دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 گفتمان قرآنی، عرفی یا فلسفی-قسمت3
🔸در حاشیۀ یادداشت دکتر مجاهدی با عنوان «تناقض‌وارگی و تناقض‌آلودی»
✅ جعفر نکونام 27 اردیبهشت 1403

یادداشت حاضر در پاسخ یادداشت مذکور از آقای دکتر محمد مهدی مجاهدی است. من ضمن تشکر از نقد ایشان، نکاتی را به عرض می‌رسانم:

1️⃣ محل نزاع
🔸تصور می‌کنم، نزاع لفظی نداریم؛ چون، بحث بر سر این است که آیا تقسیمی که در آیۀ محکم و متشابه صورت گرفته و در آن، «آیات الکتاب» به محکم و متشابه تقسیم شده، به تعبیر دکتر مجاهدی تناقض‌واره است، یعنی مقسم مشمول یکی از اقسامش می‌شود یا نه و به موجب این تقسیم می‌توان گفت که خود این آیه هم یا باید محکم باشد و یا متشابه یا این که چنین نیست و چنین تقسیمی به کل آیات قرآن نظارت ندارد و لذا شامل خود آیه نمی‌شود.

2️⃣ اصل سخن من
🔸عرض من این بود که هرگز لفظ «الکتاب» در این آیه شامل کل آیات قرآن اعم از آنهایی که نازل شده و آنهایی که نازل نشده نیست؛ چون «الکتاب» در این آیه به چیزی که معهود مخاطبان آیه بوده است، بر می‌گردد؛ نه به آنچه معهود آنان نبوده است. معهود آنان هم چیزی است که سیاق آیه از آن پرده بر می‌دارد؛ نه آنچه که مفسران ادعا می‌کنند.

3️⃣ مبنای سخن من
🔸مبنای سخن من این است که هر واحد قرآن در یک گفتمان عرفی یعنی عرف عرب حجاز عصر پیامبر در زمان و مکان و مقتضیات خاصی القاء شده و الفاظ قرآن به آنچه که گفتمان عرفی قرآن اقتضاء دارد، دلالت پیدا می کند؛ نه آنچه که منتزع از آن به ذهن مردمان اعصار دیگر متبادر می‌شود.
🔸بر این اساس، عرض کردم، بیان آقای دکتر مجاهدی یک بیان منطقی و فلسفی است و سیاق سخن من روشن می‌کند که منظورم چیست. منظور من این است که دأب منطق و فلسفه بیان کلیات است؛ حال آن که دأب قرآن بیان جزئیاتی است که مخاطبانش طی دورۀ رسالت حضرت محمد(ص) به تدریج با آنها سروکار پیدا می‌کردند.
🔸بر همین اساس، عرض می‌کنم، باید بررسی کرد که خاستگاه تقسیم آیات به محکم و متشابه چه چیزی است. به نظر من، خاستگاه این تقسیم منازعه‌ای بوده است که میان حضرت محمد(ص) و مشرکان راجع به قیامت رخ داده بود. آن حضرت اظهار می‌داشت که قیامت نزدیک است و مشرکان به زودی با عذاب الهی هلاک می‌شوند؛ اما مشرکان آن را به سخره می‌گرفتند و تکذیب می‌نمودند.
🔸بنابراین، هرگز خاستگاه تقسیم در این آیه، عدم فهم مقاصد آیات قرآن نبوده است تا به موجب آن گفته شود، آیات قرآن دو دسته‌اند: برخی قابل فهم‌اند و برخی قابل فهم نیستند.

