🔰 با مرگ هر زبان، جهان چه چیزی را از دست می‌دهد؟

بخش سوم

موضوع دیگری که در رابطه با برخی از زبان‌ها وجود دارد و کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، افول و مرگ یک زبان به طور کلی نیست، بلکه افول و کمرنگ‌شدن یک زبان در میان گروهی از متکلمان آن است که به دلیل شرایط جغرافیایی و یا مهاجرت و ادغام در جوامع دیگر چه به صورت مهاجرت‌های گروهی در طول تاریخ و چه مهاجرت فردی به معنای امروزی، زبان آنها در معرض تهدید جدی است.

به عنوان یک مثال، کُرمانجی به عنوان زبان بیش از 75 درصد کُردها با تلاش‌های صورت گرفته در زمینه‌ی استانداردسازی و چاپ ده‌ها فرهنگ‌لغت دوزبانه بین کُرمانجی و سایر زبان‌های دنیا، وجود ده‌ها رسانه و میلیون‌ها متکلم و ورود به سیستم‌های بین‌المللی مانند سیستم ترجمه‌ی گوگل، مایکروسافت و دیگر سیستم‌های دیجیتال از خطر انقراض رهایی یافته و آینده‌ی درخشانی در انتظار آن است.

لیکن، این گونه‌ی زبان کُردی با وجود ماندگاری چندصد ساله در برخی مناطق دور از جغرافیای مادر، همانند مناطق شمال خراسان (شمال شرق ایران)، مناطقی در ترکمنستان، مناطقی در گیلان (عمارلو)، اردبیل (خلخال) و استان تهران، قفقاز و برخی مناطق آسیای میانه و غیره، امروزه در معرض خطر است.

*متکلّم یک زبان، کسی است که به آن زبان صحبت می‌کند (فارغ از طبقه‌بندی‌ آن زبان به عنوان زبان، گویش، گونه، لهجه ...) و این واژه جایگزین مناسبی برای واژه‌های رایجی همچون گویشور، سخن‌ور و غیره برای این مفهوم است که بعضاً معانی متفاوت و اشتباهی را می‌رسانند.

*برات قوی‌اندام

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
درست‌نوشتن: صفت در کُرمانجی صرف نمی‌شود - یک مثال

***

د زمانێ ده‌ڤکی دا جارنان تێ دیتن ڕه‌نگدێرێن (هه‌ڤالناڤ) وه‌کی «کێم» و «پڕ» تێن ته‌واندن و قه‌رتافا /ێ/ دگرن. وه‌ک میناک: «کێمێ بخوه‌» ل ده‌وسا «کێم بخوه‌» و «پڕێ بخوه‌» ل ده‌وسا «پڕ بخوه‌». ئه‌ڤ چه‌وته‌. ژ به‌ر کو، د کورمانجیێ دا ڕه‌نگدێر ب گشتی نایێ ته‌واندن. ڤێجا ده‌ما کو وه‌ره‌ ته‌واندن و قه‌رتاف لێ وه‌ره‌ زێده‌کرن، وه‌ک ناڤدێر تێ بکارئانین و دبه‌ کو واته‌یه‌که‌ جیاواز هه‌به‌. وه‌ک میناک، ئه‌گه‌ر «کێم» وه‌ک ناڤدێر وه‌ره‌ بکارئانین، واته‌یا «زووخاڤ» ئانکو «چرک» دده‌.

#رێزمان #راستنڤیسین

***
در زبان شفاهی، بعضاً دیده می‌شود که صفاتی همانند «کێم» و «پڕ» نیز صرف شده و شناسه‌ی «ێ» می‌گیرند. این اشتباه است. زیرا صفت به طور کلی در کُرمانجی صرف نمی‌شود. وقتی این واژه‌ها صرف می‌شوند، در واقع به عنوان «اسم» به کار رفته و ممکن است معنای متفاوتی را برسانند. به عنوان مثال «کێم» وقتی به عنوان اسم بیاید و شناسه بگیرد، معنای «چرک» نیز می‌دهد.

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰💚
پنج‌شنبه، 18 فروردین‌ماه «روز جهانی سلامت» است. این روز بهانه‌ای است تا یک بار دیگر موضوع سلامت و پزشکی در زبانمان را مورد بررسی قرار دهیم.

محتوی آموزشی دوزبانه‌ی کُرمانجی-فارسی در زمینه‌ی پزشکی و سلامت

در لینک‌های موجود در زیر تعدادی از محتواهای تولیدشده در زمینه‌ی پزشکی، درمان و سلامت به دو زبان فارسی و کُردی کُرمانجی ارائه شده است. متناسب با جامعه‌ی هدف، در برخی از این ویدیوها از کُرمانجی مرسوم در شمال خراسان با واژه‌ها و اصطلاحات و شیوه‌ی بیان خاص این منطقه جهت ارتباط گیری مناسب با مخاطب عام کُردی‌زبان است. لیکن در برخی دیگر از محتواهای تولید شده، سعی شده است زبانی همه‌فهم برای همه‌ی کُردهایی که زبان آنها کُرمانجی است، مورد استفاده قرار گیرد.

این محتواها در سال‌های 1399 و 1400 با نویسندگی خانم «نسیم پیرزاده» و ترجمه و گویندگی بنده «برات قوی‌اندام» تولید شده‌اند.
امیدواریم اینگونه کارها، سرآغازی برای تولید محتوای دوزبانه‌ی بیشتر در آینده باشند.

