دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 امر به معروف و نهی از منکر، سنتی جاودان یا ماقبل مدرنیته
🔸در حاشیۀ یادداشت آقای دکتر محدثی با عنوان «لزوم تجدید نظر در آموزه‌ی امر به معروف و نهی از منکر در جامعه‌ی مدرن»
✅ جعفر نکونام 10 آبان 1401

مطالعۀ یادداشت‌ فاضل گرامی جناب دکتر محدثی، این سؤال را در پی می‌آورد که آیا امر به معروف و نهی از منکر سنتی است که به گذشته تعلق دارد و امروزه به کار نمی‌آید یا سنتی جاودان است و در هر عصری کارآیی دارد.

1️⃣ امر به معروف و نهی از منکر در نگاه سنتی
در نگاه سنتی، هم معروف و منکر و هم شیوۀ ترویج آن که آمرانه است، جاودانه است.
🔸الف. جاودانگی معروفات و منکرات دینی: در نگاه سنتی، تمام ارزش‌های دینی که از آن به معروفات تعبیر می‌شود و نیز تمام ضد ارزش‌های دینی که از آن به منکرات تعبیر می‌گردد، جاودانه است؛ یعنی چنان که در عصر نبوی ارزش یا ضد ارزش به شمار می‌آمده است، امروزه هم ارزش یا ضد ارزش به شمار می‌رود؛ بر همین اساس، سنتی‌ها حتی دربارۀ سنت‌های منسوخی چون جهاد ابتدایی و برده‌داری نیز بر این باورند که آنها منسوخ نیستند، بلکه امروزه موضوع و شرایط آنها برقرار نیست و گرنه هرگاه موضوع و شرایط آنها فراهم گردد، باز نیز جهاد ابتدایی و برده‌داری هم برقرار خواهد شد. سنتی‌ها در خصوص حجاب نیز که امروز جنجال‌آفرین شده است، بر همین اندیشه اند که آن نسخ‌پذیر نیست و همچنان که در دوران گذشته از ضروریات اسلام برشمرده می‌شد، امروزه هم چنین است.
دلیلی که آنها برای آن بیان می‌کنند، این است که جاعل این سنت‌ها خداوند است که به مصالح خفیه بشری علم دارد و وقتی او به جعل سنتی برای بشر می‌پردازد، برای نوع بشر است؛ نه برای قوم و تاریخی خاص؛ لذا وجهی ندارد که سنت‌هایش تغییر پیدا کند. جعل الهی هرگز مثل جعل بشری نیست که از روی جهل صورت می‌گیرد و بعد که جهلش مرتفع و خطایش آشکار می‌شود، سنت‌ها را تغییر دهد و سنت‌های غلط را کنار نهد و سنت‌هایی را که صواب تشخیص می‌دهد، جایگزین آنها کند.
🔸ب. جاودانگی روش‌های امر به معروف و نهی از منکر: در نگاه سنتی، روش‌های امر به معروف و نهی از منکر هم جاودانه و لایتغیرند. روش‌ سنتی، آمرانه است؛ منتها در سه مرحله صورت می‌گیرد: ابتدا با نرمی و لینت و سپس با قهر و غضب و سرانجام با ضرب و جرح؛ چنان که دربارۀ نشوز زنان آمده است: «فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ»(نساء، 34)؛ یعنی ابتدا زنان را موعظه کنید و بعد با آنان قهر کنید و با آنان همخوابگی نکنید و سرانجام آنان را بزنید.

