن»
#احمدبن‌محمدبن‌طرخان‌الجرجرائي
- #کاتب بودن ایشان
- انحصار تعبیر #صحیح‌السماع برای ایشان/احتمال رد اتهام با این تعبیر/کاربرد این عبارت در #رجال‌عامه
- عدم ارتباط صحت سماع با معرفت حدیث
- تعبیر #صدیق برای ایشان و #ابن‌عیاش
- منظور از #علوی
- نگارش کتابهای #إیمان‌أبی‌طالب پس از #غیبت و دلالت آن
#أبوطاهرزراری
- انحصار کتاب #فضل‌الکوفة‌علی‌البصرة در ایشان
- کتابهای #فضل‌الکوفة
- استظهار #ادیب بودن ایشان از عناوین کتبش
- نگارش رساله #أبوغالب‌الزراری برای ایشان
- #سقط «بن محمد» از نسب أبوغالب
- سهو نجاشی در نام نبردن از #سلار
نکاتی درباره مشایخ نجاشی
- تقسیم مشایخ نجاشی به حسب: مصنفین و غیر مصنفین/#روایت کردن از ایشان و #حکایت کردن/#مذهب/تعبیر #شیخنا
- #خط‌کوفی و مشکلاتش
- تغییر خط توسط #ابن‌مقلة
- حضور معظم اساتید در #بغداد
1398/03/21
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ۴
#معاصرین‌نجاشی ٣
#الشریف‌المرتضی
- #ابراهیم‌مجاب در نسب شریف مرتضی
- تعبیر «لم یدانه»/جامعیت علمی شریف مرتضی
- تفاوت #سمع‌الحدیث و #سمع‌من‌الحدیث
- کم واقع شدن شریف مرتضی در #اجازات
- أشعر بودن #شریف‌رضی از شریف مرتضی/کثرت شعر شریف مرتضی نسبت به شریف رضی
- عدم تصریح نجاشی به #فقاهت #شیخ‌طوسی و شریف مرتضی
- تفسیر موجود منسوب به سید مرتضی و جمع‌آوری آن از آثار مختلف ایشان
- عدم شاگردی نجاشی نزد شریف مرتضی
- مقایسه ولادت و وفات نجاشی و شریف مرتضی
- دعای طول عمر توسط شیخ طوسی برای شریف مرتضی/نگاشته شدن فهرست شیخ در زمان حیات شریف مرتضی
- ترتیب نگاشته شدن فهرست شیخ از ابتدا
- یادکرد شیخ از #فقاهت شریف مرتضی
- عدم یادکرد شیخ نسبت به شأن حدیث و روایت در علوم شریف مرتضی
- ولادت شریف مرتضی در سال رحلت صدوق به بغداد (سال ٣۵۵ هـ)
1398/03/22
@HadithFehrestRejal
#معاصرین‌نجاشی ٣
#الشریف‌المرتضی
- #ابراهیم‌مجاب در نسب شریف مرتضی
- تعبیر «لم یدانه»/جامعیت علمی شریف مرتضی
- تفاوت #سمع‌الحدیث و #سمع‌من‌الحدیث
- کم واقع شدن شریف مرتضی در #اجازات
- أشعر بودن #شریف‌رضی از شریف مرتضی/کثرت شعر شریف مرتضی نسبت به شریف رضی
- عدم تصریح نجاشی به #فقاهت #شیخ‌طوسی و شریف مرتضی
- تفسیر موجود منسوب به سید مرتضی و جمع‌آوری آن از آثار مختلف ایشان
- عدم شاگردی نجاشی نزد شریف مرتضی
- مقایسه ولادت و وفات نجاشی و شریف مرتضی
- دعای طول عمر توسط شیخ طوسی برای شریف مرتضی/نگاشته شدن فهرست شیخ در زمان حیات شریف مرتضی
- ترتیب نگاشته شدن فهرست شیخ از ابتدا
- یادکرد شیخ از #فقاهت شریف مرتضی
- عدم یادکرد شیخ نسبت به شأن حدیث و روایت در علوم شریف مرتضی
- ولادت شریف مرتضی در سال رحلت صدوق به بغداد (سال ٣۵۵ هـ)
1398/03/22
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ۵
#اساتیدنجاشی ١
- تقسیم سه‌گانه اساتید نجاشی:
*اجلاء با تعبیر #شیخنا
*کسانی که نجاشی از ایشان #روایت کرده
*کسانی که از آن‌ها #حکایت کرده
#أبوالمفضل‌الشیباني ١
- قبیله #شیبان و ولاء خاندان زرارة با آن
- تعابیر نجاشی از ابوالمفضل در کتاب
- اولین سماع ابوالمفضل به ادعای خودش
- اصالت کوفی
- طلب حدیث در تمام عمر
- رحلت به نقاط مختلف (از جمله شیراز)
- تکذیب او توسط دارقطنی
- «ثم #خلط/تعبیر #اختلال و #اضطراب در آخر عمر افراد
- تعبیر #یغمزونه و #یضعفونه درباره او
- کتابهای او درباره #زید و #زیدیه
- احتمال #سنی یا #زیدی بودن او در قدیم
- #حکایت (و عدم #روایت) نجاشی از او
