دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 تمسک کلیشه‌ای به تعابیر قرآنی
🔸تفسیر تعبیر اکثریت در آیات قرآن
🔸اعتبار اکثریت در دو نگاه درون‌‌دینی و برون‌دینی
✅ جعفر نکونام 4 بهمن 1401

1️⃣ تعریف تمسک کلیشه‌ای به آیات قرآن
واژهٔ کلیشه، واژه‌ای فرانسوی است. در اصطلاح، کلیشه به نوشته یا تصویری گفته می‌شد که برای چاپ روی چوب یا فلز حک می‌کردند. واژهٔ کلیشه از صدای چاپ به روش میخ‌کوبی گرفته‌شده‌است. منتها بعد این نام‌آوا به معنای «تکراری» درآمد. امروزه کلیشه معمولاً کاربرد تحقیرآمیز دارد و ممکن است گاه تفکر قالبی باشد و حقیقت نداشته‌باشد (نک: اینجا). تفکر قالبی تفکری است ساده‌انگارانه و سطحی که از شناخت واقعی و منطق درست و قضاوت صحیح خالی است (نک: اینجا).
منظور از تمسک کلیشه‌ای به تعابیر قرآنی در بحث حاضر، همین است که کسی بدون شناخت صحیح آیات قرآن و مقتضیاتی که باعث شده آیات قرآن القاء شود و تفاوتی که با مقتضیات جامعۀ معاصر دارد، به آیات و تعابیر قرآنی برای تطبیق بر مواردی در عصر حاضر تمسک بجوید و این چنین به شبیه‌سازی تاریخی روی بیاورد.

2️⃣ معناشناسی اکثریت در آیات قرآن
در گفتمان قرآنی، ملاحظه می‌شود، آنگاه که پیامبر(ص) در مکه زندگی می‌کند و اکثریت مردم مکه را بت‌پرستان تشکیل می‌دهد، در آیات قرآن اظهار می‌شود که اکثرشان (اکثرهم) تبهکار و جاهل و کافر و نادان و بی‌عقل‌اند؛ چنان که در آیات ذیل از سورۀ یس این‌گونه ملاحظه می‌شود:
‏يس (1) وَ الْقُرْآنِ الْحَکيمِ (2) إِنَّک لَمِنَ الْمُرْسَلينَ (3) عَلی صِراطٍ مُسْتَقيمٍ (4) تَنْزيلَ الْعَزيزِ الرَّحيمِ (5) لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ فَهُمْ غافِلُونَ (6) لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلی أَکثَرِهِمْ فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ (7) إِنَّا جَعَلْنا في أَعْناقِهِمْ أَغْلالاً فَهِيَ إِلَی اْلأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ (8) وَ جَعَلْنا مِنْ بَيْنِ أَيْديهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْناهُمْ فَهُمْ لا يُبْصِرُونَ (9) وَ سَواءٌ عَلَيْهِمْ ءَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ (10)
در این آیات، خطاب به پیامبر(ص) اظهار شده است که ای پیامبر تو گسیل شده‌ای که مردمی را انذار کنی که پدرانشان در غفلت به سر می‌بردند و اکثر این مردم ایمان نمی‌آورند و ما در پیش و پس آنها پرده‌ای افکنده‌ایم که آنان را پوشانیده است؛ لذا بصیریت پیدا نمی‌کنند؛ از این رو، چه تو آنان را انذار کنی و چه انذار نکنی، ایمان نمی‌آورند.
اما بعد روزگاری فرا می‌رسد که مکه فتح می‌شود و تمام همین مردمی که چنین توصیف شدند، ایمان می‌آورند و دیگر چنین تعابیری دربارۀ آنان صدق نمی‌کند و به کار برده نمی‌شود. در دورۀ مدنی هرگز شاهد هیچ آیه‌ای نیستیم که چنین تعابیری دربارۀ مسلمانان مدینه به کار برده شده باشد؛ بلکه به عکس مشاهده می‌شود، مسلمانان بهترین امتی نامیده می‌شوند که از میان مردم سر برآوردند؛ چنان که آمده است: کنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ (آل عمران، 110)