2️⃣ امر به معروف و نهی از منکر در نگاه روشنفکر دینی
در نگاه روشنفکر دینی، هم معروفات و منکرات دینی تغییر کرده و هم روش‌های ترویج و اعمال آنها دگرگون شده است:
🔸الف. تعلق معروف‌های دینی به دورۀ ماقبل مدرنیته: در نظر روشنفکر دینی، اگرچه در هر دینی از جمله دین اسلام شماری از ارزش‌های اخلاقی فرادینی نظیر عدالت و احسان و صداقت و امانت وجود دارد که جهانی و ثابت و لایتغیرند، اما بسیاری از ارزش‌هایی هم در هر دینی هست که فقط نزد پیروان آن دین ارزشمند دانسته می‌شود؛ ولی نزد پیروان سایر ادیان ارزشمند دانسته نمی‌شوند و حتی بسیاری از ارزش‌های دینی هستند که در گذشته در میان پیروان دین، ارزشمند دانسته می‌شدند؛ ولی امروزه نزد پیروان آن دین، ارزشمند دانسته نمی‌شوند که جهاد ابتدایی و حجاب از آن جمله است. امروزه اکثر مسلمانان جهاد ابتدایی یا حجاب را یک ارزش دینی لازم الاجرا تلقی نمی‌کنند؛ لذا جهاد ابتدایی به کلی تعطیل شده و حجاب نیز نزد اکثر زنان مسلمان در عین حالی که خود را مسلمان می‌دانند، تقیدی نیست.
پنهان نیست که هرچه از عمر مدرنیته بیش‌تر سپری می‌شود، میزان تقید پیروان ادیان به ارزش‌های دینی کاهش پیدا می‌کند و این به خصوص مسلمانان و موضوع حجاب اختصاص ندارد.
شایان ذکر است که ظاهراً از حدود قرن هفتم راجع به برخی از احکام دینی این اندیشه پدید آمده بود که آنان تاریخی‌اند. تعبیری که در این زمینه به کار می‌بردند، «قضیة فی الواقعة» بود؛ یعنی آن احکام به اقتضای واقعیت زمانه تشریع شده‌اند و لذا می‌گفتند که وقتی واقعیت زمانه تغییر پیدا کند، احکام مربوط نیز منسوخ می‌گردد. بر اساس این اندیشه، اگر فرض شود که تشریع حجاب برای این منظور بوده است که زنانی مورد آزار و اذیت مردان واقع نشوند، حال اگر مردان به آن اندازه از رشد اخلاقی و اجتماعی رسیده باشند که زنان را مورد آزار و اذیت قرار ندهند و یا اگر زمانه چنان شده باشد که زنان از حمایت قانونی برخوردار باشند و اقتدار قانونی به مردان اجازه آزار و اذیت زنان را ندهد، وجوب حجاب می‌تواند برداشته شود؛ کما این که زنان در کشورهای غیر مسلمان و حتی در بسیاری از کشورهای مسلمان حجاب ندارند؛ اما مورد آزار و اذیت مردان واقع نمی‌شوند.
🟡 ادامه در صفحۀ بعدی

Telegram

زیر سقف آسمان

♦️لزوم تجدید نظر در آموزه‌ی امر به معروف و نهی از منکر در جامعه‌ی مدرن

✍️ حسن محدثی گیلوایی / 26 بهمن 1397
بازنشر: ۲۵ مهر ۱۴۰۱

🔻قسمت اول / مقدمه

متفکّران دینی‌ای که جهان جدید را می‌شناسند و با ضرورت‌ها و اقتضائات آن آشنایی دارند، بارها یادآوری کرده‌اند…

www.tgoop.com/dineaqlani/225

2.8K viewsedited  Nov 1, 2022 at 04:08

🔶 امر به معروف و نهی از منکر، سنتی جاودان یا ماقبل مدرنیته
🔸در حاشیۀ یادداشت آقای دکتر محدثی با عنوان «لزوم تجدید نظر در آموزه‌ی امر به معروف و نهی از منکر در جامعه‌ی مدرن»
✅ جعفر نکونام 10 آبان 1401

مطالعۀ یادداشت‌ فاضل گرامی جناب دکتر محدثی، این سؤال را در پی می‌آورد که آیا امر به معروف و نهی از منکر سنتی است که به گذشته تعلق دارد و امروزه به کار نمی‌آید یا سنتی جاودان است و در هر عصری کارآیی دارد.