(ادامه‌ی فهرست در ادامه)
1398/03/23
@HadithFehrestRejal
#اساتیدنجاشی ١
- تقسیم سه‌گانه اساتید نجاشی:
*اجلاء با تعبیر #شیخنا
*کسانی که نجاشی از ایشان #روایت کرده
*کسانی که از آن‌ها #حکایت کرده
#أبوالمفضل‌الشیباني ١
- قبیله #شیبان و ولاء خاندان زرارة با آن
- تعابیر نجاشی از ابوالمفضل در کتاب
- اولین سماع ابوالمفضل به ادعای خودش
- اصالت کوفی
- طلب حدیث در تمام عمر
- رحلت به نقاط مختلف (از جمله شیراز)
- تکذیب او توسط دارقطنی
- «ثم #خلط/تعبیر #اختلال و #اضطراب در آخر عمر افراد
- تعبیر #یغمزونه و #یضعفونه درباره او
- کتابهای او درباره #زید و #زیدیه
- احتمال #سنی یا #زیدی بودن او در قدیم
- #حکایت (و عدم #روایت) نجاشی از او
(ادامه‌ی فهرست در ادامه)
1398/03/23
@HadithFehrestRejal
حدیث، فهرست، رجال
#فهرست‌جلسه ۵ #اساتیدنجاشی ١ - تقسیم سه‌گانه اساتید نجاشی: *اجلاء با تعبیر #شیخنا *کسانی که نجاشی از ایشان #روایت کرده *کسانی که از آن‌ها #حکایت کرده #أبوالمفضل‌الشیباني ١ - قبیله #شیبان و ولاء خاندان زرارة با آن - تعابیر نجاشی از ابوالمفضل در کتاب - اولین…
(ادامه از فهرست سابق)
نقل‌های ابوالمفضل شیبانی
- اجازه از #حمیدبن‌زیاد در سال ۳۱۰
- ادعای تحدیث #ابن‌بطة در #نوبختیة
- ادعای ابوالمفضل بر لقاء با #مسعودی و و اجازه گرفتن از او
- نقل از کتاب #رجاءبن‌یحیی در کتب #ابن‌طاووس
- نقل اجازه‌ای نجاشی از ابوالمفضل به واسطه #أبوالفرج‌القنائی
- نقل ابوالمفضل از #موسی‌بن‌أحمد در #شیراز
- عدم سماع نجاشی از #تلعکبری
- معمر بودن ابوالمفضل
- عدم #روایت نجاشی از ابوالمفضل علی رغم #قرب‌إسناد به واسطه‌ی او/نقل با سه واسطه از غیر طریق ابوالمفضل و با یک واسطه از طریق او
- #محمدبن‌الحسن‌بن‌شمون، #واقفی و سپس #غالی/طول عمر او/طریق مظلم ابوالمفضل به او
- نقل ابوالمفضل از #شلمغانی در زمان استتار او
- تاریخ وفات ابوالمفضل
- #سماع کثیر نجاشی از ابوالمفضل/عدم نهی پدر نجاشی از سماع از او
- تجنّب نکردن نجاشی از ابوالمفضل برخلاف #ابن‌عیاش
- ذکر نشدن کامل نسب ابوالمفضل توسط شیخ
- معنای #کثیرالروایة
- ذکر نشدن #حسن‌الحفظ برای ابوالمفضل توسط نجاشی
- جماعتی که شیخ به واسطه آن‌ها از ابوالمفضل روایت می‌کند
- بیش از ۲۰۰-۳۰۰ مورد نقل شیخ از ابوالمفضل از #فهرست‌حمید و #فهرست‌ابن‌بطة/اشکالات نقل‌های ابوالمفضل از هر دو فهرست
- احتمال #ناظر بودن عبارت «رأیت جُلّ اصحابنا...» بر فهرست شیخ
- از بین رفتن جریان علمی شیعه در بغداد پس از شیخ
- احتمال نوشته شدن کتاب #من‌لایحضره‌الفقیه ناظر بر #کافی
- قرائت کتاب الغیبة #نعمانی و نسخه اصل آن در نزد نجاشی
1398/03/23
@HadithFehrestRejal
نقل‌های ابوالمفضل شیبانی
- اجازه از #حمیدبن‌زیاد در سال ۳۱۰
- ادعای تحدیث #ابن‌بطة در #نوبختیة
- ادعای ابوالمفضل بر لقاء با #مسعودی و و اجازه گرفتن از او
- نقل از کتاب #رجاءبن‌یحیی در کتب #ابن‌طاووس
- نقل اجازه‌ای نجاشی از ابوالمفضل به واسطه #أبوالفرج‌القنائی
- نقل ابوالمفضل از #موسی‌بن‌أحمد در #شیراز
- عدم سماع نجاشی از #تلعکبری
- معمر بودن ابوالمفضل
- عدم #روایت نجاشی از ابوالمفضل علی رغم #قرب‌إسناد به واسطه‌ی او/نقل با سه واسطه از غیر طریق ابوالمفضل و با یک واسطه از طریق او
- #محمدبن‌الحسن‌بن‌شمون، #واقفی و سپس #غالی/طول عمر او/طریق مظلم ابوالمفضل به او
- نقل ابوالمفضل از #شلمغانی در زمان استتار او
- تاریخ وفات ابوالمفضل
- #سماع کثیر نجاشی از ابوالمفضل/عدم نهی پدر نجاشی از سماع از او
