دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 پنج رویکرد تفسیری به انگارۀ حکومت آخر الزمانی
✅ جعفر نکونام 18 آذر 1401

آنچه در این یادداشت می‌آید، گزارش رویکردهای پنج‌گانه‌ای است که در تفسیر آیات مربوط به حکومت آخر الزمانی اتخاذ شده و مشکلاتی که این رویکردها دارد و رویکردی که برخی از روشنفکران مثل آقای مصطلفی ملکیان ترجیح می‌دهند.

1️⃣ انگارۀ حکومت آخر الزمانی در کتاب مقدس و قرآن کریم
پیش‌تر در یادداشتی با عنوان «پیشینۀ انگارۀ حکومت آخر الزمانی» نقل کردم که در کتاب مقدس و قرآن کریم آمده است که نزدیک است، روزی که آسمان شکافته شود و تخت خدا را هشت فرشته بر دوش بگیرند و خدا و فرشتگان در سایه‌های ابر به زمین فرود بیایند و خدا بر انسان‌ها حکومت کند و کافران را به جهنم بیافکند و مؤمنان را وراث سرزمین شهد و شیر سازد.

2️⃣ پنج رویکرد تفسیری دربارۀ انگارۀ حکومت آخر الزمانی
اینک پنج رویکرد تفسیری که دربارۀ این شواهد در گذر تاریخ مطرح شده است، گزارش می‌گردد.

🔹الف. رویکرد تفسیری حقیقت‌گرایی: مردمان معاصر قرآن کریم، شواهد مربوط به نزدیک بودن نزول خدا از آسمان به زمین و افکنده شدن به جهنم و وراثت سرزمین شهد و شیر را بر همان معنای حقیقی و مادی‌اشان حمل می‌کردند و خدا و فرشتگان و جهنم و سرزمین شهد و شیر را جسمانی به شمار می‌آوردند. این در روایات فراوانی که از پیامبر(ص) و صحابه و تابعان نقل شده است، به وضوح نمایان است.
مشکلی که این رویکرد تفسیری داشت، این بود با پیش‌فرض‌های متکلمان مبنی بر مکان نداشتن و جسم نداشتن خدا سازگاری نداشت؛ لذا هرچه از عصر نزول فاصله گرفته شد، شمار کسانی که آیات آخر الزمانی را بر معنای مادی و جسمانی حمل می‌کردند، کاهش یافت.

🔹ب. رویکرد تفسیری مجازگرایی: در اواخر قرن اول هجری، معتزله و بعد شیعه شواهد مذکور را تأویل کردند و مادیت و جسمانیت را از خدا و فرشتگان نفی نمودند؛ مع الوصف، همچنان به مادیت و جسمانیت آخر الزمان و جهنم و سرزمین شهد و شیر قایل بودند. منتها اظهار داشتند که مادیت و جسمانیت آنها کثیف نیست؛ بلکه لطیف است؛ مثل لطافت هوا و آتش و لذا تفاوت‌هایی میان مادیت و جسمانیت دنیوی و اخروی قایل گردیدند. نظر مشهور و مقبول شیعه در عصر حاضر همین است.
این رویکرد تفسیری چند مشکل دارد:
🔸اولاً، چنین مجازی را متکلمان ساختند و آن هرگز در استعمالات متعارف عرب وجود نداشت. برای مثال، این استعمال مجازی که «اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً »(مریم، 4) در استعمالات عرب وجود داشت و لذا معنایش را به وضوح می فهمید و می دانست که آن یعنی برف پیری بر سر نشست؛ اما هرگز تعابیری چون «انْشَقَّتِ السَّماءُ» (حاقه، 16) یا «يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّک فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ» (حاقه، 17) و یا «يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ في ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکةُ» (بقره، 210) در میان عرب، معنای مجازی نداشت.
🔸ثانیاً، هرگز در آیات مذکور، هیچ قرینۀ صارفه‌ای وجود نداشت که آیات را از معانی حقیقی به معانی مجازی منصرف سازد؛ چنان که در عبارت «اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً »(مریم، 4) لفظ «شَيْباً»(از نظر پیری) قرینۀ صارفه است و آشکار می سازد که مراد از «شعله‌ور شدن سر»، پیری است؛ نه این که واقعاً سر شعله‌ور شده است.
🔸ثالثاً، متکلمان نتوانستند برای تعابیر آخر الزمانی معنایی عقلی بیان کنند و به این پرسش‌ها پاسخی ندادند که اگر تعابیری چون «شکافتن آسمان» و «هشت فرشته تخت خدا را بر دوش گرفتن» و «خدا و فرشتگان در سایه‌های ابر صف در صف به زمین آمدن» و «جمع شدن انسان‌ها نزد خدا» مجازی‌اند، پس معنای مجازی اشان چیست؟