🔻

🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1117
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1120
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1131
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1132
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1147
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1148
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1163
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1209
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1252
🌀https://www.tgoop.com/Kurmancizan/1254
🔺

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
سینۆرێن زمانێ من، سینۆرێن جیهانا منن

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰📘 پیشنهاداتی برای یادگیری کُرمانجی

🟣 ١ - در کانال زیر در تلگرام، فایل‌های ویدیویی و تصویری زیادی در رابطه با آموزش مقدمات و مبانی دستورزبان کُرمانجی (رسم‌الخط لاتینی) و طبق کتاب «Hînker» (یاددهنده) موجود است.
@KurdisHevosin

در صورت تمایل می‌توانید از آن استفاده کنید:

برای دیدن آرشیو کانال و مشاهده‌ی همه‌ی ویدیوها به این لینک مراجعه نمایید:

https://www.tgoop.com/KurdisHevosin/2

🟢 ٢ - همچنین؛ کانال زیر مطالب، تمرینات و آموزش‌های گسترده‌ای در رابطه با دستورزبان کُرمانجی (الفبا و رسم‌الخط لاتینی) ارائه می‌کند:

@HINKER

🟣 ٣ - این کانال گام به گام و هماهنگ با کتاب «رێنڤیس و رێزمان» دستورزبان کُردی کُرمانجی را به ویژه با الفبا و رسم‌الخط آرامی و لاتینی ارائه می‌کند:

🌀© @Renivis_U_Reziman 🌀

🟢 ۴ - کانال زمان و زانین: در این کانال مبانی الفبا و رسم‌الخط و به مرور دستور زبان کرمانجی با توضیحات مبسوط فارسی توسط استاد علیرضا سپاهی لایین ارائه می‌شود.

@zeman_zanin

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
چند نکته‌ی اجمالی در رابطه با یادگیری کُرمانجی

زبان چه به عنوان یک علم از جنبه‌ی زبانشناسی و به یک عنوان یک عنصر زنده‌ی اجتماعی دارای ابعاد گسترده است. از جنبه دستورزبان و موضوعات مختلف مرتبط با واژه‌شناسی و ساختار زبان صدها موضوع وجود دارد که یک زبان‌آموز در فرآیند یادگیری - گاهی چندین ساله‌ی خود - مداوم خود با آن‌ها برخورد می‌کند. از سوی دیگر، زبان موجودی اجتماعی و زنده و در پیوند با عناصر مختلف ادبی، فرهنگی و آداب و رسوم و زندگی مردم است. از ادبیات و شعر و ترانه گرفته تا اصطلاحات روزمره و هر آنچه با واژه‌های این زبان بیان می‌شود.

به همین نسبت، یک زبان‌آموز کنجکاو و پیگیر صرفاً تک‌بعدی به موضوع زبان نگاه نمی‌کند و از هر فرصتی که زبان در آن جریان دارد، برای یادگیری نکات جدید و تکمیل دانسته‌های قبلی خود استفاده می‌کند.

در واقع همه‌ی آنچه که ما برای یادگیری زبان و سپس کاربرد آن نیاز داریم، در هیچ جایی و در هیچ منبعی به طور یکجا و کامل گردآوری نشده است و هیچ وقت هم قابل گردآوری در یک مجموعه‌ی واحد نخواهد بود. این زبان‌‌آموز است که باید به صورت مداوم در جست‌و‌جو و چالش برای یادگیری باشد؛ از متن جامعه، از ادبیات و کتاب‌ها و منابع مختلف، از فولکلور و فرهنگ عامه و در زمان حاضر از فضای مجازی ... .

نکته‌ی دیگر، چالش بومی‌سازی یادگیری و یاددهی زبان است. در مورد زبان همه‌فهم و زبانی که هر متکلمِ کُرمانج در هر نقطه‌ای بتواند آن را متوجه شود، هیچ شکی نیست. اما وقتی مقیاس بومی است و هدفِ اضطراری، حفظ زبان در خراسان و آشتی‌دادن عموم مردم با آن است، نیاز به کار زیاد و دقیق‌تری وجود دارد.

اینجاست که چالش کاربرد صدها واژه، اصطلاح و به طور کلی زبان رایج در بین همزبانان کُرد خراسانی - البته در قالب قواعد استاندارد و کلی کُرمانجی - مطرح می‌شود. صدها واژه و اصطلاحی که اگر آنها را ننویسیم و استفاده نکنیم، نوعی آسیمیلاسیون درون‌زبانی و به تاریخ سپرده‌شدن در مورد آنها هم دور از انتظار نیست. زبانی که برای مردم آشناست و اتفاقاً کاربرد واژه‌ها و زبان موجود در قالب استاندارد، نه تنها با مقاومت روبرو نمی‌شود، بلکه بیشتر پذیرفته می‌شود.

با توجه به تجربیات پژوهشی‌ام در سال‌های اخیر به ویژه در حوزه‌ی دستورزبان، به نظرم کُرمانجی در خراسان هیچ کمبودی از لحاظ قواعد گرامری ندارد و حتی در برخی موارد نسبت به مناطق دیگر کمتر دچار انحراف شده است. ما صاحب یکی از غنی‌ترین گویش‌های کُرمانجی هستیم؛ لیکن، نیاز است با صبر و حوصله ساختارهای موجود را بشناسیم، ویژگی‌های زبان شفاهی را درک کنیم و با مقایسه با قواعد استاندارد پذیرفته‌شده، کژی‌ها و ضعف‌های کاربردی را به مرور و البته از طریق زبان نوشتاری و بالتبع زبان گفتاری اصلاح کنیم. آنگاه خواهیم دید که ساختار و قواعد اصولی کُرمانجی در خراسان، هیچ‌گونه تفاوتی با سایر نقاط ندارد.

