یادداشت های حسن انصاری

Forwarded from نور سیاه

سخن تند علامه قزوینی دربارۀ احمد کسروی

علامه قزوینی در آبان ۱۳۰۸ / نوامبر ۱۹۲۹ در نامه‌ای به ولادیمیر مینورسکی نوشته است: «مکتوب جوفی را مطالعه نمودم؛ از توافق جانبين خوشحال شدم ولی تعجب نکردم زیرا شخص شارلاتان را همه کس فورأ خواهد شناخت. من شرط می‌بندم که این رسالۀ «نام‌های شهرها» را (با سایر رسائل او) به هر کس از فضلای اروپا یا مسلمین نشان بدهی پس از یک روز مطالعۀ سریع خواهد فهمید که سروکار با که دارد. مکرّر عرض می‌کنم شأن خودتان را کم خواهید فرمود اگر با این شخص بنا بر مراسله و مکاتبه بگذارید»(۱).

قزوینی چه کسی را شارلاتان می‌خواند و رسالات او را بی‌ارزش می‌داند و مکاتبه با او را برای مینورسکی موجب کسر شأن می‌شمارد؟

به نظر من این شخص احمد کسروی است. رسالۀ «نام‌های شهرها» هم رسالۀ نام‌های شهرها و دیه‌های ایران است که دفتر اولش در همین سال ۱۳۰۸ و دفتر دوم سال ۱۳۰۹ منتشر شد (۲).

چند نکته گفتنی است:

۱. در این رساله کسروی به ریشه‌شناسی نام بعضی شهرها و دیه‌های ایران پرداخته است. دربارۀ ارزش این رساله و اساساً تتبعات لغوی و ریشه‌شناسی کسروی از دکتر احمدرضا قائم‌مقامی پرسیدم. نوشتند: «بقول فرنگی‌ها پاشنه آشیل تتبعات کسروی بدبختانه همین‌جاست. کاش کسروی در این اشتقاقات نمی‌افتاد و تحقیق را محدود می‌کرد به همان کشفیاتی که در جغرافیای تاریخی کرده که اگر ادامه می‌داد، فواید بیشتری هم از آن بیرون می‌آمد. این اواخر دیدم که مینورسکی در مقاله‌ای که در سال ۱۹۳۰ در ژورنال آزیاتیک (ص۶۶، پانوشت۱) چاپ کرده رجوع داده به این تحقیقات savant persan (دانشمند ایرانی)، سید احمد کسروی. اما بلافاصله گفته که در شیوۀ راه کج رفته است. البته باید گفت که کسروی اشتقاق درست هم دارد. این را هم جوانان باید در نظر بدارند که مرحوم کسروی اینها را تا حدی از راه تفنن نوشته و به آن در مقدمۀ رسالۀ نام‌های شهرها توجه داده است».

۲. ظاهراْ قزوینی هنگام نوشتن این نامه خیلی از دست کسروی عصبانی بود که دربارۀ همۀ رسائل او چنین نوشت! چون ایشان سال ۱۳۰۵ مقاله‌ای در معرفی رسالۀ شریف آذری یا زبان باستان آذربایجان نوشت و آن را «صغیرةالحجم و عظیمةالفایدة» خواند. «تحقیقات عالمانۀ» کسروی در این رسالۀ «بدیع و دلکش» را ستود و آن را «نتیجۀ ماه‌ها بل سال‌ها زحمت» دانست.گفت کسروی «خدمت شایانی هم به تاریخ ایران و هم به سیاست و ملیت این مملکت نموده است...و اگر ایرانیان می‌خواهند دربرابر دعاوی بی‌اساس همسایگان کاری بکنند راه کارکردن را آقای سید احمد کسروی به ایشان نشان داده است». قزوینی قبول داشت مقالات کسروی در «تاریخ و جغرافی و لغت و فنون متعلقه به آن»، «فاضلانه» است (۳). همچنین ایشان در نامه‌ای که سال ۱۳۰۲ شمسی به عباس اقبال آشتیانی نوشت از مقالۀ کسروی در نقد ترجمه ادوارد براون از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار تمجیدها کرد و با عباراتی شورانگیز کسروی را در کنار اقبال و جمالزاده از محققانی دانست که طریقۀ تحقیق فرنگی را خوب می‌دانند و مایۀ امیدواری او هستند (۴).

