tgoop.com/beyondlinguistics/10
Last Update:
✍🏻خورشید صبوری
ریشه شناسی واژه «خورشید» به قلم استاد بزرگوارم جناب «فریبرز کوچکی‌زاد»
واژه "خورشید" که در متون مانوی به صورت xwarxšēd آمده است صورت اوستایی آن -hvare-xšaeta می باشد که جزء اول آن -hvar یا -hvare در اوستا یعنی: "خور" یا "هور" و اسم است ولی جزء دوم آن یعنی: -xšaeta صفت است و از ریشه -xšay* می آید که در اصل به معنی "سلطنت کردن " و نیز "شایسته بودن" می باشد.
این صفت هم برای "خور" (یعنی: خورشید) آمده است و هم برای "جم" یعنی: جمشید).
در اصل به معنی: "خور شاه" و "جم پادشاه" بوده است ولی کم کم در همان دوران معنی این ریشه تعمیم پیدا می کند و مردم چون صفت ظاهری خورشید را درخشندگی می دیدند آن را، هم به معنی "خور شاه" و هم به معنی "خور درخشنده" گرفتند و کلمه "مهشید" را به قیاس با آن ساختند.
در پهلوی اشکانیaxšēnd به معنی: ''شاهزاده" است که صفت فاعلی است از ریشه -xša* یا -xšay* که در اصل به صورت: xšayant* بوده که یک واکه پیش نهشت (-prothesis a) به آن افزوده شده است.
واژه "اخشید" هم نام خانواده سلطنتی بوده که در دوره اسلامی در مصر حکومت می کردند. برای مثال "کافور اخشیدی" از همین واژه بوجود آمده است.
کلمه دیگری که از این ریشه می آید "افشین" است به معنی "حاکم" یا "فرمانروا". برای مثال حاکم سغد را "افشین سغد" می گفتند و نیز حاکم سمرقند را "اخشید سمرقند" می گفتند و این زبانها تحت تاثیر همدیگر واقع گشته اند.
تعمیم معنایی خصوصا در گذشته خیلی متداول بوده مثلا واژه "چهر" در اصل به معنی "نژاد" و "اصل و نسب" است.
واژه hu-čihr در اصل به معنی: "دارای نژاد خوب" یا "نجیب زاده" است ولی کم کم معنی "خوش چهره" و یا به صورت "زیبا روی" هم در آمده است. واژه "شهرزاد" صورت اصلی اش "čihr-zād" است به معنی: "نجیب زاده:، :اصیل زاده: یا "آزاد زاده" یعنی; "کسی که از نژاد کنیز نیست".
در تبدیل -hvar اوستایی به "هور" یا "خور"، باید در نظر داشته باشیم که -sw هند و اروپایی اولیه در اوستا به -xv و در فارسی باستان به -huv و در فارسی میانه به xw و در فارسی جدید به خو یعنی /خ/ با واو معدوله و در آخر کلمه به/خ/ تبدیل می شود. مانند:
Av. xVanghar-
منظورم از xV ( یا: "خو") یعنی: حرف xv اوستایی که یک حرف است نه دوتا وبا x اوستایی (یعنی: خ) فرق می کند. ng راهم شما یک حرف در نظر بگیرید نه دو تا مثل علامت فونتیکی انتهای پسوند ing انگلیسی که من نمی توانم آن را تایپ کنم.
MP. xwāhar در فارسی میانه
np. xāhar فارسی جدید : خواهر
#فریبرز_کوچکی_زاد 🌺🌺🌺🌺
(با بهره برداری از گفته های درسی استاد فقیدم روانشاد دکتر محسن ابوالقاسمی که روحشان شاد و یادشان جاویدان باد)
https://www.tgoop.com/beyondlinguistics
https://whatsapp.com/channel/0029Vagy3m505MUWjXocKA2y
BY زبان‌شناسی و فراتر از آن
Share with your friend now:
tgoop.com/beyondlinguistics/10