در زمینه‌ی واژه‌ها نیز همین طور است؛ البته به نظر من در موضوع زبان اصل، دستورزبان و قواعد آن است و واژه‌ها در مرتبه‌ی دوم قرار دارند. همانطور که قبلاً در یک مطلب نوشته‌ام، نوشته‌ای که در آن واژه‌ها طبق یک نظم مشخص چیده شده‌اند، ولو اگر چند واژه‌ی ناآشنا برای یک مخاطب داشته باشد، به مراتب راحت‌تر خوانده می‌شود، نسبت به نوشته‌ای که نظم و ترتیب تعریف‌شده‌ای ندارد.

واژه‌ها همه‌روزه و از منابع مختلف وارد زبان می‌شوند و اگر بستر کاربرد آنها یعنی دستورزبان را بدانیم، هر واژه‌ی جدیدی به فراخور نیاز زبان پذیرفته شده و جای خود را می‌گیرد؛ همانند فارسی و هر زبان دیگری.

در پایان، دست‌مریزاد می‌گویم به همه‌ی اساتید و کسانی که با وقف زمان ارزشمند خود، به یاری زبان ارزشمندمان می‌شتابند.

*برات قوی‌اندام

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰«باڤێ ئەزیزێ من» یا «باڤێ من ئێ ئەزیز» ؟!

شیوه‌ی درست کاربرد ترکیبات اضافه‌ی دارای اسم، ضمیر و صفت

ترکیبات اضافه یعنی مضاف و مضاف‌الیه (موصوف و صفت و ...) و چگونگی قرارگیری عناصر مختلف در آن طیف وسیعی را در بر می‌گیرد. این‌گونه ترکیبات در حالت کلی در گرامر کُرمانجی به عنوان Ravek (ڕاڤەک) نامیده می‌شوند که متشکل از (Raveber: مضاف، موصوف، شرح‌داده‌شده ) و (Raveker: مضاف‌الیه، تشریح‌کننده ) می‌باشد. به عنوان مثال:

❇️ کتابِ مَن: پرتووکا من: Pirtûka min

❇️ گلِ سُرخ: گولا سۆر: Gula sor

اما؛ این ترکیبات همیشه صرفاً دارای دو عنصر نیستند، بلکه گاهی چند عنصر متفاوت اسم، ضمیر و صفت به صورت زنجیره‌ای قرار می‌گیرند که طیف وسیعی از حالت‌های مختلف قرارگیری آنها و طبیعتاً قواعد چینش درست آنها وجود دارد.

یکی از این موارد وقتی است که اسم، ضمیر و صفت به صورت زنجیره‌ای کنار هم قرار می‌گیرند. برای روشن شدن موضوع مقایسه‌ای بین زبان فارسی و کُردی (در اینجا کُرمانجی منظور است) انجام می‌دهیم. به عنوان مثال عبارت «دوستِ گرامیِ من» را در نظر می‌گیریم. در اینجا «دوست» اسم، «گرامی» صفت و «مَن» ضمیر است. همانطور که دیده می‌شود در زبان فارسی صفتِ «گرامی» قبل از ضمیر «مَن» قرار می‌گیرد. در حالی که در کُرمانجی این طور نیست.

اگر بخواهیم این ترکیب را در کُرمانجی به کار ببریم بر عکس فارسی، صفت «هێژا» (گرامی) بعد از ضمیر «من» (مَن) قرار می‌گیرد:

❇️ هەڤالێ من ئێ هێژا
❇️ Hevalê min ê hêja

بنابراین اگر در اینجا همانند زبان فارسی بگوییم:

❌ هەڤالێ هێژا یێ من (هەڤالێ هێژایێ من)

❌ Hevalê hêja yê (hêjayê) min

این اشتباه است؛ زیرا صفت در این موقعیت صرف نمی‌شود و به صورت ساده می‌آید و معنی نیز چیز دیگری است. مثال‌های بیشتر:

❇️«پدرِ عزیزِ من»
❇️«مادرِ مهربانِ من»
❇️«برادر بزرگ او (مونث)»
❇️«خواهرانِ کوچکِ شما»

❌ Bavê ezîz ê min
✅ Bavê min ê ezîz
❌ Dayîka dilovan a te
✅ Dayîka te ya dilovan
❌ Birayê mezin ê wê
✅ Birayê wê yê mezin
❌ Xwengên qiçik ên we
✅ Xwengên we yên qiçik

❌ باڤێ ئه‌زیز ئێ من
✅ باڤێ من ئێ ئه‌زیز
❌ داییکا دلۆڤان ئا ته‌
✅ داییکا ته‌ یا دلۆڤان
❌ برایێ مه‌زن ئێ وێ
✅ برایێ وێ یێ مه‌زن
❌ خوه‌نگێن قچک ئێن وه‌
✅ خوه‌نگێن وه‌ یێن قچک

اگر به درستی به شیوه‌ی کاربرد کُرمانجی در تکلم کُرمانج‌ها دقت کنیم متوجه کاربرد درست این عبارت‌ها می‌شویم:

❇️ «باڤێ تە یی (یێ) نامەرد»: پدرِ نامردِ تو
به جای «باڤێ نامەردێ تە» که امروزه بعضاً به اشتباه استفاده می‌شود.

