📣 اطلاعیه مهم

با توجه به شرایط پیش‌آمده، رویدادهای اعلام‌شده‌ی هفته‌ی جاری باشگاه اندیشه برگزار نخواهند شد و به زمان دیگری موکول می‌شوند. تاریخ‌های جدید متعاقباً اطلاع‌رسانی خواهد شد.

🔸 اطلاع‌رسانی درباره‌ی حلقهٔ مطالعاتی کلیدر و حلقهٔ حکمت نامتناهی از طریق گروه‌های مربوطه انجام خواهد شد.

با سپاس از همراهی شما
@bashgahandishe

استفاده انسان از شرایط جنگ

#رساله_عملیه
#جلسه_هشتم
#شهیدنجمه‌شمس
#کار

۲۴ خرداد ۱۴۰۴

@resale_amalie_6

استفاده انسان از شرایط جنگ

#رساله_عملیه
#جلسه_هشتم
#شهیدنجمه‌شمس
#کار
#گفتگو

۲۴ خرداد ۱۴۰۴

@resale_amalie_6

اسلام یا ایران؛ مسأله این است؟*

📝علی‌اشرف فتحی

در جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل در سال 1967 اتکا بر ایده «ملی‌گرایی عربی» به عنوان راه رهایی بخش رهبران عرب حاضر در جنگ مطرح شد. عبدالناصر به عنوان رهبر و نماد مهم ناسیونالیسم عربی در این جنگ متحمل شکست سختی شد و تا مرز استعفا نیز پیش رفت. او پس از این جنگ، چندان عمرش کفاف نداد و از دنیا رفت، اما در سندی صوتی مربوط به اواخر حیات او که به ‌تازگی منتشر شد،  صراحتا از تمایل برای پایان تخاصم با اسرائیل سخن گفته است. پس از او جانشین و همراهش انور سادات نیز در سال 1973 یک ماه در جنگ با اسرائیل بود و به نتیجه خاصی نرسید و آغازگر فرایند صلح اعراب و اسرائیل شد. بنابر این، اندیشه ملی گرایی عربی در کمتر از دو دهه نشان داد که توانایی رویارویی با اسرائیل را ندارد.
شکست پان‌عربیسم در جنگ با اسرائیل، راه را برای جریان‌های اسلامی هموار کرد و آنان سردمدار ستیز با اسرائیل و دیگر نمادهای سلطه غرب در منطقه شدند. اکنون نیم قرن است که تقابل جریان‌های مذهبی منطقه با اسرائیل ادامه دارد و اکنون به نقطه اوج خود رسیده است.
حال پرسش این است که چرا در چنین نقطه حساسی، دوباره باید به ناسیونالیسم و اهمیت «ملت» و «ملیت» رجعت کرد. یکی از پرابلماتیک‌های جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل، تاکید همین جریان‌های مذهبی بر اهمیت «ایران» است. در حالی که در دهه نخست جمهوری اسلامی، اندیشه «ملی‌گرایی» متهم به دین‌ستیزی و غرب‌زدگی می‌شد و نمادهای ملیت و جریان‌های ملی، به عنوان «دیگری» و «غیر خودی» در نظام سیاسی شمرده می‌شدند. نقطه نمادین این حساسیت، حذف مضامین ملی‌گرایانه از دومین سرود رسمی جمهوری اسلامی در ابتدای دهه هفتاد است. در اولین