روز‌نوشت‌های على افشارى

مرگ مظفرالدین شاه و تولد ایران جدید

علی افشاری

‏✍️ امروز به روایتی سالروز درگذشت مظفرالدین شاه قاجار در ۱۱۸سال قبل است. روایت دیگر ۱۲ دی را تاریخ مرگ وی می‌داند. مظفرالدین شاه مرگ سختی داشت و بعد از ماه ها تحمل بیماری جانکاه در ۵۳سالگی مرد. آخرین پادشاهی که در داخل ایران چشم بر دنیا بست، از کودکی دچار بیماری ارثی نارسایی کلیوی بود و با افزایش عمر، شدت بیماری‌اش بیشتر شد که اجازه نمی‌داد سموم بدن کاملا دفع شود. او‌با تنی رنجور بعد از ۴۰سال ولایت‌عهدی بر تخت سلطنت نشست. خوش اقبال بود که سه ولی‌عهد قبلی در طفولیت مردند. همچنین با پادر میانی امین السلطان از غضب پدرش بعد از فرار در مقابل شورش «شیخ عبیدالله نهری کرد» گریخت.

✍️ ویژگی حکمرانی مظفرالدین شاه، انتقالی بودن (Transitional) است. در سلطنت او ساخت قدرت در ایران وارد گذار به تجدد شد. تا پیش از آن سنت‌های زمامداری هزار‌ساله حول حکمرانی استبدادی، تمرکز قدرت، تقدیس سلطان ذی‌شوکت و پادشاه برخوردار از فره ایزدی، مناسبات رعیتی و انکار ساحت انسانی مستقل اتباع برقرار بود. سلطنت وی با سرکوب جنبش‌های جمهوری خواهی شروع شد که مهم‌ترین آنها در همدان بود که تشکیل حکومت جمهوری توسط حسن صاحب الزمانی از چهره های بابی-ازلی اعلان شده بود. حتی امین السلطان در جمع نخبگان بعد از ترور ناصرالدین شاه، دو گزینه جمهوری ‌و یا تماس بامظفرالدین میرزا را به رای گذاشته بود.

✍️ دوران سلطنت ده ساله وی، دوران انتقال اعتراضات توده مردم از نهانگاه‌ها و کنج پناهگاه‌های امن به عرصه عمومی هم بود که در نهایت در پیوند با تلاش‌های روشنفکری، جنبش انقلابی صدر مشروطه را شکل داد.

✍️ در روزهای واپسین سلطنت مظفرالدین شاه، ایران جدید متولد شد، کشور دارای قانون اساسی شد و سلطنت مشروطه تاسیس شد. ملت در معنای سکولار متولد شد و شهروند به جای رعیت نشست. سیاست‌گذاری به نمایندگان ملت واگذار شد و دربار جایگاه سابق را از دست داد و دیوان نیز از شکل سنتی خارج شد. دوران شاهی مظفرالدین شاه، پایان سلطنت کلاسیک و سنتی در ایران بود. او ویژگی‌های متعارضی داشت. از یک طرف خرافاتی بود و تا حدی ترسو! همیشه سید بحرینی در کنارش بود تا با ادعیه او را از دست اتفاقات بد نجات دهد. البته در جریان ترور نافرجامش در پاریس توسط آنارشیست‌ها شجاعت به خرج داده بود. در عین حال به روی مدرنیته و اصلاحات سیاسی و اجتماعی گشوده بود. مخبر السطنه، حاج مهدی‌قلی خان هدایت در خاطراتش از شیفتگی مظفرالدین
شاه به ژاپن سخن می‌گوید و مدعی است که او از ابتدا تا انتهای سلطنت به دنبال تاسیس پارلمان بود اما تهور اجرا نداشت!
‏
✍️ نخستین تصاویر ویدئویی و صدا در سلطنت مظفرالدین شاه ثبت شدند. او تشکیلات پدرش را دست نزد و با همان کارگزارانی کار کرد که باعث پریشانی مملکت بودند. مظفرالدین شاه از وجهی فردی ساده لوح، کم اطلاع، مسخره و متلون المزاج و ضعیف تلقی می‌شد اما از وجهی دیگر رئوف، مهربان نسبت به اتباع و منعطف توصیف شده است. او نسبت به اعمال خشونت اکراه داشت. حتی راضی به قصاص میرزا رضای کرمانی، قاتل پدرش هم نبود و مجبور بدان شد. البته مهربانی‌اش همیشگی نبود و در مواقعی غضب همایونی‌اش بالا می‌گرفت!