- تجنّب نکردن نجاشی از ابوالمفضل برخلاف #ابن‌عیاش
- ذکر نشدن کامل نسب ابوالمفضل توسط شیخ
- معنای #کثیرالروایة
- ذکر نشدن #حسن‌الحفظ برای ابوالمفضل توسط نجاشی
- جماعتی که شیخ به واسطه آن‌ها از ابوالمفضل روایت می‌کند
- بیش از ۲۰۰-۳۰۰ مورد نقل شیخ از ابوالمفضل از #فهرست‌حمید و #فهرست‌ابن‌بطة/اشکالات نقل‌های ابوالمفضل از هر دو فهرست
- احتمال #ناظر بودن عبارت «رأیت جُلّ اصحابنا...» بر فهرست شیخ
- از بین رفتن جریان علمی شیعه در بغداد پس از شیخ
- احتمال نوشته شدن کتاب #من‌لایحضره‌الفقیه ناظر بر #کافی
- قرائت کتاب الغیبة #نعمانی و نسخه اصل آن در نزد نجاشی
1398/03/23
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ۶
#اساتیدنجاشی ٢
#أبوالمفضل‌الشیباني ٢
- نقل دارقطنی در مورد او: «یشبه الشیوخ»
#ابن‌عیاش‌الجوهري ١
- نام او به اعتبار جد جدش
- کتاب #مقتضب‌الأثر او
- طبقاتی بودن #کتاب‌الرجال او
- جمع اخبار #وکلای‌أربعه توسط او
- انحصار استعمال تعبیر «تجنّبته» و «سامحه» برای او بر خلاف ابوالمفضل
- تسامح او در حدیث
- حمل #اجازه بر اجازه برای تبرک و اثبات اصل وجود کتاب
- تفاوت استفاده نجاشی از ابن عیاش و #ابوالمفضل
- #ادب نجاشی در به کار بردن تعابیر
- عدم #روایت نجاشی از ابن عیاش حتی به واسطه
- تفاوت تعبیر «اختلّ» از شیخ و «اضطرب» از نجاشی در اینجا
- عبارات و کتب مشترک میان نجاشی و شیخ در اینجا
- وفات ابن عیاش در سال ۴۰۱ و عدم درک او توسط شیخ
نقل‌های ابن عیاش
- مطلبی رجالی از او
- #روایت نکردن نجاشی از او حتی در هنگام در اختیار داشتن کتاب
- انحصار طریق نجاشی در او و در اختیار نبودن طریقی در نزد شیخ (در نام #حسن‌بن‌محمدبن‌خضر)
- شماره ۱۲۸ و ۱۲۹ شیخ/احتمال اتحاد این دو/طریق نجاشی
- استبعاد انحصار نقل کتاب #محمدبن‌عیسی‌الأشعري (پدر احمد) در نقل ابن عیاش
- نکته‌ای نسب‌شناختی از او
1398/03/25
@HadithFehrestRejal
#اساتیدنجاشی ٢
#أبوالمفضل‌الشیباني ٢
- نقل دارقطنی در مورد او: «یشبه الشیوخ»
#ابن‌عیاش‌الجوهري ١
- نام او به اعتبار جد جدش
- کتاب #مقتضب‌الأثر او
- طبقاتی بودن #کتاب‌الرجال او
- جمع اخبار #وکلای‌أربعه توسط او
- انحصار استعمال تعبیر «تجنّبته» و «سامحه» برای او بر خلاف ابوالمفضل
- تسامح او در حدیث
- حمل #اجازه بر اجازه برای تبرک و اثبات اصل وجود کتاب
- تفاوت استفاده نجاشی از ابن عیاش و #ابوالمفضل
- #ادب نجاشی در به کار بردن تعابیر
- عدم #روایت نجاشی از ابن عیاش حتی به واسطه
- تفاوت تعبیر «اختلّ» از شیخ و «اضطرب» از نجاشی در اینجا
- عبارات و کتب مشترک میان نجاشی و شیخ در اینجا
- وفات ابن عیاش در سال ۴۰۱ و عدم درک او توسط شیخ
نقل‌های ابن عیاش
- مطلبی رجالی از او
- #روایت نکردن نجاشی از او حتی در هنگام در اختیار داشتن کتاب
- انحصار طریق نجاشی در او و در اختیار نبودن طریقی در نزد شیخ (در نام #حسن‌بن‌محمدبن‌خضر)
- شماره ۱۲۸ و ۱۲۹ شیخ/احتمال اتحاد این دو/طریق نجاشی
- استبعاد انحصار نقل کتاب #محمدبن‌عیسی‌الأشعري (پدر احمد) در نقل ابن عیاش
- نکته‌ای نسب‌شناختی از او
1398/03/25
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ٧
#اساتیدنجاشی ٣
#أبوالمفضل‌الشیباني ٣
#ابن_عیاش_الجوهري ٢
- تفاوت تعامل نجاشی با ابوالمفضل و ابن عیاش
- اجازه شیخ از جماعتی از از ابن عیاش
- هم‌طبقه بودن شاگردان ابن عیاش با نجاشی
- امکان درک شدن ابوالمفضل در زمان ثبت بودنش توسط شاگردان مسن‌تر از نجاشی (همچون ابوالفرج القنائی)