سرود رسمی جمهوری اسلامی که در دهه شصت مورد استفاده قرار می‌گرفت، مضامینی چون «پاینده بادا ایران» به چشم می‌خورد که رگه‌ای تلطیف‌شده از ایده مدرن ملیت و ناسیونالیسم بود. اما دومین سرود رسمی جمهوری اسلامی که پس از پایان جنگ با عراق تصویب شد، خالی از چنین رگه‌هایی بود. برخی مقامات نیز در تبیین ارزش‌های زمان جنگ که در دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به عنوان موضوع اختلاف بدل شده بود، از تقدم اسلام بر ایران در وصایای شهدای جنگ سخن می‌گفتند.
افزایش خطر حمله آمریکا پس از 11 سپتامبر و شروع دور جدید تحریم‌ها، تدریجا بر اهمیت انسجام بر اساس ملت و ملیت ایرانی افزود. هاشمی رفسنجانی در میانه دهه هشتاد صریحا اعلام کرد که برای مقابله با تهدیدهای آمریکا باید «ایران» را محور اتفاق همه نیروها قرار دهیم. اما در این دوره، هاشمی رفسنجانی مرجعیت خود را بین نیروهای اصولگرا و حزب‌اللهی از دست داده بود و همین سخن او نیز با واکنش‌ منفی این طیف مواجه شد. 
اکنون در فضای متاثر از جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل، همین نیروها بر نمادهای ملی تاکید می‌کنند، مجسمه آرش کمانگیر ساخته می‌شود، قهرمانان ملی شاهنامه در رسانه ملی مطرح می‌شوند، سازمان سینمایی وابسته به سپاه در صدد ساخت فیلمی درباره رستم و سهراب است و مداح شاخص این طیف نیز یک ترانه ملی‌گرایانه را دست‌مایه نوحه‌خوانی محرم قرار می‌دهد.
واقعیت آن است که اندیشه وفاق میان دین و ملیت، دغدغه جدیدی در جامعه ما نیست. نخستین بار در عصر مشروطه ما با این موضوع مواجه شدیم که به جای دوگانه مسلمان و کافر، از دوگانه ایرانی و غیر ایرانی می‌توان سخن گفت. بعدها حتی در جنگ با عراق نیز اگرچه صدام به عنوان نماد کفر مطرح می‌شد و جنگ با او نیز جنگ اسلام و کفر دانسته می‌شد، اما همزمان گفته می‌شد که مرزهای ملی و خلیج فارس اهمیت دارد. اکنون که گروهی در این اندیشه افتاده‌اند که دوباره از «ملت» و «ملیت» برای ایجاد انسجام استفاده کنند، ضروری است که تجربه ملی‌گرایان عرب در دهه‌های شصت و هفتاد میلادی را باید در نظر بگیرند و به دلایل شکست کاربست ملی‌گرایی در جنگ آنان با اسرائیل توجه کنند. اتکا بر ملی‌گرایی به تنهایی نمی‌تواند عامل رهایی‌بخش در جنگ‌ها باشد، به‌ویژه آنکه این اتکا از سر اضطرار و بدون توجه به اقتضائات مفهوم مدرن ملت-دولت و نیز بدون اعتنا به واقعیت‌های منطقه‌ای و جهانی باشد.

