Жыл сөздері: 2024 жыл қалай өтті?

Жыл сөздері стиль, форма және мазмұн жағынан әртүрлі болуы мүмкін. Кейбірі ашық дауыс беру арқылы таңдалса, енді бірін сарапшылар бекітеді. Жылдың сөзі ең жиі қолданылмауы да, тіпті көпшілікке таныс болмауы да мүмкін. Дегенмен, ол әдетте қоғам үшін маңызды болған негізгі құбылыс немесе ұғымды бейнелейді. 

Лексикалық трендтер өткен жылдағы оқиғаларға деген қоғам реакциясын қалай көрсетеді? Factcheck.kz редакциясы 2024 жылы жеңімпаз деп танылған сөздердің дәстүрлі шолуын дайындады.
 
Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/sayasat/zhyl-sjazderja-2024-zhyl-jaalay-jattja/

Ядролық соғысқа бір жарым минут қалды. Әлем үшін бұл не білдіреді?

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/sayasat/yadrolyja-sojaysjaa-bjar-zharym-minut-jaaldy-jalem-jashjan-bjal-ne-bjaldjaredja/

Қазақстан парламенті депутатының портреті

Парламент депутаттары — елдегі маңызды шешімдерді қабылдайтын адамдар. Олар заң шығарушы органның өкілдері, азаматтар мен атқарушы билік арасындағы байланыс көпірі қызметін атқарады. Қазақстан парламенті өз функциясын толық орындай ма — бұл көп пікірталас тудыратын мәселе. Дегенмен, парламентарийлердің қызметі қазақстандықтардың өміріне әсер ететіні сөзсіз.

Factcheck.kz редакциясы қазіргі парламент құрамын зерттеп, депутаттың портретін анықтап көрді.

Толығырақ🌐 https://factcheck.kz/kaz/sayasat/jaazajastan-parlamentja-deputatynyja-portretja/

Теміртау Қазақстанның ең ластанған қалалар рейтиңінде жоқ па?

2024 жылдың желтоқсан айында әлеуметтік желілерде Теміртау қаласы Қазақстанның ең ластанған қалалары тізімінен алынып тасталды деген ақпарат пайда болды (1, 2, 3). Қаланың бұл жетістігі «АрселорМиттал Теміртау» (қазіргі Qarmet) компаниясының жаңа иесі, кәсіпкер Андрей Лаврентьевтің еңбегімен байланыстырылып жатыр. 

«Міне, Лаврентьевтің керемет ісі: «Теміртау ең ластанған қалалар тізімінен жоғалды», — делінген жазбаларда. 

Ақпарат көзі ретінде Finprom.kz ресурсы ұсынған атмосфералық ауаның сапасы туралы деректер көрсетілген. Ал бұл деректер РМК «Қазгидромет»-ке сүйенеді. 

Factcheck.kz редакциясы бұл ақпараттың қаншалықты шын екенін анықтады. 

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/faktchek/temjartau-jaazajastannyja-eja-lastanjaan-jaalalar-reytijajande-zhoja-pa/

Алаяқтық | Желіде Onay картасының атынан жарнама таратып жатыр

Instagram және Facebook әлеуметтік желілерінде «Алматы қоғамдық көлігі» аккаунтының жарнамасы тарап жатыр. Онда «мерекеге орай бірыңғай жол жүру картасын небәрі 1 070 теңгеге толтырып, қалада кез келген қоғамдық көлікпен алты ай бойы тегін жүруге болады» деген ақпарат жазылған.

Дегенмен ақпарат алаяқтардың жеке деректеріңізді ұрлау үшін ойлап тапқан амалы болуы мүмкін. Бұл туралы Onay.kz ресми сайты ескертті. Сайттың жазуынша, «Алматы қаласының көлік холдингі» ЖШС тегін көлік карталарын, сондай-ақ қоғамдық көлікте 1 жыл тегін жүруге мүмкіндік беретін түрлі бонустар мен артықшылықтарға ие «Бірыңғай» картасын таратпайды, сонымен қатар серіктестік желілеріндегі жеңілдіктер мен т.б. акцияларды жүргізбейді.

