tgoop.com/SaeedSedghi_ir/1686
Last Update:
داستایفسکی شاید آخرین تلاش چشمگیر و جانانه برای نجات دین و تبیین و توجیه جهان از منظر دینی بود. نگاه تیزبینانه نابغه‌ای که صدای هولناک گام‌های نیهیلیسم را شنید و تلاش کرد با ایده‌ای سراسر پالوده از آیین و مناسک از دین و خداباوری، با برداشتی یک سره خالص از ایده جهان به مثابه تجلی خدا، از بحرانی عمیق جلوگیری کند.
بحرانی که در آن، در نبود خدا، فعل اخلاقی انسان گرفتار پوچی و بی معنایی می‌شد( جنایات و مکافات). یا فعل سیاسی با وعده بیشترین خیر برای بیشترین کسان به امری سراسر شر و جولانگاه شیطان در کسوت شهوت قدرت در می‌آمد (شیاطین). یا فضلیت پاک انسانی در قالب مسیح در جسمانیت یک انسان راه به تیمارستان می‌برد و از گردونه بازی حذف می‌شد (ابله). و پرسش از ریشه‌ها، از هویت در قالب دوگانه تاریخی پدر-پسر، با انگ حرام‌زادگی عقیم می‌ماند(جوان خام)
و دست آخر تمام اینها در برادران کارامازوف گرد هم آمدند. به مثابه آخرین تلاش‌های نویسنده‌ای که خسته از نبرد با موج‌های مهیب نیهیلیسم، در قالب دوگانه آلیوشا - ایوان به مقابله پرداخت. دوئلی که انکار آخرین فرصت برای نجات جهان از دست هیولای نیهیلیسم بود. تلاشی که دست آخر البته شکست خورد.
داستایفسکی با ترسیم آلیوشا به منزله تجلی دینی عاری از ناپاکی و یکسره متصل به بن‌مایه‌های مسیحیت ناب و بدون کلیسا و پاپ و مفتش، به مصاف عقلانیت بی‌رحم و واقع‌بینی بی‌تخفیف ایوان رفت. خوش‌باشی و خوش‌بینی مضحک پایان اثر وقتی آلیوشا دست در دست کودکان به سمت فردایی بهتر می‌شتافت اما شکست پروژه داستایفسکی برای نجات جهان بود. چرا که طنین رعب‌انگیز ایوان در استخوان‌بندی اثر جاخوش کرده بود و ایوان جز استیصالی عمیق در برابر شک بنیادین ایوان پاسخی نداشت.
اغلب به حق گفته‌اند که فهم انسان بدون عبور از داستایفسکی میسر نیست. اما نه فقط انسان در معنای عمیق‌ترین جنبه‌های وجودی و درونی و فردی خودش، که فهم جهان در کلی‌ترین چالش تاریخی‌اش بدون عبور از اندیشه این نابغه ابدی میسر نیست: «پرسش از معنای زندگی: جهان چرا هست به جای آن که نباشد؟»
داستایفسکی را شاید بتوان به یکی از آخرین صحنه‌های مادام بواری وصل کرد. آنجایی که بالای سر جنازه اِما (سمبل خواست عشق و شور و معنای زندگی) دو تن نشستند: داروسازی آغشته به توهم دانایی در برابر کشیشی سراسر بلاهت و حماقت.فلوبر انگار از منظری دیگر هشدار جهانی در سیطره پول و حماقت را داد. جهانی خالی از معنا و ندای اخلاقی لازم!
BY گاه‌نوشته‌ها | سعید صدقی
Share with your friend now:
tgoop.com/SaeedSedghi_ir/1686