tgoop.com/aartyk_nutchina/2680
Last Update:
Тойон кыыһа.
(Биир хаартыска туһунан)
1902 с. Евгений Пфиценмайер диэн палеонтолог Халымаҕа Березовкаҕа көстүбүт сэлии (мамонт) өлүгүн чинчийэ кэлэ сылдьыбыта. Кини сүрдээх уһун, эрэйдээх айаны айаннаан соругун сиппитэ. Биир үчүгэйэ диэн айанын кэмигэр сахалар, саха олоҕун туһунан элбэх бэлиэтээһини оҥорбута. Олортон бүгүн саха кэрэ кыыһын туһунан Дьааҥы улууһунан ааһан иһэн суруйбутун билсиэхпит.
"Сотору кэминэн аны өссө икки ындыылаах аппыт быстаран оҕуннулар. Онон дьаамсыктарым букатыннаахтык бууннаатылар - салгыы хардыы да барбаппыт диэн. Кинилэр этэллэринэн чугастааҕы дьаамтан саҥа аттары ылыахпытын наада.Слепцов сахалартан билбитинэн, айан суолуттан чугас биир дьадайбыт тойон огдообото олороро үһү. Кини биһиэхэ аттары биэриэн сөп диэммит айаҥҥа туруннубут: мин, Слепцов уонна сирдьит-саха.
Тиийбиппит улахан күөл аттыгар бэрт сэнэх балаҕан турара. Күөлгэ уонунан ахсааннаах арыы бөҕө көстөрө. Огдообо эмээхсин биһиэхэ аттары биэрэр кыаҕа суоҕун эппитэ - бырдахтан куоттаран хайаларга, үрдүк сиргэ ыыппыттар эбит. Биһиги төптөрү айаннаары гыммыппытын, хотун ыыппакка кымыс аҕалан иһэрдибитэ уонна сынньанарбытыгар эппитэ. Мин сирдьиппин, сөрүүн кымыһынан утаҕын ханнарбытын кэннэ, чугастааҕы дьаамҥа ыыппытым (мантан биир көстөөх сиргэ баара).
Онтон биһиги салгыы күндүлэнэ олорон эмээхсин кэпсээнин истибиппит. Кини ытамньыйан ыла-ыла хайдах баай-байылыат олохтон дьадаҥыга тиийбитин кэпсээбитэ. Табалара, сүөһүлэрэ чума уонна кэҥэрииһит ыарыыттан бараммыттар эбит. Ону тэҥэ кини уола уонна икки кыргыттара өлбүттэр. Эмээхсин ити курдук кэпсии олордоҕуна балаҕаҥҥа икки кыыс киирэн кэлбиттэрэ, биирэ - уон түөртээх, иккиһэ - уон сэттэлээх.
Кинилэр сыбыдах кэриэтэ этилэр. Эмээхсин сиэннэрэ эбиттэр. Суһуохтарыттан уу чоккуруура, түөстэригэр толору сымыытаах тымтайдаахтара. Онтуларын ситии быанан моонньуларыгар кэппиттэр этэ. Күөл арыыларыгар сымыыт хомуйа баралларыгар кинилэр, биллэн турар, элбэх таҥаһы кэппэтэхтэр этэ. Эбээлэрин кытта кэпсэтэ түһэн баран тымтайдарын ылан уурбуттара уонна чиэс маска ыйанан турар таҥастарын улахан тиэтэлэ суохтук кэппиттэрэ. Онтон улахан кыыс Слепцовтан туох сыаллаах-соруктаах сылдьарбытын ыйыталаспыта. Эмээхсин кыргыттар өссө да эргэ бара иликтэр диэн үҥсэргээбитэ. Дьадаҥы күтүөттэртэн бэйэлэрэ аккаастаналлар эбит, оттон баай күтүөттэр, энньэлэрэ кыра диэн (баара-суоҕа сэттэ сылгылаахтара, сүүрбэ аҕыс табалаахтара), ыйыппаттар эбит. Сахалар тапталынан ыал буолаллара сүрдээх сэдэх көстүү.
Эмээхсин биһиэхэ сымыыт буһаран биэрбитэ. Кус, хаас уонна куоҕас сымыыттара этилэр. Сахалар дьиэ көтөрүн ииппэттэр, ол эрэн күөл, өрүс таһыгар олорор буоланнар, көтөр сымыытын хото хомуйаллар уонна булуустарыгар ууран хаһааналлар.
Мин кыракый "кодак" аппараатым ыҥыырым сиэбигэр баара. Слепцов көмөтүнэн, улахан эрэйинэн, улахан кыыһы бу "аптаах дьааһык" иннигэр туран хаартыскаҕа түһэригэр сөбүлэҥин ылбыппыт. Мин этэммин мааны таҥаһын (бу сырыыга быыс кэннигэр) таҥныбыта. Кыра кыыс саспыт этэ уонна биһиги барыахпытыгар дылы көстүбэтэҕэ".
Ити курдук бу сүрдээх ыраас сэбэрэлээх, харааччы көрбүт былыргы дьадайбыт ыал кыыһа, аҕыйах кэм анараа өртүгэр арыыттан арыыга харбыы сылдьан сымыыт хомуйан кэлэн баран түспүт хаартыската эбит.
#соцсети
BY AarTYK☀️
Share with your friend now:
tgoop.com/aartyk_nutchina/2680