همانگونه که دیده می‌شود، شناسه هایی همچون ê، yê، ên، yên،a، ya که نقشی همانند کسره‌ی اضافه ( ــِ) در فارسی را دارند، نیز در حالت نوشتاری باید به صورت جدا نوشته شوند و در گفتار نیز باید مجزّا تلفظ شوند.

از سوی دیگر، در شکل اول ترکیبات بالا که با علامت ضربدر قرمز مشخص شده‌اند، اگر شناسه‌های ذکرشده به واژه‌ی قبل از خود بچسبد، عبارتی درست، اما با معنایی متفاوت ایجاد می‌کند.

به عنوان مثال اگر ترکیب (خوەنگێن قچک ئێن وه‌) به صورت (خوه‌نگێن قچکێن وه‌) نوشته شود، آنگاه معنی «خواهرانِ کوچولوهای شما» خواهد بود. و یا «باڤێ ئه‌زیز ئێ من» اگر به صورت «باڤێ ئه‌زیزێ من» نوشته شود، آنگاه معنای (پدرِ «عزیزِ من») خواهد داشت. یعنی «پدر» متعلق به من نیست، بلکه منظور پدرِ فردی است که برای من عزیز است. حتی «عزیز» ممکن است در اینجا به جای صفت، اسم یک فرد باشد.

طبیعی است که صفت در مثال‌های ذکرشده می‌تواند به صورت تفضیلی (بزرگتر، عزیزتر، عزیزترین، خیلی بزرگتر، کوچکتر) نیز بیاید.

به تناسب قرارگیری عناصر مختلف و تعداد و جنسیت آنها در داخل این ترکیبات، حالات مختلف و طبیعتاً قواعد مختلف وجود دارد. به عنوان مثال «رفیقِ قدکوتاهِ افسرده و غمگینِ او»، «دوستِ باریک‌اندامِ چشم‌آبی»، «برگ‌های درختِ جلویِ خانه‌ی داییِ حسن»، «سیب‌های شیرینِ پدرِ من» ...

🟢 این موضوع به صورت مفصل در فصل پنجم از کتاب «ڕێنڤیس و ڕێزمان» (آموزش رسم‌الخط و دستورزبان کُردی کُرمانجی) ارائه شده است.

*برات قوی‌اندام

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
© @Renivis_U_Reziman

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
فه‌روه‌ردینا کو ب ده‌ره‌نگی ده‌رباس بوو

پشتی ده‌مه‌که‌ درێژ، سه‌رێ ئاخر ڤا یه‌ فه‌روه‌ردین (فه‌رڤه‌ردین)، یه‌که‌مین مه‌ها سالێ ب داوی دبه‌. ئه‌ز وه‌ر دفکرم، فه‌روه‌ردینا ئیسال گه‌له‌کی هێدی و ب ده‌ره‌نگی ده‌رباس بوو. ڤێجا نزانم ترێم* بۆ وه‌ ژی وها بوویه‌ ئان نا!

ئیرۆ ۳۱ێ فه‌روه‌ردینێ، ۲۰ێ نیسانێ یه‌ و سبه‌ ۱ێ ئۆردیبهشتێ، دویه‌مین مه‌ها سالێ ل گۆری سالنامه‌یا ڕۆژی (کۆچا هه‌تاوی) یه‌.

د سالنامه‌یا ڕۆژی دا، سه‌رسال ئانکو نه‌ورۆز ب ۱ێ فه‌روه‌ردینێ (۲۱ێ ئادارێ) ده‌ست پێ دبه‌. شه‌ش مه‌هێن نیڤه‌کا سالێ یا یه‌که‌م یانی فه‌روه‌ردین، ئۆردیبهشت، خۆرداد، تیر، مۆرداد و شه‌هریوه‌ر (شه‌هریڤه‌ر) گشت ۳۱ ڕۆژی نه‌. شه‌ش مه‌هێن نیڤه‌کا دویه‌م ژی گشت ۳۰ ڕۆژی نه‌؛ ژ بلی مه‌ها ئسفه‌ندێ ئانکو مه‌ها سالێ یا هه‌ری داوی کو هه‌ر چار سالان جاره‌کێ ۳۰ ڕۆژی یه‌ کو ژێ را «کێمسی» (کەبیسە) تێ گۆتن.

*پرسه‌ک: گه‌لۆ ته‌ هه‌تا نها په‌یڤا «ترێم/تریم» بهیستیه‌. گه‌لۆ واته‌یا وێ دزانی. ئه‌ڤ په‌یڤ د کورمانجیا هه‌رێما خۆراسانێ دا تێ بکارانین. من ل ڤر ب واته‌یا «گه‌لۆ» ب کار ئانیه‌؛ لێ ئه‌م نکارن ببێژن سه‌دی سه‌د هه‌ڤواته‌ دگه‌ل گه‌لۆ یه‌. چه‌ند میناک:

ترێم کی چوویه‌ ئاڤێ بینه‌؟
ترێم ته‌ شیڤ خواریه‌؟
ترێم که‌سه‌ک هه‌یه‌ بخوازه‌ خوه‌ هینی کورمانجیێ بکه‌؟
ترێم چه‌ند ڕۆژ هه‌تا شه‌ڤا هه‌ڤده‌مالێ مانه‌؟
ترێم داییکا من ئیسال فه‌تیرمه‌سکه‌یێ چێ دکه‌؟

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰 نه‌به‌ کورمێ پرتووکان!