3️⃣ تمسک کلیشه‌ای به تعبیر قرآنی «اکثرهم»
ملاحظه می‌گردد، وقتی اکثریت مردم مسلمان ایران به یک نامزدی که از سوی اقلیتی بنیادگرا معرفی شده است، رأی نمی‌دهند و یا نسبت به عملکردهای یک رئیس جمهوری که با رأی این اقلیت روی کار آمده است، اعتراض دارند، بنیادگرایان تعابیری مثل «اکثرهم فاسقون» و «اکثرهم لایعقلون» و مانند آنها را به صورت کلیشه‌ای و بدون اندیشه و تحقیق دربارۀ مردم مسلمان ایران به کار می‌برند. آنان توجه ندارند که پیامبر(ص) هرگز چنین تعبیری را بر مردم مدینه که اکثرشان مسلمان بودند، به کار نگرفته بود.
البته پنهان نیست که اساساً اطلاق چنین تعبیری بر کسانی که فکر و مرام یک کس یا گروهی را قبول ندارند، جنبۀ درون‌دینی و ایدئولوژیک دارد و هرگز از نگاه برون‌دینی و آکادمیک نمی‌توان اکثریت مردم را فاسق و جاهل و بی‌عقل و نادان معرفی نمود. دکتر رضا ابوتراب در یادداشتی با تکیه بر تحقیقات انجام شده بر این نظر شده است که رأی اکثریت مردم صرف نظر از دین و مذهبی که دارند، از رأی اقلیت یا یک شخص درست‌تر است. او می‌نویسد: «خرد جمعی حتی وقتی معدل خرد عوام الناس باشد، از خرد یک نفر حتی اگر آن یک نفر برترین باشد، بهتر کار می‌کند.» و در پایان یادداشت خود می‌نویسد: «امیدوارم خرد جمعی ما بالاخره راهی برای درست کردن اوضاع قمر در عقرب کنونی ایران پیدا کند و امیدوارم آن راه بیش از هرچیز حاصل میانگین خرد جمعی همۀ ما عوام الناس ایران باشد؛ نه میانگین خردِ ما و گروه‌های قطبی‌زده‌ای که هم خودشان هم مردم، فکر می‌کنند از همه خردمندترند.»
https://www.tgoop.com/dineaqlani

Wikipedia

کلیشه

کلیشه (به فرانسوی: Cliché) یک اصطلاح، ایده یا عنصر از یک کار هنری است که به دلیل مصرف بیش از حد و مفرط معنای اصلی یا اثر خود را از دست می‌دهد و حتی آزاردهنده می‌شود. کلیشه عموماً در گذشته جمله یا مفهومی تأثیرگذار یا هنری بوده است.

www.tgoop.com/dineaqlani/392

1.6K viewsJan 24, 2023 at 11:01

🔶 تمسک کلیشه‌ای به تعابیر قرآنی
🔸تفسیر تعبیر اکثریت در آیات قرآن
🔸اعتبار اکثریت در دو نگاه درون‌‌دینی و برون‌دینی
✅ جعفر نکونام 4 بهمن 1401

1️⃣ تعریف تمسک کلیشه‌ای به آیات قرآن
واژهٔ کلیشه، واژه‌ای فرانسوی است. در اصطلاح، کلیشه به نوشته یا تصویری گفته می‌شد که برای چاپ روی چوب یا فلز حک می‌کردند. واژهٔ کلیشه از صدای چاپ به روش میخ‌کوبی گرفته‌شده‌است. منتها بعد این نام‌آوا به معنای «تکراری» درآمد. امروزه کلیشه معمولاً کاربرد تحقیرآمیز دارد و ممکن است گاه تفکر قالبی باشد و حقیقت نداشته‌باشد (نک: اینجا). تفکر قالبی تفکری است ساده‌انگارانه و سطحی که از شناخت واقعی و منطق درست و قضاوت صحیح خالی است (نک: اینجا).
منظور از تمسک کلیشه‌ای به تعابیر قرآنی در بحث حاضر، همین است که کسی بدون شناخت صحیح آیات قرآن و مقتضیاتی که باعث شده آیات قرآن القاء شود و تفاوتی که با مقتضیات جامعۀ معاصر دارد، به آیات و تعابیر قرآنی برای تطبیق بر مواردی در عصر حاضر تمسک بجوید و این چنین به شبیه‌سازی تاریخی روی بیاورد.

