دین عقلانی | جعفر نکونام

🔶 شکست سنت در مقابل مدرنیته
✅ جعفر نکونام 28 اسفند 1401

1️⃣ نمونه‌های شکست سنت در مقابل مدرنیته
منظور من از سنت، عبارت از میراث دینی است که از چهارده قرن پیش به ارث رسیده و علمای دینی مبلغ آنها هستند و مراد از مدرنیته، تغییراتی بوده است که به اقتضای رشد علم و تجربه بشری پدید آمده و متخصصان دانشگاهی مروج آن‌اند.
سیل بنیان‌کنی را در نظر بگیرید که با شدت جریان دارد و هرچه را که در سر راهش قرار می گیرد، ویران می‌کند و پس می‌زند و همۀ آنها را یا با خود می‌برد و یا پس می‌زند. مدرنیته به مثابۀ همان سیل بنیان‌کن است و سنت به منزلۀ چیزی است که در مقابل آن قرار می‌گیرد.
تاریخ نشان می‌دهد، کسانی که دل در گرو سنت دارند، به خیال خود می‌پندارند، مقاومت در برابر مدرنیته کارساز است؛ لذا تا مدتی بر میراث گذشته پایداری می‌کنند؛ اما سرانجام شکست می‌خورند و عقب‌نشینی می‌کنند.
برخی از شکست‌ها و عقب نشینی‌هایی که سنت در مقابل مدرنیته متحمل شده، از این قرار است:

🔸الف. منسوخ شدن جهاد ابتدایی و برده‌داری: روزگاری جهاد ابتدایی یعنی هجوم به دار الحرب یعنی کشورهای غیر مسلمان با شعار «اسلم تسلم» و قتل و غارت و به اسارت گرفتن زنان و دختران و به کنیزی بردن آنان از واجبات دینی بود؛ اما سرانجام چنان شد که حتی برخی از نواندیشان دینی بر این عقیده شدند که اساساً در اسلام جهاد ابتدایی نیست و اساساً اسلام با برده‌داری مخالف است. این در حالی بود که اگر چنین سخنی تا حدود یک قرن پیش گفته می‌شد، گوینده‌اش به خروج از دین و ارتداد محکوم می‌شد و ریختنش خونش مباح اعلام می‌گردید و خونش را می‌ریختند و بر آن مباهات می‌کردند.
نیز روزگاری شعارهایی چون جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم و به اهتزاز درآوردن پرچم اسلام در سراسر جهان و زمینه‌سازی حکومت جهانی آخر الزمانی حضرت مهدی(ع) و مرگ و نابودی آمریکا و اسرائیل و فرانسه و انگلیس و شوری و چین و کشورهای اسلامی منطقه سر می‌دادند؛ اما به تدریج از این شعارها عقب‌نشینی کردند و می‌کنند و مرگ و نابودی قدرت‌های جهانی را به آمریکا و اسرائیل تقلیل دادند و پیش‌بینی می‌شود، از آن هم عقب‌نشینی کنند و تنها به آبادانی کشور و رفاه و آسایش مردم خود متمرکز گردند.

🔸ب. منسوخ شدن خانه‌نشینی و محجوبیت زنان: روزگاری محبوس بودن زنان و دختران در خانه و عورت بودن تمام بدن آنان جز چشمان و دستان و محجوب بودن آنان در برقع یک ارزش دینی بود و درس خواندن و حضور زنان در جامعه و رأی دادن آنان حرام دانسته می‌شد؛ اما سرانجام چنان شد که شصت درصد ظرفیت دانشگاه‌ها را دختران دانشجو تشکیل دادند و شاید نیمی از زنان به مشاغلی در بیرون خانه اشتغال ورزیدند و در محافل اجتماعی و سیاسی حضور فعال پیدا کردند و نه تنها حق رأی زنان به رسمیت شناخته شد؛ بلکه در بسیاری از مناصب سیاسی و اجتماعی سمت‌دار شدند و نه تنها برقع را کنار گذاشتند که از چادر هم بیرون آمدند و حتی امروزه زنانی با جرأت و جسارت تمام سر برهنه می‌کنند و در خیابان و محافل عمومی ظاهر می‌شوند.