پرتووکان بخوینه‌، لێ بلا خوه‌ندنا ته‌ ب قاسی پێویستیێ و د وار و پسپۆریه‌که‌ تایبه‌ت دا به‌. هونه‌ره‌که‌ نوو، زمانه‌کی نوو، پیشه‌یه‌که‌ نوو و هەر وەکی دن هین ببه‌. تشته‌کی ژ پرتووکان بهێڤۆسه‌ کو ب کێری ژیانێ بێ، نه‌ کو ڕێ ل به‌ر ته‌ وه‌ندا بکه‌. باقل به‌. نه‌به‌ کورمێ پرتووکان 🐛📚. بلا هایا ته‌ ژێ هه‌به‌ مه‌ژیێ خوه‌ ب چ هزره‌کی تژی دکی

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
پڕانیا خه‌باتێن گرینگ ل جیهانێ ژ ئالیێ که‌سنان ڤا پێک هاتنه‌ کو د ده‌ما نه‌بوونا تو هێڤیه‌کێ دا، هه‌ما وسا هه‌ول و تالاشا خوه‌ دۆماندیه‌.
دێیل کارنێگی

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰 حروف اضافه‌ی پَسین در کُردی: دو شکل رایج با تلفظ متفاوت

حرف اضافه در مباحث دستورزبان کُرمانجی به عنوان «داچَک» Daçek شناخته می‌شود. در گونه‌های مختلف زبان کُردی حروف اضافه‌ی حلقه‌ای که متشکل از حرف اضافه‌ی پیشین (پێشداچەک) و حرف اضافه‌ی پَسین (پاشداچەک) می‌باشند به اشکال متفاوت استفاده می‌شوند.

در کُردی کُرمانجی نوشتاری و استاندارد برای حرف اضافه‌ی پیشین یک فرم ثابت و کلی وجود دارد که متشکل از چهار حرف «di, bi, ji, li» (د، ب، ژ، ل) می‌باشد. این در حالی است که حرف اضافه‌ی پَسین در میان متکلّمان کُرمانجی به دو شکل متفاوت «da, ra, va» (دا، را، ڤا) و «de, re, ve» (دە، رە، ڤە) تلفظ می‌شود و هر دو نیز درست‌اند و هیچ کدام ارجحیتی بر دیگری ندارد. نمونه:

🔹با من بیا:

✅Bi min ra were:
✅Bi min re were
✅ب من «را» وه‌ره‌:
✅ب من «ره» وه‌ره‌

🔹در آنجا هست:

✅Di wir da heye:
✅Di wir de heye
✅د ور «دا» هه‌یه‌:
✅د ور «ده‌» هه‌یه‌

🔹من از پریروز در اینجا هستم:

✅Ez ji pêr va li vir im
✅Ez ji pêr ve li vir im
✅ئه‌ز ژ پێر «ڤا» ل ڤرم
✅ئه‌ز ژ پێر «ڤه‌» ل ڤرم

همانطور که می‌دانیم حالات مختلفی از قرارگیری هر یک از چهار حروف اضافه‌ی پیشین با سه حرف اضافه‌ی پَسین وجود دارد که یک یا چند واژه، ترکیب اضافه یا عبارت را به صورت حلقه‌ای در برگرفته و برای معانی و مفاهیم گوناگون استفاده می‌شوند.

تخمین و برآورد دقیقی وجود ندارد که کدام شکل از حروف اضافه‌ی پَسین در میان تمام متکلّمان کُرمانجی بیشتر استفاده می‌شود. اما در کُرمانجی کنونی هر منطقه‌ای صرفاً یک شکل آنها رایج است. به عنوان مثال در کُرمانجی خراسان و بسیاری از مناطق دیگر فرم اول یعنی «da, ra, va» (دا، را، ڤا) رایج است. به همین ترتیب شکل دوم نیز در خیلی از مناطق رایج است و در کتاب‌های آموزشی گام‌به‌گام مانند HÎNKER مربوط به انستیتوی کُردی استانبول نیز همین فرم استفاده شده است. همچنین در محیط‌های نوشتاری مانند آژانس‌های خبری، سایت‌ها، روزنامه‌ها، نشریات و کتاب‌ها نیز برخی فرم اول و برخی فرم دوم را استفاده می‌کنند. در برخی از محیط‌های نوشتاری مانند سایت‌ها نیز هر دو شکل در مطالب گوناگون دیده می‌شود.

