رازها و نمادها و آموزه‌های شاهنامه

‍ 📝 ریشه‌شناسی نام گرامی «ایران» و گویش درست آن👇

امروز «ایران» ĪRĀN می‌خوانیم، اما در گذشته «اِیران» ĒRĀN (با واکۀ ای کوتاه یا مجهول در آغاز - همان‌گونه که هم‌اکنون فارسی زبانان خراسان بزرگ می‌گویند!) خوانده می‌شده است و این درست‌تر است. «اِیر» یعنی فروتن و ایرانیان آن را صفت خود میشماردند؛ و «ان» پسوند نسبت و جایگاه است، یعنی «جای اِیران» یا جای آزادگان. در شاهنامه، با نشان جمع انگاشتن «ان» واژه «اِیران» به مانای «ایرانیان» ساخته می‌شود که این نیز فراوان آمده است و شوربختانه «مجاز جای و جای‌گیر» پنداشته شده:

به مستی، همی گیو را خواستی!
همه جنگ با رستم آراستی!
همیشه از «اِیران» بُدی یادِ اوی
کجا شد؟ چنان آتش و باد اوی!

در چوگان بازی سیاوخش و افراسیاب:

گر اَستم سزاوار، یارِ توام
بر این پهن میدان، سوارِ توام
گر ایدون که فرمان دهد شهریار
بیارم به میدان، از اِیران ، سوار

از اِیران ، همه دشتِ تورانیان
سر و دست و پای‌ست و پشت و میان

یکی نامداری ز لشکر بجُست
که گفتار اِیران بداند درست

گفتاری که در پایان کتاب «یادگار بزرگمهر» به خامۀ یک پچین‌بردار بدان افزوده شده است:

”انوشک روان بواد بزرگمهر بوختکان و آنان، کیان و یلان و اِیران (ایرانیان) که جانسپاری دین مزدیسنان کردند. جایشان به روشنائی بی آغاز (= ازلِ روشن) باد. ایدون باد. ایدون تر باد.“

گواه دیگر، #نامۀ_تنسر به تصحیح زنده‌یاد #مجتبی_مینوی که برابر «خاضعین» را برای «اِیران = ایرانیان» آورده و در رویه ۱۷۳ روشنگری کرده است. (فرتور پیوست)

متضاد اِیر میشود «اَپَرتَن» = متکبّر. «اَپَرمنشی» هم داریم یعنی خودخواهی و نخوت، که به «بَرمنشی» هم گردیده است. در پهلوی، اَپَرمِینیش = متکبر. «بَرمنش» را نباید با «پُرمنش» اشتباه گرفت. «پُرمنش» صفت خوبی است و معنای آن میشود «دانشمند، اندیشمند، کسی که با اندیشة بسیار به کارها مینگرد».

نمونه های «پُرمنش» در شاهنامه:

برفتند بیدارکارآگهان
بگفتند با شهریار جهان
که آمد فرستاده‌ای نزد شاه
یکی پُرمنِش مردِ با دستگاه

چنین آمد از دادِ اختر پدید
که: «این آب، روشن بخواهد دوید
کز این دخت مهراب و از پور سام
گَوی پُرمنش زاید و نیکنام»

از آنان بداغریرث آمد پیام
که:«ای پُرمنش مهتر نیکنام
تو دانی که دستان به زاولستان
به جای‌ست، با شاه کاولستان

نمونة «بَرمنش» در شاهنامه:

ولیکن هر آن کو بَوَد بَرمنش
بباید شنیدنْشْ بس سرزنش

مصححان ارجمند شاهنامه گاه به تفاوت معنای این دو کلمه توجه نکرده‌اند و به‌جای پُرمنش، بَرمنش آورده‌اند که در دستنویس بوده است و لغزش کاتب را درست نکرده‌اند.