🔸ج. منسوخ شدن مرجعیت علمای دینی: روزگاری علمای دینی، متون دینی را پاسخگوی تمام حاجات بشری اعلان می‌کردند و یگانۀ مرجع علمی و سیاسی و اجتماعی مردم بودند و لذا در همۀ امور اظهار نظر می‌کردند و از اسلامی شدن تمام امور حتی علوم بشری سخن می‌گفتند و تودۀ مردم نیز به تقلید و تبعیت تام از ایشان مبادرت می‌کردند و پایبند به اوامر و فتاوی ایشان بودند و وجوهات شرعی خود را به ایشان پرداخت می‌کردند؛ اما به تدریج مرجعیت ایشان تقلیل یافت و تودۀ مردم به تدریج از ایشان روی برگردانیدند و به متخصصانی که به علوم مدرن مجهز شده بودند، اقبال نمودند و دیگر وجوهاتی که قلیلی از متدینان به مراجع دینی می‌پردازند، کفایت هزینه‌های ایشان را نمی‌کرد؛ لذا حکومت دینی، بودجه‌های هنگفتی را برای مخارج ایشان اختصاص داد. منزلت اجتماعی ایشان هم بدانجا انجامید که جوانانی به خود حق می‌دادند، عمامه‌پرانی کنند.

2️⃣ علل شکست سنت در مقابل مدرنیته
روشنفکران بر این نظرند که برخی از علل شکست سنت در مقابل مدرنیته از این قرار است:

🔸الف. ناآشنایی علمای دینی با مدرنیته: نقل است که «الناس اعداء ما جهلوا؛ مردم با آنچه از آن شناخت ندارند، دشمنی می‌ورزند». نیز آوردند که علمای دینی مادامی که به کشورهای غربی مسافرت نکرده بودند و از فرهنگ آنان آگاهی نداشتند، فرهنگ و آیین خود را برترین فرهنگ و آیین جهان به شمار می‌آوردند و تربیت‌یافتگان فرهنگ و آیین خود را بهترین مردمان عالم می‌خواندند؛ اما وقتی که به آن کشورها مسافرت کردند و نظم و ادب و رفاه موجود در آن کشورها را مشاهده کردند، در تلقی خود تجدید نظر کردند؛ طوری که حتی کسی چون سید جمال اسدآبادی اظهار داشت: «به غرب رفتم، اسلام دیدم؛ ولی مسلمان ندیدم و به مشرق برگشتم، اسلام ندیدم، ولی مسلمان دیدم».
🌕 ادامه در صفحۀ بعد

Telegram

دین عقلانی

🔸ب. ناآشنایی توده مردم با مدرنیته: علمای دینی بدون حمایت تودۀ مردم توفیقی ندارند و لذا مادامی که علمای دینی بتوانند تودۀ مردم را با خود همراه کنند، می‌توانند بر سنت پایداری نمایند؛ اما وقتی که آنان تعالیم علمای دینی را با واقعیات و مقتضیات جدید در تعارض بیابند،…

www.tgoop.com/dineaqlani/486

3.1K viewsedited  Mar 19, 2023 at 05:57

🔶 شکست سنت در مقابل مدرنیته
✅ جعفر نکونام 28 اسفند 1401

1️⃣ نمونه‌های شکست سنت در مقابل مدرنیته
منظور من از سنت، عبارت از میراث دینی است که از چهارده قرن پیش به ارث رسیده و علمای دینی مبلغ آنها هستند و مراد از مدرنیته، تغییراتی بوده است که به اقتضای رشد علم و تجربه بشری پدید آمده و متخصصان دانشگاهی مروج آن‌اند.
سیل بنیان‌کنی را در نظر بگیرید که با شدت جریان دارد و هرچه را که در سر راهش قرار می گیرد، ویران می‌کند و پس می‌زند و همۀ آنها را یا با خود می‌برد و یا پس می‌زند. مدرنیته به مثابۀ همان سیل بنیان‌کن است و سنت به منزلۀ چیزی است که در مقابل آن قرار می‌گیرد.
تاریخ نشان می‌دهد، کسانی که دل در گرو سنت دارند، به خیال خود می‌پندارند، مقاومت در برابر مدرنیته کارساز است؛ لذا تا مدتی بر میراث گذشته پایداری می‌کنند؛ اما سرانجام شکست می‌خورند و عقب‌نشینی می‌کنند.
برخی از شکست‌ها و عقب نشینی‌هایی که سنت در مقابل مدرنیته متحمل شده، از این قرار است:

🔸الف. منسوخ شدن جهاد ابتدایی و برده‌داری: روزگاری جهاد ابتدایی یعنی هجوم به دار الحرب یعنی کشورهای غیر مسلمان با شعار «اسلم تسلم» و قتل و غارت و به اسارت گرفتن زنان و دختران و به کنیزی بردن آنان از واجبات دینی بود؛ اما سرانجام چنان شد که حتی برخی از نواندیشان دینی بر این عقیده شدند که اساساً در اسلام جهاد ابتدایی نیست و اساساً اسلام با برده‌داری مخالف است. این در حالی بود که اگر چنین سخنی تا حدود یک قرن پیش گفته می‌شد، گوینده‌اش به خروج از دین و ارتداد محکوم می‌شد و ریختنش خونش مباح اعلام می‌گردید و خونش را می‌ریختند و بر آن مباهات می‌کردند.
نیز روزگاری شعارهایی چون جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالم و به اهتزاز درآوردن پرچم اسلام در سراسر جهان و زمینه‌سازی حکومت جهانی آخر الزمانی حضرت مهدی(ع) و مرگ و نابودی آمریکا و اسرائیل و فرانسه و انگلیس و شوری و چین و کشورهای اسلامی منطقه سر می‌دادند؛ اما به تدریج از این شعارها عقب‌نشینی کردند و می‌کنند و مرگ و نابودی قدرت‌های جهانی را به آمریکا و اسرائیل تقلیل دادند و پیش‌بینی می‌شود، از آن هم عقب‌نشینی کنند و تنها به آبادانی کشور و رفاه و آسایش مردم خود متمرکز گردند.

🔸ب. منسوخ شدن خانه‌نشینی و محجوبیت زنان: روزگاری محبوس بودن زنان و دختران در خانه و عورت بودن تمام بدن آنان جز چشمان و دستان و محجوب بودن آنان در برقع یک ارزش دینی بود و درس خواندن و حضور زنان در جامعه و رأی دادن آنان حرام دانسته می‌شد؛ اما سرانجام چنان شد که شصت درصد ظرفیت دانشگاه‌ها را دختران دانشجو تشکیل دادند و شاید نیمی از زنان به مشاغلی در بیرون خانه اشتغال ورزیدند و در محافل اجتماعی و سیاسی حضور فعال پیدا کردند و نه تنها حق رأی زنان به رسمیت شناخته شد؛ بلکه در بسیاری از مناصب سیاسی و اجتماعی سمت‌دار شدند و نه تنها برقع را کنار گذاشتند که از چادر هم بیرون آمدند و حتی امروزه زنانی با جرأت و جسارت تمام سر برهنه می‌کنند و در خیابان و محافل عمومی ظاهر می‌شوند.

🔸ج. منسوخ شدن مرجعیت علمای دینی: روزگاری علمای دینی، متون دینی را پاسخگوی تمام حاجات بشری اعلان می‌کردند و یگانۀ مرجع علمی و سیاسی و اجتماعی مردم بودند و لذا در همۀ امور اظهار نظر می‌کردند و از اسلامی شدن تمام امور حتی علوم بشری سخن می‌گفتند و تودۀ مردم نیز به تقلید و تبعیت تام از ایشان مبادرت می‌کردند و پایبند به اوامر و فتاوی ایشان بودند و وجوهات شرعی خود را به ایشان پرداخت می‌کردند؛ اما به تدریج مرجعیت ایشان تقلیل یافت و تودۀ مردم به تدریج از ایشان روی برگردانیدند و به متخصصانی که به علوم مدرن مجهز شده بودند، اقبال نمودند و دیگر وجوهاتی که قلیلی از متدینان به مراجع دینی می‌پردازند، کفایت هزینه‌های ایشان را نمی‌کرد؛ لذا حکومت دینی، بودجه‌های هنگفتی را برای مخارج ایشان اختصاص داد. منزلت اجتماعی ایشان هم بدانجا انجامید که جوانانی به خود حق می‌دادند، عمامه‌پرانی کنند.

2️⃣ علل شکست سنت در مقابل مدرنیته
روشنفکران بر این نظرند که برخی از علل شکست سنت در مقابل مدرنیته از این قرار است:

🔸الف. ناآشنایی علمای دینی با مدرنیته: نقل است که «الناس اعداء ما جهلوا؛ مردم با آنچه از آن شناخت ندارند، دشمنی می‌ورزند». نیز آوردند که علمای دینی مادامی که به کشورهای غربی مسافرت نکرده بودند و از فرهنگ آنان آگاهی نداشتند، فرهنگ و آیین خود را برترین فرهنگ و آیین جهان به شمار می‌آوردند و تربیت‌یافتگان فرهنگ و آیین خود را بهترین مردمان عالم می‌خواندند؛ اما وقتی که به آن کشورها مسافرت کردند و نظم و ادب و رفاه موجود در آن کشورها را مشاهده کردند، در تلقی خود تجدید نظر کردند؛ طوری که حتی کسی چون سید جمال اسدآبادی اظهار داشت: «به غرب رفتم، اسلام دیدم؛ ولی مسلمان ندیدم و به مشرق برگشتم، اسلام ندیدم، ولی مسلمان دیدم».
🌕 ادامه در صفحۀ بعد

BY دین عقلانی | جعفر نکونام