از سوی دیگر، در کُردی میانی یا سورانی نیز این حروف گرچه به وسعت و گستردگی کُرمانجی وجود ندارد، لیکن برخی از آنها استفاده می‌شوند. در اینجا هم فرم اول استفاده می‌شود:

🔹Le Taranda, Le Hewlêrda, Lenêw şarda

🔹له‌ تاراندا، له‌ هه‌ولێردا، له‌نێو شاردا

تفاوتی که در سورانی -به غیر از نوع تلفظ حرف اضافه‌ی پیشین (له le)- وجود دارد، این است که عمدتاً این حروف و واژه‌ی قبل یا بعد از آنها با هم نوشته می‌شوند. یعنی حرف اضافه‌ی پیشین به صورت سرهم با واژه‌ی بعد از خود و حرف اضافه‌ی پَسین با واژه‌ی قبل از خود نوشته می‌شود. در حالی که طبق قواعد کُرمانجی، حرف اضافه عنصری مستقل است و به هیچ وجه نباید با واژه‌های قبل و بعد از خود سرهم نوشته شود؛ مگر اینکه خود همراه با واژه‌ی دیگری، یک واژه‌ی جدید ایجاد کرده باشد (Sipasiya jidil) و یا در قالب فعل اصطلاحی و در حالت مصدری (Lidarxistin, Jikarketin) بیاید.

برخی از این حروف اضافه با تفاوت‌هایی در میان دیگر گونه‌های زبان کُردی از جمله زازایی، هورامی، فیلی و ... نیز وجود دارند که نیاز به بررسی بیشتری دارد و موضوع این نوشته نیست.

نکته‌ی دیگر اینکه، حروف اضافه‌ی پیشین در کُرمانجی شفاهی (غیرنوشتاری) برخی مناطق از جمله خراسان غیر از شکل نوشتاری و اصلی خود، به اشکال گوناگون و بعضاً آوایی غیرنوشتاری تلفظ می‌شوند:

🔹Li: Le
🔹Ji: Je
🔹Bi: We/wi/pe...
🔹Di: De/e/ye...
🔹ل: له‌
🔹ژ: ژه‌
🔹ب: وه‌/و/په‌...
🔹د: ده‌/ئه‌/یه‌...

در کُرمانجی واژه‌ای (اسم) که بعد از حرف اضافه قرار می‌گیرد، بر اساس جنسیت خود (مذکر یا مونث) صرف می‌شود و شناسه‌ی مربوطه را می‌گیرد. در حالی که در کُردی سورانی اینچنین نیست. به عنوان مثال عبارت «در کُردستان»:

🔹سورانی:

🔹Le Kurdistan لە کوردستان

🔹کرمانجی:

🔹Le/Li Kurdistanê لە/ل کوردستانێ

این موضوع را در نوشته‌ای دیگر بررسی خواهیم کرد.

توجه: در اینگونه مطالب به صورت اجمالی و موردی به برخی از موضوعات مربوط به دستورزبان و درست‌نویسی می‌پردازیم. طبیعتاً نمی‌توان مقدمات، تعاریف و تمام جنبه‌های هر موضوع را در یک نوشته گنجاند. در صورت نیاز به مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب «ڕێنڤیس و ڕێزمان؛ آموزش رسم‌الخط و دستورزبان کُرمانجی» مراجعه نمایید تا به طور مفصل و جزئی مباحث مختلف را مرور کنید.

*برات قوی‌اندام

👈کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
ئارمانج و ئاوایێ خه‌بات و نڤیساندنا هاوارێ

«هاوار ده‌نگێ زانینێ یه‌. زانین خوه‌ناسینه‌. خوه‌ناسین ژ مه‌ ڕه‌ ڕێیا فه‌لات و خوه‌شیێ ڤه‌دکه‌. هه‌ر که‌سێ کو خوه‌ ناس دکه‌؛ دکاره‌ خوه‌ بده‌ ناسکرن. هاوارا مه‌ به‌ری هه‌ر تشتی هه‌یینا زمانێ مه‌ دێ بده‌ ناسکرن. له‌وما کۆ زمان شه‌رتا هه‌ینێ ئا پێشنه‌.»

(جه‌لاده‌ت ئەلی به‌درخان، هاوار هه‌ژ ۱، ۱۹۳۲)

Bo pêşwaziya 15ê Gulanê
Roja Zimanê Kurdî
👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
برای ٢٥ اردی‌بهشت: «روز زبان کُردی»
سالروز انتشار نشریه‌ی «هاوار» توسط جلادت علی بدرخان

🔻
«هاوار ندای آگاهی است. آگاهی خودشناسی است. خودشناسی راه رهایی و خوشبختی را بر روی ما می‌گشاید. کسی که خود را بشناسد، می‌تواند خود را به دیگران بشناساند. هاوارِ ما قبل از هر چیزی، بودنِ زبان‌مان را خواهد شناساند. زیراکه زبان شرط اصلی موجودیت است.»

این چند جمله ذیل عنوان «اهداف و شیوه‌ی فعالیت و نوشتن هاوار» در ابتدای نشریه‌ی «هاوار Hawar» (به معنای: فریاد و کمک‌خواهی) آمده است؛ نشریه‌ای که برای اولین بار توسط «جلادت علی بَدرخان» بنیانگذار الفبای کُردی در روز 15 ماه مِی ١٩٣٢ در دمشق (پایتخت سوریه) منتشر شد.

١٥ ماه «می» و ٢٥ اردیبهشت به مناسبت انتشار این نشریه به عنوان «روز زبان کُردی» نامگذاری شده است و امروزه از سوی متکلّمان گونه‌های مختلف کُردی (کُرمانجی، زازایی، سورانی، هورامی و ...) گرامی داشته می‌شود.

هاوار نقش بسیار مهمی در استانداردسازی زبان کُردی (کُرمانجی) داشت و آزمون و تجربه‌ای برای حوزه‌های گوناگون زبان کُردی از شعر و نثر گرفته تا دستورزبان و غیره بود. در روند ١١ ساله‌ی انتشار این نشریه یک تکامل نسبی در شیوه‌ی نوشتن، دستورزبان، قواعد و حتی کاربرد حروف دیده می‌شود.