- تشخیص شاگردان مسن‌تر ابوالمفضل به واسطه‌ی قرائن
- نقل‌های شیخ از ابوالمفضل و اشکالات آن
- #سقط واسطه میان #أحمدأشعری و #ابن‌بطة در نقل‌های ابوالمفضل در فهرست شیخ
- طبقه‌ی ابن بطة
- مقارنه طریق شماره ۴۶۹ نجاشی و ۳۴۰ شیخ
- التزام شیخ به نقل آنچه در مصدرش بوده در بیان استاد #مددی
- تفاوت نقل‌های نجاشی و شیخ از #حمیدبن‌زیاد
- تصحیح دو طریق شیخ توسط نجاشی در نام #درست‌بن‌أبی‌منصور
- استفاده شیخ و نجاشی از #فهرست‌حمید و #فهرست‌ابن‌بطة
- دو احتمال در طریق به #شلمغانی در فهرست نجاشی
(ادامه‌ی فهرست در ادامه)
1398/03/26
@HadithFehrestReja
#اساتیدنجاشی ٣
#أبوالمفضل‌الشیباني ٣
#ابن_عیاش_الجوهري ٢
- تفاوت تعامل نجاشی با ابوالمفضل و ابن عیاش
- اجازه شیخ از جماعتی از از ابن عیاش
- هم‌طبقه بودن شاگردان ابن عیاش با نجاشی
- امکان درک شدن ابوالمفضل در زمان ثبت بودنش توسط شاگردان مسن‌تر از نجاشی (همچون ابوالفرج القنائی)
- تشخیص شاگردان مسن‌تر ابوالمفضل به واسطه‌ی قرائن
- نقل‌های شیخ از ابوالمفضل و اشکالات آن
- #سقط واسطه میان #أحمدأشعری و #ابن‌بطة در نقل‌های ابوالمفضل در فهرست شیخ
- طبقه‌ی ابن بطة
- مقارنه طریق شماره ۴۶۹ نجاشی و ۳۴۰ شیخ
- التزام شیخ به نقل آنچه در مصدرش بوده در بیان استاد #مددی
- تفاوت نقل‌های نجاشی و شیخ از #حمیدبن‌زیاد
- تصحیح دو طریق شیخ توسط نجاشی در نام #درست‌بن‌أبی‌منصور
- استفاده شیخ و نجاشی از #فهرست‌حمید و #فهرست‌ابن‌بطة
- دو احتمال در طریق به #شلمغانی در فهرست نجاشی
(ادامه‌ی فهرست در ادامه)
1398/03/26
@HadithFehrestReja
حدیث، فهرست، رجال
#فهرست‌جلسه ٧ #اساتیدنجاشی ٣ #أبوالمفضل‌الشیباني ٣ #ابن_عیاش_الجوهري ٢ - تفاوت تعامل نجاشی با ابوالمفضل و ابن عیاش - اجازه شیخ از جماعتی از از ابن عیاش - هم‌طبقه بودن شاگردان ابن عیاش با نجاشی - امکان درک شدن ابوالمفضل در زمان ثبت بودنش توسط شاگردان مسن‌تر…
(ادامه از فهرست سابق)
- چهار احتمال در علت #روایت نکردن نجاشی از ابن عیاش حتی با واسطه
- وضع بدتر ابن عياش نسبت به ابوالمفضل با استفاده از تفاوت تعبیر نجاشی در مورد این دو
- شأن اجتماعی ابن عیاش در بغداد/عدم ثبوت شأن حدیثی ایشان
- استفاده مشایخ نجاشی از ابوالمفضل در حال #استقامت
- رحلت ابوالمفضل به شهرهای مختلف در طلب حدیث و اصالت #کوفی ایشان
- وجود روایات ابن عیاش در بغداد در نزد مشایخ دیگر
- سن نجاشی و تأثیر آن در عدم توانایی تشخیص روایات صحیح ابوالمفضل به خلاف روایات صحیح ابن عیاش
- برخی مشکلات کتاب #مقتضب‌الأثر
- نظر #ابن‌غضائری درباره ابوالمفضل
- ظاهر عبارت «فیها الأسانید من دون المتون و المتون من دون الأسانید» در مورد ابوالمفضل
1398/03/26
@HadithFehrestRejal
- چهار احتمال در علت #روایت نکردن نجاشی از ابن عیاش حتی با واسطه
- وضع بدتر ابن عياش نسبت به ابوالمفضل با استفاده از تفاوت تعبیر نجاشی در مورد این دو
- شأن اجتماعی ابن عیاش در بغداد/عدم ثبوت شأن حدیثی ایشان
- استفاده مشایخ نجاشی از ابوالمفضل در حال #استقامت
- رحلت ابوالمفضل به شهرهای مختلف در طلب حدیث و اصالت #کوفی ایشان
- وجود روایات ابن عیاش در بغداد در نزد مشایخ دیگر
- سن نجاشی و تأثیر آن در عدم توانایی تشخیص روایات صحیح ابوالمفضل به خلاف روایات صحیح ابن عیاش
- برخی مشکلات کتاب #مقتضب‌الأثر
- نظر #ابن‌غضائری درباره ابوالمفضل
- ظاهر عبارت «فیها الأسانید من دون المتون و المتون من دون الأسانید» در مورد ابوالمفضل
