Бизнес-адвокат | Biznes-advokat

Олтин ғавғоси – ёки Қирғизистон қандай қилиб ўз бойлигини қайтариб олди

Қирғизистон давлати канадалик йирик олтин қазиб чиқарувчи Centerra Gold Inc. билан тарихий келишувга эришди – Қумтор кони буткул мамлакат эгалигига қайтарилди.
Садир Жапаровнинг ҳокимиятга келиши билан мамлакат ҳукумати ҳалқаро компания билан бевосита қарама-қаршиликка киришди. Республика биринчи марта шундай қадам қўйди ва ўзининг миллий манфаатларини қатъий ҳимоя қила олди.
Қумтор кони атрофидаги тортишувлар бутун янги замонавий тарихида Қирғизистонни тарк этмади. Марказий Осиёдаги энг йирик олтин кони мамлакат ривожланиши учун катта маблағларни олиб келиши мумкин эди, лекин аксарият қирғизистонликлар мазкур лойиҳадан келадиган пулни барибир ҳис этмадилар.
Тортишувнинг асосий предмети – канадалик компания ва Қирғиз Республикаси(ҚР) ўртасидаги фойдани тақсимлашдан иборат бўлди. Қумтор – Сenterraга даромадининг катта қисмини таъминлайдиган асосий актив ҳисобланади. Масалан, 2020 йилларда олтин кони компания ялпи тушумининг 58%ини таъминлади. Айрим йилларда мазкур кон умумий даромаднинг 90%ини ҳам берган.
Қумторни миллийлаштириш ғояси асосий сиёсий трендлардан бири бўлгани ҳайрон қоларли эмас. Ушбу масала ҳар сафар давлат тўнтирилишидан кейин кўтариларди, фақат Садир Жапаров даврига келиб ҳукумат анча силжишга эришди, у конни ўз назоратига олди ва ўзи қайта ишлашни йўлга қўйди. Бу мазкур тарихнинг якуни эмас, балки янги сахифасини очди, унга Қирғизистон кўп нарсани тиккан эди.

Бошланиши

Қумторнинг тарихи 1978 йилда совет геологлари томонидан очилиши билан бошланди. Орадан 11 йил ўтиб уни ўзлаштириш лойиҳаси ташкил этилди, лекин қайта ишлаш кечиктирилди: айрим тахминларга кўра – қимматлиги учун, бошқасига кўра – экологияга зиён етишини олдини олиш мақсадида.
Қирғизистон мустақилликка эришгач, инвестор қидира бошлади. 1991 йилда президент Акаев “Сиабеко –Қирғизистон” давлат - хусусий шерикчилик корпорациясини тузиш тўғрисидаги фармонни имзолади, унинг раҳбари этиб собиқ СССРдан Канадага эмиграцияга кетган ва у ерда Seabeko компаниясини ташкил этган, кейинчалик фирибгарлик ва пул ювиш жиноятида айбланган бизнесмен – Борис Бирштейн тайинланди.
Қумтордаги қайта ишлаш ҳуқуқини Seabekoнинг воситачилиги билан уран қазиб олиш билан шуғулланувчи Канаданинг Cameco Corporation(кейинги матнларда “Камеко”) компанияси олди. Шу йилларнинг ўзидаёқ кон сабабли дастлабки тортишувлар юзага келди – корпорация билан ҳамкорлик қилишни ёқлаб Асқар Акаев ва унинг ҳукумати чиқди. 1992 йилда “Камеко” билан Бош келишув имзоланди, лекин афсонавий парламент (1990-1994 йиллар) депутатлари бунга буткул қарши эди.
Жамин Акималиев( парламентнинг ўша вақтдаги депутати):
“Муфассал ўргангач, Акаевга вазиятни тезлаштирмаслик ҳақида фикримизни айтдик. Биз тендер ўтказишни ва унда “Камеко”дан ташқари компаниялар иштирок этиши кераклигини сўзладик. Нима учун россиялик ёки қозоғистонлик компанияларни танлаш мумкин эмаслилигини сўрадик. Акаев буни буткул рад этди ва қарор қабул қилишни тезлаштирмоқчи бўлди. Шартлар Қирғизистон фойдасига эмаслиги аён эди, Қумтор фойдасига алоҳида шахслар бойишни исташарди, шу сабабли биз рози бўлмадик. Лекин Акаев ўзининг фармонлари билан ҳаракатга тушди ва “Камеко”ни илгари сурди, 1994 йилда эса кўпроқ ҳокимиятга эга бўлиш учун сунъий равишда парламентни тарқатиб юборди”, - деб баёнот берди афсонавий парламент депутати.
1994 йили ҚР ҳукумати техник-иқтисодий асос(ТИА)ни қабул қилди ва олтин қазиб олувчи фабрикани қуриш бошланди. 1997 йилда эса олтинни тижорий ишлаб чиқаришга старт берилди. Ёпиқ шаклдаги “Қумтор голд компани” ташкил этилди, унинг улуши Қирғизистон Республикаси ва “Камеко” ўртасимда тақсимланди.
Ўша пайтда “Қумтор” қуйидаги шартларда иш олиб борди:
• Акцияларнинг 2/3 қисми Қирғизистонга, 1/3 қисми эса “Камеко”га тегишли бўлди;
• “Қумтор год компания”га 10070 гектар ер 2009 йилгача ижарага берилди;
• Концессия шартномаси 2042 йилгача амал қилади;
• “Камеко” ва унинг шўъба корхоналари ҳамда чет эллик пудратчилар вакиллари 2003 йилга қадар ҳеч қандай солиқлар ва бирон-бир йиғимларга(ер ижарасидан ташқари) тортилмайди;