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/zhanalyq/alayajatyja-zheljade-onay-kartasynyja-atynan-zharnama-taratyp-zhatyr/

Украинада бірнеше азаматтық енгізу неліктен барлығына тиімді

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/economics-kaz/ukrainada-bjarneshe-azamattyja-engjazu-neljakten-barlyjayna-tijamdja/

Коррекциялық бағдарламаға артылған үміт. Қырғызстанның отбасыдағы зорлық туралы заңына түзетуден не өзгереді?

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/zhanalyq/korrektsiyalyja-bajadarlamajaa-artyljaan-jamjat-jayrjayzstannyja-otbasydajay-zorlyja-turaly-zajayna-tjazetuden-ne-jazgeredja/

Қаңтардың басында қазақстандық интернет кеңістікте “Қырғызстанда автокөлік салығы алынып тасталды” деген тақырыпта материалдар жарық көрді. Ақпаратқа сай салықтың орнына әр литр жанармай мен дизельдік отыннан бір сом алынады. Оқырманның сұрауы бойынша Factcheck.kz редакциясы аталған деректі тексеріп көрді.

#factcheck_kz #қырғызстан #жанармай #көлік #фактчек

Астанадағы LRT туралы фейк видео тарады

Үкім: Фейк

Қазақстан үкіметі мен Астана әкімдігі LRT құрылысы аяқталғаны мен пойыздардың жүре бастағаны туралы ресми хабарламады. Желіде тарап жатқан видеода Өзбекстанның Ташкент қаласындағы LRT бейнеленген.

Желіде тарап жатқан бейнелердегі LRT-ның бағаналары Астана қаласындағы құрылысқа ұқсамайды. Есесіне, Ташкентте салынған LRT-ның бағаналарына ұқсайтынын байқауға болады.

Толығырақ - https://factcheck.kz/kaz/socium-kaz/astanadajay-lrt-turaly-feyk-video-tarady/

Жер сілкінісі кезіндегі 10 қарапайым қадам

1. Жер дүмпуі кезінде үрейленбеңіз;
2. Жер сілкіну кезінде лифт және баспалдақпен қолданбаңыз;
3. Жиhаздан, терезеден, ары тұрыңыз;
4. Жасырынатын жерді табыңыз - жоғарғы қабаттарда негізгі іргелі қабырғалардың бұрышында орын алып жасырыңыз;
5. Ғимараттан шығыңыз (төменгі қабаттарда);
- көп қабатты үйлерде жер сілкіс аяқталған соң ғимараттан шығыңыз;
6. Кетер алдында суды, газды, электр қуатын мүмкіндігіңізше өшіріңіз;
7. Дабыл жол сандығын алыңыз (алдын ала дайындау қажет);
8. Электр желілерден , ғимарат, ағаштардан аулақ болыңыз;
9. Жер сілкінуіне дайын болыңыз;
10. Қарт адамдарға, балаларға, мүмкіндігі шектеулі адамдарға көмек көрсетіңіз.

@emergovkz / t.me / insta / tiktok / youtube

Необходимо продумать заранее 10 простых шагов при землетрясении

1. Сохраняйте спокойствие, НЕ ПАНИКУЙТЕ!
2. Не пользуйтесь лифтом и лестницей в момент толчков;
3. Отойдите от мебели, окна, люстры;
4. Найдите надежное крепкое укрытие:
если вы на верхних этажах займите место в углу капитальных, несущих стен;
5. Покиньте помещение
( в многоэтажных домах- после прекращения толчков);
6. Отключите воду, газ электричество;
7. Возьмите тревожный чемоданчик (подготовленный заранее);
8. Держитесь подальше от электролиний, зданий, деревьев;
9. Будьте готовы к повторным толчкам;
10. Окажите помощь пожилым, людям с ограниченными возможностями.