1398/03/26
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ٨
#اساتیدنجاشی ۴
#أبوالمفضل‌الشیباني ۴
#ابن_عیاش_الجوهري ٣
- ادامه بحث اختلاف تعابیر نجاشی
- دو احتمال اصلی
- اختیاری بودن مشکل ابن عیاش بر خلاف ابوالمفضل
- سهولت ارزیابی روایات ابن عیاش برخلاف ابوالمفضل
#الدعلجی‌الحذاء
- #روایت نکردن نجاشی از او/#حکایت از او
- شاگردی نجاشی نزد او در ارث
- نقل کتابهای #ابن‌دول توسط او
- احتمال کم‌سن بودن نجاشی هنگام استفاده از او
#أبومحمدالمحمدی
- #سقط در نسب او
- عدم منافات #جلیل بودن با #ضعف در روایت
- #اجازه‌ندادن نجاشی به کتابهای او
- #قرائت نجاشی بر او
#أبوالحسن‌المیمونی
- #نسبت به اعتبار جد
- ارتباط #فسادمذهب با #غلو
- استقلال #فقه از حدیث
- کتابت نجاشی از کتاب او/#قرائت بر او
- معنای #قدیما
- تغییر نظر نجاشی در ذکر اجازه به کتاب او
- اختیاری بودن #اضطراب/تعبیر #اضطراب در نجاشی
- تفاوت #حدیث و #روایت
- علت اجازه دادن کتب افراد #ضعیف و #کذاب
- تعبیر #قریب درباره کتاب
- نقل کتاب #الحسن‌بن‌العباس‌بن‌الحریش توسط #کلینی
- تشخیص نظرهای منقول و شخصی نجاشی
- علت ذکر شدن این شخص در دو موضع
- نظر #ابن‌غضائری و اشتباهی در نام او
1398/03/27
@HadithFehrestRejal
#اساتیدنجاشی ۴
#أبوالمفضل‌الشیباني ۴
#ابن_عیاش_الجوهري ٣
- ادامه بحث اختلاف تعابیر نجاشی
- دو احتمال اصلی
- اختیاری بودن مشکل ابن عیاش بر خلاف ابوالمفضل
- سهولت ارزیابی روایات ابن عیاش برخلاف ابوالمفضل
#الدعلجی‌الحذاء
- #روایت نکردن نجاشی از او/#حکایت از او
- شاگردی نجاشی نزد او در ارث
- نقل کتابهای #ابن‌دول توسط او
- احتمال کم‌سن بودن نجاشی هنگام استفاده از او
#أبومحمدالمحمدی
- #سقط در نسب او
- عدم منافات #جلیل بودن با #ضعف در روایت
- #اجازه‌ندادن نجاشی به کتابهای او
- #قرائت نجاشی بر او
#أبوالحسن‌المیمونی
- #نسبت به اعتبار جد
- ارتباط #فسادمذهب با #غلو
- استقلال #فقه از حدیث
- کتابت نجاشی از کتاب او/#قرائت بر او
- معنای #قدیما
- تغییر نظر نجاشی در ذکر اجازه به کتاب او
- اختیاری بودن #اضطراب/تعبیر #اضطراب در نجاشی
- تفاوت #حدیث و #روایت
- علت اجازه دادن کتب افراد #ضعیف و #کذاب
- تعبیر #قریب درباره کتاب
- نقل کتاب #الحسن‌بن‌العباس‌بن‌الحریش توسط #کلینی
- تشخیص نظرهای منقول و شخصی نجاشی
- علت ذکر شدن این شخص در دو موضع
- نظر #ابن‌غضائری و اشتباهی در نام او
1398/03/27
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ٩
#اساتیدنجاشی ۵
نکاتی در مورد برخی افراد سابق:
- احتمال دیگر در تعبیر #أخونا (نام #احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء جلسه٣)
- افراد در نسب #أبوطاهرالزراري
- جریان به دنیا آمدن ابوطاهر در #رساله‌ابوغالب
- معنای برخی از کتابهای حدیثی #نوادر
- #أبومحمدالمحمدي استاد شیخ طوسی/تعبیر از ایشان به «حسن بن قاسم»/اشکال در نسخی که ایشان از کتب نقل می‌کرده/عبارت عامه درباره ایشان
#أبوالفرج‌القنائي
- #تصحیف «قنائی» و «قنانی» به یکدیگر/تفاوت این دو
- رتبه‌ی بالای #نجاشی در طبقه‌ی ایشان
- تالیف «معجم رجال ابوالمفضل» توسط ابوالفرج
- احتمال درک زمان «ثبت» بودن #ابوالمفضل توسط ایشان
- فرق #إخبار و #اجازه
- احتمال فرق بین #إخبار های مختلف نجاشی (#أخبرناه و #أخبرنابه)
- تعابیر #أصل #مصنف #نسخة کتاب
- اظهار استاد بر داشتن کتاب از طریقی و اجازه ندادن آن به شاگرد
- برخی #منفردات نجاشی به خاطر انحصار طریق آن در ایشان و ملاقات نکردن شیخ با ایشان