۳. پس مشکل قزوینی فضل و تحقیق کسروی نبود. البته شیوۀ کسروی در اظهارنظرهای قطعی و قاطع با روش محافظه‌کارانه و محتاطانه قزوینی فرق داشت. همچنین هنگام نوشتن این نامه هنوز کسروی عقاید شاذ اجتماعی خود را آشکار نکرده بود و کتاب‌سوزان راه نینداخته بود و به حافظ و سعدی و بخشهایی از ادبیات فارسی یورش نیاورده بود. پس چرا قزوینی به مینورسکی دربارۀ کسروی چنین گفت؟

به نظر من دلیلش «طرز انشاء عجیب» کسروی است. قزوینی در نقد بر رسالۀ آذری یا زبان باستان آذربایجان از نثر کسروی انتقاد مفصلی کرد و مقالات او را از لحاظ معانی و سبک نثر تشبیه کرد به «زنی بسیار صبیح‌المنظر که ملبس به لباسی بسیار عجیب است». آرزو کرد که کسروی «در حق زبان فارسی تا این اندازه اظهار بی‌مرحمتی و بی‌قیدوبندی نفرماید»(۵). همچنین در نامه‌ا‌ی به تقی‌زاده به نثر کسروی طعنه زد(۶). در یادداشتی که پس از قتل کسروی نوشت هم از«انشاء من‌درآوردی سخیف مهوّع» او گفت (۷).

زبان فارسی خطّ قرمز قزوینی بود چون به نظر او با بقای ایران پیوند داشت. قزوینی با نظریات کسروی دربارۀ زبان فارسی سخت مخالف بود همان‌طور که کسروی هم در رسالۀ زبان پاک از عربی‌گرایی قزوینی انتقاد کرده بود.

پانوشت:
۱.دفتری برای ایران؛ نامه‌های فارسی به ولادیمیر مینورسکی، به کوشش گودرز رشتیانی، ص۸۹.
۲. مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، خانبابا مشار، ۴۴۵؛ کاروند کسروی، به کوشش یحیی ذکاء، صص۲۷۰-۳۱۳.
۳.بیست مقالۀ قزوینی، به کوشش پورداوود، جلد ۱،صص۱۷۸-۱۸۶.
۴.«محمدقزوینی- عباس اقبال»، یغما،س۹ ،ش۱ ،فروردین ۱۳۳۵ ،صص۴-۹ .
۵. بیست مقالۀ قزوینی، جلد ۱،صص۱۸۴-۱۸۶.
۶.نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده، به کوشش ایرج افشار، جاویدان، ص۲۴۶.
۷.یادداشتهای قزوینی،به کوشش افشار،ج۸، ص۲۲۶.

https://www.tgoop.com/n00re30yah

Telegram

نور سیاه

یادداشت‌های ایرانشناسی میلاد عظیمی
@MilaadAzimi

www.tgoop.com/azbarresihayetarikhi/8008

2.0K viewsOct 12 at 17:38

سخن تند علامه قزوینی دربارۀ احمد کسروی

علامه قزوینی در آبان ۱۳۰۸ / نوامبر ۱۹۲۹ در نامه‌ای به ولادیمیر مینورسکی نوشته است: «مکتوب جوفی را مطالعه نمودم؛ از توافق جانبين خوشحال شدم ولی تعجب نکردم زیرا شخص شارلاتان را همه کس فورأ خواهد شناخت. من شرط می‌بندم که این رسالۀ «نام‌های شهرها» را (با سایر رسائل او) به هر کس از فضلای اروپا یا مسلمین نشان بدهی پس از یک روز مطالعۀ سریع خواهد فهمید که سروکار با که دارد. مکرّر عرض می‌کنم شأن خودتان را کم خواهید فرمود اگر با این شخص بنا بر مراسله و مکاتبه بگذارید»(۱).

قزوینی چه کسی را شارلاتان می‌خواند و رسالات او را بی‌ارزش می‌داند و مکاتبه با او را برای مینورسکی موجب کسر شأن می‌شمارد؟

به نظر من این شخص احمد کسروی است. رسالۀ «نام‌های شهرها» هم رسالۀ نام‌های شهرها و دیه‌های ایران است که دفتر اولش در همین سال ۱۳۰۸ و دفتر دوم سال ۱۳۰۹ منتشر شد (۲).

چند نکته گفتنی است:

۱. در این رساله کسروی به ریشه‌شناسی نام بعضی شهرها و دیه‌های ایران پرداخته است. دربارۀ ارزش این رساله و اساساً تتبعات لغوی و ریشه‌شناسی کسروی از دکتر احمدرضا قائم‌مقامی پرسیدم. نوشتند: «بقول فرنگی‌ها پاشنه آشیل تتبعات کسروی بدبختانه همین‌جاست. کاش کسروی در این اشتقاقات نمی‌افتاد و تحقیق را محدود می‌کرد به همان کشفیاتی که در جغرافیای تاریخی کرده که اگر ادامه می‌داد، فواید بیشتری هم از آن بیرون می‌آمد. این اواخر دیدم که مینورسکی در مقاله‌ای که در سال ۱۹۳۰ در ژورنال آزیاتیک (ص۶۶، پانوشت۱) چاپ کرده رجوع داده به این تحقیقات savant persan (دانشمند ایرانی)، سید احمد کسروی. اما بلافاصله گفته که در شیوۀ راه کج رفته است. البته باید گفت که کسروی اشتقاق درست هم دارد. این را هم جوانان باید در نظر بدارند که مرحوم کسروی اینها را تا حدی از راه تفنن نوشته و به آن در مقدمۀ رسالۀ نام‌های شهرها توجه داده است».

