tgoop.com/Kurmancizan/1403
Last Update:
🔰 حروف اضافه‌ی پَسین در کُردی: دو شکل رایج با تلفظ متفاوت
حرف اضافه در مباحث دستورزبان کُرمانجی به عنوان «داچَک» Daçek شناخته می‌شود. در گونه‌های مختلف زبان کُردی حروف اضافه‌ی حلقه‌ای که متشکل از حرف اضافه‌ی پیشین (پێشداچەک) و حرف اضافه‌ی پَسین (پاشداچەک) می‌باشند به اشکال متفاوت استفاده می‌شوند.
در کُردی کُرمانجی نوشتاری و استاندارد برای حرف اضافه‌ی پیشین یک فرم ثابت و کلی وجود دارد که متشکل از چهار حرف «di, bi, ji, li» (د، ب، ژ، ل) می‌باشد. این در حالی است که حرف اضافه‌ی پَسین در میان متکلّمان کُرمانجی به دو شکل متفاوت «da, ra, va» (دا، را، ڤا) و «de, re, ve» (دە، رە، ڤە) تلفظ می‌شود و هر دو نیز درست‌اند و هیچ کدام ارجحیتی بر دیگری ندارد. نمونه:
🔹با من بیا:
✅Bi min ra were:
✅Bi min re were
✅ب من «را» وه‌ره:
✅ب من «ره» وه‌ره
🔹در آنجا هست:
✅Di wir da heye:
✅Di wir de heye
✅د ور «دا» هه‌یه:
✅د ور «ده» هه‌یه
🔹من از پریروز در اینجا هستم:
✅Ez ji pêr va li vir im
✅Ez ji pêr ve li vir im
✅ئه‌ز ژ پێر «ڤا» ل ڤرم
✅ئه‌ز ژ پێر «ڤه» ل ڤرم
همانطور که می‌دانیم حالات مختلفی از قرارگیری هر یک از چهار حروف اضافه‌ی پیشین با سه حرف اضافه‌ی پَسین وجود دارد که یک یا چند واژه، ترکیب اضافه یا عبارت را به صورت حلقه‌ای در برگرفته و برای معانی و مفاهیم گوناگون استفاده می‌شوند.
تخمین و برآورد دقیقی وجود ندارد که کدام شکل از حروف اضافه‌ی پَسین در میان تمام متکلّمان کُرمانجی بیشتر استفاده می‌شود. اما در کُرمانجی کنونی هر منطقه‌ای صرفاً یک شکل آنها رایج است. به عنوان مثال در کُرمانجی خراسان و بسیاری از مناطق دیگر فرم اول یعنی «da, ra, va» (دا، را، ڤا) رایج است. به همین ترتیب شکل دوم نیز در خیلی از مناطق رایج است و در کتاب‌های آموزشی گام‌به‌گام مانند HÎNKER مربوط به انستیتوی کُردی استانبول نیز همین فرم استفاده شده است. همچنین در محیط‌های نوشتاری مانند آژانس‌های خبری، سایت‌ها، روزنامه‌ها، نشریات و کتاب‌ها نیز برخی فرم اول و برخی فرم دوم را استفاده می‌کنند. در برخی از محیط‌های نوشتاری مانند سایت‌ها نیز هر دو شکل در مطالب گوناگون دیده می‌شود.
از سوی دیگر، در کُردی میانی یا سورانی نیز این حروف گرچه به وسعت و گستردگی کُرمانجی وجود ندارد، لیکن برخی از آنها استفاده می‌شوند. در اینجا هم فرم اول استفاده می‌شود:
🔹Le Taranda, Le Hewlêrda, Lenêw şarda
🔹له تاراندا، له هه‌ولێردا، له‌نێو شاردا
تفاوتی که در سورانی -به غیر از نوع تلفظ حرف اضافه‌ی پیشین (له le)- وجود دارد، این است که عمدتاً این حروف و واژه‌ی قبل یا بعد از آنها با هم نوشته می‌شوند. یعنی حرف اضافه‌ی پیشین به صورت سرهم با واژه‌ی بعد از خود و حرف اضافه‌ی پَسین با واژه‌ی قبل از خود نوشته می‌شود. در حالی که طبق قواعد کُرمانجی، حرف اضافه عنصری مستقل است و به هیچ وجه نباید با واژه‌های قبل و بعد از خود سرهم نوشته شود؛ مگر اینکه خود همراه با واژه‌ی دیگری، یک واژه‌ی جدید ایجاد کرده باشد (Sipasiya jidil) و یا در قالب فعل اصطلاحی و در حالت مصدری (Lidarxistin, Jikarketin) بیاید.
برخی از این حروف اضافه با تفاوت‌هایی در میان دیگر گونه‌های زبان کُردی از جمله زازایی، هورامی، فیلی و ... نیز وجود دارند که نیاز به بررسی بیشتری دارد و موضوع این نوشته نیست.
نکته‌ی دیگر اینکه، حروف اضافه‌ی پیشین در کُرمانجی شفاهی (غیرنوشتاری) برخی مناطق از جمله خراسان غیر از شکل نوشتاری و اصلی خود، به اشکال گوناگون و بعضاً آوایی غیرنوشتاری تلفظ می‌شوند:
🔹Li: Le
🔹Ji: Je
🔹Bi: We/wi/pe...
🔹Di: De/e/ye...
🔹ل: له
🔹ژ: ژه
🔹ب: وه/و/په...
🔹د: ده/ئه/یه...
در کُرمانجی واژه‌ای (اسم) که بعد از حرف اضافه قرار می‌گیرد، بر اساس جنسیت خود (مذکر یا مونث) صرف می‌شود و شناسه‌ی مربوطه را می‌گیرد. در حالی که در کُردی سورانی اینچنین نیست. به عنوان مثال عبارت «در کُردستان»:
🔹سورانی:
🔹Le Kurdistan لە کوردستان
🔹کرمانجی:
🔹Le/Li Kurdistanê لە/ل کوردستانێ
این موضوع را در نوشته‌ای دیگر بررسی خواهیم کرد.
توجه: در اینگونه مطالب به صورت اجمالی و موردی به برخی از موضوعات مربوط به دستورزبان و درست‌نویسی می‌پردازیم. طبیعتاً نمی‌توان مقدمات، تعاریف و تمام جنبه‌های هر موضوع را در یک نوشته گنجاند. در صورت نیاز به مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب «ڕێنڤیس و ڕێزمان؛ آموزش رسم‌الخط و دستورزبان کُرمانجی» مراجعه نمایید تا به طور مفصل و جزئی مباحث مختلف را مرور کنید.
*برات قوی‌اندام
👈کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan
BY کُرمانجی‌زان
Share with your friend now:
tgoop.com/Kurmancizan/1403