- مشایخ ایشان
- نقل‌های متعدد ایشان از #ابوالمفضل
- دو احتمال درباره درک شدن ایشان توسط شیخ
- #أخبرنی در جایی که #اجازه نیست
- احتمال در طریق شماره ۴۱۵
1398/03/28
@HadithFehrestRejal
#اساتیدنجاشی ۵
نکاتی در مورد برخی افراد سابق:
- احتمال دیگر در تعبیر #أخونا (نام #احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء جلسه٣)
- افراد در نسب #أبوطاهرالزراري
- جریان به دنیا آمدن ابوطاهر در #رساله‌ابوغالب
- معنای برخی از کتابهای حدیثی #نوادر
- #أبومحمدالمحمدي استاد شیخ طوسی/تعبیر از ایشان به «حسن بن قاسم»/اشکال در نسخی که ایشان از کتب نقل می‌کرده/عبارت عامه درباره ایشان
#أبوالفرج‌القنائي
- #تصحیف «قنائی» و «قنانی» به یکدیگر/تفاوت این دو
- رتبه‌ی بالای #نجاشی در طبقه‌ی ایشان
- تالیف «معجم رجال ابوالمفضل» توسط ابوالفرج
- احتمال درک زمان «ثبت» بودن #ابوالمفضل توسط ایشان
- فرق #إخبار و #اجازه
- احتمال فرق بین #إخبار های مختلف نجاشی (#أخبرناه و #أخبرنابه)
- تعابیر #أصل #مصنف #نسخة کتاب
- اظهار استاد بر داشتن کتاب از طریقی و اجازه ندادن آن به شاگرد
- برخی #منفردات نجاشی به خاطر انحصار طریق آن در ایشان و ملاقات نکردن شیخ با ایشان
- مشایخ ایشان
- نقل‌های متعدد ایشان از #ابوالمفضل
- دو احتمال درباره درک شدن ایشان توسط شیخ
- #أخبرنی در جایی که #اجازه نیست
- احتمال در طریق شماره ۴۱۵
1398/03/28
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ١٠
#مشایخ‌نجاشی ١
نکته‌ای در مورد گذشته:
- احتمال برادر رضاعی بودن #احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء به خاطر تعبیر #أخونا (جلسه ٣)
#ابن_نوح ١
- هم‌نامی با نجاشی (أحمدبن‌محمد)
- #سیراف، بندر طاهری بوشهر
- سفرهای ابن نوح برای تحمل حدیث
- شاگردی نجاشی در بغداد نزد ایشان/#مکاتبه با او در هنگام سکونتش در #بصره/بصری نبودن ایشان
- تعبیر #حدیث و #روایت در نام ایشان
- تعابیر انحصاری نجاشی برای ایشان
- عبارت #شیخنا و #أستاذنا در فهرست نجاشی
- ابن نوح، بزرگ‌ترین شیخ حدیث‌شناسی نجاشی/#وصیت کتب به نجاشی/نجاشی، بزرگ‌ترین شاگرد ابن نوح
- عدم ملاقات #شیخ با ابن نوح
- #اجازه نداشتن نجاشی برای کتب ابن نوح
- ناشناخته بودن برخی کتب ابن نوح برای نجاشی
- کتاب #المصابیح ابن نوح و نقل نجاشی از آن
- وفات ابن نوح در حدود آغاز تصنیف #فهرست‌شیخ
- احتمالات در کتاب «القاضی بین الحدیثین المختلفین»
(ادامه فهرست در ادامه)
1398/03/29
@HadithFehrestRejal
#مشایخ‌نجاشی ١
نکته‌ای در مورد گذشته:
- احتمال برادر رضاعی بودن #احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء به خاطر تعبیر #أخونا (جلسه ٣)
#ابن_نوح ١
- هم‌نامی با نجاشی (أحمدبن‌محمد)
- #سیراف، بندر طاهری بوشهر
- سفرهای ابن نوح برای تحمل حدیث
- شاگردی نجاشی در بغداد نزد ایشان/#مکاتبه با او در هنگام سکونتش در #بصره/بصری نبودن ایشان
- تعبیر #حدیث و #روایت در نام ایشان
- تعابیر انحصاری نجاشی برای ایشان
- عبارت #شیخنا و #أستاذنا در فهرست نجاشی
- ابن نوح، بزرگ‌ترین شیخ حدیث‌شناسی نجاشی/#وصیت کتب به نجاشی/نجاشی، بزرگ‌ترین شاگرد ابن نوح
- عدم ملاقات #شیخ با ابن نوح
- #اجازه نداشتن نجاشی برای کتب ابن نوح
- ناشناخته بودن برخی کتب ابن نوح برای نجاشی
- کتاب #المصابیح ابن نوح و نقل نجاشی از آن
- وفات ابن نوح در حدود آغاز تصنیف #فهرست‌شیخ
- احتمالات در کتاب «القاضی بین الحدیثین المختلفین»