🔹نگاه کوتاهی به ویژگی‌ها و شناسنامه‌ی «هاوار»

نشریه‌ی «هاوار» برای اولین بار در روز یکشنبه، ١٥ می ١٩٣٢ از سوی «جلادت علی بدرخان» و در شهر «دمشق» پایتخت سوریه منتشر شد.
زبان نشریه به کُردی کُرمانجی بود و در این نشریه برای اولین بار الفبای لاتینی برای نوشتن این زبان مورد استفاده قرار گرفت.
این نشریه، نگاهی ادبی، فرهنگی، زبانی و البته سیاسی داشت و هر ماه دو شماره از آن منتشر می‌شد.
تا شماره ٢٣ از این نشریه الفبای لاتین در کنار الفبای «ئارامی» (الفبای عربی‌فارسی) مورد استفاده قرار گرفت و از آن به بعد فقط به لاتینی نوشته منتشر شد.
از شماره‌ی اول تا چهارم این مجله، صفحاتی نیز به زبان فرانسوی وجود داشت.
انتشار این نشریه تا سال ١٩٤٣ ادامه یافت و تا آن زمان ٥٧ شماره از این نشریه به چاپ رسید. گفتنی است شمار صفحات تمام شمارگان این نشریه بالغ بر ٨٠٨ صفحه است.
نویسنده و رمان‌نویس کُرد، «فرات جَوَری» در سال ١٩٩٨ تمام شمارگان این نشریه را جمع‌آوری نموده و در قالب چند جلد از انتشارات «نودَم» منتشر کرد.

در کنار «جلادت علی بدرخان» و «کامران علی بدرخان» افراد زیر نیز مطالبشان را در نشریه‌ی هاوار منتشر می‌کردند:

عثمان صبری، قدری‌جان، جگرخوین، مصطفی بوتی، احمد نامی، حسن هوشیار، بشاری نیروان، رشید کورد، گوران، توفیق وهبی، عبدالخالق اسیری، شاکر فتاح، هفیندی سوری، پیروت، لاوکی کورد، جلال علی بدرخان، روشن بدرخان، نورالدین زازا، لاوی فندی، قدری جمال پاشا و صبحی دیاربکری.

*برات قوی‌اندام

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
نتایج جالب یک نظرسنجی در مورد زبان کُردی در ترکیه

اخیراً مرکز پژوهشی «ساها سوسیو پولیتیک» (Saha Sosyo Polîtîk) در ترکیه یک نظرسنجی را در رابطه با کاربرد زبان کُردی (کُرمانجی و زازایی) در 19 شهر کُردنشین انجام داده است. طبق این نظرسنجی بیش از 99.2 درصد از تعداد 2 هزار و 638 فردی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند، با اصل حفظ زبان مادری خود موافق بوده‌اند؛ اما «خطر اصلی» که در این رابطه از سوی شرکت‌کنندگان قلمداد شده است این است که «خانواده‌ها به زبان تُرکی با کودکان خود صحبت می‌کنند.»

این نظرسنجی طیف وسیعی از سوالات و حوزه‌های کاربرد زبان مادری در خانواده، جامعه، سیستم آموزشی، محل کار و غیره همچنین عوامل مختلف را در بر می‌گیرد و از این رو شامل جزئیات فراوانی است. در صورت تمایل می‌توانید نتایج این نظرسنجی را از این لینک در سایت دیارنامه مطالعه کنید.

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰 چگونه به کُردی تایپ کنیم؟

🟣 دانلود و نصب نرم‌افزارهای تایپ و نوشتن به کُردی (لاتینی و آرامی) در تلفن همراه و کامپیوتر

در زیر تعدادی نرم‌افزار برای دسترسی و استفاده از الفبای کُردی لاتینی و همچنین آرامی ذکر شده‌اند.

برای استفاده حروف الفبای کُردی (لاتینی و آرامی) در تلفن همراه می‌توانید علاوه بر صفحه‌کلید کُردی (Textekilîda Kurdî) که لینک دانلود آن در ادامه خواهد آمد، از نرم‌افزار «Gboard» هم استفاده کنید. این نرم‌افزار بیشتر زبان‌ها و از جمله زبان کُردی با هر دو الفبای آرامی و لاتینی را دارا می‌باشد.

برای این کار واژه‌ی «Gboard» را در بازار، مایکت و یا Play Store و همچنین Apple Store جست‌و‌جو کنید و پس از دانلود آن را نصب نمایید.

🔸🔸

🟣 لینک «Gboard» در Play Store (برای گوشی‌های اندروید):

🔹https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.inputmethod.latin&hl=en&gl=US

🔸🔸
🟣 لینک «Gboard» در Apple Store (برای گوشی‌های Apple):

🔹https://apps.apple.com/us/app/gboard-the-google-keyboard/id1091700242

🟢 چگونگی نصب و فعال‌کردن:

پس از نصب این نرم‌افزار به قسمت تنظیمات گوشی خود رفته و از قسمت زبان‌ها، گزینه‌ی صفحه کلید را انتخاب و سپس گزینه «Gboard» را انتخاب کنید.