2️⃣ معناشناسی اکثریت در آیات قرآن
در گفتمان قرآنی، ملاحظه می‌شود، آنگاه که پیامبر(ص) در مکه زندگی می‌کند و اکثریت مردم مکه را بت‌پرستان تشکیل می‌دهد، در آیات قرآن اظهار می‌شود که اکثرشان (اکثرهم) تبهکار و جاهل و کافر و نادان و بی‌عقل‌اند؛ چنان که در آیات ذیل از سورۀ یس این‌گونه ملاحظه می‌شود:
‏يس (1) وَ الْقُرْآنِ الْحَکيمِ (2) إِنَّک لَمِنَ الْمُرْسَلينَ (3) عَلی صِراطٍ مُسْتَقيمٍ (4) تَنْزيلَ الْعَزيزِ الرَّحيمِ (5) لِتُنْذِرَ قَوْماً ما أُنْذِرَ آباؤُهُمْ فَهُمْ غافِلُونَ (6) لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلی أَکثَرِهِمْ فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ (7) إِنَّا جَعَلْنا في أَعْناقِهِمْ أَغْلالاً فَهِيَ إِلَی اْلأَذْقانِ فَهُمْ مُقْمَحُونَ (8) وَ جَعَلْنا مِنْ بَيْنِ أَيْديهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْناهُمْ فَهُمْ لا يُبْصِرُونَ (9) وَ سَواءٌ عَلَيْهِمْ ءَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا يُؤْمِنُونَ (10)
در این آیات، خطاب به پیامبر(ص) اظهار شده است که ای پیامبر تو گسیل شده‌ای که مردمی را انذار کنی که پدرانشان در غفلت به سر می‌بردند و اکثر این مردم ایمان نمی‌آورند و ما در پیش و پس آنها پرده‌ای افکنده‌ایم که آنان را پوشانیده است؛ لذا بصیریت پیدا نمی‌کنند؛ از این رو، چه تو آنان را انذار کنی و چه انذار نکنی، ایمان نمی‌آورند.
اما بعد روزگاری فرا می‌رسد که مکه فتح می‌شود و تمام همین مردمی که چنین توصیف شدند، ایمان می‌آورند و دیگر چنین تعابیری دربارۀ آنان صدق نمی‌کند و به کار برده نمی‌شود. در دورۀ مدنی هرگز شاهد هیچ آیه‌ای نیستیم که چنین تعابیری دربارۀ مسلمانان مدینه به کار برده شده باشد؛ بلکه به عکس مشاهده می‌شود، مسلمانان بهترین امتی نامیده می‌شوند که از میان مردم سر برآوردند؛ چنان که آمده است: کنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ (آل عمران، 110)

3️⃣ تمسک کلیشه‌ای به تعبیر قرآنی «اکثرهم»
ملاحظه می‌گردد، وقتی اکثریت مردم مسلمان ایران به یک نامزدی که از سوی اقلیتی بنیادگرا معرفی شده است، رأی نمی‌دهند و یا نسبت به عملکردهای یک رئیس جمهوری که با رأی این اقلیت روی کار آمده است، اعتراض دارند، بنیادگرایان تعابیری مثل «اکثرهم فاسقون» و «اکثرهم لایعقلون» و مانند آنها را به صورت کلیشه‌ای و بدون اندیشه و تحقیق دربارۀ مردم مسلمان ایران به کار می‌برند. آنان توجه ندارند که پیامبر(ص) هرگز چنین تعبیری را بر مردم مدینه که اکثرشان مسلمان بودند، به کار نگرفته بود.
البته پنهان نیست که اساساً اطلاق چنین تعبیری بر کسانی که فکر و مرام یک کس یا گروهی را قبول ندارند، جنبۀ درون‌دینی و ایدئولوژیک دارد و هرگز از نگاه برون‌دینی و آکادمیک نمی‌توان اکثریت مردم را فاسق و جاهل و بی‌عقل و نادان معرفی نمود. دکتر رضا ابوتراب در یادداشتی با تکیه بر تحقیقات انجام شده بر این نظر شده است که رأی اکثریت مردم صرف نظر از دین و مذهبی که دارند، از رأی اقلیت یا یک شخص درست‌تر است. او می‌نویسد: «خرد جمعی حتی وقتی معدل خرد عوام الناس باشد، از خرد یک نفر حتی اگر آن یک نفر برترین باشد، بهتر کار می‌کند.» و در پایان یادداشت خود می‌نویسد: «امیدوارم خرد جمعی ما بالاخره راهی برای درست کردن اوضاع قمر در عقرب کنونی ایران پیدا کند و امیدوارم آن راه بیش از هرچیز حاصل میانگین خرد جمعی همۀ ما عوام الناس ایران باشد؛ نه میانگین خردِ ما و گروه‌های قطبی‌زده‌ای که هم خودشان هم مردم، فکر می‌کنند از همه خردمندترند.»
https://www.tgoop.com/dineaqlani

BY دین عقلانی | جعفر نکونام