(ادامه فهرست در ادامه)
1398/03/29
@HadithFehrestRejal
حدیث، فهرست، رجال
#فهرست‌جلسه ١٠ #مشایخ‌نجاشی ١ نکته‌ای در مورد گذشته: - احتمال برادر رضاعی بودن #احمدبن‌عبدبن‌أحمدالرفاء به خاطر تعبیر #أخونا (جلسه ٣) #ابن_نوح ١ - هم‌نامی با نجاشی (أحمدبن‌محمد) - #سیراف، بندر طاهری بوشهر - سفرهای ابن نوح برای تحمل حدیث - شاگردی نجاشی در…
(ادامه از فهرست سابق)
- اهمیت و لزوم کار #فهرستی حتی در صورت ثمره ندادن
- تند شدن #اخباریان در مقابله با اصولیان در نظر استاد #مددی
- تصنیف #کافی از کتب موضوعی سابق/تصنیف در ۲۰ سال
- احتمال در #کتاب «التعقیب و التعفیر»
- #زیادات‌ابن‌نوح بر #رجال‌ابن‌عقده/تعبیر #مستوفی از نجاشی/کثرت زیادات/قوت احتمال تعلق بخش مربوط به اصحاب موسی بن جعفر (ع) به زیادات ابن نوح
- اشکال #أبوالعباس مطلق در فهرست نجاشی و اشتراک بین ابن نوح و #ابن‌عقده
- معلوم نبودن روایت یا حکایت ابن نوح از #کتاب #هبة‌الله‌بن‌أحمدالکاتب
- جدا شدن #نصیریة از امامیة در وکیل دوم
- تعرض شیخ به انتساب مذهب فاسد به ابن نوح برخلاف نجاشی
- اصطلاح #ترتیب‌الأصول، استانداری در کتب فقهی
- #فقیه بودن ابن نوح
- #أخبارالأبواب همان کتاب #أخبارالوکلاء
- #مسوده بودن کتب ابن نوح در قول شیخ
- #اجازه با واسطه شیخ به جمیع #روایات ابن نوح
- احتمال نوشته شدن #فهرست‌شیخ در اوائل آمدن شیخ به بغداد
- استبعاد زنده ماندن بسیار ابن نوح پس از وفات غضائری و مفید به قرینه‌ی طبقه و سن
بحثهای جانبی:
#اختلاف_الحدیث
#تعارض_الحدیث
1398/03/29
@HadithFehrestRejal
- اهمیت و لزوم کار #فهرستی حتی در صورت ثمره ندادن
- تند شدن #اخباریان در مقابله با اصولیان در نظر استاد #مددی
- تصنیف #کافی از کتب موضوعی سابق/تصنیف در ۲۰ سال
- احتمال در #کتاب «التعقیب و التعفیر»
- #زیادات‌ابن‌نوح بر #رجال‌ابن‌عقده/تعبیر #مستوفی از نجاشی/کثرت زیادات/قوت احتمال تعلق بخش مربوط به اصحاب موسی بن جعفر (ع) به زیادات ابن نوح
- اشکال #أبوالعباس مطلق در فهرست نجاشی و اشتراک بین ابن نوح و #ابن‌عقده
- معلوم نبودن روایت یا حکایت ابن نوح از #کتاب #هبة‌الله‌بن‌أحمدالکاتب
- جدا شدن #نصیریة از امامیة در وکیل دوم
- تعرض شیخ به انتساب مذهب فاسد به ابن نوح برخلاف نجاشی
- اصطلاح #ترتیب‌الأصول، استانداری در کتب فقهی
- #فقیه بودن ابن نوح
- #أخبارالأبواب همان کتاب #أخبارالوکلاء
- #مسوده بودن کتب ابن نوح در قول شیخ
- #اجازه با واسطه شیخ به جمیع #روایات ابن نوح
- احتمال نوشته شدن #فهرست‌شیخ در اوائل آمدن شیخ به بغداد
- استبعاد زنده ماندن بسیار ابن نوح پس از وفات غضائری و مفید به قرینه‌ی طبقه و سن
بحثهای جانبی:
#اختلاف_الحدیث
#تعارض_الحدیث
1398/03/29
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ١١
#مشایخ‌نجاشی ٢
#ابن_نوح ٢
- نقل‌های ابن نوح
- سکونت ابن نوح در بغداد و مهاجرت به #بصره در اواخر
- دعوت از اشخاص برای آمدن به شهر/رفتن به شهرهای دیگر برای استفاده از اشخاص
- #مکتب‌بغداد و دو دوره تاریخی در نظر استاد #مددی
- نقل‌های #شیخ از ابن نوح از #هبة‌الله‌بن‌أحمدالکاتب در #کتاب‌الغیبة
- عدم نقل کتب دیگران به واسطه ابن نوح توسط #شیخ با وجود این ادعاء که تمام #روایات ایشان را دارد
- احتمالات در #وصیت ابن نوح/نقل‌های نجاشی از وصیت ابن نوح/#اجازه ندادن برخی موارد در وصیت ابن نوح/احتمال نقل برخی از موارد از کتب ابن نوح/احتمال ذکر برخی مطالب درباره اشخاص و طرق در وصیت