http://www.tgoop.com/ShahnamehToosi

www.tgoop.com/ShahnamehToosi/3141

8.8K viewsسیروس حامی, edited  Aug 23 at 13:57

‍ 📝 ریشه‌شناسی نام گرامی «ایران» و گویش درست آن👇

امروز «ایران» ĪRĀN می‌خوانیم، اما در گذشته «اِیران» ĒRĀN (با واکۀ ای کوتاه یا مجهول در آغاز - همان‌گونه که هم‌اکنون فارسی زبانان خراسان بزرگ می‌گویند!) خوانده می‌شده است و این درست‌تر است. «اِیر» یعنی فروتن و ایرانیان آن را صفت خود میشماردند؛ و «ان» پسوند نسبت و جایگاه است، یعنی «جای اِیران» یا جای آزادگان. در شاهنامه، با نشان جمع انگاشتن «ان» واژه «اِیران» به مانای «ایرانیان» ساخته می‌شود که این نیز فراوان آمده است و شوربختانه «مجاز جای و جای‌گیر» پنداشته شده:

به مستی، همی گیو را خواستی!
همه جنگ با رستم آراستی!
همیشه از «اِیران» بُدی یادِ اوی
کجا شد؟ چنان آتش و باد اوی!

در چوگان بازی سیاوخش و افراسیاب:

گر اَستم سزاوار، یارِ توام
بر این پهن میدان، سوارِ توام
گر ایدون که فرمان دهد شهریار
بیارم به میدان، از اِیران ، سوار

از اِیران ، همه دشتِ تورانیان
سر و دست و پای‌ست و پشت و میان

یکی نامداری ز لشکر بجُست
که گفتار اِیران بداند درست

گفتاری که در پایان کتاب «یادگار بزرگمهر» به خامۀ یک پچین‌بردار بدان افزوده شده است:

”انوشک روان بواد بزرگمهر بوختکان و آنان، کیان و یلان و اِیران (ایرانیان) که جانسپاری دین مزدیسنان کردند. جایشان به روشنائی بی آغاز (= ازلِ روشن) باد. ایدون باد. ایدون تر باد.“

گواه دیگر، #نامۀ_تنسر به تصحیح زنده‌یاد #مجتبی_مینوی که برابر «خاضعین» را برای «اِیران = ایرانیان» آورده و در رویه ۱۷۳ روشنگری کرده است. (فرتور پیوست)

متضاد اِیر میشود «اَپَرتَن» = متکبّر. «اَپَرمنشی» هم داریم یعنی خودخواهی و نخوت، که به «بَرمنشی» هم گردیده است. در پهلوی، اَپَرمِینیش = متکبر. «بَرمنش» را نباید با «پُرمنش» اشتباه گرفت. «پُرمنش» صفت خوبی است و معنای آن میشود «دانشمند، اندیشمند، کسی که با اندیشة بسیار به کارها مینگرد».

نمونه های «پُرمنش» در شاهنامه:

برفتند بیدارکارآگهان
بگفتند با شهریار جهان
که آمد فرستاده‌ای نزد شاه
یکی پُرمنِش مردِ با دستگاه

چنین آمد از دادِ اختر پدید
که: «این آب، روشن بخواهد دوید
کز این دخت مهراب و از پور سام
گَوی پُرمنش زاید و نیکنام»

از آنان بداغریرث آمد پیام
که:«ای پُرمنش مهتر نیکنام
تو دانی که دستان به زاولستان
به جای‌ست، با شاه کاولستان

نمونة «بَرمنش» در شاهنامه:

ولیکن هر آن کو بَوَد بَرمنش
بباید شنیدنْشْ بس سرزنش

مصححان ارجمند شاهنامه گاه به تفاوت معنای این دو کلمه توجه نکرده‌اند و به‌جای پُرمنش، بَرمنش آورده‌اند که در دستنویس بوده است و لغزش کاتب را درست نکرده‌اند.


http://www.tgoop.com/ShahnamehToosi

BY رازها و نمادها و آموزه‌های شاهنامه