دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 ضرورت عبور از خدای قومی به خدای جهانی
🔸 در حاشیۀ نقد دکتر عبدالکریمی بر دین ایدئولوژیک
✅ جعفر نکونام 21 دی 1401

این یادداشت در حاشیۀ این سخن دکتر عبدالکریمی نوشته شده که فرموده است: «تفسیر ایدئولوژیک از دین، گوساله سامری زمان ماست. به این معنا که تفسیر ایدئولوژیک از دین و دین ایدئولوژیک می‌خواهد ندای بشری و طرح‌ها و برنامه‌های بشری را به منزله ندای ساحت قدس و ندای الهی معرفی کند».

1️⃣ ماهیت خدای قومی یا ایدئولوژیک
در روزگاری که الهه‌پرستی رایج بود، هر قومی برای خود الهۀ خاصی را برساخته بود و آن را به تعبیر دکتر عبدالکریمی بسان گوساله سامری قرار داده بود و هر سخنی را که به نفع خودشان و به ضرر دشمنانشان بود، در دهان آن خدا می‌نهاد. هر قومی خدای خود را از خدایان دیگر اقوام بزرگتر و برتر می‌شمرد و ندای «الله اکبر» سر می‌داد.
یهوه از جملۀ چنین خدایان قومی بود که فقط سعادت و آسایش را برای بنی‌اسرائیل یا نهایتاً بنی‌اسحاق می‌خواست و شقاوت و عذاب را برای دشمنان بنی‌اسرائیل و بنی‌اسحاق. او بنی‌اسرائیل را قوم برگزیدۀ خود بر شمرده و آنان را بر تمام مردم جهان فضیلت بخشیده بود و دیگر اقوام را دشمن آنان بر می‌شمرد و در مقام هلاکت آن دشمنان بود و می‌خواست آن دشمنان را به درۀ جی‌هنوم(جهنم) بیافکند و قوم خودش را وارث سرزمین کنعان کند که در آن شهد و شیر جاری بود.
وقتی که پیامبر اسلام(ع) مبعوث شد، به مقابلۀ با این انگاره از خدا برخاست و به خدایی به نام «الله» قایل شد که علاوه بر بنی‌اسحاق یعنی یهودیان و مسیحیان به سعادت و آسایش بنی‌اسماعیل یعنی مسلمانان هم می‌اندیشید و تمام اقوامی را که به خدا و آخرت ایمان داشتند و عمل صالح انجام می‌دادند، اعم از یهودیان و مسیحیان و صابئیان و مسلمانان، اهل سعادت و آسایش قلمداد می‌کرد؛ اما این انگاره دوامی پیدا نکرد و پس از مدتی، باور مسلمانان بر این شد که الله فقط حامی خودشان است و سعادت و آسایش را فقط برای آنان می‌خواهد و از این رهگذر، یهودیان و مسیحیان را از دائرۀ حمایت الله خارج ساختند و غالیان شیعه پا را از این فراتر نهاده و الله را فقط حامی خود به شمار آوردند و اهل سنت را هم از دائره حمایت الله بیرون کردند و بر این باور شدند که وقتی حکومت آخر الزمانی برپا شود، حضرت قائم(ع) از اهل سنت به سبب غصب خلافت پیامبر(ص) انتقام خواهد گرفت و آنان را هلاک خواهد ساخت و فقط شیعیان را وارث زمین خواهد کرد.
البته در میان خود شیعیان هم فرقه‌ها و اشخاص مختلف، هرکدام سخنی را در دهان خدا می‌گذارند. برای مثال، یک قاضی، معترضی را به اعدام محکوم می‌کند و آن را حکم خدا می‌شمارد و این در حالی است که حقوقدانانی هیچ نسبتی میان حکم آن قاضی و سخن منسوب به خدا نمی‌یابند.
این اختلاف نظر در میان سنیان هم هست و هر گروهی از ایشان مدعی‌اند که آنچه آنان می‌گویند، سخن خداست و خدا فقط حامی آنان است و مخالفان ایشان دوزخی‌اند.
در هر حال، نزد هر قوم و فرقه‌ای، تنها کسانی اهل سعادت‌اند که به باورها و سنت‌هایی التزام داشته باشند که همان قوم و فرقه به خدا منسوب می‌سازند؛ اما کسانی که به آن باورها و سنت‌ها التزام نداشته باشند، اهل شقاوت‌اند.