🔹ج. رویکرد تفسیری توقف‌گرایی: اهل حدیث از اهل سنت در تفسیر آیات مذکور توقف کردند و دربارۀ خدا اظهار داشتند که ما ایمان داریم که خدا چشم و گوش و تخت و جلوس و نزول و تکلم دارد؛ اما از حقیقت آنها آگاهی نداریم و لذا انکار نمی‌کنیم. آیات آخر الزمان را هم بر همان معانی حقیقی حمل کردند. اکنون نظر مشهور و مقبول اهل سنت نیز همین است.
مشکلی که این تفسیر دارد، این است که به این سؤالات پاسخ نداده اند که:
🔸اولاً، چطور می‌توان گفت که قرآن به زبان عربی مبین است و در اوج فصاحت و بلاغت قرار دارد و در عین حال، مراد این آیات روشن نیست.
🔸ثانیاً، گر معنای این آیات روشن نیست، پس چرا چنین تعابیری در آیات قرآن آمده است؟ و چه فایده‌ای بر آمدن چنین تعابیری در قرآن مترتب است؟
🔸ثالثاً، مگر این تعابیر قبل از نزول قرآن در میان عرب استعمال نداشته است؟ آنان چنین تعابیری را در زبان خود به چه معنایی می‌گرفتند؟ چطور است که آنان وقتی این تعابیر را در زبان خود به کار می‌گرفتند، مراد آنها را می‌فهمیدند، اما وقتی در قرآن به کار رفت، از فهم مراد آنها عاجز شدند؟
🟡 ادامه در صفحۀ بعد

Telegram

دین عقلانی

🔶 پیشینۀ انگارۀ حکومت آخرالزمانی
✅ جعفر نکونام 14 آبان 1401

یادداشتی که در پی می آید، در گزارش پیشینۀ این انگاره است که ما در آخر الزمان قرار داریم و به زودی یک حکومت جهانی برقرار خواهد شد که عدالت و رفاه را برای مردم جهان تأمین خواهد کرد.

1️⃣ پیشینۀ انگارۀ…

www.tgoop.com/dineaqlani/291

1.4K viewsedited  Dec 9, 2022 at 03:05

🔶 پنج رویکرد تفسیری به انگارۀ حکومت آخر الزمانی
✅ جعفر نکونام 18 آذر 1401

آنچه در این یادداشت می‌آید، گزارش رویکردهای پنج‌گانه‌ای است که در تفسیر آیات مربوط به حکومت آخر الزمانی اتخاذ شده و مشکلاتی که این رویکردها دارد و رویکردی که برخی از روشنفکران مثل آقای مصطلفی ملکیان ترجیح می‌دهند.

1️⃣ انگارۀ حکومت آخر الزمانی در کتاب مقدس و قرآن کریم
پیش‌تر در یادداشتی با عنوان «پیشینۀ انگارۀ حکومت آخر الزمانی» نقل کردم که در کتاب مقدس و قرآن کریم آمده است که نزدیک است، روزی که آسمان شکافته شود و تخت خدا را هشت فرشته بر دوش بگیرند و خدا و فرشتگان در سایه‌های ابر به زمین فرود بیایند و خدا بر انسان‌ها حکومت کند و کافران را به جهنم بیافکند و مؤمنان را وراث سرزمین شهد و شیر سازد.

2️⃣ پنج رویکرد تفسیری دربارۀ انگارۀ حکومت آخر الزمانی
اینک پنج رویکرد تفسیری که دربارۀ این شواهد در گذر تاریخ مطرح شده است، گزارش می‌گردد.

🔹الف. رویکرد تفسیری حقیقت‌گرایی: مردمان معاصر قرآن کریم، شواهد مربوط به نزدیک بودن نزول خدا از آسمان به زمین و افکنده شدن به جهنم و وراثت سرزمین شهد و شیر را بر همان معنای حقیقی و مادی‌اشان حمل می‌کردند و خدا و فرشتگان و جهنم و سرزمین شهد و شیر را جسمانی به شمار می‌آوردند. این در روایات فراوانی که از پیامبر(ص) و صحابه و تابعان نقل شده است، به وضوح نمایان است.
مشکلی که این رویکرد تفسیری داشت، این بود با پیش‌فرض‌های متکلمان مبنی بر مکان نداشتن و جسم نداشتن خدا سازگاری نداشت؛ لذا هرچه از عصر نزول فاصله گرفته شد، شمار کسانی که آیات آخر الزمانی را بر معنای مادی و جسمانی حمل می‌کردند، کاهش یافت.

