tgoop.com/SHAHINSEPANTA/1874
Last Update:
🌞 پاسخی به نادیده‌گرفتن ریشه‌های پارسی شبِ چله و ترکی دانستن آن.
✍️ شاهین سپنتا
👈 بخش نخست
همزمان با جشن چله یا شب یلدا یادداشتی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن به استناد مقالهٔ «چیلله» نوشتهٔ ناصر منظوری، پژوهشگر زبان تركی، ادعا شده که واژهٔ «چله» یک واژهٔ ترکی به معنای «زهِ کمان» است و ارتباطی به واژهٔ فارسی «چهله» ندارد، و تلاش‌شده تا هویتی ترکی به جشن چله بدهند.
در اینجا، پس از ذکر خلاصه‌ای از مقالهٔ ناصر منظوری، به اختصار نکاتی در پاسخ به آن یادآوری می‌شود:
👈 خلاصهٔ مقالهٔ منظوری: «واژهٔ چیلله برگرفته از مفهوم توركی آن "نهایت كشیدگی شب" می‌باشد، چون چیلله در ترکی نیز یعنی زه (زهِ كمان) پس وقتی گفته می‌شود "یایین چیلله سی" (چلّه تابستان)، تداعی‌كننده كشیدگی نهایی كمان به هنگام انداختن تیر، یعنی نهایت و اوج كشیدگی تابستان كه چهل و پنج روز رفته از تابستان است و "قیشین چیلله سی" (چلّه زمستان) نیز به معنای كشیدگی نهایی سرما است و "چیلله گئجه‌سی" یا شب چله به معنی(شب دارای نهایت كشیدگی) است.»
منظوری، در پایان با نادیده‌گرفتن ریشه‌شناسی واژگان در زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، دربارهٔ ارتباط واژه‌های چهله و چله آورده است:
«این كاری است كه روشنفكران پرداخته‌اند و خود نیز بایستی جوابگو باشند.»
👈 در پاسخ چند نکته یادآوری می‌شود:
۱- چلهٔ تابستان از یکم تیرماه آغاز می‌شود که روز نخست فصل تابستان است و تا چهل روز ادامه می‌یابد و آن‌گونه که ایشان تصور کرده است هنوز به «اوج کشیدگی گرمای تابستان» نرسیده‌ایم و فقط ۶۳ روز از نوروز یا فصل بهار را پشت سر گذاشته‌ایم.
۲- چلهٔ زمستان هم در شب نخستین روز دی‌ماه یا آغاز فصل زمستان است و به تعبیر ایشان هنوز به «نهایت کشیدگی سرما» نرسیده‌ایم.
نکته: چله در آغاز دورهٔ ۴۰روزه، چنانکه سَده در آغاز دوره ۱۰۰روزه است.
۳- واژهٔ چله به معنای «زهِ کمان» اگرچه در نگارش و تلفظ شبیه چله (چهله) است اما این‌ها دو واژهٔ مجزا هستند و نباید یکی را با دیگری اشتباه گرفت. واژه‌های مشابه در همهٔ زبان‌ها از جمله فارسی بسیار دیده می‌شود.
۴- چِله در فارسی کوتاه شدهٔ چِهله است و در ترکیبات و معنای گوناگونی همچون: شبِ چله، چله‌نشستن، چله‌بُری، چله‌خانه، چله‌دادن، چله‌دار، چله‌گرفتن و... آمده و در متون ادب فارسی همچون آثار جامی، مولوی، عسجدی مروزی و کتاب‌هایی چون عالم‌آرای صفوی و... حاضر است. (برهان قاطع، ج۲، ص۶۵۶/فرهنگ معین، ج۱، ص۱۳۰۹/ فرهنگ سخن، ج۳، ص۲۳۷۷)
۵- در فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی (محمد حسن دوست، ص۱۰۴۳) به ریشه واژهٔ چله در فارسی باستان اشاره شده است.
همچنین از کتاب «تنسوخ‌نامه ایلخانی» نوشتهٔ خواجه نصیرالدین محمد طوسی در سدهٔ هفتم هجری، شاهد مثال برای ترکیب چلهٔ تابستان ذکر شده است: «در وقت طلوع شعری، آخر چهلهٔ تابستان، شاخ‌های او به سر نیش سوراخ می‌کنند.»
همچنین، شاهد مثال برای «چلهٔ زمستان» نیز از کتاب «مخزن الوقایع» تالیف حسین بن عبدالله سرابی آورده که شرح مأموریت و مسافرت فرخ‌خان امین‌الدوله به نمایندگی ایران به ممالک اروپایی در سال ۱۲۷۲ هجری در دوران قاجار است: «در سال هزار و دویست و هفتاد و یک هجری... که از بطرزبورغ مراجعت کرد، فصل چلهٔ زمستان و سرمای مملکت روس بود...»
@shahinsepanta
BY 🌿 کانال شاهین سپنتا
Share with your friend now:
tgoop.com/SHAHINSEPANTA/1874