✍️ به روایت دهخدا بعد از ترور ناصرالدین شاه ارزاق عمومی کمیاب شد و مردم برای شکایت از تنگناها به نوید جمله «شاه می‌اید شهر. کارها خوب می‌شود» دلخوش کردند اما وقتی مظفرالدین میرزا با تاخیر از تبریز آمد. گشایشی حاصل نشد. ازاینرو این جمله به استهزاء برای هر مشکلی که امیدی به حل آن نمی‌‌رفت، گفته می‌شد و در ادامه تصنیف مشهور «آبجی مظفر» در طعنه به ناکارآمدی مظفرالدین شاه رواج یافت و حتی زنان حرم در دسیسه علیه امین السلطان در شبی آن را در خانه برادر صدر اعظم با محوریت دده قدمشاد باجی که کنیزی سیاه و سردسته گروه مطرب دربار بود، اجرا کردند. ترجیع‌بند این تصنیف چنین بود:
‏آبجی مظفراومده
‏بلگ چغندر اومده!
‏خبر به گوش مظفرالدین شاه رسید. او دسته مطرب را به حضور طلبیده و بعد از امان و انعام خواست که تصنیف را در برابر دیدگانش اجرا کنند. وقتی دده‌ باجی آواز سر داد. مظفرالدین شاه چنان عصبانی شد که دستور داد به پای آن زن نگونبخت نعل بکوبند و آن قدر دور نارنجستان کاخ گلستان بتوانند تا بمیرد!
‏
✍️ اگرچه مظفرالدین شاه از اطلاعات سیاسی، فرهنگی و تاریخی بی‌بهره بود. اما ترکیبی از نظر مثبت به اصلاحات، بیماری، ترس و شفقت باعث شد تا در برابر فشار و اعتراض توده و نخبگان تسلیم شود و مشروطه را بپذیرد‌. در متن اولیه فرمان وی، مجلس شورای اسلامی ذکر شده بود و نامی از اقشار مردم نبود که با فشار مشروطه‌طلبان به مجلس شورای ملی تغییر پیدا کرد و به تاسیس مجلس توسط منتخبین ملت تصریح شد. سرانجام او و عصر مظفری عاقبت به خیر شدندو «عدل مظفر»بر پیشانی ساختمان مجلس نصب شد.
@Aliafshari52

www.tgoop.com/aliafshari52/18347

747 viewsAli A, edited  Jan 7 at 15:32

مرگ مظفرالدین شاه و تولد ایران جدید

علی افشاری

‏✍️ امروز به روایتی سالروز درگذشت مظفرالدین شاه قاجار در ۱۱۸سال قبل است. روایت دیگر ۱۲ دی را تاریخ مرگ وی می‌داند. مظفرالدین شاه مرگ سختی داشت و بعد از ماه ها تحمل بیماری جانکاه در ۵۳سالگی مرد. آخرین پادشاهی که در داخل ایران چشم بر دنیا بست، از کودکی دچار بیماری ارثی نارسایی کلیوی بود و با افزایش عمر، شدت بیماری‌اش بیشتر شد که اجازه نمی‌داد سموم بدن کاملا دفع شود. او‌با تنی رنجور بعد از ۴۰سال ولایت‌عهدی بر تخت سلطنت نشست. خوش اقبال بود که سه ولی‌عهد قبلی در طفولیت مردند. همچنین با پادر میانی امین السلطان از غضب پدرش بعد از فرار در مقابل شورش «شیخ عبیدالله نهری کرد» گریخت.

✍️ ویژگی حکمرانی مظفرالدین شاه، انتقالی بودن (Transitional) است. در سلطنت او ساخت قدرت در ایران وارد گذار به تجدد شد. تا پیش از آن سنت‌های زمامداری هزار‌ساله حول حکمرانی استبدادی، تمرکز قدرت، تقدیس سلطان ذی‌شوکت و پادشاه برخوردار از فره ایزدی، مناسبات رعیتی و انکار ساحت انسانی مستقل اتباع برقرار بود. سلطنت وی با سرکوب جنبش‌های جمهوری خواهی شروع شد که مهم‌ترین آنها در همدان بود که تشکیل حکومت جمهوری توسط حسن صاحب الزمانی از چهره های بابی-ازلی اعلان شده بود. حتی امین السلطان در جمع نخبگان بعد از ترور ناصرالدین شاه، دو گزینه جمهوری ‌و یا تماس بامظفرالدین میرزا را به رای گذاشته بود.

✍️ دوران سلطنت ده ساله وی، دوران انتقال اعتراضات توده مردم از نهانگاه‌ها و کنج پناهگاه‌های امن به عرصه عمومی هم بود که در نهایت در پیوند با تلاش‌های روشنفکری، جنبش انقلابی صدر مشروطه را شکل داد.