2️⃣ ماهیت خدای جهانی یا آکادمیک
از سخنان برخی روشنفکران مثل آقای ملکیان چنان دانسته می‌شود که از نگاه برون‌دینی، اساساً وجود خدا نه قابل اثبات است و نه قابل رد؛ اما ایمان به خدایی که در سراسر هستی جاری و ساری است و به همۀ اقوام جهان به یک چشم می‌نگرد و برای همه خیر و خوبی می‌خواهد، موجه است؛ زیرا کارکرد مثبتی دارد و از جملۀ کارکردهای مثبت ایمان به چنین خدایی، امیدآفرینی و پشتوانۀ اخلاق بودن است. چنین خدایی به همۀ اقوام به یکسان استعداد داده است که سعادت و آسایش را برای خود تأمین نمایند و هیچ قوم برگزیده‌ای ندارد و هیچ قومی را به سخن گفتن درگوشی با آنان مخصوص نگردانیده؛ بلکه به همه عقل داده است که با به کارگیری آن به طور صحیح، سعادت و آسایش را برای خود تأمین نمایند.
چنین خدایی هیچ تبعیضی میان اقوام قایل نیست و پیروان ادیان مختلف را به یک چشم می‌نگرد؛ لذا پیروان هیچ دینی را بر پیروان دین دیگر ترجیح نمی‌دهد، جز به فزونی علم و اخلاقی که او صرف نظر از دینش دارد.
در نظر چنین خدایی هر کسی که از آخرین دانش‌ها و تجربه‌ها برای تأمین سعادت و آسایش خودش بهره‌برداری کند، سعادتمند است؛ چه او مسلمان باشد یا یهودی یا بودایی و یا حتی ندانم‌گرا، و هر کسی که خود را از آخرین دانش‌ها و تجربه‌ها محروم سازد، شقاوتمند است؛ باز چه مسلمان باشد یا یهودی یا بودائی و یا حتی ندانم‌گرا.

3️⃣ امتیازات باور به خدای جهانی بر باور به خدای قومی
در نظر روشنفکران، از رهگذر ایمان به خدای جهانی می‌توان به نتایج مثبت فراوانی دست یافت که دو تا از مهم‌ترین آنها از این قرار است:
🟡 ادامه در صفحۀ بعد
ـ

www.tgoop.com/dineaqlani/346

6.0K viewsedited  Jan 11, 2023 at 13:24

🔶 ضرورت عبور از خدای قومی به خدای جهانی
🔸 در حاشیۀ نقد دکتر عبدالکریمی بر دین ایدئولوژیک
✅ جعفر نکونام 21 دی 1401

این یادداشت در حاشیۀ این سخن دکتر عبدالکریمی نوشته شده که فرموده است: «تفسیر ایدئولوژیک از دین، گوساله سامری زمان ماست. به این معنا که تفسیر ایدئولوژیک از دین و دین ایدئولوژیک می‌خواهد ندای بشری و طرح‌ها و برنامه‌های بشری را به منزله ندای ساحت قدس و ندای الهی معرفی کند».

