tgoop.com/ShahnamehToosi/3093
Last Update:
✅
واژه #موبد در سخن فردوسی
درآمد : واژه‌ها به شَوَندهای گوناگون در گذر زمان درکاربرد و معنی دستخوش دگرگونی می شوند! چرایی این دگرگونی هم برای واژه‌های گوناگون، یکسان نیست! هر دگرگونیِ معنایی برای هر واژه چرایی جداگانه خود را دارد که چه بسا نمی توان به آن پی برد!!
یکی از واژه‌هایی که در گذر زمان دگرگونی –یا بهتر بگوییم «محدودیت»- معنایی یافته، واژه «موبد» است!
پس از زرتشت، بویژه از هنگام پیوند گسترده دستگاه فرمانروایی با دستگاه دین یاوری، اندک اندک (در گذر سده‌ها!) کاربرد واژه «موبد» محدود شد به «پیشوای دینی»! باز آن که تا پیش از آن هنگام، «موبد» به هر کارشناس در هر زمینه‌ای گفته می‌شد! این محدود شدن کاربرد را می‌توان با واژه «عالم» سنجید که در دورانی -بویژه در محافل دینی- تنها به معنی «عالم دینی» به کار رفت! و هنوز هم حوزویان همین برداشت دارند!
در سخن فردوسی هم که ترجمان نثر به شعر شاهنامه ابومنصوری و این نیز بازنوشته داستانهای کهن - یا بهتر بگوییم «تاریخ شفاهی ایران کهن»- است، این جدایی را -با در نگر داشتن هنگام روی دادن هر داستان- باید در نگر داشت! تنها برای نمونه به شماری از کاربردهای واژه موبد، در شاهنامه نگاهی می اندازیم!
۱- موبد = منجم ؛ اخترشناس
نمونه : در پی خواب ضحاک، ارنواز با او می گوید:
ز هر کشوری گِرد کُن مهتران
از اخترشناسان و افسونگران
سخن سربسر موبدان را بگوی
پژوهش کن و راستی بازجوی!
و یا کیکاووس یه سیاوخش:
چنین یافتم اخترت را نشان
ز گفت ستاره‌شمر موبدان
۲- موبد = سردار ؛ فرمانده سپاه ؛ کارشناس نظامی
همه موبدان را ز لشکر بخواند
به چربی چه مایه سخن‌ها براند!
۳- موبد = حاکم:
سوی میمنه گیو گودرز بود،
کجا موبد و مهتر مرز بود!
یا:
سر موبدان، شاه نیکی گمان،
نشست از بر زین، سپیده دمان
یا:
نبشتند پس نامه‌یی بخردان،
به نزد سکندر، سر موبدان!
۴- موبد = مورخ
ز هر کشوری، موبدی سالخورد،
بیاورد و این نامه را گرد کرد!
و...
این چند نمونه مشتی هستند از خروار کاربرد واژه موبد به معنی مطلق «دانا، کارشناس، خبره...»
نکته ای که شایان انگشت نهادن و دوباره گفتن است این که پس از زرتشت و بویژه از هنگام در هم آمیختن دستگاه پادشاهی با دستگاه دینورزی، کاربرد این واژه محدود به پیشوایان و دینورزان زرتشتی شد و امروز نیز ما همین معنی محدود را می‌پنداریم!
در بیت زیر هم :
به دست چپش‌بر یکی موبدی
سوی راستش ناموربخردی
نباید از «موبد» برداشت «پیشوای دینی ؛ روحانی زرتشتی» داشت! در اینجا: «موبد = دانا»
برآیند سخن:
در شاهنامه فردوسی، بویژه در بخشهای پیش از زرتشت، واژه موبد به معنی مطلق «دانا» به کار رفته و به هیچ روی نباید ذهن شاهنامه خوان تنها متوجه معنی محدود آن (پیشوای دینی) بشود!
✍️ بازنویسی: سیروس حامی
تیر ۱۴۰۳ - یزد
https://www.tgoop.com/ShahnamehToosi
BY رازها و نمادها و آموزه‌های شاهنامه
Share with your friend now:
tgoop.com/ShahnamehToosi/3093