www.tgoop.com/abduvohidyakubov/738

2.7K viewsFeb 12, 2023 at 13:59

Олтин ғавғоси – ёки Қирғизистон қандай қилиб ўз бойлигини қайтариб олди

Қирғизистон давлати канадалик йирик олтин қазиб чиқарувчи Centerra Gold Inc. билан тарихий келишувга эришди – Қумтор кони буткул мамлакат эгалигига қайтарилди.
Садир Жапаровнинг ҳокимиятга келиши билан мамлакат ҳукумати ҳалқаро компания билан бевосита қарама-қаршиликка киришди. Республика биринчи марта шундай қадам қўйди ва ўзининг миллий манфаатларини қатъий ҳимоя қила олди.
Қумтор кони атрофидаги тортишувлар бутун янги замонавий тарихида Қирғизистонни тарк этмади. Марказий Осиёдаги энг йирик олтин кони мамлакат ривожланиши учун катта маблағларни олиб келиши мумкин эди, лекин аксарият қирғизистонликлар мазкур лойиҳадан келадиган пулни барибир ҳис этмадилар.
Тортишувнинг асосий предмети – канадалик компания ва Қирғиз Республикаси(ҚР) ўртасидаги фойдани тақсимлашдан иборат бўлди. Қумтор – Сenterraга даромадининг катта қисмини таъминлайдиган асосий актив ҳисобланади. Масалан, 2020 йилларда олтин кони компания ялпи тушумининг 58%ини таъминлади. Айрим йилларда мазкур кон умумий даромаднинг 90%ини ҳам берган.
Қумторни миллийлаштириш ғояси асосий сиёсий трендлардан бири бўлгани ҳайрон қоларли эмас. Ушбу масала ҳар сафар давлат тўнтирилишидан кейин кўтариларди, фақат Садир Жапаров даврига келиб ҳукумат анча силжишга эришди, у конни ўз назоратига олди ва ўзи қайта ишлашни йўлга қўйди. Бу мазкур тарихнинг якуни эмас, балки янги сахифасини очди, унга Қирғизистон кўп нарсани тиккан эди.

Бошланиши

Қумторнинг тарихи 1978 йилда совет геологлари томонидан очилиши билан бошланди. Орадан 11 йил ўтиб уни ўзлаштириш лойиҳаси ташкил этилди, лекин қайта ишлаш кечиктирилди: айрим тахминларга кўра – қимматлиги учун, бошқасига кўра – экологияга зиён етишини олдини олиш мақсадида.
Қирғизистон мустақилликка эришгач, инвестор қидира бошлади. 1991 йилда президент Акаев “Сиабеко –Қирғизистон” давлат - хусусий шерикчилик корпорациясини тузиш тўғрисидаги фармонни имзолади, унинг раҳбари этиб собиқ СССРдан Канадага эмиграцияга кетган ва у ерда Seabeko компаниясини ташкил этган, кейинчалик фирибгарлик ва пул ювиш жиноятида айбланган бизнесмен – Борис Бирштейн тайинланди.
Қумтордаги қайта ишлаш ҳуқуқини Seabekoнинг воситачилиги билан уран қазиб олиш билан шуғулланувчи Канаданинг Cameco Corporation(кейинги матнларда “Камеко”) компанияси олди. Шу йилларнинг ўзидаёқ кон сабабли дастлабки тортишувлар юзага келди – корпорация билан ҳамкорлик қилишни ёқлаб Асқар Акаев ва унинг ҳукумати чиқди. 1992 йилда “Камеко” билан Бош келишув имзоланди, лекин афсонавий парламент (1990-1994 йиллар) депутатлари бунга буткул қарши эди.
Жамин Акималиев( парламентнинг ўша вақтдаги депутати):
“Муфассал ўргангач, Акаевга вазиятни тезлаштирмаслик ҳақида фикримизни айтдик. Биз тендер ўтказишни ва унда “Камеко”дан ташқари компаниялар иштирок этиши кераклигини сўзладик. Нима учун россиялик ёки қозоғистонлик компанияларни танлаш мумкин эмаслилигини сўрадик. Акаев буни буткул рад этди ва қарор қабул қилишни тезлаштирмоқчи бўлди. Шартлар Қирғизистон фойдасига эмаслиги аён эди, Қумтор фойдасига алоҳида шахслар бойишни исташарди, шу сабабли биз рози бўлмадик. Лекин Акаев ўзининг фармонлари билан ҳаракатга тушди ва “Камеко”ни илгари сурди, 1994 йилда эса кўпроқ ҳокимиятга эга бўлиш учун сунъий равишда парламентни тарқатиб юборди”, - деб баёнот берди афсонавий парламент депутати.
1994 йили ҚР ҳукумати техник-иқтисодий асос(ТИА)ни қабул қилди ва олтин қазиб олувчи фабрикани қуриш бошланди. 1997 йилда эса олтинни тижорий ишлаб чиқаришга старт берилди. Ёпиқ шаклдаги “Қумтор голд компани” ташкил этилди, унинг улуши Қирғизистон Республикаси ва “Камеко” ўртасимда тақсимланди.
Ўша пайтда “Қумтор” қуйидаги шартларда иш олиб борди:
• Акцияларнинг 2/3 қисми Қирғизистонга, 1/3 қисми эса “Камеко”га тегишли бўлди;
• “Қумтор год компания”га 10070 гектар ер 2009 йилгача ижарага берилди;
• Концессия шартномаси 2042 йилгача амал қилади;
• “Камеко” ва унинг шўъба корхоналари ҳамда чет эллик пудратчилар вакиллари 2003 йилга қадар ҳеч қандай солиқлар ва бирон-бир йиғимларга(ер ижарасидан ташқари) тортилмайди;

BY Бизнес-адвокат | Biznes-advokat