✍️ در روزهای واپسین سلطنت مظفرالدین شاه، ایران جدید متولد شد، کشور دارای قانون اساسی شد و سلطنت مشروطه تاسیس شد. ملت در معنای سکولار متولد شد و شهروند به جای رعیت نشست. سیاست‌گذاری به نمایندگان ملت واگذار شد و دربار جایگاه سابق را از دست داد و دیوان نیز از شکل سنتی خارج شد. دوران شاهی مظفرالدین شاه، پایان سلطنت کلاسیک و سنتی در ایران بود. او ویژگی‌های متعارضی داشت. از یک طرف خرافاتی بود و تا حدی ترسو! همیشه سید بحرینی در کنارش بود تا با ادعیه او را از دست اتفاقات بد نجات دهد. البته در جریان ترور نافرجامش در پاریس توسط آنارشیست‌ها شجاعت به خرج داده بود. در عین حال به روی مدرنیته و اصلاحات سیاسی و اجتماعی گشوده بود. مخبر السطنه، حاج مهدی‌قلی خان هدایت در خاطراتش از شیفتگی مظفرالدین
شاه به ژاپن سخن می‌گوید و مدعی است که او از ابتدا تا انتهای سلطنت به دنبال تاسیس پارلمان بود اما تهور اجرا نداشت!
‏
✍️ نخستین تصاویر ویدئویی و صدا در سلطنت مظفرالدین شاه ثبت شدند. او تشکیلات پدرش را دست نزد و با همان کارگزارانی کار کرد که باعث پریشانی مملکت بودند. مظفرالدین شاه از وجهی فردی ساده لوح، کم اطلاع، مسخره و متلون المزاج و ضعیف تلقی می‌شد اما از وجهی دیگر رئوف، مهربان نسبت به اتباع و منعطف توصیف شده است. او نسبت به اعمال خشونت اکراه داشت. حتی راضی به قصاص میرزا رضای کرمانی، قاتل پدرش هم نبود و مجبور بدان شد. البته مهربانی‌اش همیشگی نبود و در مواقعی غضب همایونی‌اش بالا می‌گرفت!

✍️ به روایت دهخدا بعد از ترور ناصرالدین شاه ارزاق عمومی کمیاب شد و مردم برای شکایت از تنگناها به نوید جمله «شاه می‌اید شهر. کارها خوب می‌شود» دلخوش کردند اما وقتی مظفرالدین میرزا با تاخیر از تبریز آمد. گشایشی حاصل نشد. ازاینرو این جمله به استهزاء برای هر مشکلی که امیدی به حل آن نمی‌‌رفت، گفته می‌شد و در ادامه تصنیف مشهور «آبجی مظفر» در طعنه به ناکارآمدی مظفرالدین شاه رواج یافت و حتی زنان حرم در دسیسه علیه امین السلطان در شبی آن را در خانه برادر صدر اعظم با محوریت دده قدمشاد باجی که کنیزی سیاه و سردسته گروه مطرب دربار بود، اجرا کردند. ترجیع‌بند این تصنیف چنین بود:
‏آبجی مظفراومده
‏بلگ چغندر اومده!
‏خبر به گوش مظفرالدین شاه رسید. او دسته مطرب را به حضور طلبیده و بعد از امان و انعام خواست که تصنیف را در برابر دیدگانش اجرا کنند. وقتی دده‌ باجی آواز سر داد. مظفرالدین شاه چنان عصبانی شد که دستور داد به پای آن زن نگونبخت نعل بکوبند و آن قدر دور نارنجستان کاخ گلستان بتوانند تا بمیرد!
‏
✍️ اگرچه مظفرالدین شاه از اطلاعات سیاسی، فرهنگی و تاریخی بی‌بهره بود. اما ترکیبی از نظر مثبت به اصلاحات، بیماری، ترس و شفقت باعث شد تا در برابر فشار و اعتراض توده و نخبگان تسلیم شود و مشروطه را بپذیرد‌. در متن اولیه فرمان وی، مجلس شورای اسلامی ذکر شده بود و نامی از اقشار مردم نبود که با فشار مشروطه‌طلبان به مجلس شورای ملی تغییر پیدا کرد و به تاسیس مجلس توسط منتخبین ملت تصریح شد. سرانجام او و عصر مظفری عاقبت به خیر شدندو «عدل مظفر»بر پیشانی ساختمان مجلس نصب شد.
@Aliafshari52

BY روز‌نوشت‌های على افشارى