۲. ظاهراْ قزوینی هنگام نوشتن این نامه خیلی از دست کسروی عصبانی بود که دربارۀ همۀ رسائل او چنین نوشت! چون ایشان سال ۱۳۰۵ مقاله‌ای در معرفی رسالۀ شریف آذری یا زبان باستان آذربایجان نوشت و آن را «صغیرةالحجم و عظیمةالفایدة» خواند. «تحقیقات عالمانۀ» کسروی در این رسالۀ «بدیع و دلکش» را ستود و آن را «نتیجۀ ماه‌ها بل سال‌ها زحمت» دانست.گفت کسروی «خدمت شایانی هم به تاریخ ایران و هم به سیاست و ملیت این مملکت نموده است...و اگر ایرانیان می‌خواهند دربرابر دعاوی بی‌اساس همسایگان کاری بکنند راه کارکردن را آقای سید احمد کسروی به ایشان نشان داده است». قزوینی قبول داشت مقالات کسروی در «تاریخ و جغرافی و لغت و فنون متعلقه به آن»، «فاضلانه» است (۳). همچنین ایشان در نامه‌ای که سال ۱۳۰۲ شمسی به عباس اقبال آشتیانی نوشت از مقالۀ کسروی در نقد ترجمه ادوارد براون از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار تمجیدها کرد و با عباراتی شورانگیز کسروی را در کنار اقبال و جمالزاده از محققانی دانست که طریقۀ تحقیق فرنگی را خوب می‌دانند و مایۀ امیدواری او هستند (۴).

۳. پس مشکل قزوینی فضل و تحقیق کسروی نبود. البته شیوۀ کسروی در اظهارنظرهای قطعی و قاطع با روش محافظه‌کارانه و محتاطانه قزوینی فرق داشت. همچنین هنگام نوشتن این نامه هنوز کسروی عقاید شاذ اجتماعی خود را آشکار نکرده بود و کتاب‌سوزان راه نینداخته بود و به حافظ و سعدی و بخشهایی از ادبیات فارسی یورش نیاورده بود. پس چرا قزوینی به مینورسکی دربارۀ کسروی چنین گفت؟

به نظر من دلیلش «طرز انشاء عجیب» کسروی است. قزوینی در نقد بر رسالۀ آذری یا زبان باستان آذربایجان از نثر کسروی انتقاد مفصلی کرد و مقالات او را از لحاظ معانی و سبک نثر تشبیه کرد به «زنی بسیار صبیح‌المنظر که ملبس به لباسی بسیار عجیب است». آرزو کرد که کسروی «در حق زبان فارسی تا این اندازه اظهار بی‌مرحمتی و بی‌قیدوبندی نفرماید»(۵). همچنین در نامه‌ا‌ی به تقی‌زاده به نثر کسروی طعنه زد(۶). در یادداشتی که پس از قتل کسروی نوشت هم از«انشاء من‌درآوردی سخیف مهوّع» او گفت (۷).

زبان فارسی خطّ قرمز قزوینی بود چون به نظر او با بقای ایران پیوند داشت. قزوینی با نظریات کسروی دربارۀ زبان فارسی سخت مخالف بود همان‌طور که کسروی هم در رسالۀ زبان پاک از عربی‌گرایی قزوینی انتقاد کرده بود.

پانوشت:
۱.دفتری برای ایران؛ نامه‌های فارسی به ولادیمیر مینورسکی، به کوشش گودرز رشتیانی، ص۸۹.
۲. مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، خانبابا مشار، ۴۴۵؛ کاروند کسروی، به کوشش یحیی ذکاء، صص۲۷۰-۳۱۳.
۳.بیست مقالۀ قزوینی، به کوشش پورداوود، جلد ۱،صص۱۷۸-۱۸۶.
۴.«محمدقزوینی- عباس اقبال»، یغما،س۹ ،ش۱ ،فروردین ۱۳۳۵ ،صص۴-۹ .
۵. بیست مقالۀ قزوینی، جلد ۱،صص۱۸۴-۱۸۶.
۶.نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده، به کوشش ایرج افشار، جاویدان، ص۲۴۶.
۷.یادداشتهای قزوینی،به کوشش افشار،ج۸، ص۲۲۶.

https://www.tgoop.com/n00re30yah

BY یادداشت های حسن انصاری