زبان‌شناسی و فراتر از آن

به یاد استاد:

✍🏻خورشید صبوری

امروز بسیار به یاد استاد فرهیخته درگذشته‌ام، جناب فریبرز کوچکی‌زاد، بودم؛ استادی که اگر این ویروس اهریمن‌ساخته نبود، همچنان بود و زنده بود و ما انبوه شاگردانش از وجود و دانش ارزشمندش، بهره‌مند.

🙏🏻روانش به مینو، همه روشن به شادی و آرامش🙏🏻

متن زیر پاسخ استاد گرامیم است به پرسش من درباره ریشه‌شناسی واژه «خوارزم»

*****************************
سلام. همچنانکه می دانید، برخی از اسمهای خاص آنقدر دیرینه هستند که به سختی می توان آنها را معنی کرد چون که این اسم ها به مرور زمان هاله های معنایی خود را از دست داده اند و لفظ بر معنی چیره شده است.
در باره واژه "خوارزم" هم ، این چنین است و در مورد ریشه آن اختلاف نظر وجود دارد.
واژه خوارزم در سنگنوشته های داریوش در بیستون و نقش رستم و شوش به صورت Uvārazmīš آمده که اسم مونث است و در حالتهای نحوی متفاوت صرف می شود. ستاک آن به صورت -ūvārazmīy است و یکی از استانهای ایران در آن زمان بوده. شکل یونانی آن به صورت Χωρασμιη است و به همین خاطر در متون انگلیسی به صورت Chorasmia آمده است. در کتیبه های سه زبانه شکل ایلامی و اکدی این واژه به ترتیب به صورتهای :
ma-ra-iš-mi-iš
hu-ma-ri-iz-ma-
آمده [ البته اسم اکدی آن زیر حرف h یک نیم دایره رو به بالا می خواهد که نشان بدهد حرف اول آن در اکدی (خ) است و (ه) یا (ح) نیست.
در مورد ایلامی هم تعجب نکنید چون ایلامی ها به جای واژه فارسی باستان Dārayavauš (داریوش) می گفتند:
Da-ri-ia-ma-u-iš
پس طبیعی به نظر می رسد. چون که به جای سیلاب va فارسی باستان، آنها از سیلاب ma استفاده می کردند.
به هر حال ، عده ای از زبانشناسان از قبیل:
Burnouf, Sachau, Geiger, ....
جزء اول آن را -xwār* به معنی: "خوراک "و جزء دومش را -zam* به معنی"زمین" می دانند و در مجموع آن را به معنی: nourishing land یا "سرزمین خوراک [دهنده] "می دانند. و برخی دیگر از زبانشناسان از قبیل :
Lerch, Veselovskii, Kiepert, MacKenzie, ....
جزء اولش را xwār به معنی: "خوار، پست" می گیرند و جزء دومش را همان -zam به معنی: "زمین" می دانند و در مجموع آن را به معنی : "زمین پست" می گیرند. استاد نازنینمان روانشاد دکتر مهرداد بهار آن را به معنی "زمین پست" قبول داشت.
البته معنی های دیگری هم در ویکیپدیا پیشنهاد شده است ولی من از واژه نامه کتاب دستور زبان کنت و همچنین از دایره المعارف ایرانیکا کمک گرفته ام.
#فریبرز_کوچکی_زاد 🌺🌺🌺🌺

*********************


https://www.tgoop.com/beyondlinguistics

https://whatsapp.com/channel/0029Vagy3m505MUWjXocKA2y

Telegram

زبان‌شناسی و فراتر از آن

دوباره راه‌اندازی‌شده در ۲۶ مرداد ۱۴۰۳

درگاهی برای آشنایی با زبان‌های ایرانی و هر آنچه با زبان و فرهنگ در پیوند است. تأکید بر دانشی بودن محتوا است، این درگاه پی‌درپی و با بازه‌ی زمانی اندک به‌روز نمی‌شود.


سخن با گرداننده: https://www.tgoop.com/khorshidsaboori

www.tgoop.com/beyondlinguistics/9

760 viewsخورشید صبوری, edited  Aug 16, 2024 at 13:49

به یاد استاد:

✍🏻خورشید صبوری

امروز بسیار به یاد استاد فرهیخته درگذشته‌ام، جناب فریبرز کوچکی‌زاد، بودم؛ استادی که اگر این ویروس اهریمن‌ساخته نبود، همچنان بود و زنده بود و ما انبوه شاگردانش از وجود و دانش ارزشمندش، بهره‌مند.

🙏🏻روانش به مینو، همه روشن به شادی و آرامش🙏🏻

متن زیر پاسخ استاد گرامیم است به پرسش من درباره ریشه‌شناسی واژه «خوارزم»

*****************************
سلام. همچنانکه می دانید، برخی از اسمهای خاص آنقدر دیرینه هستند که به سختی می توان آنها را معنی کرد چون که این اسم ها به مرور زمان هاله های معنایی خود را از دست داده اند و لفظ بر معنی چیره شده است.
در باره واژه "خوارزم" هم ، این چنین است و در مورد ریشه آن اختلاف نظر وجود دارد.
واژه خوارزم در سنگنوشته های داریوش در بیستون و نقش رستم و شوش به صورت Uvārazmīš آمده که اسم مونث است و در حالتهای نحوی متفاوت صرف می شود. ستاک آن به صورت -ūvārazmīy است و یکی از استانهای ایران در آن زمان بوده. شکل یونانی آن به صورت Χωρασμιη است و به همین خاطر در متون انگلیسی به صورت Chorasmia آمده است. در کتیبه های سه زبانه شکل ایلامی و اکدی این واژه به ترتیب به صورتهای :
ma-ra-iš-mi-iš
hu-ma-ri-iz-ma-
آمده [ البته اسم اکدی آن زیر حرف h یک نیم دایره رو به بالا می خواهد که نشان بدهد حرف اول آن در اکدی (خ) است و (ه) یا (ح) نیست.
در مورد ایلامی هم تعجب نکنید چون ایلامی ها به جای واژه فارسی باستان Dārayavauš (داریوش) می گفتند:
Da-ri-ia-ma-u-iš
پس طبیعی به نظر می رسد. چون که به جای سیلاب va فارسی باستان، آنها از سیلاب ma استفاده می کردند.
به هر حال ، عده ای از زبانشناسان از قبیل:
Burnouf, Sachau, Geiger, ....
جزء اول آن را -xwār* به معنی: "خوراک "و جزء دومش را -zam* به معنی"زمین" می دانند و در مجموع آن را به معنی: nourishing land یا "سرزمین خوراک [دهنده] "می دانند. و برخی دیگر از زبانشناسان از قبیل :
Lerch, Veselovskii, Kiepert, MacKenzie, ....
جزء اولش را xwār به معنی: "خوار، پست" می گیرند و جزء دومش را همان -zam به معنی: "زمین" می دانند و در مجموع آن را به معنی : "زمین پست" می گیرند. استاد نازنینمان روانشاد دکتر مهرداد بهار آن را به معنی "زمین پست" قبول داشت.
البته معنی های دیگری هم در ویکیپدیا پیشنهاد شده است ولی من از واژه نامه کتاب دستور زبان کنت و همچنین از دایره المعارف ایرانیکا کمک گرفته ام.
#فریبرز_کوچکی_زاد 🌺🌺🌺🌺

*********************


https://www.tgoop.com/beyondlinguistics

https://whatsapp.com/channel/0029Vagy3m505MUWjXocKA2y

BY زبان‌شناسی و فراتر از آن