tgoop.com/Nosirjon_Jorayev/1673
Last Update:
#Мақола
“БЕЛИГАЧА БОТҚОҚҚА БОТИБ БИНАФША ИЗЛАГАНЛАР”
Федерико Гарсиа Лорка. “Энг қайғули шодлик”. Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти. 1989 йил.
Одам боласининг ҳаётида ҳадеб ҳам ақл пешволик қилавермайди, баъзан-баъзан жунун деган ичкин бир безовта ҳолат юзага чиқиши ҳам бор. Бу ҳодиса пешонасини читрўмол билан танғиб боғлаган деҳқондаям, бўйнини бўйинбоғ билан сириб қисган амалдордаям содир бўлиб туради. Чунки инсон тийнатида, хамиртурушида барибир она табиат моҳиятидан юққан исён бор – у гоҳи-гоҳи бош кўтариб қолади.
Лорка жаноблари ана шу жунунни, изтироблар кўламини гўё мусаввирдек чизиб кўрсата билган, ҳеч қандайин шаклга сиғмайдиган жазаваларни сўзлар геометриясига сола олган, қурама шаклларга изтиробларни мажозлар орқали пухта яширган шоирдир. Кўҳна испан халқ оғзаки ижодидан эмган қувватлари эса уни чинакам руҳият ва тимсол қиролига айлантирган.
Бақалар, чигирткалар, капалаклар, қўнғизу шиллиққуртлардан тортиб токи ою юлдузларгача сатрларга бирма-бир боғлаб чиққан Лорка уларнинг барида битта суратни – инсон изтироби номли манзарани чизади.
Лорканинг чинакам ошиғи ва софдил таржимони Шавкат Раҳмон таъбири билан айтганда, “гул йиғисини шеърда янгратган” шоир бутун ёзганларида қанақадир тушунарсиз чизиқлардан, қоришиб ётган ранглардан фавқулодда тушунарли адабиёт яратган эди.
Бугун икки карра икки тўртдек сап-саёз ёзмалардан, минбарларда атайин ясама байрамона тус бериб ўқилаётган маддоҳ тизмалардан қочиб эсон-омон уйимга етиб олсам, худди юраги ўйнаган одам корвалолга чопгандай, мен ҳам Лоркага ошиқаман. Унинг исталган варағини очаман-да, масалан:
“Шивит, илон, қамиш,
ҳид ва из, соя,
ҳаво, ер, ёлғизлик.
(Ойга уч зинапоя)”
деган сатрларини ёки
“Қуриган ўтлар йўлдан
борар дарё бошига.
Бу йўл ёруғ, улуғдир –
борар дарё бошига.
(Йўлга тушмаймизми деб,
юрак ғамгин сўрайди)”
каби мисраларини ютоқиб ўқий бошлайман.
Юрагимга Андалусиянинг бепоён кенгликлари ва инсон деб аталмиш яратиқнинг қафасга солиб бўлмас руҳи киради. Шунда манови ҳаёт деб аталган моддият оламининг зил-замбил юки елкамдан тушиб, ўрнида чайир қанотлар ўса бошлайди. Атрофимдаги одамлар гул, минора, шамол, калтакесак, чивин кабиларга айланиб, табиатнинг зийнати ва ювиндилари бўлиб сўзлай кетадилар. Шоир мени заминдан узиб, рамзлар орасига ғарқ қилади.
Шу ўринда, ўзининг, қилич руҳининг испанча вариантини адашмай айнан топа олган Шавкат акага тасанно дейман. Рус мутаржимлари таржимасини таржима қилишдан кўнгли тўлмай, саккиз ой ичида испан тилини ўрганиб, Лоркани аслиятдан таржима қилишни уддалаган шоир матонати мени ҳамон ҳайратда қолдиради. Федериконинг ўзи айтганидек, белигача ботқоққа ботиб бинафша излаш, қора меҳнат билан ёп-ёруғ дунёлар яратиш асли мана шундай бўлар балким...