4️⃣ مبنای سخن مجاهدی و نقد آن
🔸آقای دکتر مجاهدی اظهار داشتند که معنای مورد نظرشان در تفاسیر و قوامیس لغوی کهن آمده است؛ اما این اظهار ایشان مخدوش است؛ زیرا:
▪️اولاً، در تفاسیر کهن هیچ اتفاق نظری راجع به معنای محکم و متشابه وجود ندارد و حتی اغلب قدما گفتند: محکمات آیاتی‌اند که باید به آنها عمل کرد و متشابهات آیاتی‌اند که باید به آنها ایمان آورد. در ذکر مصادیق آیات متشابه نیز هرگز از چیزی که معنای آنها قابل فهم نباشد، سخن نرفته است. هم معنای آیات صفات و هم معنای آیات قیامت برای مخاطبان قرآن آشکار بوده است. ابهام در چنین آیاتی مستحدث است و در قرون بعدی در میان متکلمان مطرح شد و بدیهی است که یک معنای مستحدث را نباید عبارت از معنای واقعی آیات قرآن به شمار آورد.
▪️ثانیاً هرگز مصادیقی که در تفاسیر کهن برای آیات محکم و متشابه بیان شده است، چنان شمولی ندارند که حتی خود آیۀ محکم و متشابه را نیز فرا بگیرد. برای مثال، طبق یک قول، آیات محکم عبارت از آیات احکام‌اند و آیات متشابه عبارت از آیات عقاید. این در حالی است که هرگز چنین تقسیمی شامل کل آیات قرآن نمی‌شود؛ چون آیاتی هم در قرآن هست که نه ذیل عقاید می‌گنجند و نه ذیل احکام.
▪️ثالثاً، غرض از تفسیر بیان معنایی است که مخاطبان آیات قرآن در وقت نزول می‌فهمیدند؛ نه لزوماً هر آنچه که قدمای مفسران در تفاسیر خود یاد کردند؛ چون آنان مخاطبان آیات قرآن نبودند؛ بلکه نسل‌های بعدی بودند؛ لذا تفاسیری که از آیات قرآن به دست دادند، مختلف است؛ به همین رو، هرگز روش صحیح تفسیر آیات قرآن، مراجعۀ صرف به تفسیر قدما نیست؛ بلکه مطالعۀ آیات قرآن با تکیه بر سیاق و آیات مشابه است. در سیاق آیۀ محکم و متشابه نیز هرگز سخن از این نیست که معنای آیات متشابه قرآن فهمیده نمی‌شود؛ بلکه سخن از این است که تأویل این آیات یعنی سرانجام این آیات دانسته نمی‌شود؛ به همین رو بوده است که همواره از حضرت محمد(ص) می‌پرسیدند که قیامت کی واقع می‌شود.
🔸تفصیل نظر این جانب در «مناظره نجفی و نکونام دربارۀ آیۀ محکم و متشابه» و مقالۀ «تفسیر معناشناسانۀ آیۀ محکم و متشابه» بیان شده است.

🔸گفتمان قرآنی، عرفی یا فلسفی:
▪️قسمت1: در حاشیۀ یادداشت دکتر محمد مهدی مجاهدی با عنوان "آیۀ هفتم سورۀ آل عمران و تناقض‌وارۀ إحکام و تشابه"
▪️قسمت2: معنای «الکتاب» یا «القرآن» در آیات قرآن

https://www.tgoop.com/dineaqlani

Telegraph

تناقض‌وارگی دربرابر تناقض‌آلودگی

محمدمهدی مجاهدی ۲۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳   به نام خداوند جان و خرد  در متنی با عنوان فرعی «تناقض‌واره‌ی اِحکام و تشابه» استدلال صوری فشرده‌ای را درباره‌ی آیه‌ی هفتم سوره‌ی آل‌عمران صورت‌بندی کردم برای این مدعا که صدر «آیه‌ی هفتم سوره‌ی آل‌عمران» متضمن «تناقض‌واره‌ای»…

www.tgoop.com/dineaqlani/1238

1.2K viewsedited  May 16 at 08:49

🔶 گفتمان قرآنی، عرفی یا فلسفی-قسمت3
🔸در حاشیۀ یادداشت دکتر مجاهدی با عنوان «تناقض‌وارگی و تناقض‌آلودی»
✅ جعفر نکونام 27 اردیبهشت 1403

یادداشت حاضر در پاسخ یادداشت مذکور از آقای دکتر محمد مهدی مجاهدی است. من ضمن تشکر از نقد ایشان، نکاتی را به عرض می‌رسانم:

1️⃣ محل نزاع
🔸تصور می‌کنم، نزاع لفظی نداریم؛ چون، بحث بر سر این است که آیا تقسیمی که در آیۀ محکم و متشابه صورت گرفته و در آن، «آیات الکتاب» به محکم و متشابه تقسیم شده، به تعبیر دکتر مجاهدی تناقض‌واره است، یعنی مقسم مشمول یکی از اقسامش می‌شود یا نه و به موجب این تقسیم می‌توان گفت که خود این آیه هم یا باید محکم باشد و یا متشابه یا این که چنین نیست و چنین تقسیمی به کل آیات قرآن نظارت ندارد و لذا شامل خود آیه نمی‌شود.

2️⃣ اصل سخن من
🔸عرض من این بود که هرگز لفظ «الکتاب» در این آیه شامل کل آیات قرآن اعم از آنهایی که نازل شده و آنهایی که نازل نشده نیست؛ چون «الکتاب» در این آیه به چیزی که معهود مخاطبان آیه بوده است، بر می‌گردد؛ نه به آنچه معهود آنان نبوده است. معهود آنان هم چیزی است که سیاق آیه از آن پرده بر می‌دارد؛ نه آنچه که مفسران ادعا می‌کنند.

