دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 ولایت فقه یا ولایت علم
✅ جعفر نکونام 7 مهر 1401
▫️ص 1 از 3

ما اینک فقه را به علم به احکام شرعی تعریف می‌کنیم و علم را به معنای مدرنش می‌گیریم که خود مشتمل بر تخصص‌های گوناگون و گسترده و پیچیدۀ دوران حاضر است. امروزه تصور این است که اگر در کشور یک امری مثل حجاب برجسته می‌شود و اجباری کردن آن، کشور را به آشوب می‌کشاند، همین است که بر کشور، فقه ولایت دارد؛ نه علم؛ از این رو، در یادداشت حاضر بحث بر سر این است که آیا با فقه که دانشی بسیط و کهن و فرسوده و ایدئولوژیک است، می‌توان کشور را اداره کرد و اگر یک فقیه در مصدر امور باشد یا فقهاء رئیس مملکت را انتخاب کنند، می‌توان بر حل مشکلات کشور فائق آمد یا این که باید نظر به گستردگی و پیچیدگی مسائل روزگار حاضر و گسترش دانش‌های مدرن بشری از همۀ تخصص‌های مدرن بشری بهره گرفت و در مدیریت و اتخاذ تصمیمات اساسی کشور، تمام متخصصان علوم مدرن را دخالت داد؟

1️⃣ مسائل مورد ابتلاء کشور
سؤال این است که وقتی مشکلاتی مثل بی‌سوادی و فقر و بیکاری و تورم و دزدی و اختلاس و فحشا و خشکسالی و زلزله و جنگ و قتل و زورگیری و سلب امنیت و شیوع بیماری و نظایر آنها رخ می‌دهد، چه علمی صلاحیت دارد، متکفل بررسی آنها و ارایۀ راه حل برای آنها باشد؟ یا چه علمی باید متکفل موضوعاتی مثل کشاورزی و اقتصاد و تجارت و آموزش و پرورش و فناوری و شهرسازی و هنر و جز آنها بشود و برای آنها برنامه بدهد؟

2️⃣ راه حال‌های چهارده قرن پیش برای مسائل مورد ابتلا
اگر چنین سؤالی در چهارده قرن پیش در مکه یا مدینه مطرح می‌شد، شاید پاسخش این بود که باید خدمت پیامبر(ص) برسیم و ایشان به ما ارایۀ طریق کند و یا اگر تا یک قرن بعد چنین سؤالی مطرح می‌شد، شاید پاسخش این بود که ما باید به آنچه از پیامبر(ص) نقل شده است، مراجعه کنیم و ببینیم، از آنچه از ایشان رسیده است، چه به دست می‌آید یا اگر سه قرن بعد چنین سؤالی مطرح می‌شد، شاید پاسخش این بود که ما باید به فقها مراجعه کنیم و ببینیم، آنان چه فتوایی صادر می‌کنند. شاید همین ذهنیت تاریخی باعث شده است که بسیاری از علمای سنتی بگویند که دین می‌تواند پاسخگوی تمام مسائل اعم از دنیوی و اخروی باشد و سعادت دنیا و آخرت بشر را تأمین کند.
به هر حال، مرجع‌های گذشته اعم از انبیا و ائمه و فقها اگر برای مسائل روزگار خود به راه حلی طبیعی می‌یافتند، همان را مورد عمل قرار می‌دادند؛ اما اگر راه حل طبیعی پیدا نمی‌کردند، دست به دامن خدا می‌شدند و با نماز و دعا می‌خواستند که او گره از کارشان بگشاید.