@emergovkz / t.me / insta / tiktok / youtube

Ерекше ойлайтындарды қудалаудың жаңа маусымы

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/basty-bet/erekshe-oylaytyndardy-jaudalaudyja-zhajaa-mausymy/

Журналист Әсем Жәпішева 15 күнге қамауға алынды. Бұл туралы Тіл кеспек жоқ телеграм каналы хабарлады.

@tilkespekjoq #factcheck_kz

AZAL әуе компаниясы ұшағының Ақтаудағы апаты алдын ала болжанды ма?

25 желтоқсан күні Ақтау қаласында болған Azerbaijan Airlines ұшағының апатынан кейін Instagram қолданушысы Айгүл Бердіғалиеваның видеосы әлеуметтік желіде кең тарады. Ол апатты бір ай бұрын болжағанын айтады. Дәлел ретінде Бердіғалиева Instagram-дағы «естелік» функциясын пайдаланып, алдын ала жасалған болжамның бейнесін көрсеткен. Кейін, 29 желтоқсанда Оңтүстік Кореяда болған тағы бір әуе апатынан кейін блогер тағы бір пост жариялап, бұл оқиғаны да алдын ала болжағанын айтқан. 320 мың оқырманы бар қолданушының жазбалары мыңдаған лайк пен жүз мыңдаған қаралым жинаған. 

Factcheck.kz редакциясы оқырмандардың сұрауы бойынша бұл мәселені зерттеп, шын мәнінде мұндай апаттарға қатысты болжам жасауға болатынын немесе болмайтынын қарастырып көрді. 

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/faktchek/azal-jaue-kompaniyasy-jashajaynyja-ajataudajay-apaty-aldyn-ala-bolzhandy-ma/

Фейк🚫: Дәліздегі QR кодты сканерлесең, ақшаңды шешіп алады

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/basty-bet/feyk-djaljazdegja-qr-kodty-skanerleseja-ajashajady-sheshjap-alady/

«Штрафстан» сөзі үшін айыппұл салына ма?

Үкім: Сатиралық жаңалық🎭
Ақпаратты алғаш болып Qaznews24 сатиралық ақпарат агенттігі 2024 жылы 7 желтоқсанда таңғы 07:05-те жариялаған. Ақпаратты таратқан басқа аккуанттар осыдан соң бұл деректі «жаңалық» ретінде жариялай бастады. Qaznews24 — сатиралық жазба жариялайтын парақша. Ақпаратқа рерайт жасаған парақшалар жазбаның әжуа екенін ескермеген. Сондай-ақ, қазіргі Қазақстан заңнамасында «штрафстан» дегені үшін жауапкершілікке тарту туралы жеке бап жоқ.

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/faktchek/shtrafstan-sjazja-jashjan-ayyppjal-salyna-ma/

Қарақшылар көлікті тоқтату үшін жол бойына автокресло қойып кетеді

Үкім: Фейк🚫
Балалар автокреслосына қатысты оқиға – 15 жылдан астам уақыт бұрын интернетте пайда болып, осы күнге дейін тарап жүрген қалалық аңыз. Шын мәнінде, мұндай әрекеттерге қатысты тіркелген жағдай жоқ. Қазақстанның ішкі істер министрлігі де бұл ақпараттың шындыққа сәйкес келмейтінін мәлімдеді.

Хабарламада фейктің негізгі белгілері бар: эмоцияға басу, оқиға орны мен ақпарат көздеріне қатысты нақты мәліметтердің жоқтығы, бас әріптер мен леп белгілерін шамадан тыс қолдану, грамматикалық қателер.

Соңғысы мәтіннің ағылшын тілінен машиналық аударма арқылы (мүмкін, Google Translate көмегімен) аударылғанын көрсетеді. Бұл фейктің ағылшын тіліндегі нұсқасы әлеуметтік желіде 2024 жылғы қараша айының соңында – желтоқсан айының басында тараған.

Толығырақ🌐 — https://factcheck.kz/kaz/faktchek/feyk-jaarajashylar-kjaljaktja-tojatatu-jashjan-zhol-boyyna-avtokreslo-jaoyyp-ketedja/