1️⃣ ماهیت خدای قومی یا ایدئولوژیک
در روزگاری که الهه‌پرستی رایج بود، هر قومی برای خود الهۀ خاصی را برساخته بود و آن را به تعبیر دکتر عبدالکریمی بسان گوساله سامری قرار داده بود و هر سخنی را که به نفع خودشان و به ضرر دشمنانشان بود، در دهان آن خدا می‌نهاد. هر قومی خدای خود را از خدایان دیگر اقوام بزرگتر و برتر می‌شمرد و ندای «الله اکبر» سر می‌داد.
یهوه از جملۀ چنین خدایان قومی بود که فقط سعادت و آسایش را برای بنی‌اسرائیل یا نهایتاً بنی‌اسحاق می‌خواست و شقاوت و عذاب را برای دشمنان بنی‌اسرائیل و بنی‌اسحاق. او بنی‌اسرائیل را قوم برگزیدۀ خود بر شمرده و آنان را بر تمام مردم جهان فضیلت بخشیده بود و دیگر اقوام را دشمن آنان بر می‌شمرد و در مقام هلاکت آن دشمنان بود و می‌خواست آن دشمنان را به درۀ جی‌هنوم(جهنم) بیافکند و قوم خودش را وارث سرزمین کنعان کند که در آن شهد و شیر جاری بود.
وقتی که پیامبر اسلام(ع) مبعوث شد، به مقابلۀ با این انگاره از خدا برخاست و به خدایی به نام «الله» قایل شد که علاوه بر بنی‌اسحاق یعنی یهودیان و مسیحیان به سعادت و آسایش بنی‌اسماعیل یعنی مسلمانان هم می‌اندیشید و تمام اقوامی را که به خدا و آخرت ایمان داشتند و عمل صالح انجام می‌دادند، اعم از یهودیان و مسیحیان و صابئیان و مسلمانان، اهل سعادت و آسایش قلمداد می‌کرد؛ اما این انگاره دوامی پیدا نکرد و پس از مدتی، باور مسلمانان بر این شد که الله فقط حامی خودشان است و سعادت و آسایش را فقط برای آنان می‌خواهد و از این رهگذر، یهودیان و مسیحیان را از دائرۀ حمایت الله خارج ساختند و غالیان شیعه پا را از این فراتر نهاده و الله را فقط حامی خود به شمار آوردند و اهل سنت را هم از دائره حمایت الله بیرون کردند و بر این باور شدند که وقتی حکومت آخر الزمانی برپا شود، حضرت قائم(ع) از اهل سنت به سبب غصب خلافت پیامبر(ص) انتقام خواهد گرفت و آنان را هلاک خواهد ساخت و فقط شیعیان را وارث زمین خواهد کرد.
البته در میان خود شیعیان هم فرقه‌ها و اشخاص مختلف، هرکدام سخنی را در دهان خدا می‌گذارند. برای مثال، یک قاضی، معترضی را به اعدام محکوم می‌کند و آن را حکم خدا می‌شمارد و این در حالی است که حقوقدانانی هیچ نسبتی میان حکم آن قاضی و سخن منسوب به خدا نمی‌یابند.
این اختلاف نظر در میان سنیان هم هست و هر گروهی از ایشان مدعی‌اند که آنچه آنان می‌گویند، سخن خداست و خدا فقط حامی آنان است و مخالفان ایشان دوزخی‌اند.
در هر حال، نزد هر قوم و فرقه‌ای، تنها کسانی اهل سعادت‌اند که به باورها و سنت‌هایی التزام داشته باشند که همان قوم و فرقه به خدا منسوب می‌سازند؛ اما کسانی که به آن باورها و سنت‌ها التزام نداشته باشند، اهل شقاوت‌اند.

2️⃣ ماهیت خدای جهانی یا آکادمیک
از سخنان برخی روشنفکران مثل آقای ملکیان چنان دانسته می‌شود که از نگاه برون‌دینی، اساساً وجود خدا نه قابل اثبات است و نه قابل رد؛ اما ایمان به خدایی که در سراسر هستی جاری و ساری است و به همۀ اقوام جهان به یک چشم می‌نگرد و برای همه خیر و خوبی می‌خواهد، موجه است؛ زیرا کارکرد مثبتی دارد و از جملۀ کارکردهای مثبت ایمان به چنین خدایی، امیدآفرینی و پشتوانۀ اخلاق بودن است. چنین خدایی به همۀ اقوام به یکسان استعداد داده است که سعادت و آسایش را برای خود تأمین نمایند و هیچ قوم برگزیده‌ای ندارد و هیچ قومی را به سخن گفتن درگوشی با آنان مخصوص نگردانیده؛ بلکه به همه عقل داده است که با به کارگیری آن به طور صحیح، سعادت و آسایش را برای خود تأمین نمایند.
چنین خدایی هیچ تبعیضی میان اقوام قایل نیست و پیروان ادیان مختلف را به یک چشم می‌نگرد؛ لذا پیروان هیچ دینی را بر پیروان دین دیگر ترجیح نمی‌دهد، جز به فزونی علم و اخلاقی که او صرف نظر از دینش دارد.
در نظر چنین خدایی هر کسی که از آخرین دانش‌ها و تجربه‌ها برای تأمین سعادت و آسایش خودش بهره‌برداری کند، سعادتمند است؛ چه او مسلمان باشد یا یهودی یا بودایی و یا حتی ندانم‌گرا، و هر کسی که خود را از آخرین دانش‌ها و تجربه‌ها محروم سازد، شقاوتمند است؛ باز چه مسلمان باشد یا یهودی یا بودائی و یا حتی ندانم‌گرا.

3️⃣ امتیازات باور به خدای جهانی بر باور به خدای قومی
در نظر روشنفکران، از رهگذر ایمان به خدای جهانی می‌توان به نتایج مثبت فراوانی دست یافت که دو تا از مهم‌ترین آنها از این قرار است:
🟡 ادامه در صفحۀ بعد
ـ

BY دین عقلانی | جعفر نکونام