3️⃣ راه حل‌های روزگار حاضر برای مسائل مورد ابتلا
اما امروزه دیگر برای حل مسائل مورد ابتلا مثل خشکسالی و زلزله و صاعقه و نظایر آنها دست به دامن خدا و نماز و دعا نمی‌شوند؛ بلکه از آخرین دستاوردهای علمی و فنی بشر بهره‌برداری می‌کنند و با تکیه بر آنها به حل مشکل می‌پردازند. نیز امروزه حتی برخی از خود همین علمای سنتی اعتراف دارند که دین نمی‌تواند پاسخگوی همۀ مسائل بشر باشد، مگر باورها و مناسک دینی که چندان به زندگی عینی بشر مربوط نیست. البته غیر از باورها و مناسک دینی هم در دین آموزه‌هایی هست؛ اما آنها متناسب روزگار گذشته بوده و امروزه کارآیی ندارد و حتی مردود دانسته شده است؛ مثل احکام جهاد ابتدایی و برده‌داری و جزیه از اهل کتاب که آنها را عملاً کنار گذاشته و نسخ کرده‌اند و به جای آنها راهکارهایی پذیرفته‌اند که عقل و تجربۀ مدرن بشری به دست داده‌اند. برای مثال، برای کشف این که چه کسی به زنی تجاوز به عنف کرده است، دیگر سراغ چهار شاهد که میل را در میلدان دیده باشد، نمی‌روند؛ بلکه آثار تجاوز را به آزمایشگاه می‌فرستند تا با راهکارهای علمی کشف کنند که متجاوز چه کسی بوده است.
در روزگار گذشته راهکارهایی که ارایه می‌شد، متناسب با فهم مردمان گذشته بود و فهم آن مردمان نیز بسیار بسیط و احیاناً اشتباه بود و اگر کارآمد هم بوده، برای مردمان همان روزگار کارآمد بوده است؛ اما امروزه که دانش‌ها و فنون بشری گسترش بی‌حد و اندازه پیدا کرده است، دیگر چندان به راهکارهای گذشتگان مراجعه نمی‌کنند؛ لذا خیلی طبیعی است که خود علمای سنتی هم دیگر برای استخراج راهکارها به آیات و روایات مراجعه نکنند؛ بلکه به آخرین دستاوردهای علمی و فنی بشری مراجعه کنند و آنها را به خدمت گیرند. حتی این تصور هست که اگر انبیاء و ائمه هم در روزگار حاضر بودند، هرگز با تکیه بر آیات و روایات به ارایه راه حل نمی‌پرداختند؛ بلکه مثل سایر افراد بشر در روزگار حاضر از آخرین دستاوردهای علمی و فنی بشر بهره برداری می‌کردند.
🟡 ادامه در صفحۀ بعدی

Telegram

دین عقلانی

🟡 ادامۀ صفحۀ قبلی
آشکار است که هرگز مسائل مردمان امروز به باورها و مناسک دینی منحصر نیست تا اقتضا داشته باشد که یک فقیه مرجعیت داشته باشد و بر آنان حکومت کند. دیگر مسائل مردمان امروز هم مثل مسائل مردمان چهارده قرن پیش، چندان بسیط و ساده نیست که با مراجعه…

www.tgoop.com/dineaqlani/194

1.2K viewsedited  Sep 29, 2022 at 02:32

🔶 ولایت فقه یا ولایت علم
✅ جعفر نکونام 7 مهر 1401
▫️ص 1 از 3

ما اینک فقه را به علم به احکام شرعی تعریف می‌کنیم و علم را به معنای مدرنش می‌گیریم که خود مشتمل بر تخصص‌های گوناگون و گسترده و پیچیدۀ دوران حاضر است. امروزه تصور این است که اگر در کشور یک امری مثل حجاب برجسته می‌شود و اجباری کردن آن، کشور را به آشوب می‌کشاند، همین است که بر کشور، فقه ولایت دارد؛ نه علم؛ از این رو، در یادداشت حاضر بحث بر سر این است که آیا با فقه که دانشی بسیط و کهن و فرسوده و ایدئولوژیک است، می‌توان کشور را اداره کرد و اگر یک فقیه در مصدر امور باشد یا فقهاء رئیس مملکت را انتخاب کنند، می‌توان بر حل مشکلات کشور فائق آمد یا این که باید نظر به گستردگی و پیچیدگی مسائل روزگار حاضر و گسترش دانش‌های مدرن بشری از همۀ تخصص‌های مدرن بشری بهره گرفت و در مدیریت و اتخاذ تصمیمات اساسی کشور، تمام متخصصان علوم مدرن را دخالت داد؟

1️⃣ مسائل مورد ابتلاء کشور
سؤال این است که وقتی مشکلاتی مثل بی‌سوادی و فقر و بیکاری و تورم و دزدی و اختلاس و فحشا و خشکسالی و زلزله و جنگ و قتل و زورگیری و سلب امنیت و شیوع بیماری و نظایر آنها رخ می‌دهد، چه علمی صلاحیت دارد، متکفل بررسی آنها و ارایۀ راه حل برای آنها باشد؟ یا چه علمی باید متکفل موضوعاتی مثل کشاورزی و اقتصاد و تجارت و آموزش و پرورش و فناوری و شهرسازی و هنر و جز آنها بشود و برای آنها برنامه بدهد؟

