tgoop.com/Xatt4/1888
Last Update:
پرده و پر مگس؛ پروز و خط
دوست فاضل و همراه همیشگی جناب جلیل طاهری (نژند) لطف کردند و شواهد زیر را از شعر خاقانی و نظامی ارسال فرمودند:
بر شکّرت از پرّ مگس پرده چه سازی
ای من مگس آن شکرستان که تو داری
(خاقانی )
شحنه شب خون عسس ریخته
بر شکرش پَرِّ مگس ریخته
پرده شناسان به نوا در شگرف
پرده نشینان به وفا در شگرف
(نظامی)
در بیت اول، ارتباط میان پرده و پر مگس کاملاً روشن است و نیاز به هیچ توضیحی ندارد. در ابیات نظامی، ارتباط پرده و پر مگس چندان به‌روشنی بیت خاقانی نیست. با این شواهد، این مدعای یادداشت بنده که کاتب سفینۀ رباعیات، به دلیل غرابت واژۀ «پَروَز»، «پرده» را جایگزین آن کرده است، نیاز به بازنگری دارد. اگر گویندۀ رباعی را «حمید گنجه‌ای» بدانیم، وی در عصری مقارن یا نزدیک به نظامی گنجوی و خاقانی شروانی می‌زیست و مهم‌تر از هم‌عصری، همشهری نظامی گنجوی هم بود و در فضا و فرهنگ مشترکی با او نفس می‌کشید و شاید در رباعی خود، همین اشعار، بالاخص شعر خاقانی را در نظر داشته است.
..
در مورد «پروز» نیز این نکته را باید گفت که کاتب نزهةالمجالس به عیان (آنچنان که در تصویر هم مشخص است) کلمۀ «بروَز» را کتابت کرده و روی واو هم فتحه گذاشته که با کلمات مشابه قاطی نشود. در مورد ارتباط میان پروز و خط و زلف، شواهدی در متون قرن ششم هست. این شواهد را من از سامانۀ جست‌وجوی دادگان فرهنگستان گرفته‌ام:
بتی که مرکز مه، لعل آب‌دار نهد
مهی که پروز گل، مشک تاب‌دار کند
(جمال‌الدین اصفهانی)
چاک زد دست سحر سدرۀ کاهی تا کرد
پروز خطّ تو را اطلس گل آستری
(نجیب گلپایگانی)
چون گرد لبت خط تو پروز گردد
چوبین شوی و ریش تو یک گز گردد
زلف سیهت چون رسن مار شود
چاه زنخت چو چاه مبرز گردد
(سراج‌الدین قمری آملی)
در اینجا یک دو راهی عجیب وجود دارد. هر دو کلمه در هر دو نسخه از حمایت متنی و شواهد بیرونی برخوردارند. به نظر می‌رسد مصراع اول این رباعی در خور تأمل و بررسی بیشتر است.
..
یکی از نیک‌بختی‌های من در این صفحه این است که با هر یادداشت، نکات تازه‌ای از همراهان فاضل خود می‌آموزم.
..
"چهار خطی"
https://www.tgoop.com/Xatt4
BY چهار خطی
Share with your friend now:
tgoop.com/Xatt4/1888