🔹ب. رویکرد تفسیری مجازگرایی: در اواخر قرن اول هجری، معتزله و بعد شیعه شواهد مذکور را تأویل کردند و مادیت و جسمانیت را از خدا و فرشتگان نفی نمودند؛ مع الوصف، همچنان به مادیت و جسمانیت آخر الزمان و جهنم و سرزمین شهد و شیر قایل بودند. منتها اظهار داشتند که مادیت و جسمانیت آنها کثیف نیست؛ بلکه لطیف است؛ مثل لطافت هوا و آتش و لذا تفاوت‌هایی میان مادیت و جسمانیت دنیوی و اخروی قایل گردیدند. نظر مشهور و مقبول شیعه در عصر حاضر همین است.
این رویکرد تفسیری چند مشکل دارد:
🔸اولاً، چنین مجازی را متکلمان ساختند و آن هرگز در استعمالات متعارف عرب وجود نداشت. برای مثال، این استعمال مجازی که «اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً »(مریم، 4) در استعمالات عرب وجود داشت و لذا معنایش را به وضوح می فهمید و می دانست که آن یعنی برف پیری بر سر نشست؛ اما هرگز تعابیری چون «انْشَقَّتِ السَّماءُ» (حاقه، 16) یا «يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّک فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ» (حاقه، 17) و یا «يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ في ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکةُ» (بقره، 210) در میان عرب، معنای مجازی نداشت.
🔸ثانیاً، هرگز در آیات مذکور، هیچ قرینۀ صارفه‌ای وجود نداشت که آیات را از معانی حقیقی به معانی مجازی منصرف سازد؛ چنان که در عبارت «اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً »(مریم، 4) لفظ «شَيْباً»(از نظر پیری) قرینۀ صارفه است و آشکار می سازد که مراد از «شعله‌ور شدن سر»، پیری است؛ نه این که واقعاً سر شعله‌ور شده است.
🔸ثالثاً، متکلمان نتوانستند برای تعابیر آخر الزمانی معنایی عقلی بیان کنند و به این پرسش‌ها پاسخی ندادند که اگر تعابیری چون «شکافتن آسمان» و «هشت فرشته تخت خدا را بر دوش گرفتن» و «خدا و فرشتگان در سایه‌های ابر صف در صف به زمین آمدن» و «جمع شدن انسان‌ها نزد خدا» مجازی‌اند، پس معنای مجازی اشان چیست؟

🔹ج. رویکرد تفسیری توقف‌گرایی: اهل حدیث از اهل سنت در تفسیر آیات مذکور توقف کردند و دربارۀ خدا اظهار داشتند که ما ایمان داریم که خدا چشم و گوش و تخت و جلوس و نزول و تکلم دارد؛ اما از حقیقت آنها آگاهی نداریم و لذا انکار نمی‌کنیم. آیات آخر الزمان را هم بر همان معانی حقیقی حمل کردند. اکنون نظر مشهور و مقبول اهل سنت نیز همین است.
مشکلی که این تفسیر دارد، این است که به این سؤالات پاسخ نداده اند که:
🔸اولاً، چطور می‌توان گفت که قرآن به زبان عربی مبین است و در اوج فصاحت و بلاغت قرار دارد و در عین حال، مراد این آیات روشن نیست.
🔸ثانیاً، گر معنای این آیات روشن نیست، پس چرا چنین تعابیری در آیات قرآن آمده است؟ و چه فایده‌ای بر آمدن چنین تعابیری در قرآن مترتب است؟
🔸ثالثاً، مگر این تعابیر قبل از نزول قرآن در میان عرب استعمال نداشته است؟ آنان چنین تعابیری را در زبان خود به چه معنایی می‌گرفتند؟ چطور است که آنان وقتی این تعابیر را در زبان خود به کار می‌گرفتند، مراد آنها را می‌فهمیدند، اما وقتی در قرآن به کار رفت، از فهم مراد آنها عاجز شدند؟
🟡 ادامه در صفحۀ بعد

BY دین عقلانی | جعفر نکونام