همچنین در همین قسمت به گزینه‌ی «Gboard» رفته و در گزینه‌ی Kurdish اگر خود Kurdish را انتخاب کنید، صفحه کلید لاتینی و اگر Kurdish (Iran) را انتخاب کنید، صفحه کلید آرامی به کیبورد اضافه می‌شود؛

Kurdish

Kurdish (Iran)

بدیهی است در اینجا می‌توانید، زبان فارسی و انگلیسی و غیره را نیز انتخاب نموده و در هنگام تایپ، هر کدام از آنها را از زبانه‌ی مخصوص فعال نمایید.

🌀همچنین می توانید از این نرم‌افزار (صفحه‌کلید کُردی) برای تلفن همراه استفاده نمایید: 👇

https://www.tgoop.com/Renivis_U_Reziman/17

🟣 تەختەکلیدا کوردی (Textekilîda Kurdî)

با نصب این نرم‌افزار قابلیت تایپ با هر دو الفبای کُردی (لاتینی و آرامی) و همچنین فارسی و انگلیسی را در گوشی تلفن همراه خواهید داشت.

https://www.tgoop.com/Renivis_U_Reziman/15

Textekilîda Kurdî:

https://www.tgoop.com/Renivis_U_Reziman/17

🔰 آموزش تصویری تایپ کُردی با الفبای آرامی بر روی کامپیوتر

♦️ چگونه بدون نیاز به نصب نرم‌افزار، از کیبورد کُردی موجود در ویندوز استفاده کنیم؟

📕 فایل پی‌دی‌اف: 17 صفحه

https://www.tgoop.com/Renivis_U_Reziman/16

🟣 کیبورد کُردی (الفبای لاتینی) ویژه‌ی کامپیوتر

Keyborda Kurdî (latînî) ji bo kompiyuterê

https://www.tgoop.com/Renivis_U_Reziman/215

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
«کو مرۆڤ نه‌به‌ ئه‌ڤیندار، ئه‌وێ ژیانا خوه‌ ل دوو تشتێن بێفایده‌ بهه‌ڕمینه‌. ته‌نێ ئه‌ڤین شایانی وێ یه‌ کو ژیان ل به‌ر وێ بهه‌ڕمه‌. نه‌ گرینگه‌ کو ئه‌نجاما ئه‌ڤینێ به‌دبه‌ختی، سه‌رشووری، کین ئان ژی قه‌هرین به‌. یا گرینگ ئه‌ڤه‌ کو کێلینه‌ هه‌بن کو مرۆڤ هه‌ست بکه‌ جیهان ب ته‌ڤاهی نه‌ هێژایی تایه‌کی پۆرێ ماشووقێ یه‌...»

(ژ فارسی) «که‌سه‌را من (ئه‌ندووهێ مه‌ن)»
(موهه‌مه‌د هاشم ئه‌کبه‌ریانی)

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
هات بیرێ کو ژنێ کراسێ خوه‌ بریه‌

بێیی کو هێستره‌ک ژ چاڤێن وێ بکه‌ڤه‌ خوارێ
هولستیا* و
به‌رێ خوه‌ دا جهێ کنجان،
کراسێ خوه‌ هلانی* و چوو.

تو دکی* ده‌ستێ خوه‌ درێژ کربه‌ و
هه‌یڤ ژ ئاسمانێ هاڤینێ هلانیبه‌.

مێرکی باوه‌ر نه‌دکر
ژ خه‌فه‌تان خه‌و نه‌که‌ته‌ چاڤان؛
نه‌ وێ شه‌ڤێ
نه‌ شه‌ڤا دن
نه‌ ژی شه‌ڤترا دن.

پشتی دو هه‌فته‌یان هه‌یڤ ڤه‌گه‌ریا
لێ؛ ژنک؟

مێرکی فام کر کو ئه‌وێ ئێدی نه‌یێ
ڤێجا؛ ژ شوونا خوه‌ هولستیا
چوو به‌ر هیلیێ* و ل ڕوویێ خوه‌ ته‌ماشه‌ کر
مینا کو ژ په‌نجه‌ره‌یه‌کی نیڤ‌ڤه‌کری
ئاسمانێ بێ‌هه‌یڤ دیتبه‌.

پاشێ؛
هات بیرێ کو ژنێ کراسێ خوه‌ بریه‌!

یانیس ڕیتسۆس، هه‌لبه‌ستڤانێ یوونانی

ژ پرتووکا «ب زمانه‌کی دن»
وه‌رگه‌را به‌رات قه‌وی‌ئه‌ندام
پاییزا ۲۰۲۰ی


*هولستیان: ڕابوون، هلانین: ڕاکرن، تو دکی: دبێ قه‌ی، هیلی: نه‌ینک

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
کو هه‌زار سال جداتی ژی بکه‌ڤه‌ ناڤبه‌را مه‌

ئه‌مێ دیسان ببن یه‌ک
ئان ب هه‌سره‌ته‌کێ
ئان ژی ب هه‌لبه‌سته‌کێ!

👈 کرمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
جان و جانان

هنه‌ک ژ بۆ جانانێ دبن جان
هنه‌ک ژ بۆ جانانێ ددن جان
ئه‌همدێ خانی

برخی برای «جانان» خود، «جان» می‌دهند
برخی برای «جانان» خود، «جان» می‌شوند

احمد خانی.

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan

🔰
هەڵبەست: جەگەرخوین
خوەندن: نەشمیل نزامی

👈 کورمانجی‌زان
🔹© @Kurmancizan