*یادداشت اختصاصی
@bashgahandishe

گفت‌وگوی سوگواران
سال هفدهم، نشست نخست

جنگ و صلح
در رویهٔ سیاسی خاندان پیامبر

با ارائهٔ
محمدحسین قدوسی

📅دوشنبه، نهم تیر ۱۴۰۴
⏰ ساعت ۱۷

📍 خیابان انقلاب، خیابان وصال شیرازی، کوچه نایبی، پلاک ۲۳

@bashgahandishe

▫️
🔍 وطن کجاست؟‌‎
‏. . . . . . .
هادی راشد

غروب روز چهارشنبه ۲۸ خرداد ماه از تهران رفتم. در گذر راه، ستونِ دودهایی که به آسمان برمی‌خاست، چهره‌ی شهر را به هم ریخته بود. در برابر آسمان بی‌پدافند، انگار زمین نیز از هر جنبشی تهی می‌نمود. در آن گذار ناگزیر، چیزی که برای هر کوچنده‌ای، بی‌اندازه هراس‌ناک، بی‌اندازه دور به چشم می‌آمد، امیدواری به بازگشت بود. آیا به زودی به خانه بازخواهیم گشت؟!

وطن کجاست که آوازِ آشنایِ تو چنین دور می‌نماید؟
امید کجاست
تا خود
جهان
به قرار
بازآید؟
‌‎(شاملو؛ خطابه‌یِ آسان، در امید)
‌‎
انگاره‌ی میهن نزد ما ایرانیان، کم‌وبیش، در روند بالاگرفتن جنبش مشروطیت (اگر نه جنگ‌های ایران و روس) بالید. خاک‌برداری از لایه‌های فراموش شده‌‌ی تاریخی، ایران را هم‌چون سرزمین، زادگاه، و سرچشمه‌ی رودها و روی‌دادهایی نشانه‌گذاری کرد که ایرانیان می‌توانستند خود را در آن و به پشتوانه‌ی آن بازشناسند.
با برآمدن خاندان پهلوی به پادشاهی، انگاره‌‌ی میهن در پیوند با پای‌داری شاهنشاهی، جنبش و پویایی خود را از دست داد و به درون‌مایه‌ای ایستا در هم‌آینگی با ایران‌ـ‌پادشاه درآمد. گرایش به آن بود که این درون‌مایه، پشتوانه‌ی دیرپایی شاهنشاهی باشد.
در روند انقلاب ۱۳۵۷، آن درون‌مایه نمی‌توانست پابرجا بماند. در گفتمان چیره، انگاره‌ی میهن به پاره‌ای از چیزی بزرگ‌تر برمی‌گشت. بر زمینه‌ی این گسستگی، اندیشه‌ی میهن ریزوم‌وار، درون گفتمان‌های پراکنده جان گرفت. این باززایی چنان نیرومند و چنان رنگارنگ بود که اکنون به دشواری می‌توان دریافتی یک‌پارچه از انگاره‌ی میهن را بازسازی کرد. آیا بر زمینه‌ی دریافت‌های گونه به گونه از میهن، می‌توان گفت این انگاره، دوباره پویایی خود را بازیافته است؟

پنهان نمی‌توان کرد که یکی از زمینه‌های بالندگیِ اندیشه‌ی میهن، جنگ و بی‌خانگی است. بازتاب جنگ جهانی دوم در ایران، سیلی از ادبیات میهن‌پرستانه را به جا نهاد. کوچِ انبوه نیز، جای میهن را در یادها جاودانه می‌کند. کوچندگان پیش از هر چیز، پاره‌ای از خود را در خانه جا می‌گذارند. اما آیا خانه یا سرزمین، به تنهایی هم‌آن میهن است؟ شماری از میهن‌دوستان به این پرسش، آری خواهند گفت. بسیاری نیز سرزمین را در پیوند با تاریخ، میهن خود می‌دانند و شماری نیز، شاید پاسخ‌های دیگر در پیش گذارند.
میهن اما، هم‌واره زیست‌گاه کسانی است که در آن‌جا به سر می‌آورند. به سرآورندگانی که خود را بر زمینه‌ی تاریخ، فرهنگ، و سرگذشتِ زیسته، یگانه و به هم‌پیوسته می‌دانند. میهن، زیستن‌گاهِ مردمانی یگانه با هم است.
انگاره‌ی میهن، نمی‌تواند رده‌ی مردمان زنده و زیستنده را نادیده بگیرد. میهن جای زندگی مردمان است. هم‌چنان که مرگ زیستندگان، انگاره‌ی میهن را از درون می‌پاشاند؛ پراکندگی مردمان نیز، میهن را از درون‌مایه‌ی بن‌یادی خود تهی می‌کند. بر زمینه‌ی هم‌این نگرش به میهن، این سخنِ پرآوازه، شاید از فردوسی خوانا می‌شود:

اگر سر به سر تن به کشتن دهیم
از آن به که کشور به دشمن دهیم*

چیرگی دشمن بر خاک، پیوندهای درونی زیستندگان را از هم می‌گسلد و آنان را به یکان‌های گسسته از هم بخش بخش می‌کند. مردم اما در یگانه شدن، سرزندگی خود را در خانه و کاشانه بازمی‌یابند.

● در پویه‌ی زبان فارسی
گزیده‌ی یادداشت‌ها در فرهنگ، زبان و ادبیات
https://www.tgoop.com/OnPersianLanguage/‎