3️⃣ مبنای سخن من
🔸مبنای سخن من این است که هر واحد قرآن در یک گفتمان عرفی یعنی عرف عرب حجاز عصر پیامبر در زمان و مکان و مقتضیات خاصی القاء شده و الفاظ قرآن به آنچه که گفتمان عرفی قرآن اقتضاء دارد، دلالت پیدا می کند؛ نه آنچه که منتزع از آن به ذهن مردمان اعصار دیگر متبادر می‌شود.
🔸بر این اساس، عرض کردم، بیان آقای دکتر مجاهدی یک بیان منطقی و فلسفی است و سیاق سخن من روشن می‌کند که منظورم چیست. منظور من این است که دأب منطق و فلسفه بیان کلیات است؛ حال آن که دأب قرآن بیان جزئیاتی است که مخاطبانش طی دورۀ رسالت حضرت محمد(ص) به تدریج با آنها سروکار پیدا می‌کردند.
🔸بر همین اساس، عرض می‌کنم، باید بررسی کرد که خاستگاه تقسیم آیات به محکم و متشابه چه چیزی است. به نظر من، خاستگاه این تقسیم منازعه‌ای بوده است که میان حضرت محمد(ص) و مشرکان راجع به قیامت رخ داده بود. آن حضرت اظهار می‌داشت که قیامت نزدیک است و مشرکان به زودی با عذاب الهی هلاک می‌شوند؛ اما مشرکان آن را به سخره می‌گرفتند و تکذیب می‌نمودند.
🔸بنابراین، هرگز خاستگاه تقسیم در این آیه، عدم فهم مقاصد آیات قرآن نبوده است تا به موجب آن گفته شود، آیات قرآن دو دسته‌اند: برخی قابل فهم‌اند و برخی قابل فهم نیستند.

4️⃣ مبنای سخن مجاهدی و نقد آن
🔸آقای دکتر مجاهدی اظهار داشتند که معنای مورد نظرشان در تفاسیر و قوامیس لغوی کهن آمده است؛ اما این اظهار ایشان مخدوش است؛ زیرا:
▪️اولاً، در تفاسیر کهن هیچ اتفاق نظری راجع به معنای محکم و متشابه وجود ندارد و حتی اغلب قدما گفتند: محکمات آیاتی‌اند که باید به آنها عمل کرد و متشابهات آیاتی‌اند که باید به آنها ایمان آورد. در ذکر مصادیق آیات متشابه نیز هرگز از چیزی که معنای آنها قابل فهم نباشد، سخن نرفته است. هم معنای آیات صفات و هم معنای آیات قیامت برای مخاطبان قرآن آشکار بوده است. ابهام در چنین آیاتی مستحدث است و در قرون بعدی در میان متکلمان مطرح شد و بدیهی است که یک معنای مستحدث را نباید عبارت از معنای واقعی آیات قرآن به شمار آورد.
▪️ثانیاً هرگز مصادیقی که در تفاسیر کهن برای آیات محکم و متشابه بیان شده است، چنان شمولی ندارند که حتی خود آیۀ محکم و متشابه را نیز فرا بگیرد. برای مثال، طبق یک قول، آیات محکم عبارت از آیات احکام‌اند و آیات متشابه عبارت از آیات عقاید. این در حالی است که هرگز چنین تقسیمی شامل کل آیات قرآن نمی‌شود؛ چون آیاتی هم در قرآن هست که نه ذیل عقاید می‌گنجند و نه ذیل احکام.
▪️ثالثاً، غرض از تفسیر بیان معنایی است که مخاطبان آیات قرآن در وقت نزول می‌فهمیدند؛ نه لزوماً هر آنچه که قدمای مفسران در تفاسیر خود یاد کردند؛ چون آنان مخاطبان آیات قرآن نبودند؛ بلکه نسل‌های بعدی بودند؛ لذا تفاسیری که از آیات قرآن به دست دادند، مختلف است؛ به همین رو، هرگز روش صحیح تفسیر آیات قرآن، مراجعۀ صرف به تفسیر قدما نیست؛ بلکه مطالعۀ آیات قرآن با تکیه بر سیاق و آیات مشابه است. در سیاق آیۀ محکم و متشابه نیز هرگز سخن از این نیست که معنای آیات متشابه قرآن فهمیده نمی‌شود؛ بلکه سخن از این است که تأویل این آیات یعنی سرانجام این آیات دانسته نمی‌شود؛ به همین رو بوده است که همواره از حضرت محمد(ص) می‌پرسیدند که قیامت کی واقع می‌شود.
🔸تفصیل نظر این جانب در «مناظره نجفی و نکونام دربارۀ آیۀ محکم و متشابه» و مقالۀ «تفسیر معناشناسانۀ آیۀ محکم و متشابه» بیان شده است.

🔸گفتمان قرآنی، عرفی یا فلسفی:
▪️قسمت1: در حاشیۀ یادداشت دکتر محمد مهدی مجاهدی با عنوان "آیۀ هفتم سورۀ آل عمران و تناقض‌وارۀ إحکام و تشابه"
▪️قسمت2: معنای «الکتاب» یا «القرآن» در آیات قرآن

https://www.tgoop.com/dineaqlani

BY دین عقلانی | جعفر نکونام