1️⃣ امر به معروف و نهی از منکر در نگاه سنتی
در نگاه سنتی، هم معروف و منکر و هم شیوۀ ترویج آن که آمرانه است، جاودانه است.
🔸الف. جاودانگی معروفات و منکرات دینی: در نگاه سنتی، تمام ارزش‌های دینی که از آن به معروفات تعبیر می‌شود و نیز تمام ضد ارزش‌های دینی که از آن به منکرات تعبیر می‌گردد، جاودانه است؛ یعنی چنان که در عصر نبوی ارزش یا ضد ارزش به شمار می‌آمده است، امروزه هم ارزش یا ضد ارزش به شمار می‌رود؛ بر همین اساس، سنتی‌ها حتی دربارۀ سنت‌های منسوخی چون جهاد ابتدایی و برده‌داری نیز بر این باورند که آنها منسوخ نیستند، بلکه امروزه موضوع و شرایط آنها برقرار نیست و گرنه هرگاه موضوع و شرایط آنها فراهم گردد، باز نیز جهاد ابتدایی و برده‌داری هم برقرار خواهد شد. سنتی‌ها در خصوص حجاب نیز که امروز جنجال‌آفرین شده است، بر همین اندیشه اند که آن نسخ‌پذیر نیست و همچنان که در دوران گذشته از ضروریات اسلام برشمرده می‌شد، امروزه هم چنین است.
دلیلی که آنها برای آن بیان می‌کنند، این است که جاعل این سنت‌ها خداوند است که به مصالح خفیه بشری علم دارد و وقتی او به جعل سنتی برای بشر می‌پردازد، برای نوع بشر است؛ نه برای قوم و تاریخی خاص؛ لذا وجهی ندارد که سنت‌هایش تغییر پیدا کند. جعل الهی هرگز مثل جعل بشری نیست که از روی جهل صورت می‌گیرد و بعد که جهلش مرتفع و خطایش آشکار می‌شود، سنت‌ها را تغییر دهد و سنت‌های غلط را کنار نهد و سنت‌هایی را که صواب تشخیص می‌دهد، جایگزین آنها کند.
🔸ب. جاودانگی روش‌های امر به معروف و نهی از منکر: در نگاه سنتی، روش‌های امر به معروف و نهی از منکر هم جاودانه و لایتغیرند. روش‌ سنتی، آمرانه است؛ منتها در سه مرحله صورت می‌گیرد: ابتدا با نرمی و لینت و سپس با قهر و غضب و سرانجام با ضرب و جرح؛ چنان که دربارۀ نشوز زنان آمده است: «فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ»(نساء، 34)؛ یعنی ابتدا زنان را موعظه کنید و بعد با آنان قهر کنید و با آنان همخوابگی نکنید و سرانجام آنان را بزنید.

2️⃣ امر به معروف و نهی از منکر در نگاه روشنفکر دینی
در نگاه روشنفکر دینی، هم معروفات و منکرات دینی تغییر کرده و هم روش‌های ترویج و اعمال آنها دگرگون شده است:
🔸الف. تعلق معروف‌های دینی به دورۀ ماقبل مدرنیته: در نظر روشنفکر دینی، اگرچه در هر دینی از جمله دین اسلام شماری از ارزش‌های اخلاقی فرادینی نظیر عدالت و احسان و صداقت و امانت وجود دارد که جهانی و ثابت و لایتغیرند، اما بسیاری از ارزش‌هایی هم در هر دینی هست که فقط نزد پیروان آن دین ارزشمند دانسته می‌شود؛ ولی نزد پیروان سایر ادیان ارزشمند دانسته نمی‌شوند و حتی بسیاری از ارزش‌های دینی هستند که در گذشته در میان پیروان دین، ارزشمند دانسته می‌شدند؛ ولی امروزه نزد پیروان آن دین، ارزشمند دانسته نمی‌شوند که جهاد ابتدایی و حجاب از آن جمله است. امروزه اکثر مسلمانان جهاد ابتدایی یا حجاب را یک ارزش دینی لازم الاجرا تلقی نمی‌کنند؛ لذا جهاد ابتدایی به کلی تعطیل شده و حجاب نیز نزد اکثر زنان مسلمان در عین حالی که خود را مسلمان می‌دانند، تقیدی نیست.
پنهان نیست که هرچه از عمر مدرنیته بیش‌تر سپری می‌شود، میزان تقید پیروان ادیان به ارزش‌های دینی کاهش پیدا می‌کند و این به خصوص مسلمانان و موضوع حجاب اختصاص ندارد.
شایان ذکر است که ظاهراً از حدود قرن هفتم راجع به برخی از احکام دینی این اندیشه پدید آمده بود که آنان تاریخی‌اند. تعبیری که در این زمینه به کار می‌بردند، «قضیة فی الواقعة» بود؛ یعنی آن احکام به اقتضای واقعیت زمانه تشریع شده‌اند و لذا می‌گفتند که وقتی واقعیت زمانه تغییر پیدا کند، احکام مربوط نیز منسوخ می‌گردد. بر اساس این اندیشه، اگر فرض شود که تشریع حجاب برای این منظور بوده است که زنانی مورد آزار و اذیت مردان واقع نشوند، حال اگر مردان به آن اندازه از رشد اخلاقی و اجتماعی رسیده باشند که زنان را مورد آزار و اذیت قرار ندهند و یا اگر زمانه چنان شده باشد که زنان از حمایت قانونی برخوردار باشند و اقتدار قانونی به مردان اجازه آزار و اذیت زنان را ندهد، وجوب حجاب می‌تواند برداشته شود؛ کما این که زنان در کشورهای غیر مسلمان و حتی در بسیاری از کشورهای مسلمان حجاب ندارند؛ اما مورد آزار و اذیت مردان واقع نمی‌شوند.
🟡 ادامه در صفحۀ بعدی

BY دین عقلانی | جعفر نکونام