2️⃣ راه حال‌های چهارده قرن پیش برای مسائل مورد ابتلا
اگر چنین سؤالی در چهارده قرن پیش در مکه یا مدینه مطرح می‌شد، شاید پاسخش این بود که باید خدمت پیامبر(ص) برسیم و ایشان به ما ارایۀ طریق کند و یا اگر تا یک قرن بعد چنین سؤالی مطرح می‌شد، شاید پاسخش این بود که ما باید به آنچه از پیامبر(ص) نقل شده است، مراجعه کنیم و ببینیم، از آنچه از ایشان رسیده است، چه به دست می‌آید یا اگر سه قرن بعد چنین سؤالی مطرح می‌شد، شاید پاسخش این بود که ما باید به فقها مراجعه کنیم و ببینیم، آنان چه فتوایی صادر می‌کنند. شاید همین ذهنیت تاریخی باعث شده است که بسیاری از علمای سنتی بگویند که دین می‌تواند پاسخگوی تمام مسائل اعم از دنیوی و اخروی باشد و سعادت دنیا و آخرت بشر را تأمین کند.
به هر حال، مرجع‌های گذشته اعم از انبیا و ائمه و فقها اگر برای مسائل روزگار خود به راه حلی طبیعی می‌یافتند، همان را مورد عمل قرار می‌دادند؛ اما اگر راه حل طبیعی پیدا نمی‌کردند، دست به دامن خدا می‌شدند و با نماز و دعا می‌خواستند که او گره از کارشان بگشاید.

3️⃣ راه حل‌های روزگار حاضر برای مسائل مورد ابتلا
اما امروزه دیگر برای حل مسائل مورد ابتلا مثل خشکسالی و زلزله و صاعقه و نظایر آنها دست به دامن خدا و نماز و دعا نمی‌شوند؛ بلکه از آخرین دستاوردهای علمی و فنی بشر بهره‌برداری می‌کنند و با تکیه بر آنها به حل مشکل می‌پردازند. نیز امروزه حتی برخی از خود همین علمای سنتی اعتراف دارند که دین نمی‌تواند پاسخگوی همۀ مسائل بشر باشد، مگر باورها و مناسک دینی که چندان به زندگی عینی بشر مربوط نیست. البته غیر از باورها و مناسک دینی هم در دین آموزه‌هایی هست؛ اما آنها متناسب روزگار گذشته بوده و امروزه کارآیی ندارد و حتی مردود دانسته شده است؛ مثل احکام جهاد ابتدایی و برده‌داری و جزیه از اهل کتاب که آنها را عملاً کنار گذاشته و نسخ کرده‌اند و به جای آنها راهکارهایی پذیرفته‌اند که عقل و تجربۀ مدرن بشری به دست داده‌اند. برای مثال، برای کشف این که چه کسی به زنی تجاوز به عنف کرده است، دیگر سراغ چهار شاهد که میل را در میلدان دیده باشد، نمی‌روند؛ بلکه آثار تجاوز را به آزمایشگاه می‌فرستند تا با راهکارهای علمی کشف کنند که متجاوز چه کسی بوده است.
در روزگار گذشته راهکارهایی که ارایه می‌شد، متناسب با فهم مردمان گذشته بود و فهم آن مردمان نیز بسیار بسیط و احیاناً اشتباه بود و اگر کارآمد هم بوده، برای مردمان همان روزگار کارآمد بوده است؛ اما امروزه که دانش‌ها و فنون بشری گسترش بی‌حد و اندازه پیدا کرده است، دیگر چندان به راهکارهای گذشتگان مراجعه نمی‌کنند؛ لذا خیلی طبیعی است که خود علمای سنتی هم دیگر برای استخراج راهکارها به آیات و روایات مراجعه نکنند؛ بلکه به آخرین دستاوردهای علمی و فنی بشری مراجعه کنند و آنها را به خدمت گیرند. حتی این تصور هست که اگر انبیاء و ائمه هم در روزگار حاضر بودند، هرگز با تکیه بر آیات و روایات به ارایه راه حل نمی‌پرداختند؛ بلکه مثل سایر افراد بشر در روزگار حاضر از آخرین دستاوردهای علمی و فنی بشر بهره برداری می‌کردند.
🟡 ادامه در صفحۀ بعدی

BY دین عقلانی | جعفر نکونام