- #تصحیف «تمام» به «شاذان» و «هاشم» به «هشام» در شماره ٨۶٧
- اختلاف نقل نجاشی از کشی و #رجال‌کشی موجود در مورد مطلبی درباره #أیوب‌بن‌نوح
بحثهای جانبی:
#احادیث‌جعلی
#یونس‌بن‌عبدالرحمن
#ابن‌الغضائري
#قرائت
1398/03/30
@HadithFehrestRejal
#مشایخ‌نجاشی ٢
#ابن_نوح ٢
- نقل‌های ابن نوح
- سکونت ابن نوح در بغداد و مهاجرت به #بصره در اواخر
- دعوت از اشخاص برای آمدن به شهر/رفتن به شهرهای دیگر برای استفاده از اشخاص
- #مکتب‌بغداد و دو دوره تاریخی در نظر استاد #مددی
- نقل‌های #شیخ از ابن نوح از #هبة‌الله‌بن‌أحمدالکاتب در #کتاب‌الغیبة
- عدم نقل کتب دیگران به واسطه ابن نوح توسط #شیخ با وجود این ادعاء که تمام #روایات ایشان را دارد
- احتمالات در #وصیت ابن نوح/نقل‌های نجاشی از وصیت ابن نوح/#اجازه ندادن برخی موارد در وصیت ابن نوح/احتمال نقل برخی از موارد از کتب ابن نوح/احتمال ذکر برخی مطالب درباره اشخاص و طرق در وصیت
- #تصحیف «تمام» به «شاذان» و «هاشم» به «هشام» در شماره ٨۶٧
- اختلاف نقل نجاشی از کشی و #رجال‌کشی موجود در مورد مطلبی درباره #أیوب‌بن‌نوح
بحثهای جانبی:
#احادیث‌جعلی
#یونس‌بن‌عبدالرحمن
#ابن‌الغضائري
#قرائت
1398/03/30
@HadithFehrestRejal
Audio
#فهرست‌جلسه ١٢
#مشایخ‌نجاشی ٣
#ابن_نوح ٣
- نقل‌های ابن نوح
- طریق ندادن شیخ به #محمدبن‌بحرالرهنی و انحصار طریق نجاشی در ابن نوح/نام نبردن شیخ از #محمدبن‌زکریابن‌دینار و انحصار طریق نجاشی در ابن نوح
- #سفر ابن نوح به شهرهای مختلف برای تحمل حدیث
- عدم شاهدی بر #سفر #مفید و #غضائری مگر به #کوفه (غضائری به #سنجار هم رفته است)
- قاضی‌ابوالحسین‌النصیبی، استاد منحصر نجاشی و عدم درک ایشان توسط شیخ
- #مکاتبه، یکی از راه‌های تحمل حدیث
- نقل مطالب #کتاب‌شناختی از ابن نوح
- #أهل_الأخبار #أخباری
- تبحر ابن نوح در حدیث
- نام نبردن شیخ از #عبدالرحمن‌بن‌أحمدبن‌نهیک با وجود ادعای داشتن تمامی اجازات #غضائری
- احتمالات در مصدر نقل نجاشی از ابن نوح
- اعتماد بر #مرسل و #مراسیل
- امکان جمع عدم مبالات و روایت از #ضعفاء با وصف #ثقة‌في‌الحديث
- #حدیث‌شناسی و #مصدرشناسی در قرون اولیه
- #اختلاف‌نسخ
- #محمدبن‌أحمدبن‌یحیی و #سفر های او
- بررسی #استثناءات ابن ولید توسط ابن نوح
- #محمدبن‌عیسی‌بن‌عبید در استثناءات ابن ولید
- #کتاب‌شناسی ابن نوح
1398/04/01
@HadithFehrestRejal
#مشایخ‌نجاشی ٣
#ابن_نوح ٣
- نقل‌های ابن نوح
- طریق ندادن شیخ به #محمدبن‌بحرالرهنی و انحصار طریق نجاشی در ابن نوح/نام نبردن شیخ از #محمدبن‌زکریابن‌دینار و انحصار طریق نجاشی در ابن نوح
- #سفر ابن نوح به شهرهای مختلف برای تحمل حدیث
- عدم شاهدی بر #سفر #مفید و #غضائری مگر به #کوفه (غضائری به #سنجار هم رفته است)
- قاضی‌ابوالحسین‌النصیبی، استاد منحصر نجاشی و عدم درک ایشان توسط شیخ
- #مکاتبه، یکی از راه‌های تحمل حدیث
- نقل مطالب #کتاب‌شناختی از ابن نوح
- #أهل_الأخبار #أخباری
- تبحر ابن نوح در حدیث
- نام نبردن شیخ از #عبدالرحمن‌بن‌أحمدبن‌نهیک با وجود ادعای داشتن تمامی اجازات #غضائری
- احتمالات در مصدر نقل نجاشی از ابن نوح
- اعتماد بر #مرسل و #مراسیل
- امکان جمع عدم مبالات و روایت از #ضعفاء با وصف #ثقة‌في‌الحديث
- #حدیث‌شناسی و #مصدرشناسی در قرون اولیه
- #اختلاف‌نسخ
- #محمدبن‌أحمدبن‌یحیی و #سفر های او
- بررسی #استثناءات ابن ولید توسط ابن نوح
- #محمدبن‌عیسی‌بن‌عبید در استثناءات ابن ولید
- #کتاب‌شناسی ابن نوح
1398/04/01
@HadithFehrestRejal